Szczepionka przeciw odrze

Po długim okresie z niewielkimi ogniskami po kilka-kilkanaście zachorowań związanymi głównie z niezaszczepionymi osobami wracającymi zza wschodniej granicy, od połowy 2018 roku obserwujemy epidemiczny wzrost zachorowań na odrę. Oznacza to, że ta bardzo zaraźliwa choroba łatwiej dotrze do osób którzy nie zostali zaszczepieni.

Od października 2018 roku systematycznie rosła liczba rejestrowanych zachorowań na odrę. W okresie od października 2018 roku do lipca 2019 roku zarejestrowano 1688 zachorowań na odrę. Wzrost ten był związany ze wzrostem liczby zachorowań na odrę w całym regionie Europejskim WHO, w tym krajach bezpośrednio graniczących z Polską, jak również z wieloletnią aktywnością ruchów antyszczepionkowych prowadzących do spadku zaufania do szczepień ochronnych.

W 2019 roku odnotowano 1492 przypadki odry – 4 krotnie więcej niż w poprzednim roku.

Wykres przedstawia liczbę zachorowań na odrę według daty zachorowania, a nie daty zgłoszenia, która standardowo jest używana w publikowanych co dwa tygodnie meldunkach.

Epidemiczny wzrost zachorowań w 2019 r. wystąpił po blisko 10-letnim okresie, w którym choroba była bardzo dobrze kontrolowana, bliska eliminacji. Taki epidemiczny wzrost zachorowań na odrę jest związany z systematycznie obniżającym się odsetkiem zaszczepionych dwoma dawkami szczepionki MMR przeciw odrze, śwince i różyczce. Dzieci stanowią rezerwuar wirusa i nawet jeżeli mają niewiele objawów i nie są rejestrowane poronne zachorowania to one warunkują utrzymanie się epidemii. Podobne epidemiczne zachorowania trwają w całym regionie europejskim, zarówno w krajach Europy Środkowo-Wschodniej jak i w bogatych krajach Europy Zachodniej i na południu Europy. Wzrostowi temu można by zapobiec gdyby udało się utrzymać wysoki, ponad 95% odsetek osób zaszczepionych dwoma dawkami szczepionki MMR przeciw odrze, śwince i różyczce. Niestety, stan zaszczepienia przeciw odrze systematycznie spada od blisko 10 lat, na co duży wpływ ma dezinformacja w sieciach społecznościowych.

Pamiętajmy że nie ma skutecznego leczenia odry – podanie dwóch dawek szczepionki MMR jest jedynym sposobem ochrony przed tą chorobą.

Zanim szczepionka przeciw odrze stała się powszechnie dostępna, prawie wszystkie wrażliwe osoby zakażały się wirusem odry. Każdego roku chorowało około 130 mln osób.

W latach 60-tych po wprowadzeniu masowych szczepień liczba rejestrowanych zachorowań oraz zgonów z powodu odry uległa zmniejszeniu. Według szacunków WHO pod koniec lat 90-tych na świecie rejestrowano ponad 40 mln zachorowań na odrę i około 1 mln zgonów rocznie.

Zgodnie z danymi WHO w 2018 roku na świecie z powodu odry zmarło 140 000 osób.

Ze względu na wielkie, zdrowotne i społeczne straty powodowane odrą, WHO podjęło działania zmierzające do wyeliminowania tej choroby, zaplanowano eliminację odry do 2020 r.

We wrześniu 2016 r. WHO przekazało informację o eliminacji odry w Ameryce Północnej i Południowej.

W 2019 roku w Stanach Zjednoczonych do 20 czerwca odnotowano 1 077 zachorowań na odrę, najwięcej od 1992 roku. Stany Zjednoczone stały się przykładem kraju, który w 2000 roku uzyskał status eliminacji odry, zaś w 2019 roku odnotował najwyższą od 25 lat liczbę zachorowań.  Obserwowany epidemiczny wzrost zachorowań związany jest z zachorowaniami zawleczonymi przez podróżujących.

Eliminację odry z terenu Europy planowano wyjściowo do 2015 r. W wyniku działań związanych z masowymi kampaniami szczepień w latach 2000-2010 udało się ochronić od śmierci z powodu odry ok. 9,6 miliona dzieci. Globalna liczba zgonów powodowanych odrą spadła z 562 000 w 2000 r. do 122 000 w 2010 r. tj. o 78%.  Liczba zachorowań spadła odpowiednio z 853 480 do 226 722. Od 2000 r. w ramach kampanii zaszczepiono ponad miliard dzieci.

Kiedy wydawało się, że odra w Europie została prawie wyeliminowana (w latach 2006-2009 odnotowywano pojedyncze przypadki zachorowań) od 2010 r. rozpoczął się wyraźny wzrost liczby zachorowań, głównie we Francji. W 2010 r. w Europie odnotowano łącznie 6 500 przypadków zachorowań. W 2012 r. i 2013 r. w Europie odnotowano odpowiednio 27 134 i 31 520 przypadków zachorowań. W okresie od czerwca 2013 do maja 2014 r. najwięcej przypadków zachorowań odnotowano w Holandii (2729 zachorowań), Włoszech (2 444 zachorowań), Niemczech (1 230 zachorowań), nieco mniej we Francji (303 zachorowań), Wielkiej Brytanii (393 zachorowania), Rumunii (358 zachorowań). W okresie od 2005 do 2013 r. w Europie odnotowano 24 zgony w przebiegu odry.

Gwałtowny wzrost zachorowań na odrę w Europie, który obserwowano w latach 2010-2013 był związany z zaniechaniem szczepień dzieci przez wielu rodziców w związku z nieuzasadnionymi podejrzeniami, że szczepionki przeciw odrze, różyczce i śwince mogą wywoływać autyzm.

W okresie 2000-2015 liczba zgłaszanych przypadków odry na świecie zmniejszyła się o blisko 70% tj. z 853 479 przypadków w 2000 r. do 254 928 przypadków w 2015 r., a wskaźnik zapadalności w tym samym okresie zmniejszył się o 75% – ze 146 do 36/1 000 000 mieszkańców. W latach 2014–2015 odnotowano zwiększenie liczby zgłaszanych przypadków odry w trzech regionach WHO: Afrykańskim (33%), Śródziemnomorskim (18%) oraz Europejskim (83%), głównie z powodu lokalnych epidemii odry. W regionie Ameryki Północnej i Południowej liczba zgłaszanych przypadków zmniejszyła się o 78% dzięki opanowaniu ognisk epidemicznych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Brazylii. Z danych WHO wynika, że w latach 2000–2015 umieralność z powodu odry na świecie zmniejszyła się o 79% – z 651 600 do 134 200 zachorowań kończących się zgonem. Częstość występowania przypadków odry (liczba zachorowań/100 000 mieszkańców) w poszczególnych krajach Europy w okresie ostatnich 12 miesięcy można sprawdzić przy użyciu Mapy interaktywnej.

Z danych ECDC wynika, że w 2017 roku zgłoszono 14 451 zachorowań na odrę w 30 krajach. Oznacza to ponad 3-krotny wzrost zachorowań w porównaniu do roku 2016, kiedy zgłoszono 4 643 przypadki. W 2018 roku w Europie odnotowano 12 352 przypadków odry, w tym 8 596 (70%) potwierdzonych laboratoryjnie. Najwięcej zachorowań odnotowano we Francji, Włoszech, Grecji, Rumunii, Wielkiej Brytanii, Słowacji oraz Niemczech. W 2018 roku w krajach EU/EEA odnotowano 35 zgonów z powodu odry, 22 w Rumunii, 8 we Włoszech, 3 we Francji, 2 w Grecji. Wśród 12 351 przypadków zachorowań, dla których znane są dane dotyczące wieku, 3 615 (29%) dotyczyła dzieci do 5 lat.

Najnowszy raport ECDC na temat epidemiologii odry (dane za 2022 rok).

Z kolei w Regionie Europejskim WHO odnotowano:

2016: 5 273 zachorowania (13 zgonów)

2017: 25 869 zachorowań (42 zgony)

2018: 83 540 zachorowań (74 zgony)

W 2018 r. osiem krajów w Regionie Europejskim WHO zgłosiło ponad 2 000 przypadków zachorowań, w tym Ukraina (53 218 zachorowań), Serbia (5 076 zachorowań), Izrael (3 140 zachorowań), Francja (2 913 zachorowania), Włochy, (2 686 zachorowań), Federacja Rosyjska (2 256 zachorowania), Gruzja (2 203 zachorowania) i Grecja (2 193 zachorowania).

Odra w Europie dotyczy wszystkich grup wieku. Z danych epidemiologicznych wynika, że 45% osób, które zachorowały na odrę była w wieku 15 lat lub starszych, często były to osoby niezaszczepione. Jednak najwięcej zachorować odnotowano wśród niemowląt poniżej pierwszego roku życia, które są zbyt małe aby mogły być zaszczepione, a jednocześnie najbardziej narażone na ciężkie powikłania i zgony w przebiegu choroby.

Epidemiolodzy oceniają, że utrzymujące się rozprzestrzenianie się odry w Europie wynika z niedostatecznego stanu zaszczepienia. Wśród wszystkich zgłoszonych przypadków odry w 2017 roku, które wystąpiły u osób o znanym statusie zaszczepienia, aż 87% to osoby niezaszczepione.

Szczepienie co najmniej dwiema dawkami szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) pozostaje najskuteczniejszym sposobem zapobiegania dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby. Niestety wciąż zdecydowana większość krajów UE/EOG stan zaszczepienia przeciw odrze jest poniżej 95%, a tylko taki zapewnia odporność zbiorowiskową, w tym ochronę osób które z powodu wieku (niemowlęta) lub stanu zdrowia (np. osoby z zaburzeniami odporności) nie mogą być zaszczepione.

Eksperci podkreślają, że istnieje ryzyko rozprzestrzeniania się zachorowań i ciągłej transmisji choroby wśród nieuodpornionych osób.