Szczepionka przeciw krztuścowi
Jak wiele zachorowań na krztusiec występuje w Polsce?
Źródło danych: biuletyny roczne „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” oraz „Szczepienia ochronne w Polsce” (wyd: NIZP-PZH, GIS)
Przed wprowadzeniem masowych szczepień przeciw krztuścowi w 1960 r. corocznie w Polsce odnotowywano kilkadziesiąt tysięcy zachorowań (w 1960 r. zarejestrowano najwięcej – 95 968 zachorowań). Krztusiec był częstą przyczyną zgonów u dzieci poniżej 1 roku życia (w 1950 r. odnotowano 1580 zgonów). Po wprowadzeniu powszechnych szczepień szczepionką DTP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi) liczba zachorowań na krztusiec systematycznie zmniejszała się, w najlepszym okresie nawet 100-krotnie. W latach 80-tych odnotowywano poniżej 500 przypadków krztuśca rocznie. Od połowy lat 90-tych obserwowano wzrost zachorowań na tę chorobę. Ta niekorzystna sytuacja była głównym argumentem dla wprowadzenia do kalendarza szczepień w 2003 r. dawki przypominjącej szczepionki u dzieci w 6 roku życia. Po nieznacznej krótkotrwałej poprawie sytuacji epidemiologicznej, zaobserwowano utrzymywanie się wysokiej liczby zachorowań. Rejestrowano 2 000-3 000 zachorowań na krztusiec rocznie.
W ostatnich latach w Polsce utrzymuje się wciąż wysoka zapadalność na krztusiec z cyklicznością zachorowań i kolejnymi nasileniami epidemicznymi krztuśca. W 2012 r. odnotowano najwyższą od około 40 lat liczbę zachorowań, tj. 4 684, w tym 1 497 osób wymagało hospitalizacji. W 2014 r. odnotowano 2 102 zachorowania, po czym ponownie w 2015 r. zarejestrowano ponad dwukrotnie wyższą liczbę – 4 956 zachorowań. W 2016 r. liczba zarejestrowanych przypadków wzrosła do 6 856, a w 2017 r. wynosiła 3 034 zachorowania. W 2018 roku i 2019 roku ponownie zmniejszyła się, zgłoszono 1548 i 16 26 zachorowań. Najwyższy odsetek zachorowań utrzymuje się w grupie dzieci w wieku 0-4 lata – u co piątego dziecka stwierdzany jest krztusiec, natomiast ponad połowa zachorowań dotyczy osób w wieku > 15 lat, z obserwowanymi dwoma szczytami: wśród nastolatków oraz osób starszych.
Wyniki Ogólnopolskiego Badania Epidemiologii Krztuśca przeprowadzonego w NIZP-PZH w latach 2009-2011 wskazują, że faktyczna liczba zachorowań jest znacznie większa tzn. na 1 zgłoszone zachorowanie na krztusiec przypadają średnio 71 zachorowania we wszystkich grupach wieku, a wśród 65-70 – latków nawet 320 zachorowań. Obserwowano przesunięcie zachorowań do starszych grup wieku i występowanie zachorowań u wysokiego odsetka osób dorosłych. Najwyższą zapadalność odnotowano u osób w wieku 15-19 i 60-64 lat, co wskazuje na występowanie nowego rezerwuaru drobnoustroju.
Jakie są przyczyny wzrostu zachorowań na krztusiec w Polsce w 2024 roku?
Od początku 2024 roku do połowy listopada w Polsce zarejestrowano ponad 14 500 przypadków krztuśca – wynika z danych NIZP PZH-PIB. Pomimo dostępnych szczepień, krztusiec nadal jest poważnym zagrożeniem zdrowotnym. Przechorowanie lub zaszczepienie w dzieciństwie nie zapewnia odporności na całe życie. Dlatego szczepienia te trzeba powtarzać również w dorosłym życiu.
W ostatnich miesiącach obserwujemy wyraźny wzrost zachorowań na krztusiec. Z danych epidemiologicznych dostępnych na stronie NIZP PZH-PIB wynika, że od początku roku do połowy września zgłoszono ponad 26 000 zachorowań na krztusiec (zapadalność 69,16/100 tys. ludności), co stanowi ponad 35 krotny wzrost w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego (738 przypadków i zapadalność 1,96/100 tys. ludności). Hospitalizowano z powodu krztuśca ponad 3000 osób. W czerwcu br. zmarł noworodek, który był zbyt mały, aby mógł zostać zaszczepiony. Ok. 20% ogółu hospitalizacji z powodu krztuśca dotyczy niemowląt do 6. miesiąca życia, ta grupa wiekowa obciążona jest również największym ryzykiem powikłań krztuśca (zapalenie płuc, bezdech, drgawki, encefalopatia).
Na obecną sytuację epidemiologiczną krztuśca ma wpływ wiele czynników. Wśród możliwych przyczyn wzrostu zachorowań należy wymienić:
- spadek akceptacji dla szczepień, a w związku z tym zmniejszenie stanu zaszczepienia populacji przeciw krztuścowi. Dane z 2022 r. pokazują, że stan zaszczepienia dzieci w 3 roku życia, które zostały zaszczepione w schemacie podstawowym (4 dawki szczepionki ze składnikiem krztuśca) wynosi 85,5%.
- wygasanie odporności w wyniku upływu lat od szczepień podstawowych realizowanych w dzieciństwie i podania ostatniej dawki przypominającej szczepionki w kolejnych latach. Warto zaznaczyć, że ostania dawka szczepienia przeciw krztuścowi w ramach obowiązkowego kalendarza szczepień jest podawana osobom w 14 r.ż. Potem kolejne dawki przypominające szczepionek ze składnikiem krztuśca to już szczepienia zalecane, czyli odpłatne, a więc mniej popularne.
- ewolucja pałeczek krztuśca sprzyjająca obniżeniu skuteczności odpowiedzi poszczepiennej.
- cykliczność występowania epidemicznych zachorowań na krztusiec, występujących co 3 – 5 lata.
Gdzie i jak często krztusiec występuje na świecie?
Krztusiec występuje na całym świecie z cyklicznym wzrostem zachorowań, co 3-5 lat. Każdego roku rejestruje się około 40 mln zachorowań na tę chorobę, szczególnie w krajach rozwijających się, co wiąże się z około 5 mln przypadków zapaleń płuc, 360 000 zgonów oraz 50 000 przypadków powikłań neurologicznych.
W krajach, gdzie systematycznie wprowadzano szczepienia obserwowano wyraźne ograniczenie śmiertelności oraz liczby zachorowań z powodu krztuśca.
Jednak od kilku lat, w wielu krajach, nawet tych o wysokim stanie zaszczepienia populacji przeciw krztuścowi, obserwowany jest wzrost zachorowań na krztusiec. W Stanach Zjednoczonych w 2012 r. odnotowano 48 277 zachorowań, najwięcej od 1955 r. dwadzieścioro dzieci zmarło, w tym większość to dzieci w wieku do 3 m.ż. W 2015 r. na krztusiec zachorowało tam 18 166 osób.
Podobny wzrost zachorowań na krztusiec odnotowano również w Europie. Np. w Wielkiej Brytanii liczba zarejestrowanych przypadków krztuśca w 2013 roku przekroczyła liczbę przypadków zarejestrowanych w latach 70-tych i 80-tych.
Wg. danych Europejskiego Centrum Zwalczania i Zapobiegania Chorobom (ECDC), w krajach UE/EOG i krajach sąsiedzkich, od 2023 roku zwiększa się liczba zachorowań na krztusiec. W 2023 roku odnotowano ponad 23 000 zachorowań na krztusiec. W 2024 roku, w okresie od stycznia do marca odnotowano ponad 32 000 zachorowań. Podobną liczbę zachorowań zgłaszano w krajach UE/EOG w 2016 roku (41 026) i 2019 roku (34 468), kiedy występował epidemiczny wzrost zachorowań. W latach 2023–2024 w większości krajów EU/EOG zachorowania na krztusiec dotyczyły przede wszystkim niemowląt (zwłaszcza w pierwszych 6 miesiącach życia), które ze względu na wiek nie otrzymały jeszcze wszystkich dawek schematu podstawowego (17 krajów) lub nastolatków w wieku 10–19 lat (6 krajów). Odnotowano 19 zgonów z powodu krztuśca, w tym 11 (58%) dotyczyła niemowląt, a 8 (42%) dorosłych w wieku ≥60 lat. Leczenia w szpitalu wymagało ok. 3,4% chorych, a ponad połowę (64,4%) hospitalizowanych stanowiły niemowlęta.
Wśród przyczyn znacznego pogorszenia sytuacji epidemiologicznej zachorowań na krztusiec na świecie wymieniane są takie czynniki jak wygasanie odporności w wyniku upływu lat od podania ostatniej dawki przypominającej szczepionki, ewolucja pałeczek krztuśca sprzyjająca obniżeniu skuteczności odpowiedzi poszczepiennej oraz spadek akceptacji dla szczepień a w związku z tym zmniejszenie stanu zaszczepienia populacji przeciw krztuścowi.
-
Liczba zachorowań na krztusiec w latach 2010-2019(photo) Plik otwiera się w nowej karcie - Zachorowania na krztusiec w latach 1990-2019(photo) Plik otwiera się w nowej karcie
-
Zachorowania na krztusiec w latach 1990-2020(pdf) Plik otwiera się w nowej karcie - Zachorowania na krztusiec w latach 1990-2021(pdf) Plik otwiera się w nowej karcie
- Krztusiec cechuje się wysoką zakaźnością(photo) Plik otwiera się w nowej karcie
- Przechorowanie ani szczepienia podstawowe nie dają odporności na całe życie(photo) Plik otwiera się w nowej karcie
- Odporność po szczepieniu przeciw krztuścowi(photo) Plik otwiera się w nowej karcie
- Krztusiec. Choroba zakaźna cykl(photo) Plik otwiera się w nowej karcie
- Stan zaszczepienia dzieci przeciw krztuścowi (photo) Plik otwiera się w nowej karcie
- Szczepienia przeciw krztuścowi potrzebne w każdym wieku (photo) Plik otwiera się w nowej karcie
- Szczepionki DTP i DTaP(photo) Plik otwiera się w nowej karcie
- Szczepionka ze składnikiem krztuścowym(photo) Plik otwiera się w nowej karcie
- Toksyny bakteryjne(photo) Plik otwiera się w nowej karcie
- Szczepionki różnych producentów(pdf) Plik otwiera się w nowej karcie
- Szczepienie przeciw krztuścowi kobiet w ciąży(photo) Plik otwiera się w nowej karcie
- Krztusiec (ściąga) (jpg)(photo) Plik otwiera się w nowej karcie
- Krztusiec (ściąga) (pdf)(pdf) Plik otwiera się w nowej karcie
- Krztusiec (photo) Plik otwiera się w nowej karcie
-
Ochrona dla dorosłych i kobiet w ciąży(other) Plik otwiera się w nowej karcie
- Edwards K.M., Decker M.D. Pertussis vaccines. w: Vaccines, ed. Plotkin S., Orenstein W., Offit P., Edwards K.M., 7th edition, 2017, str. 711-761.
- N.P. Klein, J. Bartlett, A. Rowhani-Rahbar i wsp. Waning protection after fifth dose of acellular pertussis vaccine in children. The New England Journal of Medicine, 2012; 367: 1012–1019.
- Paradowska-Stankiewicz I., Rudowska J.: Krztusiec w Polsce w 2015 roku. Przegl. Epidemiol., 2017; 71, 481-485.
- Cherry J.D.: Why do pertussis vaccines fail? Pediatrics, 2012; 129: 968–970.
- Wendelboe A.M., Van R.A., Salmaso S., Englund J.A.: Duration of immunity against pertussis after natural infection or vaccination. Pediatr. Infect. Dis. J., 2005; 24: 58–61.
- Rosińska M., Zieliński A.: Szczepionka przeciwko krztuścowi. W: Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D., Zieliński A., red.: Wakcynologia. Bielsko-Biała, Alfa Medica Pres, wyd. 2, 2007: 245–351.
- Lutyńska A, Wiatrzyk A, Mosiej E, Zawadka M. Immunization of adolescents and adults as the strategy of improvement of epidemiology of pertussis. Przegl Epidemiol. 2011;65(1):45-50.
- Zalecenia Polskiej Grupy Ekspertów ds szczepień przeciw krztuścowi
- Pertussis vaccines: WHO position paper – August 2015. Wkly Epidemiol Rec, 2015, 90, 433-60.
- Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce, NIZP-PZH (http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html#01)
- Biuletyn „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce”, NIZP-PZH (http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html#04)
- Stefanoff P., Paradowska-Stankiewicz I ., Lipke M., Karasek E., Rastawicki W., Zasada A., Samuels S., Czajka H., Pebody R.G. Incidence of pertussis in patients of general practitioners in Poland. Epidemiol. Infect., 2014; 42: 714-23.