Na czym polega kalendarz szczepień?

Indywidualny kalendarz szczepień (IKSz) jest programem szczepień ochronnych ustalanym przez lekarza dla pacjenta (dziecka), w sytuacji kiedy doszło do zaburzenia realizacji obowiązującego kalendarza szczepień podanego w Programie Szczepień Ochronnych (PSO). Powody zaburzonego kalendarza szczepień i opóźnień w jego realizacji mogą być różne, tj. brak szczepień w związku z brakiem zgody rodziców/opiekunów dziecka, brak dokumentacji dotyczącej szczepień, opóźnienia w realizacji szczepień ze względu na stan zdrowia pacjenta, rodzina na stałe osiedla się lub wraca do Polski z innego kraju gdzie obowiązywał inny kalendarz szczepień, rodzice decydują się na rozszerzenie ochrony dziecka za pomocą dodatkowych szczepień zalecanych.

Podstawą opracowania IKSz powinna być dokumentacja pacjenta dotycząca wykonanych szczepień, tj. karta szczepień, książeczka zdrowia (polska lub zagraniczna) lub zaświadczenie o wykonaniu szczepienia. Opracowując IKSz należy przeanalizować dotychczas wykonane szczepienia oraz sprawdzić odstępy między dotychczas podanymi dawkami.

Kwalifikacja do szczepienia każdorazowo należy do zadań lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (lekarza pierwszego kontaktu, pediatry), który sprawuje opiekę profilaktyczną nad pacjentem. Rola lekarza specjalisty to zdiagnozowanie i ustalenie rozpoznania, podjęcie decyzji o dalszym ewentualnym leczeniu czy rehabilitacji. Lekarz specjalista przekazuje informację o stanie dziecka i na tej podstawie lekarz podstawowej opieki podejmuje decyzję o przesunięciu szczepień.

Ustalając IKSz należy: określić potrzeby dziecka w zakresie uzupełnienia szczepień biorąc pod uwagę: dotychczas wykonane szczepienia, obowiązujące szczepienia z Programu Szczepień Ochronnych, wiek dziecka, sytuację epidemiologiczną, ewentualne wyniki poziomu przeciwciał oraz wskazania do zastosowania szczepień. Przy ustalaniu indywidualnego kalendarza szczepień można rozważyć preparaty, które pozwolą zrealizować/uzupełnić szczepienia w optymalnym czasie (np. zastosowanie szczepionek wysoko-skojarzonych, pamiętając, że niektóre z nich można podawać dzieciom do ukończenia 36 m. ż. a inne do ukończenia 24 m. ż.). W pierwszej kolejności należy zadbać o uzupełnienie szczepienia przeciw gruźlicy, wzwB, krztuścowi (ze względu na realne zagrożenie zakażeniem). W wieku kiedy dziecko zaczyna się samodzielnie poruszać, ze względu na narażenie na urazy z przerwaniem tkanek, ważne jest  zapewnienie ochrony przeciw tężcowi.

IKSz powinien obejmować jak najszerszy zakres szczepień, w tym szczepień zalecanych.

Szczepienia obowiązkowe (finansowane z budżetu) są wymieniane w aktualizowanym każdego roku Komunikacie Głównego Inspektora Sanitarnego dotyczącym Programu Szczepień Ochronnych.

Do szczepień obowiązkowych w 2023 roku należą szczepienia przeciw:

• gruźlicy – obejmują dzieci i młodzież od dnia urodzenia do ukończenia 15 roku życia (1 dawka).
• wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (wzw B) obejmują dzieci i młodzież od dnia urodzenia do ukończenia 19 r.ż. oraz uczniów szkół medycznych lub innych szkół prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych, studentów uczelni medycznych lub innych uczelni, w których jest prowadzone kształcenie na kierunkach medycznych, osób szczególnie narażonych na zakażenie w wyniku styczności z osobą zakażoną wirusem wzw B, osób zakażonych wirusem wzw C, osób w fazie zaawansowanej choroby nerek z filtracją kłębuszkową poniżej 30 ml/min oraz osób dializowanych (3 dawki, a w grupach ryzyka zgodnie z zaleceniami).
• rotawirusom – obejmują dzieci od 6 tygodnia życia. Przeprowadza się je w schemacie 2. lub 3. dawkowym, w zależności od rodzaju dostępnej szczepionki. Preferuje się wczesne rozpoczęcie i wczesne zakończenie schematu szczepienia i podanie pierwszej dawki szczepionki doustnie po ukończeniu 6 tygodnia życia, jednak nie później niż przed ukończeniem 12 tygodnia życia. W przypadku realizowania szczepienia w schemacie 2. dawkowym zaleca się zakończenie pełnego schematu przed ukończeniem 16 tygodnia życia. W przypadku realizowania szczepienia w schemacie 3. dawkowym zaleca się zakończenie pełnego schematu przed ukończeniem 22 tygodnia życia. Należy zachować odstępy pomiędzy kolejnymi dawkami nie krótsze, niż 4 tygodnie.
• błonicy, tężcowi i krztuścowi szczepionką błoniczo-tężcowo-krztuścową (DTwP lub DTaP) obejmują podanie 3 dawek szczepienia podstawowego w pierwszym roku życia oraz jednej dawki uzupełniającej w 2 roku życia (dzieci urodzone przed upływem 37- tygodnia ciąży lub urodzone z masą urodzeniową poniżej 2500 g szczepione są szczepionką błoniczo-tężcowo-krztuścową z bezkomórkowym komponentem krztuścowym (DTaP). W 6 roku życia podaje się dawkę przypominającą szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTaP). U młodzieży w wieku 14 lat podaje się dawkę szczepionki ze zmniejszoną zawartością komponentów błoniczego i krztuścowego (dTap). W 19 roku życia obowiązuje podanie kolejnej dawki przypominającej szczepionki przeciw błonicy i tężcowi (dT) (zaleca się aby zamiast szczepionki dT w tym czasie podać odpłatnie kolejną dawkę szczepionki dTap).
• ostremu nagminnemu porażeniu dziecięcemu (poliomyelitis) obejmują podanie szczepionki inaktywowanej: dwie dawki szczepienia podstawowego w 1 roku życia oraz dawkę uzupełniającą w 2 roku życia.
• inwazyjnemu zakażeniu Haemophilus influenzae typu B (Hib) obejmują podanie trzech dawek szczepienia podstawowego w 1 roku życia oraz czwartej dawki uzupełniającej podanej w 2 roku życia; uzupełnienie możliwe do ukończenia 5  roku życia.
• odrze, śwince, różyczce obejmują dzieci i młodzież od 13 miesiąca życia do ukończenia 19 roku życia, podaje się 2 dawki szczepionki skojarzonej przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) w 13‒15 miesiącu życia  oraz dawkę przypominającą w 6 roku życia.
• pneumokokom dla dzieci w wieku od 6 tygodniu do 2 roku życia, podaje się 3 dawki szczepionki zgodnie ze schematem 2+1, z dwiema dawkami podawanymi w 1 roku życia (w 2 i 4 miesiącu życia) i trzecią dawką w 13 miesiącu życia; dla dzieci w grupach ryzyka urodzonych przed 27 tygodniem ciąży oraz dzieci zmagających się z wybranymi, ciężkimi schorzeniami podaje się 4 dawki szczepionki zgodnie ze schematem 3+1.
• ospie wietrznej obejmuje dzieci z grup ryzyka do ukończenia 12 roku życia: z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby, z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, zakażone HIV, przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią oraz osoby zdrowe z ich otoczenia, które nie chorowały na ospę wietrzną. Szczepienia obejmują też dzieci przebywające w różnych zakładach opiekuńczych, w domach dziecka oraz przebywające w żłobkach lub klubach dziecięcych. Podawane są 2 dawki szczepionki.

Szczepienia obowiązkowe i zalecane (grafika do pobrania, pdf)