Szczepionka przeciw odrze

Odporność po szczepieniu przeciw odrze jest długotrwała.

Po podaniu dziecku 2 dawek szczepionki przeciw odrze zgodnie z Kalendarzem Szczepień (w 13-15 mies. życia oraz w 6 r.ż.), wysoka skuteczność szczepienia utrzymuje się do wieku dorosłego. Skuteczność zmniejsza się wraz z upływem czasu od szczepienia, jednak w bardzo wolnym tempie.

Większość zachorowań na odrę występuje u osób nieszczepionych.

Szczepienie przeciw odrze realizowane jest szczepionką skojarzoną MMR przeciw odrze, śwince i różyczce. Szczepienie MMR jest obowiązkowe (bezpłatne). Obejmuje podanie dwóch dawek szczepionki: pierwszej dawki w 13-15 miesiącu życia (dawka podstawowa) oraz drugiej dawki w 6 roku życia (dawka uzupełniająca).

Szczepienia przeciw odrze prowadzone są od 1975 roku. Dzięki nim udało się znacząco ograniczyć liczbę zachorowań na odrę i zapobiec wielu powikłaniom i zgonom.

Przez wiele lat utrzymywano wysoki stan zaszczepienia przeciw odrze na poziomie 98-99%. W ostatnim dziesięcioleciu obserwujemy w Polsce niepokojący trend zniżkowy odsetka dzieci zaszczepionych przeciw odrze, śwince i różyczce (szczepionką MMR). Spadek zaszczepionych dzieci ma szczególne znaczenie w przypadku odry, która należy do jednej z najbardziej zakaźnych chorób, która do utrzymania odporności populacyjnej wymaga aż 95% stanu zaszczepienia.

Zgodnie z danymi NIZP PZH-PIB w 2021 roku stan zaszczepienia pierwszą dawką wynosił 91,9% (dane dla rocznika 2018), a drugą dawką – 84,6% (dane dla rocznika 2010). Z wstępnych danych za 2022 rok wynika, że stan zaszczepienia dla pierwszej dawki MMR wynosi 90,9%.

Sytuacja może być jeszcze bardziej niepokojąca kiedy oceniamy stan zaszczepienia na poziomie województw/powiatów, gdzie widoczne są spore różnice. Np. w 2021 r. stan zaszczepienia pierwszą dawką MMR wynosił od 96,6% (woj. warmińsko-mazurskie) do 81,7% (woj. lubuskie) i 85.5% (woj. podlaskie).

Zgrupowanie w jednym miejscu dużej liczby nieuodpornionych dzieci, np. w środowiskach żłobków/przedszkoli stwarza ryzyko wystąpienia zachorowań na odrę w ogniskach epidemicznych.

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) stan zaszczepienia co najmniej 95% po podaniu pierwszej i drugiej dawki szczepionki MMR pozwala utrzymać odporność zbiorowiskową. Dzięki temu przed odrą chronione są również osoby, które nie zostały zaszczepione, ponieważ są za małe lub szczepienie było niemożliwe z powodu przeciwwskazań medycznych). Utrzymanie wysokiego stanu zaszczepienia przeciw odrze stanowi również szansę eradykacji wirusa odry z powierzchni ziemi. Wtedy będzie można zakończyć szczepienia przeciw odrze.

Cykl szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce składa się z dwóch dawek szczepionki MMR: pierwszej w 13.-15. miesiącu życia i drugiej w 6. roku życia (od 2019 roku; wcześniej drugą dawkę podawano w 10. roku życia). Dwie dawki szczepionki zapewniają ochronę przed zachorowaniem. Osoby (w tym dzieci) szczepione tylko jedną dawką mogą zachorować po kontakcie z wirusem odry. Ponadto uzyskanie odporności na świnkę wymaga podania 2 dawek szczepionki MMR.

• Czy odra nadal występuje?

Tak, odry nie udało się jeszcze wyeliminować. Obecnie jest to w Polsce rzadka choroba (dzięki prowadzonym od lat szczepieniom), jednak w latach 2018-2019 obserwowano znaczny wzrost liczby zachorowań.

• Czy dziecko szczepione 1 dawką szczepionki MMR może zachorować na odrę?

Tak. Jest to na pewno mniej prawdopodobne niż w przypadku dziecka nieszczepionego, ale ryzyko nadal istnieje. Podczas ostatniej epidemii odry (2018-2019) chorowały również osoby, w tym dzieci, szczepione tylko jedną dawką MMR. Dlatego podjęto decyzję o przesunięciu drugiej dawki szczepienia MMR z 10. na 6. rok życia. Warto wiedzieć, że obecnie w Polsce trudno liczyć na tzw. odporność zbiorowiskową względem odry, bo odsetek zaszczepionych dzieci nie przekracza wymaganego progu powyżej 95%. Zatem tylko osoby w pełni zaszczepione mają ochronę przed zachorowaniem.

• Czy uzyskanie ochrony przed pozostałymi chorobami – świnką i różyczką – również wymaga podania 2 dawek szczepionki MMR?

Osoby szczepione 1 dawką MMR uważa się za uodpornione na różyczkę, natomiast odporność na świnkę uzyskuje się po 2 dawkach szczepionki.

• Kiedy uzupełnić zaległą drugą dawkę szczepionki MMR?

Możliwie jak najszybciej. Według zapisu w Programie Szczepień Ochronnych najpóźniej do 19. roku życia, ale odkładanie tego w czasie nie leży w interesie zdrowotnym dziecka. Ze względu na zmianę terminu podania 2. dawki MMR, może się to wydawać nieco skomplikowane. Dla dzieci, które w 2019 (w którym wprowadzono zmianę)  oraz w 2020 i 2021 roku były w 6. roku życia i nie otrzymały 2. dawki, obecnie ta dawka jest zaległa i powinna być podana w możliwie najkrótszym czasie. Podobnie jest u dzieci, które obecnie skończyły 10. rok życia i nie były szczepione 2. dawką. Dzieci urodzone w 2013 roku będą planowo szczepione 2. dawką w 2022 roku.

W wielu krajach Europy, np. za naszą wschodnią granicą występuje zwiększona liczba zachorowań na odrę. W związku z tym, że ok. 40% zachorowań na odrę dotyczy osób dorosłych powstaje pytanie o potrzebie szczepień przeciw odrze tych osób. Przemawia za tym cięższy niż zazwyczaj przebieg choroby u osób dorosłych oraz ryzyko przeniesienia zakażenia na dzieci, które nie zostały zaszczepione ze względu na zbyt młody wiek lub przeciwwskazania.

W Programie Szczepień Ochronnych szczepienia przeciw odrze osób dorosłych są wymieniane w grupie szczepień zalecanych, za które płaci osoba zainteresowana.

Osoba dorosła powinna ustalić swój potencjalny status odporności przeciw odrze na podstawie dokumentacji medycznej na temat przebytych chorób zakaźnych lub historii szczepień zapisanej w książeczce zdrowia. Przechorowanie odry w dzieciństwie zapewnia odporność na całe życie.

Jeżeli osoba dorosła nie wie czy w przeszłości chorowała na odrę lub nie ma dokumentacji dotyczącej szczepień przeciw odrze powinna się zaszczepić.

Szczepienie przeciw odrze obejmuje podanie dwóch dawek skojarzonej szczepionki MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce) w odstępie 4 tygodnie lub dłuższym. Badania naukowe wykazały, że około 5% dzieci zaszczepionych jedną dawką szczepionki przeciw odrze lub szczepionki MMR nie wytwarza odporności na odrę. Po podaniu dwóch dawek brak odporności na tę chorobę wykazuje już tylko około 1% zaszczepionych, dlatego we wszystkich krajach wprowadzono do programów szczepień drugą dawkę szczepionki.

W przypadku udokumentowania podania dwóch dawek szczepionki nie ma potrzeby powtarzania szczepienia ani podawania kolejnej dawki szczepionki. Dokumentacja o podaniu dwóch dawek szczepionki przeciw odrze jest wystarczającym dowodem uodpornienia. Ponieważ szczepionka przeciw odrze należy do szczepionek żywych odporność po szczepieniu w znacznej mierze rozwija się na poziomie komórkowym i utrzymuje się do końca życia.

Badanie poziomu przeciwciał można traktować jedynie jako badanie pomocnicze, pamiętając o tym, że wynik ujemny nie musi świadczyć o tym, że nie mamy odporności przeciw odrze.

Obowiązkowe szczepienia przeciw odrze wprowadzono w Polsce w 1975 roku, przy użyciu pojedynczej dawki szczepionki przeciw odrze. Od 1991 roku wprowadzono drugą dawkę szczepionki początkowo podawaną w 8 roku życia. W 2004 roku wprowadzono szczepionkę przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) podawaną w dwóch dawkach (w 13-15 m.ż. i 10 r.ż., a od stycznia 2019 w 13-15 m.ż. i 6 r.ż.).

W przypadku osób po 50 roku życia warto pamiętać, że wychowywali się i żyli w czasach kiedy każdego roku na odrę rejestrowano od 70 000 do 200 000 zachorowań na odrę.  Stąd też większość osób przechorowała odrę oraz kontaktowała się z wirusem odry w sposób naturalny, co znalazło swoje odbicie w wytworzeniu i przetrwaniu odporności przeciw odrze.