Jakie są ogólne zasady stosowania szczepionek?

Każde dziecko i osoba dorosła zgłaszająca się w celu przeprowadzenia szczepienia obowiązkowego lub zalecanego musi przejść kwalifikacyjne badanie lekarskie. Badanie lekarskie jest ważne 24 godziny i ma na celu wykrycie ewentualnych przeciwwskazań do szczepienia, opóźnienie wykonania szczepienia, modyfikację schematu szczepień. Istotne jest w czasie kwalifikacji zminimalizowanie ryzyka wystąpienia niepożądanego odczynu poszczepiennego (NOP) i zapewnienie maksymalnej skuteczności szczepienia.

Kwalifikacja składa się z badania podmiotowego (wywiad) i przedmiotowego (badanie fizykalne).

Istotnym elementem kwalifikacji jest dokładny wywiad. Ważna jest ocena stanu zdrowia dziecka, uczuleń na leki, pokarmy lub szczepionki, oraz ciężkich reakcji po szczepieniu. Lekarz powinien ustalić czy dziecko choruje przewlekle np. na astmę lub inną chorobę płuc, choroby serca, nerek, krwi, cukrzycę. Czy u dziecka lub rodzeństwa występowały drgawki lub inne objawy ze strony układu nerwowego, czy dziecko choruje na nowotwór, białaczkę, ma zaburzenia odporności (HIV), czy jest leczone glikokortykoidami, lekami cytostatycznymi, czy jest poddawane napromienianiu lub leczeniu biologicznemu (np., z powodu nieswoistego zapalenia jelit lub zapalenia stawów). Informacja o przetoczeniu krwi lub preparatów krwiopochodnych jest istotna przy kwalifikacji przed podaniem żywych szczepionek przeciwko odrze i ospie wietrznej.

Szczególnej uwagi wymaga kwalifikacja do szczepienia przed podaniem szczepionek żywych (np. BCG, rotawirusom, przeciw odrze, śwince i różyczce, ospie wietrznej).  W tej sytuacji należy wykluczyć wrodzone i nabyte zaburzenia odporności, w tym również wynikające z podawania leków obniżających odporność (tzw. leków immunosupresyjnych).

Do procesu kwalifikacji do szczepienia należy również rozmowa o ryzyku potencjalnych odczynów poszczepiennych (NOP). Lekarz powinien wyjaśnić, że podejrzenie NOP obejmuje każdą niekorzystną sytuację zdrowotną, która wystąpiła po szczepieniu., zwykle w okresie 4 tygodni. Ważne jest informowanie, że większość NOP nie jest spowodowana działaniem szczepionki, mają związek czasowy a nie przyczynowy, mogą być spowodowane inną chorobą.

• Przeciwwskazanie jest to stan, w którym nie należy wykonywać szczepienia, gdyż wiąże się to z dużym ryzykiem ciężkiego niepożądanego odczynu poszczepiennego (NOP). Może dotyczyć wszystkich szczepionek lub niektórych preparatów szczepionkowych. Może być trwałe lub czasowe, wtedy szczepienie wykonuje się po ustąpieniu przeciwwskazania.
• Sytuacja wymagająca szczególnej ostrożności jest to stan, w którym ryzyko ciężkiego NOP jest niższe niż w przypadku przeciwwskazania, ale wyższe niż w innej sytuacji. Oznacza także stan, w którym można spodziewać się istotnie osłabionej odpowiedzi poszczepiennej. Szczepionka może być podana, jeśli indywidualna korzyść z wykonania szczepienia przewyższa ryzyko wystąpienia NOP lub niepełnej odpowiedzi immunologicznej.

Uniwersalnym przeciwwskazaniem do szczepienia jest reakcja anafilaktyczna po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub reakcja anafilaktyczna na jakikolwiek składnik szczepionki.

W przypadku choroby przebiegającej z wysoką gorączką lub zaostrzenia choroby przewlekłej powinno się poczekać do czasu ustąpienia objawów i poprawy stanu pacjenta.

Przeciwwskazaniami do podania konkretnej szczepionki może być również:

• nadwrażliwość na składniki wchodzące w skład szczepionki,
• niepożądany odczyn poszczepienny po podaniu poprzedniej dawki szczepionki.

Szczepionek żywych nie należy podawać w przypadku:

• ciężkich wrodzonych i nabytych niedoborów odporności,
• białaczki, chłoniaków,
• uogólnionego procesu nowotworowego,
• chemioterapii, radioterapii, wysokiej dawki sterydów,
• przeszczepienia szpiku,
• transplantacji narządów,
• ciąży.

Przeciwwskazaniem do szczepień nie są:

• zakażenia górnych dróg oddechowych lub biegunka z gorączką poniżej 38,5 °C, oraz inne mało nasilone dolegliwości,
• alergia, astma lub inne objawy atopii, katar sienny,
• wcześniactwo, niska masa ciała u niemowląt,
• niedożywienie,
• karmienie piersią,
• wywiad rodzinny, wskazujący na występowanie drgawek w rodzinie,
• antybiotykoterapia, niskie dawki sterydów lub miejscowe ich stosowanie (np. na skórę lub wziewnie),
• zapalenie skóry, wyprysk lub miejscowe zakażenie skóry,
• przewlekłe choroby serca, płuc, nerek i wątroby,
• stabilny stan neurologiczny w chorobach układu nerwowego, tj. porażenie mózgowe i zespół Downa,
• żółtaczka noworodkowa.