Jakie są ogólne zasady stosowania szczepionek?

Wybór wieku, w którym zaleca się dane szczepienie, uwzględnienia czynniki wpływające na skuteczność i bezpieczeństwo szczepienia, takie jak:

• ryzyko zachorowania na daną chorobę w różnych okresach życia,
• ryzyko niepożądanych odczynów poszczepiennych,
• możliwość odpowiedzi na szczepienie.

Wskazane jest więc przestrzeganie zalecanego wieku szczepienia oraz schematu szczepienia, gdyż zapewnia to uzyskanie optymalnej ochrony przed daną chorobą zakaźną. W przypadku dzieci zaleca się szczepienie jak najmłodszych dzieci narażonych na zachorowanie na daną chorobę, oczywiście o ile w badaniach klinicznych potwierdzono skuteczność i bezpieczeństwo danej szczepionki oraz nie ma już ryzyka upośledzenia odpowiedzi immunologicznej przez biernie przekazane przez matkę przeciwciała. W ostatnim okresie ciąży dziecko otrzymuje bowiem od matki przeciwciała odpornościowe przeciw niektórym drobnoustrojom. Takie przeciwciała nie pojawią się jednak u noworodka urodzonego przedwcześnie oraz wtedy, gdy matka nie zetknęła się, nie chorowała lub nie była zaszczepiona przeciw określonemu patogenowi. Tego rodzaju odporność trwa krótko, wygasa zazwyczaj w ciągu  2-3 miesięcy, czasami utrzymuje się przez 6 miesięcy.

Pierwsze miesiące życia to czas, w którym, dzięki szczepieniom, niemowlę buduje własną odporność. Rezygnacja ze szczepień lub ich opóźnianie, odbiera dziecku możliwość obrony przed zachorowaniem na groźne choroby, np. na krztusiec, gruźlicę czy inwazyjną chorobę pneumokokową. Niepotrzebne opóźnianie szczepień przedłuża bowiem okres, w którym dziecko nie uzyskało pełnego zabezpieczenia przed daną chorobą zakaźną, co skutkować może brakiem uodpornienia dziecka w wieku największego narażenia na daną chorobę. Takie postępowanie nie niesie żadnych uzasadnionych korzyści zdrowotnych.

Przeprowadzanie szczepień w granicach wiekowych i odstępach wskazanych w Programie Szczepień Ochronnych oparte jest na badaniach klinicznych szczepionek, dotyczących ich bezpieczeństwa i skuteczności, przesłankach epidemiologicznych i wskazaniach określonych w Charakterystyce Produktu Leczniczego.

W sytuacji, kiedy nie ma dostępu do dokumentacji o zrealizowanych szczepieniach ochronnych dziecka (książeczki zdrowia, karty szczepień), również w sytuacji, kiedy dokumentacja uległa zniszczeniu, lekarz kwalifikujący dziecko do szczepienia uznaje dziecko za niezaszczepione.

Wskazane jest opracowanie Indywidualnego Kalendarza Szczepień (IKSz) uznając pacjenta za niezaszczepionego.

Uzupełnienie szczepień jest najprostszym i najbardziej pragmatycznym postępowaniem. Podanie dodatkowych dawek rutynowych szczepionek nie wiąże się z dodatkowym ryzykiem dla dziecka, stanowi bezpieczne postępowanie zgodne z ogólnymi zasadami realizacji szczepień.

W przypadku braku dokumentacji szczepień nie zaleca się rutynowego wykonywania badań serologicznych w celu ustalenia statusu uodpornienia, gdyż jest to postępowanie skomplikowane, wymagające dłuższego czasu, dużo droższe i nie zawsze skuteczne. Ograniczeniem jest również fakt, że w wielu przypadkach dostępne testy serologiczne nie wykrywają swoistych przeciwciał w surowicy po szczepieniu.

Ustne oświadczenie rodziców/opiekunów dziecka bez dokumentacji medycznej nie stanowi dowodu potwierdzającego wykonane szczepienia.

W praktyce jedynym szczepieniem, którego wykonanie można uznać za bardzo prawdopodobne w przypadku braku dostępu do dokumentacji szczepień, jest szczepienie BCG przeciw gruźlicy, ponieważ pozostawia typową bliznę poszczepienną na lewym ramieniu. U ponad 5% dzieci prawidłowo zaszczepionych BCG blizna nie jest jednak widoczna, a w takim przypadku przy braku dokumentacji zaleca się ponowne szczepienie.

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami do szczepień, padaczka nie jest przeciwwskazaniem do szczepień, w tym do szczepienia przeciw COVID-19, pod warunkiem dobrej farmakologicznej kontroli napadów, co rozumiemy jako co najmniej 6-miesieczny okres bez napadów. Nie należy przerywać leczenia padaczki w związku z planowanym szczepieniem. Nawet tym bardziej dziecko powinno być szczepione, żeby uniknąć zachorowania, które może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia drgawek.

Ryzyko szczepienia musimy porównać z ryzykiem nieszczepienia i choroby. Przykładowo wirus SARS-CoV-2 jest neurotropowy, co oznacza, że atakuje układ nerwowy, który jest „wrażliwym punktem” dziecka z padaczką. Około 4-6 godzin po szczepieniu można podać lek przeciwgorączkowy, np. paracetamol by uniknąć ewentualnej gorączki.