Szczepionka przeciw grypie

Podsumowanie - Szczepionka przeciw grypie

O chorobie

Grypa jest ostrą chorobą zakaźną, wywoływaną przez wirusy grypy. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub przez kontakt ze skażoną powierzchnią. Okres inkubacji wynosi 1-4 dni. Wirusy grypy atakują komórki nabłonka dróg oddechowych, w których się namnażają. W konsekwencji powodują ich zniszczenie, co z kolei ułatwia rozwój infekcji bakteryjnych. Objawy grypy są podobne do wielu innych ostrych chorób infekcyjnych i są zarówno miejscowe (kaszel, ból gardła, katar), oraz w postaci nagłej, wysokiej gorączki powyżej 38ºC, dreszczy, bólów mięśniowo-stawowych, bólów głowy, bólu w klatce piersiowej, złego samopoczucia, braku łaknienia, nudności i wymiotów. Choroba trwa, o ile nie dojdzie do powikłań, około 7 dni. Kaszel i złe samopoczucie mogą utrzymywać się ponad 2 tygodnie. Powodem ciężkiego przebiegu grypy są powikłania pogrypowe, m.in. zapalenie płuc i oskrzeli, zapalenie ucha środkowego, zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia, zaostrzenie istniejących chorób przewlekłych, powikłania neurologiczne.

  • Grypa jest bardzo zaraźliwa i co sezon wywołuje epidemie, dotykające znaczną część społeczeństwa,
  • Pomimo tego, że u zdrowych osób rzadko dochodzi do poważnych powikłań, osoby w grupach ryzyka mogą bardzo ciężko chorować, a nawet umrzeć,
  • Co sezon epidemiczny opracowywana jest nowa szczepionka przeciw grypie, na podstawie szczepów wirusa krążących aktualnie na półkuli północnej,
  • Coroczne szczepienie zaleca się wszystkim osobom w wieku ≥6 miesięcy, u których nie stwierdza się przeciwwskazań do szczepienia.

W Polsce rejestruje się od kilkuset tysięcy do kilku milionów zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę w zależności od sezonu epidemicznego. Szczyt zachorowań ma miejsce zwykle między styczniem a marcem. Grypa powoduje zachorowania o charakterze epidemii, występujących co sezon lub pandemii, powtarzających się co kilkanaście-kilkadziesiąt lat, które mają zasięg ogólnoświatowy.

O szczepionce

W Polsce dostępne są szczepionki inaktywowane zawierające cząstki wirusa grypy (typu „split”) lub powierzchniowe białka wirusa grypy (typu „subunit”) oraz żywa szczepionka donosowa. Szczepienia przeciw grypie zapobiegają zachorowaniom u ok. 40-70% szczepionych osób, w zależności od sezonu i grupy osób szczepionych. Zapewniają wysoką ochronę przed powikłaniami pogrypowymi. Zaleca się aby szczepionki przeciw grypie podawać każdego roku każdemu już od 6 miesiąca życia, o ile nie ma przeciwwskazań medycznych. Szczepieniu powinny się poddać zwłaszcza osoby z grup wysokiego ryzyka wystąpienia powikłań pogrypowych i osoby, które mogą stanowić źródło zakażenia dla osób z grupy wysokiego ryzyka oraz ci, którzy ze względu na charakter wykonywanej pracy są szczególnie narażeni na zakażenie wirusem grypy (np. pracownicy ochrony zdrowia).

Szczepionki przeciw grypie charakteryzują się najmniejszą liczbą rejestrowanych niepożądanych odczynów poszczepiennych. Po szczepieniu mogą wystąpić reakcje miejscowe, tj.: zaczerwienienie, bolesność i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia oraz rzadziej reakcje ogólne (niewielki wzrost temperatury ciała, ból mięśni, stawów i głowy), ustępujące po kilku dniach. Przeciwwskazaniem do szczepienia przeciw grypie jest m.in. reakcja anafilaktyczna po wcześniejszym podaniu szczepionki, ostra infekcja i wysoka gorączka powyżej 38ºC.

O chorobie

Co to jest grypa?

Grypa jest ostrą chorobą zakaźną, wywoływaną przez wirusy grypy. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, a czasami także przez kontakt ze skażoną powierzchnią.

Wirusy grypy atakują komórki nabłonka dróg oddechowych, w których namnażają się. W konsekwencji powodują martwicę tychże komórek, co z kolei otwiera drogę patogenom bakteryjnym.

Wyróżnia się typy wirusów grypy: A, B, C i D. Ponadto typ A dzieli się na podtypy A/H1N1/, A/H3N2/, A/H2N2/ i inne podtypy.

Od  sezonu epidemicznego 2009/2010 w Polsce  potwierdzamy zachorowania wywołane zakażeniem spowodowanym przez wirus grypy podtypu: A/H1N1/, A/H1N1/pdm09, A/H3N2/ i typ B. Od sezonu epidemicznego 2010/2011 potwierdzamy również infekcje wywołane różnymi wariantami mieszanego zakażenia tzw. koinfekcje nie tylko dwóch różnych szczepów wirusa grypy, ale również wirusa grypy z wirusami grypopodobnymi. Zakażenia wirusami grypy typu C mają zwykle charakter bezobjawowy, natomiast wirus grypy typu D wywołuje zakażenia u bydła.

Jak bardzo zaraźliwa jest grypa?

Grypa jest zaraźliwą chorobą wirusową. Okres wylęgania wynosi 1-4 dni (średnio 1-2 dni).

Wirus grypy przenosi się:

  • drogą kropelkową razem z wydzieliną z dróg oddechowych: podczas kaszlania, wydmuchiwania nosa, mówienia,
  • drogą powietrzną,
  • przez kontakt bezpośredni,
  • pośrednio, przez kontakt ze skażoną powierzchnią,

Osoba zakażona może stanowić zagrożenie dla innych osób zanim jeszcze pojawią się objawy choroby, tj.:

  • dorosły może być źródłem zakażenia dla innych 1-2 dni przed wystąpieniem objawów choroby,
  • chory dorosły zakaża do 5-7 dni po wystąpieniu objawów,
  • chore dziecko zakaża przez okres powyżej 10 dni, przy czym u małych dzieci również przez okres do 6 dni zanim wystąpią objawy,
  • chory z ciężkim niedoborem odporności zakaża przez wiele tygodni lub miesięcy.

Jeden chory zaraża średnio 4 osoby z bliskiego otoczenia.

Jakie są objawy grypy?

Objawy grypy nie są na tyle charakterystyczne, by bez wykonania badań laboratoryjnych stwierdzić, że mamy do czynienia z tą właśnie chorobą. Podobne objawy mogą bowiem wywoływać także inne wirusy oddechowe. Jednak grypy nie należy mylić z przeziębieniem, jako, że jest ona poważną chorobą, zwłaszcza ze względu na możliwe wystąpienie groźnych powikłań.

Charakterystyczne dla grypy jest to, że choroba najczęściej pojawia się nagle, charakteryzuje się dużą zakaźnością i towarzyszą jej:

  • objawy ze strony układu oddechowego: kaszel, ból gardła, katar,
  • objawy ogólnoustrojowe: wysoka gorączka powyżej 38ºC, dreszcze, ból/sztywność mięśni, ból głowy, ból w klatce piersiowej, złe samopoczucie, brak łaknienia, nudności, wymioty.

W zależności od wieku pacjenta i jego ogólnego stanu zdrowia przebieg choroby może być różny. U osób powyżej 65 roku życia objawy często nie pojawiają się tak nagle jak u osób młodszych. Objawy ogólnoustrojowe rozwijają się dłużej niż u osób młodszych i są lżejsze (np. gorączka może być mniejsza lub w ogóle nieobecna). Z kolei objawy tj. nudności i wymioty częściej obserwuje się u dzieci niż osób dorosłych i starszych.

Choroba trwa, o ile nie dojdzie do powikłań, około 7 dni (średnio 3-5 dni). Kaszel i złe samopoczucie mogą utrzymywać się ponad 2 tygodnie.

Jak poważne mogą być objawy grypy?

Powodem ciężkiego przebiegu grypy jest zaostrzenie chorób przewlekłych już istniejących lub wystąpienie  nowej choroby, wielonarządowe powikłania pogrypowe mogące prowadzić do stałego inwalidztwa lub zakończyć się zgonem.

Najczęstsze powikłania pogrypowe występują:

  • ze strony układu oddechowego: grypowe zapalenie płuc i oskrzeli, wtórne bakteryjne zapalenie płuc, zapalenie oskrzelików  szczególnie u niemowląt i u dzieci,
    np. zakażenie , pneumokokowe, meningokokowe, zaostrzenie astmy
  • ze strony układu nerwowego (poprzeczne zapalenie rdzenia, zapalenie mózgu, opon mózgowych),
  • ze strony innych układów: zapalenie ucha środkowego (zwłaszcza u dzieci), zapalenie mięśnia serca i osierdzia, zaostrzenie istniejących chorób przewlekłych (np. zastoinowej niewydolności serca), drgawki gorączkowe, zespół wstrząsu toksycznego, zespół Rey`a, zapalenie mięśni i mioglobinuria mogąca prowadzić do niewydolności nerek, możliwość częstszego występowania schizofrenii w przypadku zakażenia wewnątrzmacicznego w czasie ciąży, zakażenia meningokokowe).

Powikłania pogrypowe mogą wystąpić u każdego, niezależnie od wieku i stanu zdrowia. Ryzyko powikłań jest szczególnie wysokie w następujących grupach:

  • osoby po przeszczepach,
  • osoby starsze,
  • chorzy na astmę i inne przewlekłe schorzenia układu oddechowego,
  • osoby z chorobami serca i układu krążenia,
  • osoby z chorobami nerek,
  • osoby o obniżonej odporności (np. zakażeni HIV).

Jak można odróżnić objawy zachorowania COVID-19 od objawów przeziębienia i grypy?

PRZEZIĘBIENIE to infekcja górnych dróg oddechowych, wywoływana przez ponad 200 różnych wirusów, najczęściej rinowirusy. Do objawów przeziębienia należą:
• ból gardła
• katar
• kaszel
• kichanie
• bóle głowy, rzadko
• bóle mięśniowe
• gorączka rzadko, niewysoka
Objawy narastają stopniowo, w większości przypadków w ciągu 7-10 dni następuje powrót do zdrowia. Przeziębienie jest łagodną chorobą, z reguły nie występują powikłania (u osób z astmą oskrzelową lub innymi przewlekłymi chorobami układu oddechowego oraz niedoborem odporności może dojść do rozwoju zapalenia oskrzeli i/lub zapalenia płuc).
GRYPA SEZONOWA to ostra infekcja górnych dróg oddechowych wywoływana przez wirusy grypy.
Objawy pojawiają się nagle:
• gorączka lub subiektywne poczucie gorączki, dreszcze
• kaszel, zwykle suchy
• ból gardła
• katar lub zatkany nos
• bóle mięśniowe i stawowe
• bóle głowy
• zmęczenie
• u niektórych pacjentów wymioty i biegunka (częściej u dzieci niż dorosłych)
Dominują objawy ogólne nad objawami ze strony dróg oddechowych. Gorączka i pozostałe objawy ogólne ustępują na ogół w ciągu tygodnia, kaszel utrzymuje się zwykle dłużej (2 tygodnie lub więcej). W większości przypadków grypa jest cięższą choroba niż przeziębienie, mogą wystąpić poważne powikłania, także u osób bez innych obciążeń zdrowotnych. Do grup ryzyka należą: kobiety ciężarne, dzieci do końca 5. roku życia, osoby w wieku ≥65 lat, pacjenci z chorobami przewlekłymi układu oddechowego, układu krążenia, układu nerwowego, nerek, z cukrzycą, chorobami nowotworowymi, niedoborem odporności.
Obraz kliniczny (mimo pewnych różnic) może być bardzo podobny zarówno do przeziębienia, jak i COVID-19, dla potwierdzenia rozpoznania konieczne jest wykonanie badań diagnostycznych (wymaz z nosogardła na badanie RT-PCR lub szybki test antygenowy).
COVID-19 to choroba wywoływana przez nowego koronawirusa SARS-CoV-2, związanego z ciężkim zespołem niewydolności oddechowej.
Objawy choroby COVID-19 wywoływanej przez wariant Omikron koronawirusa przypominają przeziębienie. Najczęściej występują ból gardła, ból głowy, zatkany nos, suchy kaszel, uczucie zmęczenia. Jednym z charakterystycznych objawów są bóle w dole pleców. Mogą występować również dreszcze, gorączka, oszołomienie, ból oczu, ból mięśni, brak apetytu, ból klatki piersiowej, powiększone węzły chłonne.  Objawy pod postacią utraty smaku lub węchu, typowe dla choroby COVID-19 wywoływanej przez warianty wyjściowy i wariant Delta występują obecnie znacznie rzadziej.
Odróżnienie COVID-19 od grypy jest możliwe jedynie na podstawie badania wymazu z nosa i gardła (metodą RT-PCR) w kierunku SARS-CoV-2 lub badania antygenowego.
Warto pamiętać, że zarówno grypa sezonowa, jak i zakażenie SARS-CoV-2 mogą przebiegać bez gorączki, z bardzo skąpymi objawami.

Jak wiele zachorowań na grypę występuje w Polsce?

Zakażenia wirusem grypy występują powszechnie w Polsce przez cały sezon epidemiczny. Zachorowania mają miejsce przede wszystkim w okresie od października do kwietnia. Sezon epidemiczny trwa od października do września następnego roku. Sporadyczne zachorowania mogą też występować w miesiącach letnich z powodu zawleczenia zakażenia z terenu, gdzie aktualnie trwa sezon epidemiczny grypy. I tak np. w sezonie epidemicznym 2015/2016 w Zakładzie Badania Wirusów Grypy, Krajowy Ośrodek ds. Grypy w NIZP-PZH laboratoryjne potwierdzono infekcję grypową u pacjenta dnia 29 lipca 2016 r.

W zależności od sezonu epidemicznego w Polsce rejestruje się od kilkuset tysięcy do kilku milionów zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę i zachorowania grypopodobne Szczyt zachorowań ma miejsce zwykle między styczniem, a marcem.  Dane dotyczące liczby zachorowań na grypę mogą być zaniżone ze względu na niedoskonałości systemu rejestracji przypadków chorób zakaźnych, jak i fakt, że nie każdy chory udaje się do lekarza.
Liczba zgonów w naszym Kraju jest trudna do oszacowania, ale zdecydowanie niedoszacowana. Grypa wielokrotnie nie jest także umieszczana w akcie zgonu jako jego przyczyna, choćby dlatego, że wiele zgonów faktycznie związanych z zakażeniem wirusem grypy następuje w wyniku powikłań, a w akcie zgonu wpisywana jest jednostka chorobowa z jaką pacjent został przyjęty do szpitala.

Informacje na temat liczby zachorowań na grypę i zachorowania grypopodobne można znaleźć na stronie NIZP-PZH- Meldunki o zachorowaniach na grypę w Polsce.

Ile zachorowań na grypę wystąpiło w Polsce w sezonie grypowym 2021/2022?

danych epidemiologicznych NIZP PZH-PIB wynika, że w sezonie 2021/2022 liczba zachorowań na grypę i zachorowania grypopodobne była wyższa w porównaniu do pandemicznego sezonu 2020/2021.

W okresie od 01.09.2021 do 30.08.2022 na grypę i zakażenia grypopodobne zachorowało 3 891 457 osób, co oznacza 74,4% więcej zachorowań niż w analogicznym sezonie roku poprzedniego, kiedy odnotowano 2 231 344 zachorowania. Z powodu grypy i jej powikłań hospitalizowano 12 699 osób, w tym głównie z objawami ze strony układu krążenia i objawami ze strony układu oddechowego. Zmarło 6 osób. Zgony dotyczyły głównie osób po 65. roku życia, które są najbardziej narażone na powikłania grypy.

Najwięcej zachorowań na grypę i zakażenia grypopodobne odnotowano u dzieci w wieku do 4 lat (25,5%).

Dominującym szczepem wirusa grypy w sezonie 2021/2022 był szczep wirusa A (występował w 80% badanych próbek). Wirus typu B wykryto w 10% badanych próbek, wirus typu A/H3 w 10% badanych próbek.

Czy zachorowalność na grypę spadła dokładnie w momencie wybuchu pandemii koronawirusa SARS-CoV-2?

Z danych zawartych w meldunkach epidemiologicznych NIZP-PZH dotyczących podejrzeń zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne  w Polsce wynika, że od połowy marca 2020 roku, wraz z wprowadzeniem zasad dystansowania społecznego związanego z pandemią COVID-19, znacznie spadła liczba zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne. Przykładowo w okresie 16.03-31.05.2020 roku odnotowano 394 044 zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne, a rok wcześniej w tym samym okresie dwa razy więcej, tj. 858 638. W maju 2020 roku ta różnica była jeszcze wyraźniejsza. W okresie 01.05-31.05.2020 zgłoszono łącznie 49 961 zachorowań na grypę i podejrzeń zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne, rok wcześniej, 5 krotnie więcej, tj. 241 447.

Biorąc pod uwagę fakt, że wirus grypy rozprzestrzenia się drogą kropelkową, zrozumiałym jest, że przy wprowadzeniu zasad dystansowania społecznego odnotowywanych jest mniej zachorowań na wirusowe zakażenia układu oddechowego, tj. grypę i zakażenia grypopodobne. Dzieci i młodzież, czyli grupy stanowiące najważniejsze źródło transmisji wirusa grypy, w tym okresie nie chodziły do żłobka, przedszkola, szkoły. Zaczęliśmy przestrzegać zasad higieny mycia i dezynfekcji rąk. Zakrywaliśmy usta i nos w czasie kaszlu i kichania, i w ogóle przy bliskim kontakcie, unikaliśmy przebywania w pomieszczeniach o dużym zagęszczeniu ludzi. Przestrzegaliśmy dystansu pomiędzy osobami niezamieszkującymi w jednym gospodarstwie. Przecież to są (obok szczepień przeciw grypie) podstawowe zasady ochrony przed zachorowaniem na grypę. Stąd też zmniejszona liczba odnotowanych zachorowań na grypę i zakażenia grypopodobne jest jak najbardziej zrozumiała, wręcz oczekiwana.

Gdzie i jak często grypa występuje na świecie?

Grypa powoduje zachorowania o charakterze:

  • epidemii, występujących każdego sezonu epidemicznego,
  • pandemii, powtarzających się co kilkanaście-kilkadziesiąt lat, które mają zasięg ogólnoświatowy. Wywoływane są przez nowy wariant wirusa grypy o wysokiej patogenności, na który większość populacji nie jest uodporniona, a który z łatwością przenosi się z człowieka na człowieka.

W strefie umiarkowanej półkuli północnej i południowej zachorowania na grypę występują sezonowo w okresie zimy, natomiast w strefie tropikalnej w ciągu całego roku. Według WHO co roku na świecie choruje na grypę około 5 -10% osób dorosłych i 20-30% dzieci. W ciągu roku rejestruje się 3 -5 mln ostrych przypadków choroby, a umiera 250 000 -500 000 osób, w tym 28 000 -111 500 stanowią dzieci poniżej 5 roku życia.

Europie w sezonie 2017/2018 dominowały podtypy wirusa: A(H1N1)pdm09  i A(H3N2). U 99% pacjentów hospitalizowanych izolowano wirusa typu A, w tym 66% było zakażonych wirusem podtypu A(H1N1)pdm09.

Zachorowania na grypę rejestruje się w każdej grupie wiekowej. Największą zapadalność notuje się zwykle u dzieci i nastolatków, podczas gdy najwięcej zgonów występuje u ludzi starszych. Nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie wirusa grypy ze środowiska ze względu na jej zdolności mutacji czyli zmian oraz, że występuje również u ptaków i wielu ssaków (m.in. świń, koni, norek, waleni a ostatnio potwierdzono również u roślinożernych nietoperzy), które stanowią olbrzymi, niemożliwy do kontrolowania, rezerwuar tych wirusów.

O szczepionce

Jakie rodzaje szczepionek przeciw grypie są dostępne w Polsce?

W ostatnich sezonach w Polsce dostępne są trzy rodzaje szczepionek przeciw grypie:

  • inaktywowane szczepionki zawierające rozszczepione wirusy grypy (typu „split”), preparaty: Fluarix Tetra, VaxigripTetra),
  • inaktywowana szczepionka podjednostkowa zawierająca powierzchniowe białka wirusa grypy: hemaglutyninę i neuraminidazę (preparat InfluvacTetra),
  • żywa (atenuowana) szczepionka, donosowa zawierająca reasortanty wirusa grypy (preparat: FluenzTetra).

Dostępne w Polsce szczepionki przeciw grypie inaktywowane oraz szczepionka żywa produkowane są z wykorzystaniem wirusów grypy namnażanych w zarodkach jaj kurzych. Nie ma dostępnych szczepionek produkowanych z wykorzystaniem wirusów grypy namnażanych w liniach komórek.

Dostępność szczepionek przeciw grypie danego producenta na rynku zależy od sezonu epidemicznego. Skład szczepionek pod względem typów/podtypów wirusa jest we wszystkich dostępnych szczepionkach w danym sezonie taki sam.

Wszystkie szczepionki przeciw grypie są obecnie 4-walentne, zawierają te same antygeny 4 szczepów wirusa grypy, rekomendowane producentom szczepionek przez WHO.

Wszystkie dostępne w Polsce szczepionki przeciw grypie produkowane są z wykorzystaniem wirusów grypy namnażanych na zarodkach jaj kurzych.

Dlaczego warto się szczepić przeciw grypie?

Szczepienia przeciw grypie są najskuteczniejszą i najtańszą strategią zapobiegania grypie. Szczepienia zapobiegają zachorowaniom w grupie 40-70% zdrowych osób poniżej 65 roku życia. Skuteczność szczepionki zależy od sezonu grypowego.

Szczepienia przeciw grypie chronią przed powikłaniami pogrypowymi, które mogą pozostawić zdrowotne konsekwencje do końca życia np. konieczność przejścia na rentę inwalidzką, a nawet zakończyć się zgonem z powodu zaostrzenia istniejących lub pojawienia się nowych chorób przewlekłych, szczególnie ze strony układu oddechowego, krążenia, nefrologiczne, neurologiczne, ze strony ośrodkowego układu nerwowego, schorzenia naczyniowe mózgu, psychiatryczne, poronienia, jak również zakończyć się zgonem ciężarnej kobiety. Powikłania pogrypowe mogą dotknąć wszystkich bez względu na wiek.

Zgodnie z zaleceniami WHO, Komitetu Doradczego ds. Szczepień (ACIP) i wielu towarzystwa naukowych szczepienie przeciw grypie powinno obejmować  zdrowe dzieci  w wieku przedszkolnym, szkolnym, osoby starsze, pacjentów z grup podwyższonego ryzyka bez względu na wiek, kobiety w ciąży oraz pracowników ważnych służb społecznych. Należy pamiętać o szczepieniu dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym i szkolnym, ponieważ odgrywają bardzo ważną rolę w rozprzestrzenianiu wirusa grypy. Szczepienie to zapewnia ochronę im samym oraz pośrednio chroni osoby starsze, jak również i pacjentów z grup podwyższonego ryzyka.

Szczepienie przeciw grypie starszych pacjentów z przewlekłą chorobą płuc obniża o ponad 50% liczbę przyjęć do szpitala z powodu zapalenia płuc i grypy, oraz liczbę powikłań pogrypowych i o 70% zgonów z różnych przyczyn.

Szczepienie jest ważne ze względu na sytuację epidemiologiczną. Co sezon epidemiczny odnotowujemy kilka milionów przypadków zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę i kilka tysięcy hospitalizacji. Należy pamiętać także o społecznych i ekonomicznych kosztach zachorowań i powikłań pogrypowych. Szczepionka przeciw grypie to koszt około 30 zł w zależności od apteki. Obecnie wiele grup może skorzystać z pełnej lub 50% refundacji.  Należy mieć świadomość, że przeciwzapalne leki kupowane bez recepty jedynie zmniejszają  nasilenie objawów, ale nie mają wpływu na wirusa grypy. W żadnym przypadku preparatów bez recepty nie stosuje się w profilaktyce grypy. Jedynymi lekami antygrypowymi nowej generacji dostępnymi w Polsce są inhibitory neuraminidazy przeznaczone do leczenia grypy, ale o zastosowaniu ich decyduje lekarz. Nie zastępują szczepień, ale są pomocne w leczeniu grypy, jak również jest zalecane ich przyjmowanie przez osoby, które miały kontakt z osobą zakażoną.

Stanowisko Zgromadzenia Ogólnego  Polskiej Akademii Nauk (PAN) z dnia 16 czerwca 2016 r. dotyczące przestrzegania zaleceń szczepień przeciw grypie oraz przestrzegania aktualnego Programu Szczepień Ochronnych (PSO) 
(ACADEMIA, Wydanie specjalne  1/2/2016).

Kto powinien zostać zaszczepiony przeciw grypie?

Szczepienie przeciw grypie zalecane jest:

1) w związku z przesłankami klinicznymi:

  • osobom po transplantacji narządów;
  • przewlekle chorym dzieciom (od ukończenia 6 miesiąca życia) i dorosłym, szczególnie chorującym na niewydolność układu oddechowego, astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, niewydolność układu krążenia, chorobę wieńcową (zwłaszcza po przebytym zawale serca), niewydolność nerek, nawracający zespół nerczycowy, choroby wątroby, choroby metaboliczne, w tym cukrzycę, choroby neurologiczne i neurorozwojowe;
  • osobom w stanach obniżonej odporności (w tym pacjentom po przeszczepie tkanek) i chorym na nowotwory układu krwiotwórczego;
  • dzieciom z grup ryzyka od ukończenia 6 miesiąca życia do ukończenia 18 roku życia, szczególnie zakażonym wirusem HIV, ze schorzeniami immunologiczno-hematologicznymi, w tym małopłytkowością idiopatyczną, ostrą białaczką, chłoniakiem, sferocytozą wrodzoną, asplenią wrodzoną, dysfunkcją śledziony, po splenektomii, z pierwotnymi niedoborami odporności, po leczeniu immunosupresyjnym, po przeszczepieniu szpiku, przed przeszczepieniem lub po przeszczepieniu narządów wewnętrznych, leczonych przewlekle salicylanami;
  • dzieciom z wadami wrodzonymi serca zwłaszcza sinicznymi, z niewydolnością serca, z nadciśnieniem płucnym;
  • kobietom w ciąży lub planującym ciążę.

2) w związku z przesłankami epidemiologicznymi – wszystkim osobom od ukończenia 6 miesiąca życia do stosowania zgodnie z charakterystyką produktu leczniczego, w szczególności:

  • zdrowym dzieciom w wieku od ukończenia 6 miesiąca życia do ukończenia 18 roku życia (ze szczególnym uwzględnieniem dzieci w wieku od ukończenia 6 do ukończenia 60 miesiąca życia);
  • osobom w wieku powyżej 55 lat;
  • osobom mającym bliski kontakt zawodowy lub rodzinny z dziećmi w wieku do ukończenia 6 miesiąca życia oraz z osobami w wieku podeszłym lub przewlekle chorymi (w ramach realizacji strategii kokonowej szczepień);
  • pracownikom ochrony zdrowia (personel medyczny, niezależnie od posiadanej specjalizacji oraz personel administracyjny), szkół, handlu, transportu, funkcjonariuszom publicznym w szczególności: policja, wojsko, straż graniczna, straż pożarna;
  • pensjonariuszom domów spokojnej starości, domów pomocy społecznej oraz innych placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, w szczególności przebywającym w zakładach opiekuńczo-leczniczych, placówkach pielęgnacyjno-opiekuńczych, podmiotach świadczących usługi z zakresu opieki paliatywnej, hospicyjnej, długoterminowej, rehabilitacji leczniczej, leczenia uzależnień, psychiatrycznej opieki zdrowotnej oraz lecznictwa uzdrowiskowego.

Źródło: Rekomendacje polskich ekspertów dotyczące profilaktyki grypy.

W jaki sposób podaje się szczepionki przeciw grypie?

Szczepionki inaktywowane wstrzykuje się domięśniowo małym dzieciom w przednio-boczną część uda, starszym dzieciom i dorosłym w mięsień naramienny (wyjątek stanowią pacjenci z hemofilią, którym szczepionkę podaje się podskórnie).

Szczepionki we wstrzyknięciu podaje się według następującego schematu:

  • dzieci w wieku 6 miesięcy –  8 lat – 1 lub 2 dawki (po 0,5 ml każda),
  • dzieci od 9 r.ż. i dorośli – 1 dawka (po 0,5 ml).

Jeżeli dziecko nigdy nie było szczepione, podaje się 2 dawki szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni. Jeżeli dziecko było szczepione przeciw grypie w poprzednim sezonie podaje się 1 dawkę szczepionki.

Szczepionki inaktywowane przeciw grypie mogą być podawane z innymi szczepionkami (np. szczepionką przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B- wzwB), ale w dwa różne miejsca ciała.

Szczepionka żywa przygotowana jest w postaci aerozolu do podawania donosowo. Zalecana dawka wynosi jedno naciśnięcie pompki (0,1 ml) do każdej dziurki w nosie. Szczepionka wskazana jest do podawania dla dzieci i młodzieży w wieku od 24 miesięcy do poniżej 18 lat.

Ile dawek szczepionki przeciw grypie podajemy dzieciom?

Dzieci w wieku od 6 miesięcy do 8 lat włącznie (tzn. do 9. urodzin), które wcześniej nie były szczepione przeciw grypie sezonowej, powinny otrzymać 2 dawki szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni.

  • Taki schemat szczepienia dotyczy również dzieci, które między podaniem pierwszej i drugiej dawki ukończyły 9 lat.
  • Dziecko w wieku do lat 8, które otrzymało w czasie wcześniejszych sezonów 2 lub więcej dawek szczepionki teraz już powinno być zaszczepione 1 dawką szczepionki (uwaga: szczepionki podawane w przeszłości nie muszą być podane w czasie jednego lub dwóch kolejno następujących po sobie sezonów epidemicznych grypy).
  • Dziecko w wieku do 8 lat, które otrzymało w czasie wcześniejszych sezonów 1 dawkę, nie było szczepione lub dla którego brak danych dotyczących wykonanych szczepień, powinno otrzymać 2 dawki szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni.

Dzieci, które skończyły 9 lat w kolejnych sezonach grypowych otrzymują 1 dawkę szczepionki.

Zalecenia te są takie same dla szczepionki podawanej we wstrzyknięciu (dzieciom od 6 miesiąca życia) oraz szczepionki żywej podawanej donosowo (dzieciom od 24 miesiąca życia do poniżej 18 lat).

Jak skuteczne są szczepionki przeciw grypie?

Na podstawie wyników badań skuteczność szczepionek przeciw grypie szacowana jest na 40-70% w zależności sezonu grypowego i populacji osób szczepionych. Skuteczność szczepionek przeciw grypie zależy od następujących czynników:

  • stanu zdrowia szczepionej osoby,
  • wieku,
  • dopasowania szczepów wirusa grypy wchodzących w skład szczepionki w danym sezonie grypowym do szczepów krążących rzeczywiście w populacji i wywołujących zachorowania,
  • typu/podtypu wirusa grypy wywołującego zakażenia w danym sezonie,
  • okresu czasu, który minął od szczepienia przeciwko grypie do kontaktu szczepionej osoby z wirusem- przeciwciała przeciwko grypie powstają od 7 dnia od momentu szczepienia.

Szczepionki są najskuteczniejsze u zdrowych, młodych osób. Skuteczność szczepień przeciw grypie wśród osób starszych może być niższa. Skuteczność szczepionek może być wyższa wraz z wprowadzeniem na rynek szczepionek czteroskładnikowych.

Czas utrzymywania się odporności poszczepiennej na zakażenie szczepami wirusów wchodzącymi w skład szczepionki lub nawet  szczepami pokrewnymi może być zmienny, ale zazwyczaj utrzymuje się w zakresie 6-12 miesięcy.

Kto nie powinien być zaszczepiony przeciw grypie?

Inaktywowane szczepionki przeciw grypie nie powinny być podawane w przypadku:

  • potwierdzonej anafilaksji na białko jaja kurzego lub inne składniki szczepionki),
  • ostrych chorób przebiegających z gorączką,
  • zaostrzenia przebiegu choroby podstawowej,
  • zespołu Guillain-Barré stwierdzonego w ciągu 6 tygodni od poprzedniego szczepienia przeciw grypie.

Żywa szczepionka przeciw grypie donosowa nie powinna być podawana w przypadku:

  • potwierdzonej anafilaksji na białko jaja kurzego lub inne składniki szczepionki (żelatyna gentamycyna)
  • ostrych chorób przebiegających z gorączką,
  • kobietom w ciąży,
  • osobom z ciężkimi niedoborami odporności spowodowanymi przez: ostre i przewlekłe białaczki, chłoniak, objawowe zakażenie HIV, niedobory odporności komórkowej lub leczenie dużymi dawkami kortykosteroidów,
  • osobom przyjmującym salicylany, ze względu na związek zespołu Reye’a z salicylanami i infekcją grypy.

Każdorazowo o szczepieniu przeciw grypie decyduje osoba kwalifikującą do szczepienia, która określa, czy dane okoliczności stanowią faktyczne przeciwwskazanie do szczepienia. W wielu przypadkach osoba znajdująca się w grupie wysokiego ryzyka wystąpienia powikłań pogrypowych może odnieść korzyść ze szczepienia przeciw grypie, mimo istniejących „pozornych” przeciwwskazań.

Jakie ryzyko jest związane ze szczepieniem przeciw grypie?

Inaktywowane szczepionki przeciw grypie są bezpieczne. Nie są one w stanie wywołać choroby, ponieważ zawierają jedynie fragmenty inaktywowanego (zabitego) wirusa, które nie są zdolne do namnażania.

Inaktywowane szczepionki przeciw grypie mogą powodować niepożądane odczyny poszczepienne, których nie należy utożsamiać z zachorowaniem na grypę. Odczyny te mogą mieć charakter reakcji miejscowych, tj.:

  • zaczerwienienie,
  • bolesność i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia utrzymujący się do 2-3 dni,
  • objawy grypopodobne, tj. gorączka, ból głowy, mięśni, złe samopoczucie występują rzadziej i ustępują po kilku dniach,
  • do ciężkich niepożądanych odczynów poszczepiennych po szczepieniu przeciw grypie dochodzi wyjątkowo rzadko,
  • zespół Guillaina – Barrégo zdarza się sześć razy częściej w naturalnym przebiegu grypy niż po szczepieniu przeciw grypie.

Donosowa szczepionka przeciw grypie zawiera żywe (osłabione wirusy grypy). Po jej podaniu mogą wystąpić:

  • ból głowy, złe samopoczucie, wyciek z nosa, gorączka, ból mięśni,
  • wysypka, zmniejszenie łaknienia.

Jaki jest skład szczepionek przeciw grypie w sezonie 2022/2023?

Każdego roku na rynku dostępne są szczepionki przeciw grypie o zaktualizowanym składzie, ponieważ wirus grypy charakteryzuje się wysoką zmiennością.

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 4-walentne szczepionki przeciw grypie, w których produkcji używa się wirusów namnażanych na zarodkach jaj kurzych, przygotowane na sezon epidemiczny 2022/2023 powinny zawierać antygeny szczepów spokrewnionych ze szczepami:

  • A/Victoria/2570/2019 (H1N1)pdm09
  • A/Darwin/9/2021 (H3N2)
  • B/Austria/1359417/2021
  • B/Phuket/3073/2013

Szczepionka 3-walentna, która zawiera w składzie jedną linie wirusa grypy typu B, powinna zawierać w składzie antygeny szczepu spokrewnionego ze szczepem B/Washington/02/2019 (linia Victoria).

Jakie substancje pomocnicze wchodzą w skład szczepionek przeciw grypie dostępnych w sezonie 2022/2023?

Poza antygenami wirusów grypy w skład szczepionek przeciw grypie dostępnych w sezonie 2021/2022 wchodzą następujące substancje:

W skład szczepionki inaktywowanej VaxigripTetra wchodzą: 
– substancje pomocnicze: chlorek sodu, disodu fosforan dwuwodny, potasu diwodorofosforan, chlorek potasu, woda do wstrzykiwań
– substancje w ilościach śladowych: albumina jaja kurzego, neomycyna, formaldehyd, octoxynol-9.

W skład szczepionki inaktywowanej Influvac Tetra wchodzą:
– substancje pomocnicze: chlorek potasu, diwodorofosforan potasu, disodu fosforan dwuwodny, chlorek sodu, dwuwodny chlorek wapnia, sześciowodny chlorek magnezu, woda do wstrzykiwań
– substancje w ilościach śladowych: albumina jaja kurzego, białka kurze, formaldehyd, bromek cetylotrimetyloamoniowy, polisorbat 80 lub gentamycyna.

W skład szczepionki inaktywowanej Influvac wchodzą:
– substancje pomocnicze: chlorek potasu, diwodorofosforan potasu, disodu fosforan dwuwodny, chlorek sodu, dwuwodny chlorek wapnia, sześciowodny chlorek magnezu, woda do wstrzykiwań
– substancje w ilościach śladowych: albumina jaja kurzego, białka kurze, formaldehyd, bromek cetylotrimetyloamoniowy, polisorbat 80 lub gentamycyna.

W skład żywej szczepionki donosowej Fluenz Tetra wchodzą:

– substancje pomocnicze: sacharoza, fosforan dipotasu, diwodorofosforan potasu, żelatyna wieprzowa, chlorowodorek argininy, sodu glutaminian jednowodny, woda do wstrzykiwań.
– substancje w ilościach śladowych: albumina jaja kurzego, gentamycyna.

W skład szczepionki inaktywowanej Fluarix Tetra wchodzą:
– substancje pomocnicze: chlorek sodu, chlorek potasu, fosforan disodu dwunastowodny, diwodorofosforan potasu, chlorek magnezu sześciowodny, wodorobursztynian α-tokoferylu, polisorbat 80, oktoksynol 10, woda do wstrzykiwań
– substancje w ilościach śladowych: albumina jaja kurzego, białko kurze, formaldehyd, siarczan gentamycyny, dezoksycholan sodu

Ile osób zaszczepiło się przeciw grypie w sezonie 2021/2022?

W sezonie 2021/2022 szczepionkę przeciw grypie bezpłatnie mogli dostać wszyscy dorośli Polacy. Szczepionki były dostępne dla osób dorosłych w ramach zakupów preparatów szczepionkowych przeciwko grypie przez Rządową Agencję Rezerw Strategicznych (RARS). Państwo gwarantowało również dostawy bezpłatnych szczepionek do podmiotów leczniczych.

Szczepionki przeciw grypie były również dostępne w ramach refundacji: bezpłatnie osobom w wieku 75+ oraz kobietom w ciąży oraz z 50% refundacją osobom w wieku 65+, dzieciom po ukończeniu 6 m.ż. a przed ukończeniem 18 lat, osobom w wieku 18-65 lat z dodatkowymi problemami. Niektóre samorządy realizowały bezpłatne programy szczepień seniorów.

W sezonie 2021/2022 zaszczepiło się ok. 7% populacji. Najwyższy wskaźnik stanu zaszczepienia wynoszący 22,9% odnotowano w grupie wieku 65+.

Jaki jest stan zaszczepienia przeciw grypie w Polsce?

Stan zaszczepienia przeciw grypie w Polsce jest następujący:
• Cała populacja uprawnionych do szczepienia:
2012/2013- 3,7%; 2013-2014- 3,7%; 2014/2015- 3,7%; 2015/2016- 3,3%; 2017/2018- 3,6%; 2018/2019- 3,9%; 2019/2020- 4,1%; 2020/2021- 6,0%; 2021/2022- 7,0%.

• Seniorzy w wieku 65+
2012/2013- 12,5%; 2013-2014- 11,5%; 2014/2015- 11,7%; 2015/2016- 11,4%; 2017/2018- 11,4%;
2018/2019- 14,2%; 2019/2020- 15,1%; 2020/2021- 18,1%; 2021/2022- 22,9%%.

• Dzieci w wieku 6 mies.- 4 lata
W sezonach od 2012/2013 do 2019/2020 ok. 1,0-1,5%; w sezonach 2020/2021 i 2021/2022 ok. 2,0%.
Dane na podstawie bazy danych na stronie NIZP PZH-PIB w Biuletynach Szczepienia Ochronne w Polsce oraz oceny rynkowej na podstawie sprzedanych dawek szczepionek.

Kalendarz szczepień

Szczepionka przeciw grypie w Programie Szczepień Ochronnych

W Polsce nie ma obowiązkowych (finansowanych z budżetu Ministra Zdrowia) szczepień przeciw grypie.

Szczepienia przeciw grypie są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia) następującym osobom:

ze wskazań klinicznych i indywidualnych: 

  • przewlekle chorym dzieciom (powyżej 6 miesiąca życia) i dorosłym, szczególnie chorującym na niewydolność układu oddechowego,, astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, niewydolność układu krążenia, chorobę wieńcową (zwłaszcza po przebytym zawale serca), niewydolność nerek, nawracający zespół nerczycowy, choroby wątroby, choroby metaboliczne, w tym cukrzycę, choroby neurologiczne i neurorozwojowe,
  • osobom w stanach obniżonej odporności (w tym pacjentom po przeszczepie narządów lub tkanek),
  • dzieciom z grup ryzyka od 6 miesiąca do 18 roku życia,
  • kobietom w ciąży lub planującym ciążę,

ze wskazań epidemiologicznych:

  • wszystkim osobom od 6 miesiąca życia, w szczególności zdrowym dzieciom w wieku od 6 miesiąca życia do 18 roku życia (ze szczególnym uwzględnieniem dzieci w wieku od 6 do 60 miesiąca życia), szczególnie zakażonym wirusem HIV, ze schorzeniami immunologiczno-hematologicznymi, w tym małopłytkowością idiopatyczną, ostrą białaczką, chłoniakiem, sferocytozą wrodzoną, asplenią wrodzoną, dysfunkcją śledziony, po splenektomii z pierwotnymi niedoborami odporności, po leczeniu immunosupresyjnym, po przeszczepieniu szpiku, przed lub po przeszczepieniu narządów, wewnętrznych, leczonych przewlekle salicylanami,
  • osobom w wieku powyżej 55 lat,
  • osobom mającym bliski kontakt zawodowy lub rodzinny z dziećmi w wieku poniżej 6 miesiąca życia oraz osobami w wieku podeszłym lub przewlekle chorymi (w ramach realizacji kokonowej strategii szczepień)
  • pracownikom ochrony zdrowia (personel medyczny, niezależnie od posiadanej specjalizacji oraz personel administracyjny), szkół, handlu, transportu
  • pensjonariuszom domów spokojnej starości, domów pomocy społecznej oraz innych placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, w szczególności przebywającym w zakładach opiekuńczo- leczniczych, placówkach pielęgnacyjno- opiekuńczych, świadczących usługi opieki paliatywnej, hospicyjnej, długoterminowej rehabilitacji leczniczej, leczenia uzależnień, psychiatrycznej opieki zdrowotnej oraz lecznictwa uzdrowiskowego.

Program Szczepień Ochronnych na 2021 rok

Stanowisko Zgromadzenia Ogólnego  Polskiej Akademii Nauk (PAN) z dnia 16 czerwca 2016 r. dotyczące przestrzegania zaleceń szczepień przeciw grypie oraz przestrzegania aktualnego Programu Szczepień Ochronnych (PSO) 
(ACADEMIA, Wydanie specjalne  1/2/2016 ).

Jak szczepionka przeciw grypie była stosowana w przeszłości?

Poniżej przedstawiono najważniejsze daty związane z realizacją szczepień przeciw grypie w przeszłości:
1933 – odkrycie wirusa grypy przez W. Smitha, Ch Andrewesa i P. Laidlawa,
1937 – opracowanie namnażanie wirusów grypy na zarodkach kurzych,
1941 – dopuszczenie pierwszej szczepionki przeciw grypie w Stanach Zjednoczonych dla ludności cywilnej,
1968 – opracowanie pierwszej inaktywowanej szczepionki przeciw grypie typu rozszczepiony wirion,
1980 – opracowanie inaktywowanej szczepionki przeciw grypie podjednostkowej,
2002 – dopuszczenie do obrotu w Polsce szczepionek inaktywowanych (Begrivac, Fluarix, Influvac, Vaxigrip),
2003 – dopuszczenie pierwszej żywej donosowej szczepionki przeciw grypie w Stanach Zjednoczonych,
2011 – dopuszczenie do obrotu w Europie żywej donosowej szczepionki przeciw grypie,
2017/2018 – wprowadzenie na polski rynek szczepionek czteroskładnikowych,
2019/2020 – wprowadzenie na polski rynek żywej donosowej szczepionki przeciw grypie.

Szczepienia przeciw grypie w sezonie 2022/2023

Jakie szczepionki przeciw grypie są dostępne w sezonie 2022/2023?

W sezonie 2022/2023 dostępne są następujące szczepionki przeciw grypie:

Szczepionki inaktywowane podawane we wstrzyknięciu:
Vaxigrip Tetra, inaktywowana szczepionka zawierająca rozszczepione wirusy grypy (typu „split”).
InfluvacTetra, inaktywowana szczepionka podjednostkowa zawierająca powierzchniowe białka wirusa grypy: hemaglutyninę i neuraminidazę.

Szczepionka „żywa” podawana donosowo:
FluenzTetra, żywa (atenuowana) szczepionka, donosowa zawierająca reasortanty wirusa grypy.

Jak będą prowadzone szczepienia przeciw grypie w sezonie 2022/2023?

Informacje o realizacji szczepień przeciw grypie w sezonie 2022/2023 ) (Komunikat Ministra Zdrowia w sprawie realizacji szczepień przeciw grypie w podmiotach leczniczych i aptekach ogólnodostępnych).

Szczepionki przeciw grypie w sezonie 2022/2023 będą dostępne:

– bezpłatnie* osobom w wieku 75+ oraz kobietom w ciąży,

– z 50% refundacją osobom w wieku 65+, dzieciom po ukończeniu 6 m.ż., osobom w wieku 18 – 65 lat z dodatkowymi chorobami.

  • pozostałym grupom – odpłatnie (koszt preparatu).
  • niektóre samorządy realizują bezpłatne programy szczepień seniorów.

NFZ finansuje proces kwalifikacji do szczepienia i samo podanie szczepionki.

Szczepienia mogą być wykonywane w podmiotach leczniczych (dzieci i dorośli) i ogólnodostępnych aptekach (dorośli).

Badanie kwalifikacyjne przed szczepieniem osoby dorosłej może wykonać: lekarz, felczer, lekarz dentysta, pielęgniarka, położna, ratownik medyczny, fizjoterapeuta, diagnosta laboratoryjny oraz farmaceuta.

Badanie kwalifikacyjne przed szczepieniem osoby niepełnoletniej może wykonać: lekarz.

W każdej sytuacji przed wykonaniem szczepienia potrzebna jest recepta.

Wykonanie szczepienia będzie odnotowane w elektronicznej Karcie Szczepień.

Szczepienia przeciw grypie powinny być zalecane i wykonywane przez cały sezon jesienno-zimowy. Optymalny czas szczepienia przeciw grypie powinien mieć miejsce przed rozpoczęciem okresu zwiększonej zachorowalności na grypę, który w Polsce występuje od stycznia do marca) (więcej).

* osobom w wieku powyżej 75. roku życia w ramach refundacji aptecznej bezpłatnie dostępny będzie w ramach listy 75+ preparat VaxigripTetra. Wymagana jest recepta.

Komu przysługują refundowane szczepionki przeciw grypie w sezonie 2022/2023?

W sezonie 2022/2023 następujące szczepionki przeciw grypie objęte są refundacją (100% lub 50%).

  • VaxigripTetra (inaktywowana 4-walentna szczepionka przeciw grypie, podawana we wstrzyknięciu):

bezpłatnie:

– kobiety w ciąży*

– osoby powyżej 75 lat*,

odpłatność 50% [pacjent płaci 25,95 zł (cena detaliczna szczepionki 51,90 zł)]:

– dzieci po ukończeniu 6 miesiąca życia do 18. roku życia,

– osoby w wieku 18 – 65 lat z grup ryzyka ciężkiego przebiegu grypy**,

– osoby w wieku powyżej 65 lat – 75 lat.

 

  • Influvac Tetra (inaktywowana 4-walentna szczepionka przeciw grypie, podawana we wstrzyknięciu):

bezpłatnie
– kobiety w ciąży*,

odpłatność 50% [pacjent płaci 25,78 zł (cena detaliczna szczepionki 51,56 zł)].
– osoby w wieku 18 – 65 lat z grup ryzyka ciężkiego przebiegu grypy**

 

  • Fluenz Tetra (żywa, donosowa 4-walentna szczepionka przeciw grypie):

odpłatność 50% [pacjent płaci 47,12 zł (cena detaliczna szczepionki 94,23 zł)].
– dzieci po ukończeniu 24 miesiąca życia a przed ukończeniem 18 lat.

*Szczepionka VaxigripTetra będzie dostępna bezpłatnie dla osób w wieku ≥75 lat w ramach projektu „Ciąża +” i „Leki 75+”.

**Profilaktyka grypy u osób z grup ryzyka ciężkiego przebiegu grypy: po przeszczepieniu narządu miąższowego, z niewydolnością układu oddechowego, astmą oskrzelową, POChP, niewydolnością układu krążenia, chorobą wieńcową, niewydolnością nerek, nawracającym zespołem nerczycowym, chorobami wątroby, metabolicznymi, w tym cukrzycą, neurologicznymi oraz neurorozwojowymi, z upośledzeniem układu odporności, w tym po przeszczepieniu komórek hematopoetycznych i chorujących na nowotwory układu krwiotwórczego.

Podstawa prawna: Obwieszczenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu refundowanych leków.

Kiedy najlepiej zaszczepić się przeciw grypie?

Eksperci podkreślają, że szczepienia przeciw grypie można realizować w czasie trwania całego sezonu grypowego. Jednak wybierając miesiąc, w którym zaszczepimy się przeciw grypie, należy brać pod uwagę czas potrzebny na wykształcenie odporności, czyli ok. 2-3 tygodnie.

Optymalny czas, który wybieramy na szczepienie przeciw grypie powinien wyprzedzać szczyt zachorowań, dotyczy to szczególnie osób z grup podwyższonego ryzyka zachorowania na grypę.

W Polsce sezon epidemiczny grypy trwa od października do maja, a szczyt zachorowań od stycznia do marca, aczkolwiek w poszczególnych sezonach ten czas może się nieznacznie różnić.

Optymalnie czas szczepienia przeciw grypie powinien mieć miejsce przed rozpoczęciem okresu zwiększonej zachorowalności na grypę, a więc w naszych warunkach, od września do grudnia.

Jeśli osoba nie może być zaszczepiona odpowiednio wcześnie, szczepienia można wykonać w dowolnym momencie, przez cały sezon epidemiczny.

Na szczepienie nie jest również za późno do kiedy stwierdzamy wzrost zachorowań na grypę.

Zgodnie z rekomendacjami Amerykańskiego Zespołu ds. Szczepień Ochronnych ACIP (Advisory Committee on Immunization Practices) szczepienia należy kontynuować dopóki wirusy grypy krążą w populacji i dostępna jest szczepionka z danego sezonu. Szczepienie jest korzystne nawet jeżeli realizujemy je, kiedy rozpoczęła się aktywność wirusa grypy. Osoby nie zaszczepione mogą zaszczepić się do kiedy stwierdzamy wzrost zachorowań na grypę.

Optymalnie czas szczepienia przeciw grypie powinien mieć miejsce przed rozpoczęciem okresu zwiększonej zachorowalności na grypę, a więc w naszych warunkach, od września do grudnia.

Jeśli osoba nie może być zaszczepiona odpowiednio wcześnie, szczepienia można wykonać w dowolnym momencie, przez cały sezon epidemiczny.

Szczyt zachorowań na grypę przypada zwykle między styczniem, a marcem.

 

 

 

Czy po szczepieniu można uzyskać zaświadczenie o odbytym szczepieniu?

Punkt szczepień nie wydaje zaświadczenia o szczepieniu przeciw grypie. Aby znaleźć zaświadczenie należy zalogować się na swoim Internetowym Koncie Pacjenta, wybrać zakładkę „Profilaktyka”, a następnie „Szczepienia”, gdzie powinno być widoczne zaświadczenie. Pojawi się ono na Indywidualnym Koncie Pacjenta zaraz po tym, jak punkt szczepień wpisze je do systemu.

Czy warto przeciw grypie zaszczepić dziecko, które przechorowało grypę?   

Tak, warto zaszczepić przeciw grypie dziecko, które w danym sezonie chorowało już na grypę.

Szczepienia przeciw grypie zaleca się także osobom, które w danym sezonie chorowały już na grypę. Grypę mogą wywoływać różne typy wirusa grypy. W tym samym sezonie grypowym można zachorować na grypę wywołaną różnymi typami wirusa. W składzie sezonowej szczepionki przeciw grypie znajdziemy antygeny 3 różnych typów wirusa grypy.

Szczepienie należy wykonać po ustąpieniu objawów infekcji. Nie ma żadnego wymaganego odstępu pomiędzy zakażeniem wirusowym a wykonaniem szczepienia. Decyduje stan kliniczny pacjenta. Nie wykonuje się szczepień w ostrym stanie choroby.

Jeśli do szczepienia dziecka wybieramy żywą szczepionkę donosową przeciw grypie, szczepienie można wykonać 48 godzin po zakończeniu leczenia oseltamivirem.

Czy należy zachować odstęp czasu pomiędzy szczepieniem przeciw grypie i szczepieniem przeciw COVID-19? 

Zgodnie z wytycznymi Amerykańskiej Akademii Pediatrii (American Academy of Pediatrics), Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorób (Centers for Disease Control and Prevention) oraz lokalnymi wytycznymi kilku krajów w Europie dotyczącymi podawania szczepionek przeciw grypie ze szczepionkami przeciw COVID-19, nie ma konieczności zachowania określonego odstępu czasu pomiędzy tymi szczepieniami. Dotyczy to zarówno szczepień dzieci, jak i szczepień dorosłych.

W przypadku szczepień przeciw grypie i szczepień przeciw COVID-19 eksperci wręcz zalecają ich podawanie w czasie tej samej wizyty szczepiennej.

Eksperci rekomendują jednoczesne (w czasie jednej wizyty, w dwie różne kończyny) szczepienia przeciw COVID-19 i przeciw grypie wszystkimi dostępnymi na rynku szczepionkami dla danej grupy wiekowej.

W przypadku wątpliwości (np. wystąpienia działań niepożądanych po poprzednich dawkach) należy rozważyć zachowanie bezpiecznego odstępu pomiędzy szczepieniami.

 

Gdzie są realizowane szczepienia przeciw grypie?

W sezonie 2022/2023 szczepienia przeciw grypie mogą być wykonywane w podmiotach leczniczych (szczepienia dzieci i osób dorosłych) i w ogólnodostępnych aptekach (szczepienia osób dorosłych).

Do zrealizowania szczepienia przeciw grypie (refundowanego i pełnopłatnego) wymagana jest recepta wystawiona przez osobę uprawnioną.

W czasie wizyty szczepiennej osoba upoważniona powinna odnotować wykonanie kwalifikacji do szczepienia (e-kwalifikacja) oraz podanie szczepionki w elektronicznej Karcie szczepień. 

W Polsce jest już blisko 4 tys. punktów, w których można zaszczepić się przeciw grypie, w tym niemal 1,4 tys. w aptekach.

Na stronie NFZ jest aktualizowany wykaz placówek medycznych i aptek, w których zaszczepisz się przeciwko grypie.

 

Czy szczepionki przeciw grypie mogą być podawane pacjentom z alergią na białko jaja kurzego?

Przyjęte zalecenia podają, że szczepionka przeciw grypie jest bezpieczna dla pacjentów z alergią na białko jaja kurzego.

Dostępne na rynku szczepionki przeciw grypie (inaktywowana oraz żywa donosowa) są produkowane z wykorzystaniem wirusów grypy namnażanych w zarodkach kurzych zagnieżdżonych w jajach. Stąd też w ich składzie może występować białko jaja kurzego, głównie owoalbumina. Należy podkreślić, że szczepionki przeciw grypie, dzięki nowoczesnemu procesowi ich produkcji zawierają tak niewielkie ilości białka jaja kurzego, że mogą być bezpiecznie podawane nawet osobom z alergią na białko jaja kurzego.

Podjęcie decyzji w sprawie szczepienia przeciw grypie w przypadku osób z alergią na białko jaja kurzego ułatwia schemat postępowania opracowany przez Amerykański Komitet Doradczy ds. Szczepień (ACIP). Szczepionkę przeciw grypie można podać dziecku lub osobie dorosłej, u których po zjedzeniu potrawy z jaj (np. jajecznicy) występuje jedynie pokrzywka. Nie ma konieczności ich obserwacji przez 30 min pod kątem występowania reakcji alergicznej.

Osoby, u których w przeszłości występowała ciężka reakcja alergiczna na białko jaja kurzego (jakikolwiek inny objaw niż pokrzywka, tj. spadek ciśnienia, niewydolność oddechowa, zawroty głowy, nudności, wymioty, którym podano epinefrynę), powinny zostać zaszczepione w warunkach ambulatoryjnych lub szpitalnych.

Uogólniona reakcja anafilaktyczna, która wystąpiła po podaniu szczepionki przeciw grypie, lub jakiejkolwiek innej szczepionki, jest przeciwwskazaniem do szczepienia.

Badania amerykańskiego Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC), gdzie szczepionki przeciw grypie podawano pacjentom z alergią na białko jaja kurzego oraz bez alergii, pokazują, że ciężkie reakcje alergiczne u osób z alergią na białko jaja kurzego po szczepieniu przeciw grypie są mało prawdopodobne. Z danych nadzoru nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi VAERS wynika, że reakcja anafilaktyczna występuje z częstością 1,31 na milion podanych dawek szczepionek przeciw grypie.

Wyniki badań wskazują, że pacjenci dobrze tolerują szczepionki przeciw grypie zawierające <0,7 µg owoalbuminy w dawce szczepionki. Zawartość owoalbuminy w szczepionkach dostępnych na rynku mieści się w zakresie od ≤0,05 µg do < 0,1 µg w przeliczeniu na dawkę szczepionki.

Wyniki badań potwierdzają bezpieczeństwo szczepionek przeciw grypie podawanych osobom z alergią na białko jaja kurzego.

Jak kontrolowane są szczepionki przeciw grypie?

Każda wprowadzana na rynek szczepionka przeciw grypie podlega procedurze rejestracji oraz kontroli podobnie jak pozostałe produkty lecznicze. W Europie mamy specjalną procedurę rejestracji szczepionek przeciw grypie, którą nadzoruje Europejska Agencja Leków.  Procedura ta uwzględnia specyfikę procesu wytwarzania szczepionek przeciw grypie, tj. wprowadzania w kolejnych sezonach szczepionki produkowanej w oparciu o aktualnie krążące szczepy wirusa grypy. Każdego roku szczepionka produkowana jest na bazie wyselekcjonowanych w danym sezonie szczepów wirusa grypy. Szczepionka jest szczegółowo sprawdzana pod względem jakościowym. Dodatkowo wytwórca przedstawia również badania kliniczne, aby potwierdzić jej skuteczność (badania immunogenności). Należy podkreślić, że badania te obejmują mniejsze grupy badawcze, jednak ta procedura jest zdecydowanie bardziej restrykcyjna w porównaniu do wymagań rejestracji np. w Stanach Zjednoczonych, gdzie szczepionki na dany sezon grypowy wprowadzane są na rynek wyłącznie na podstawie badań jakościowych. Dodatkowo każda wprowadzana na rynek seria szczepionki przeciw grypie kontrolowana jest dodatkowo przez niezależne od wytwórcę laboratoria.

W Europie obowiązuje bardziej restrykcyjna niż w Stanach Zjednoczonych procedura rejestracji sezonowych szczepionek przeciw grypie.

Kto może kwalifikować do szczepienia przeciw grypie?

Dzięki rozszerzeniu uprawnienia do przeprowadzenia kwalifikacji przed szczepieniem przeciw grypie u osoby dorosłej, badanie kwalifikacyjne mogą wykonać: lekarz, felczer, lekarz dentysta, pielęgniarka, położna, ratownik medyczny, fizjoterapeuta, diagnosta laboratoryjny oraz farmaceuta.

Badanie kwalifikacyjne przed szczepieniem dzieci i młodzieży prowadzi lekarz.

Z jakiego powodu pracownicy ochrony zdrowia powinni szczepić się przeciw grypie?

Szczepienia przeciw grypie dla pracowników ochrony zdrowia zalecane są z dwóch najważniejszych powodów:

  • aby chronić siebie i swoich najbliższych i nie przenieść wirusa grypy do swojego środowiska domowego,
  • aby chronić pacjenta i nie narazić go na zakażenie grypą chorując samemu.

Zalecenia szczepień przeciw grypie dotyczą wszystkich pracowników ochrony zdrowia, ale są szczególnie istotne dla osób, które kontaktują się bezpośrednio z pacjentem z grupy ryzyka, tj. małymi dziećmi czy też pacjentami z zaburzeniami odporności (czytaj więcej).

Wszyscy pracownicy ochrony zdrowia powinni w każdym sezonie zaszczepić się  przeciw grypie, aby lepiej chronić siebie i pacjentów przed tą poważną infekcją wirusową. W każdym sezonie grypowym choruje wielu pracowników ochrony zdrowia. Dodatkowo u nawet 50% zdrowych młodych dorosłych, zakażenie wirusem grypy przebiega bezobjawowo lub objawy są słabo widoczne. Niektórzy z nich mogą rozsiewać wirusa przed pojawieniem się objawów. Lekarz , który nie szczepi się przeciw grypie, naraża swoich pacjentów na ryzyko zachorowania, związane z chorobą powikłania (jak niewydolność oddechowa, zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia oraz ostra niewydolność nerek), a nawet zgon. Taka postawa jest niezgodna z zasadą „Primum non nocere” („Po pierwsze: nie szkodzić”), którą powinni kierować się lekarze w postępowaniu z pacjentem. Jedynym uzasadnienie braku szczepienia mogą być jedynie przeciwwskazania medyczne do szczepień.

Korzyści płynące ze szczepień pracowników ochrony  zdrowia są oczywiste. Skuteczność szczepień może sięgać nawet ponad 70-80%, w sezonie gdy szczep wirusa grypy krążący w populacji pokrywa się w dużym stopniu z wchodzącym w skład szczepionki. Szczepienia prowadzą do mniejszej liczby zachorowań na grypę wśród pracowników ochrony zdrowia i pacjentów oraz niższej absencji w pracy.

 

Jakie czynniki będą determinowały skalę i dotkliwość nadchodzącego sezonu grypowego?

Transmisja wirusa. Zasady dystansu społecznego mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2 są również skuteczne w przypadku ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusów grypy. Eksperci uważają, że powinniśmy przygotować się na bardzo intensywny przebieg sezonu grypowego 2022/2023:

  • sezon grypowy na półkuli południowej w tym roku był bardzo intensywny, co może prognozować podobny przebieg na naszej półkuli. .
  • zaostrzenie zaostrzenie zasad społecznego dystansowania oraz stosowania środków ochrony osobistej miało wpływ na ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusów grypy w poprzednich sezonach. Dane z całego świat pokazują, że po odejściu od obostrzeń pandemicznych wiele zakażeń wróciło ze zdwojoną siłą. Dotyczy to m.in. wirusa grypy.

Szczepienia. Przygotowując się do jesienno-zimowego sezonu przeziębieniowego powinniśmy zaszczepić się przeciw grypie i przeciw COVID-19 (pamiętając o zalecanych dawkach przypominających). Dotyczy to szczególnie osób starszych, dorosłych z chorobami przewlekłymi (cukrzycą, chorobami płuc, niewydolnością serca i innymi) oraz pracowników ochrony zdrowia. Osoby najbardziej zagrożone hospitalizacją i zgonem z powodu grypy pokrywają się z grupami ryzyka COVID-19.

Współwystępowanie zakażeń. W sezonie jesienno-zimowym nastąpi nałożenie się sezonu infekcji wirusowych dróg oddechowych, w tym grypy z COVID-19. Biorąc pod uwagę skalę zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne sytuacja ta będzie ogromnym wyzwaniem medycznym i organizacyjnym. Pojawi się problem mieszania się potencjalnych chorych na COVID-19 i osób z innymi wirusowymi zakażeniami układu oddechowego. We wczesnej fazie pandemii COVID-19 koinfekcja innym patogenem układu oddechowego, w tym wirusem grypy, wystąpiła u ponad 20% pacjentów z pozytywnym wynikiem SARS-CoV-2.

danych epidemiologicznych NIZP PZH-PIB wynika, że w sezonie 2021/2022 liczba zachorowań na grypę i zachorowania grypopodobne była wyższa w porównaniu do pandemicznego sezonu 2020/2021.

W okresie od 01.09.2021 do 30.08.2022 na grypę i zakażenia grypopodobne zachorowało 3 891 457 osób, co oznacza 74,4% więcej zachorowań niż w analogicznym sezonie roku poprzedniego, kiedy odnotowano 2 231 344 zachorowania. Z powodu grypy i jej powikłań hospitalizowano 12 699 osób, w tym głównie z objawami ze strony układu krążenia i objawami ze strony układu oddechowego. Zmarło 6 osób. Zgony dotyczyły głównie osób po 65. roku życia, które są najbardziej narażone na powikłania grypy.

Najwięcej zachorowań na grypę i zakażenia grypopodobne odnotowano u dzieci w wieku do 4 lat (25,5%).

Czy szczepienie przeciw grypie lub przebycie zakażenia wirusem grypy chroni przed tą chorobą do końca życia?

Wysoki stopień zmienności wirusów grypy sprawia, że szczepienie musi być powtarzane w każdym sezonie epidemicznym. Skład szczepionki przeciwko grypie modyfikuje się co sezon, by zapewnić ochronę przed aktualnie krążącymi szczepami wirusa grypy. Wysoki stopień zmienności wirusów grypy sprawia więc, że przebycie w przeszłości zakażenia wirusem grypy, czy też jednorazowe szczepienie przeciwko grypie nie stanowi dożywotniej ochrony człowieka przed ponownym zakażeniem. Ponadto poziom przeciwciał, wytwarzanych w odpowiedzi na kontakt z antygenami wirusa grypy, spada w czasie i może nie wystarczać do zapewnienia długotrwałej ochrony.

Czy donosową szczepionkę przeciw grypie można podawać w domu?

Nie, szczepionki przeciw grypie podawanej drogą donosową nie można podawać w domu. Zgodnie z obowiązującymi przepisami zawsze w przypadku szczepienia obowiązuje kwalifikacja lekarska do szczepienia, której elementami są wywiad przed szczepieniem oraz standardowe badanie fizykalne. Lekarz musi zobaczyć pacjenta, aby go zbadać i stwierdzić, czy nie występują przeciwwskazania do podania określonego preparatu szczepionkowego, również tego podawanego donosowo lub doustnie. Lekarz odpowiada za proces kwalifikacji do szczepienia, jak i bezpieczne oraz skuteczne przeprowadzenie samego zabiegu szczepienia. Szczepienie powinno się odbyć w przystosowanym do tego celu miejscu.

Szczepionki w trakcie badań

Badania uniwersalnej, peptydowej szczepionki przeciw grypie

W czasopiśmie npj Vaccines opublikowano wyniki badań skuteczności uniwersalnej szczepionki przeciw grypie. Nowa szczepionka peptydowa, pobudza odpowiedź odpornościową na poziomie komórkowym, a nie poprzez przeciwciała, jak obecnie dostępne szczepionki. Dzięki temu jest szansa uzyskania szerokiej ochrony przeciw wszystkim krążącym w populacji wirusom grypy, bez konieczności uaktualniania szczepionek w każdym sezonie.

Nową eksperymentalną szczepionkę przeciw grypie opracowano w celu ochrony przed wszystkimi krążącymi w kolejnych sezonach szczepami wirusa grypy. Randomizowane, kontrolowane badanie z podwójną ślepą próbą (przedrejestracyjne badanie kliniczne fazy IIb) prowadzono w National Institute of Allergy and Infectious Diseases. W badaniu uczestniczyło 153 ochotników w wieku 18–55 lat, którym podawano 1 dawkę, dwie dawki szczepionki lub placebo. Następnie, w warunkach kontrolowanych, prowadzono zakażanie wirusem grypy A/California/04/2009/H1N1. W grupie 40 osób zaszczepionych 1 dawką obserwowano mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia łagodnych i umiarkowanych objawów grypy  w porównaniu do grupy placebo (32.5% vs 54.8% p = 0.035).

Dostępne na rynku tradycyjne szczepionki przeciw grypie sezonowej zawierają rozszczepione wiriony lub oczyszczone białka hemaglutyniny (HA) i neuraminidazy (NA) otrzymywane z wirusów grypy krążących w danym sezonie. Po podaniu takiej szczepionki układ immunologiczny reaguje wzmożoną produkcją swoistych przeciwciał, co związane jest z czynnym uodpornieniem przeciw grypie. Odporność rozwija się w ciągu ok. 2 tyg. po podaniu szczepionki i utrzymuje się zazwyczaj przez okres 6-12 mies.

W związku z tym, że wirusy grypy podlegają mutacjom, konieczna jest ciągła aktualizacja składu szczepionki. Tradycyjne szczepionki przeciw grypie muszą być co roku zmieniane, w celu jak najwyższego dopasowania do zmieniających się szczepów wirusa grypy krążących w danym sezonie. Skuteczność szczepionek przeciw grypie zależy od zgodności (podobieństwa antygenowego) szczepów wirusa, z których w danym sezonie wyprodukowano szczepionkę, z krążącymi w populacji.

W przeciwieństwie do szczepionek tradycyjnych, nowa szczepionka FLU-v została opracowana jako szczepionka peptydowa, która wywołuje odpowiedź odpornościową nie poprzez przeciwciała, ale poprzez odporność komórkową obejmującą aktywność limfocytów cytotoksycznych (CTL). Wykazano, że swoiste dla wirusa grypy CTL, uwalniając szereg cytokin prozapalnych i innych substancji, biorą udział w niszczeniu i usuwaniu zainfekowanych wirusami grypy komórek, jeszcze  przed pojawieniem się objawów choroby. Aktywność CTL stymulują białka wewnętrzne wirusa grypy tj. PB1, PB2, PA, NP, M2 i M1, i to one stały się podstawą opracowania nowej szczepionki peptydowej. Dzięki temu, że białka te nie są tak zmienne jak białka powierzchniowe, mogą być wykorzystane jako antygeny, które dają szansę szerokiej ochronę przeciw wirusowi grypy.

Źródło: Pleguezuelos O. i wsp. Efficacy of FLU-v, a broad-spectrum influenza vaccine, in a randomized phase IIb human influenza challenge study. npj Vaccines, volume 5, Article number: 22 (2020).
Ostatnia aktualizacja: 29 grudnia 2022
Materiały źródłowe
pokaż więcej