Szczepionka przeciw grypie

Grypa jest ostrą chorobą zakaźną, wywoływaną przez wirusy grypy. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, a czasami także przez kontakt ze skażoną powierzchnią.

Wirusy grypy atakują komórki nabłonka dróg oddechowych, w których namnażają się. W konsekwencji powodują martwicę tychże komórek, co z kolei otwiera drogę patogenom bakteryjnym.

Wyróżnia się typy wirusów grypy: A, B, C i D. Ponadto typ A dzieli się na podtypy A/H1N1/, A/H3N2/, A/H2N2/ i inne podtypy.

Od  sezonu epidemicznego 2009/2010 w Polsce  potwierdzamy zachorowania wywołane zakażeniem spowodowanym przez wirus grypy podtypu: A/H1N1/, A/H1N1/pdm09, A/H3N2/ i typ B. Od sezonu epidemicznego 2010/2011 potwierdzamy również infekcje wywołane różnymi wariantami mieszanego zakażenia tzw. koinfekcje nie tylko dwóch różnych szczepów wirusa grypy, ale również wirusa grypy z wirusami grypopodobnymi. Zakażenia wirusami grypy typu C mają zwykle charakter bezobjawowy, natomiast wirus grypy typu D wywołuje zakażenia u bydła.

Grypa jest wysoko zaraźliwą chorobą wirusową. Okres wylęgania wynosi 1-4 dni (średnio 1-2 dni).

Wirus grypy przenosi się:

• drogą kropelkową razem z wydzieliną z dróg oddechowych: podczas kaszlania, wydmuchiwania nosa, mówienia. W jednej kropelce może znaleźć się nawet 1 mln wirionów czyli cząstek wirusa grypy.
• drogą powietrzną,
• przez kontakt bezpośredni,
• pośrednio, przez kontakt ze skażoną powierzchnią, tj. klamki, blaty. Wirus grypy może przetrwać do 2 dni na powierzchni.

Osoba zakażona może transmitować wirusa grypy zanim jeszcze pojawią się objawy choroby, tj.

• dorosły może być źródłem zakażenia dla innych 1-2 dni przed wystąpieniem objawów choroby,
• chory dorosły zakaża do 5-7 dni po wystąpieniu objawów,
• chore dziecko zakaża przez okres powyżej 10 dni, przy czym u małych dzieci również przez okres do 6 dni zanim wystąpią objawy,
• chory z ciężkim niedoborem odporności zakaża przez wiele tygodni lub miesięcy.

Jeden chory zaraża średnio 4 osoby z bliskiego otoczenia.

Objawy grypy nie są na tyle charakterystyczne, by bez wykonania badań laboratoryjnych stwierdzić, że mamy do czynienia z tą właśnie chorobą. Podobne objawy mogą bowiem wywoływać także inne wirusy oddechowe. Jednak grypy nie należy mylić z przeziębieniem, jako, że jest ona poważną chorobą, zwłaszcza ze względu na możliwe wystąpienie groźnych powikłań.

Charakterystyczne dla grypy jest to, że choroba najczęściej pojawia się nagle, charakteryzuje się dużą zakaźnością i towarzyszą jej:

• objawy ze strony układu oddechowego: kaszel, ból gardła, katar,
• objawy ogólnoustrojowe: wysoka gorączka powyżej 38ºC, dreszcze, ból/sztywność mięśni, ból głowy, ból w klatce piersiowej, złe samopoczucie, brak łaknienia, nudności, wymioty.

W zależności od wieku pacjenta i jego ogólnego stanu zdrowia przebieg choroby może być różny. U osób powyżej 65 roku życia objawy często nie pojawiają się tak nagle jak u osób młodszych. Objawy ogólnoustrojowe rozwijają się dłużej niż u osób młodszych i są lżejsze (np. gorączka może być mniejsza lub w ogóle nieobecna). Z kolei objawy tj. nudności i wymioty częściej obserwuje się u dzieci niż osób dorosłych i starszych.

Choroba trwa, o ile nie dojdzie do powikłań, około 7 dni (średnio 3-5 dni). Kaszel i złe samopoczucie mogą utrzymywać się ponad 2 tygodnie.

Powodem ciężkiego przebiegu grypy jest zaostrzenie chorób przewlekłych już istniejących lub wystąpienie  nowej choroby, wielonarządowe powikłania pogrypowe mogące prowadzić do stałego inwalidztwa lub zakończyć się zgonem.

Najczęstsze powikłania pogrypowe występują:

• ze strony układu oddechowego: grypowe zapalenie płuc i oskrzeli, wtórne bakteryjne zapalenie płuc, zapalenie oskrzelików  szczególnie u niemowląt i u dzieci,
  np. zakażenie , pneumokokowe, meningokokowe, zaostrzenie astmy
• ze strony układu nerwowego (poprzeczne zapalenie rdzenia, zapalenie mózgu, opon mózgowych),
• ze strony innych układów: zapalenie ucha środkowego (zwłaszcza u dzieci), zapalenie mięśnia serca i osierdzia, zaostrzenie istniejących chorób przewlekłych (np. zastoinowej niewydolności serca), drgawki gorączkowe, zespół wstrząsu toksycznego, zespół Rey`a, zapalenie mięśni i mioglobinuria mogąca prowadzić do niewydolności nerek, możliwość częstszego występowania schizofrenii w przypadku zakażenia wewnątrzmacicznego w czasie ciąży, zakażenia meningokokowe).

Powikłania pogrypowe mogą wystąpić u każdego, niezależnie od wieku i stanu zdrowia. Ryzyko powikłań jest szczególnie wysokie w następujących grupach:

• osoby po przeszczepach,
• osoby starsze,
• chorzy na astmę i inne przewlekłe schorzenia układu oddechowego,
• osoby z chorobami serca i układu krążenia,
• osoby z chorobami nerek,
• osoby o obniżonej odporności (np. zakażeni HIV).

Zakażenia wirusem grypy występują powszechnie w Polsce przez cały sezon epidemiczny. Zachorowania mają miejsce przede wszystkim w okresie od października do kwietnia. Sezon epidemiczny trwa od października do września następnego roku. Sporadyczne zachorowania mogą też występować w miesiącach letnich z powodu zawleczenia zakażenia z terenu, gdzie aktualnie trwa sezon epidemiczny grypy. W poprzednich sezonach epidemicznych infekcję grypowa potwierdzano nawet w lipcu.

W zależności od sezonu epidemicznego w Polsce rejestruje się od kilkuset tysięcy do kilku milionów zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę i zachorowania grypopodobne. Szczyt zachorowań ma miejsce zwykle między styczniem, a marcem.  Dane dotyczące liczby zachorowań na grypę mogą być zaniżone ze względu na niedoskonałości systemu rejestracji przypadków chorób zakaźnych, jak i fakt, że nie każdy chory udaje się do lekarza.
Liczba zgonów w naszym Kraju jest trudna do oszacowania, ale zdecydowanie niedoszacowana. Grypa wielokrotnie nie jest także umieszczana w akcie zgonu jako jego przyczyna, choćby dlatego, że wiele zgonów faktycznie związanych z zakażeniem wirusem grypy następuje w wyniku powikłań, a w akcie zgonu wpisywana jest jednostka chorobowa z jaką pacjent został przyjęty do szpitala.

Informacje na temat liczby zachorowań na grypę i zachorowania grypopodobne można znaleźć na stronie NIZP-PZH- Meldunki o zachorowaniach na grypę w Polsce.

Z danych epidemiologicznych NIZP PZH-PIB wynika, że w sezonie 2022/2023 liczba zachorowań na grypę i zachorowania grypopodobne była najwyższa w porównaniu do poprzednich sezonów.

W okresie od 01.09.2022 do 30.08.2023 na grypę i zakażenia grypopodobne zachorowało ponad 6 mln 200 tys., co oznacza prawie dwukrotnie więcej zachorowań w porównaniu z sezonem 2021/2022, kiedy odnotowano ponad 3 mln 800 tys. zachorowań. Z powodu grypy i jej powikłań hospitalizowano ponad 36 tys. osób, w tym głównie z objawami ze strony układu krążenia i objawami ze strony układu oddechowego. Zmarły 122 osoby. Zgony dotyczyły głównie osób po 65. roku życia, które są najbardziej narażone na powikłania grypy.

Najwięcej zachorowań na grypę i zakażenia grypopodobne odnotowano u dzieci w wieku do 4 lat (25,5%).

Dominującym szczepem wirusa grypy w sezonie 2022/2023 był szczep wirusa A (występował w 50% badanych próbek). Wirus typu B wykryto w 30% badanych próbek.

Z danych zawartych w meldunkach epidemiologicznych NIZP-PZH dotyczących podejrzeń zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne  w Polsce wynika, że od połowy marca 2020 roku, wraz z wprowadzeniem zasad dystansowania społecznego związanego z pandemią COVID-19, znacznie spadła liczba zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne. Przykładowo w okresie 16.03-31.05.2020 roku odnotowano 394 044 zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne, a rok wcześniej w tym samym okresie dwa razy więcej, tj. 858 638. W maju 2020 roku ta różnica była jeszcze wyraźniejsza. W okresie 01.05-31.05.2020 zgłoszono łącznie 49 961 zachorowań na grypę i podejrzeń zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne, rok wcześniej, 5 krotnie więcej, tj. 241 447.

Biorąc pod uwagę fakt, że wirus grypy rozprzestrzenia się drogą kropelkową, zrozumiałym jest, że przy wprowadzeniu zasad dystansowania społecznego odnotowywanych jest mniej zachorowań na wirusowe zakażenia układu oddechowego, tj. grypę i zakażenia grypopodobne. Dzieci i młodzież, czyli grupy stanowiące najważniejsze źródło transmisji wirusa grypy, w tym okresie nie chodziły do żłobka, przedszkola, szkoły. Zaczęliśmy przestrzegać zasad higieny mycia i dezynfekcji rąk. Zakrywaliśmy usta i nos w czasie kaszlu i kichania, i w ogóle przy bliskim kontakcie, unikaliśmy przebywania w pomieszczeniach o dużym zagęszczeniu ludzi. Przestrzegaliśmy dystansu pomiędzy osobami niezamieszkującymi w jednym gospodarstwie. Przecież to są (obok szczepień przeciw grypie) podstawowe zasady ochrony przed zachorowaniem na grypę. Stąd też zmniejszona liczba odnotowanych zachorowań na grypę i zakażenia grypopodobne jest jak najbardziej zrozumiała, wręcz oczekiwana.

Grypa powoduje zachorowania o charakterze:

• epidemii, występujących każdego sezonu epidemicznego,
• pandemii, powtarzających się co kilkanaście-kilkadziesiąt lat, które mają zasięg ogólnoświatowy. Wywoływane są przez nowy wariant wirusa grypy o wysokiej patogenności, na który większość populacji nie jest uodporniona, a który z łatwością przenosi się z człowieka na człowieka.

W strefie umiarkowanej półkuli północnej i południowej zachorowania na grypę występują sezonowo w okresie zimy, natomiast w strefie tropikalnej w ciągu całego roku. Według WHO co roku na świecie choruje na grypę około 5 -10% osób dorosłych i 20-30% dzieci. W ciągu roku rejestruje się 3 -5 mln ostrych przypadków choroby, a umiera 250 000 -500 000 osób, w tym 28 000 -111 500 stanowią dzieci poniżej 5 roku życia.

W Europie w sezonie 2017/2018 dominowały podtypy wirusa: A(H1N1)pdm09  i A(H3N2). U 99% pacjentów hospitalizowanych izolowano wirusa typu A, w tym 66% było zakażonych wirusem podtypu A(H1N1)pdm09.

Zachorowania na grypę rejestruje się w każdej grupie wiekowej. Największą zapadalność notuje się zwykle u dzieci i nastolatków, podczas gdy najwięcej zgonów występuje u ludzi starszych. Nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie wirusa grypy ze środowiska ze względu na jej zdolności mutacji czyli zmian oraz, że występuje również u ptaków i wielu ssaków (m.in. świń, koni, norek, waleni a ostatnio potwierdzono również u roślinożernych nietoperzy), które stanowią olbrzymi, niemożliwy do kontrolowania, rezerwuar tych wirusów.

W ostatnich sezonach w Polsce dostępne są trzy rodzaje szczepionek przeciw grypie:

• inaktywowane szczepionki zawierające rozszczepione wirusy grypy, typu „split” (preparaty: VaxigripTetra, Fluenz Tetra),
• inaktywowana szczepionka podjednostkowa zawierająca powierzchniowe białka wirusa grypy: hemaglutyninę i neuraminidazę (preparat InfluvacTetra),
• żywa (atenuowana) szczepionka, donosowa zawierająca reasortanty wirusa grypy (preparat: FluenzTetra).

Dostępne w Polsce szczepionki przeciw grypie inaktywowane oraz szczepionka żywa produkowane są z wykorzystaniem wirusów grypy namnażanych w zarodkach jaj kurzych. Nie ma dostępnych szczepionek produkowanych z wykorzystaniem wirusów grypy namnażanych w liniach komórek.

Dostępność szczepionek przeciw grypie danego producenta na rynku zależy od sezonu epidemicznego. Skład szczepionek pod względem typów/podtypów wirusa jest we wszystkich dostępnych szczepionkach w danym sezonie taki sam.

Wszystkie szczepionki przeciw grypie są obecnie 4-walentne, zawierają te same antygeny 4 szczepów wirusa grypy, rekomendowane producentom szczepionek przez WHO.

Szczepienia przeciw grypie są najskuteczniejszą i najtańszą strategią zapobiegania grypie. Szczepienia zapobiegają zachorowaniom w grupie 40-70% zdrowych osób poniżej 65 roku życia. Skuteczność szczepionki zależy od sezonu grypowego.

Szczepienia przeciw grypie chronią przed powikłaniami pogrypowymi, które mogą pozostawić zdrowotne konsekwencje do końca życia np. konieczność przejścia na rentę inwalidzką, a nawet zakończyć się zgonem z powodu zaostrzenia istniejących lub pojawienia się nowych chorób przewlekłych, szczególnie ze strony układu oddechowego, krążenia, nefrologiczne, neurologiczne, ze strony ośrodkowego układu nerwowego, schorzenia naczyniowe mózgu, psychiatryczne, poronienia, jak również zakończyć się zgonem ciężarnej kobiety. Powikłania pogrypowe mogą dotknąć wszystkich bez względu na wiek.

Zgodnie z zaleceniami WHO, Komitetu Doradczego ds. Szczepień (ACIP) i wielu towarzystwa naukowych szczepienie przeciw grypie powinno obejmować  zdrowe dzieci  w wieku przedszkolnym, szkolnym, osoby starsze, pacjentów z grup podwyższonego ryzyka bez względu na wiek, kobiety w ciąży oraz pracowników ważnych służb społecznych. Należy pamiętać o szczepieniu dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym i szkolnym, ponieważ odgrywają bardzo ważną rolę w rozprzestrzenianiu wirusa grypy. Szczepienie to zapewnia ochronę im samym oraz pośrednio chroni osoby starsze, jak również i pacjentów z grup podwyższonego ryzyka.

Szczepienie przeciw grypie starszych pacjentów z przewlekłą chorobą płuc obniża o ponad 50% liczbę przyjęć do szpitala z powodu zapalenia płuc i grypy, oraz liczbę powikłań pogrypowych i o 70% zgonów z różnych przyczyn.

Szczepienie jest ważne ze względu na sytuację epidemiologiczną. Co sezon epidemiczny odnotowujemy kilka milionów przypadków zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę i kilka tysięcy hospitalizacji. Należy pamiętać także o społecznych i ekonomicznych kosztach zachorowań i powikłań pogrypowych. Szczepionka przeciw grypie to koszt około 30 zł w zależności od apteki. Obecnie wiele grup może skorzystać z pełnej lub 50% refundacji.  Należy mieć świadomość, że przeciwzapalne leki kupowane bez recepty jedynie zmniejszają  nasilenie objawów, ale nie mają wpływu na wirusa grypy. W żadnym przypadku preparatów bez recepty nie stosuje się w profilaktyce grypy. Jedynymi lekami antygrypowymi nowej generacji dostępnymi w Polsce są inhibitory neuraminidazy przeznaczone do leczenia grypy, ale o zastosowaniu ich decyduje lekarz. Nie zastępują szczepień, ale są pomocne w leczeniu grypy, jak również jest zalecane ich przyjmowanie przez osoby, które miały kontakt z osobą zakażoną.

Stanowisko Zgromadzenia Ogólnego  Polskiej Akademii Nauk (PAN) z dnia 16 czerwca 2016 r. dotyczące przestrzegania zaleceń szczepień przeciw grypie oraz przestrzegania aktualnego Programu Szczepień Ochronnych (PSO) 
(ACADEMIA, Wydanie specjalne  1/2/2016).

Szczepienie przeciw grypie zalecane jest:

1) w związku z przesłankami klinicznymi:

• osobom po transplantacji narządów;
• przewlekle chorym dzieciom (od ukończenia 6 miesiąca życia) i dorosłym, szczególnie chorującym na niewydolność układu oddechowego, astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, niewydolność układu krążenia, chorobę wieńcową (zwłaszcza po przebytym zawale serca), niewydolność nerek, nawracający zespół nerczycowy, choroby wątroby, choroby metaboliczne, w tym cukrzycę, choroby neurologiczne i neurorozwojowe;
• osobom w stanach obniżonej odporności (w tym pacjentom po przeszczepie tkanek) i chorym na nowotwory układu krwiotwórczego;
• dzieciom z grup ryzyka od ukończenia 6 miesiąca życia do ukończenia 18 roku życia, szczególnie zakażonym wirusem HIV, ze schorzeniami immunologiczno-hematologicznymi, w tym małopłytkowością idiopatyczną, ostrą białaczką, chłoniakiem, sferocytozą wrodzoną, asplenią wrodzoną, dysfunkcją śledziony, po splenektomii, z pierwotnymi niedoborami odporności, po leczeniu immunosupresyjnym, po przeszczepieniu szpiku, przed przeszczepieniem lub po przeszczepieniu narządów wewnętrznych, leczonych przewlekle salicylanami;
• dzieciom z wadami wrodzonymi serca zwłaszcza sinicznymi, z niewydolnością serca, z nadciśnieniem płucnym;
• kobietom w ciąży lub planującym ciążę.

2) w związku z przesłankami epidemiologicznymi – wszystkim osobom od ukończenia 6 miesiąca życia do stosowania zgodnie z charakterystyką produktu leczniczego, w szczególności:

• zdrowym dzieciom w wieku od ukończenia 6 miesiąca życia do ukończenia 18 roku życia (ze szczególnym uwzględnieniem dzieci w wieku od ukończenia 6 do ukończenia 60 miesiąca życia);
• osobom w wieku powyżej 55 lat;
• osobom mającym bliski kontakt zawodowy lub rodzinny z dziećmi w wieku do ukończenia 6 miesiąca życia oraz z osobami w wieku podeszłym lub przewlekle chorymi (w ramach realizacji strategii kokonowej szczepień);
• pracownikom ochrony zdrowia (personel medyczny, niezależnie od posiadanej specjalizacji oraz personel administracyjny), szkół, handlu, transportu, funkcjonariuszom publicznym w szczególności: policja, wojsko, straż graniczna, straż pożarna;
• pensjonariuszom domów spokojnej starości, domów pomocy społecznej oraz innych placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, w szczególności przebywającym w zakładach opiekuńczo-leczniczych, placówkach pielęgnacyjno-opiekuńczych, podmiotach świadczących usługi z zakresu opieki paliatywnej, hospicyjnej, długoterminowej, rehabilitacji leczniczej, leczenia uzależnień, psychiatrycznej opieki zdrowotnej oraz lecznictwa uzdrowiskowego.

Źródło: Rekomendacje polskich ekspertów dotyczące profilaktyki grypy.

Szczepionki inaktywowane wstrzykuje się domięśniowo małym dzieciom w przednio-boczną część uda, starszym dzieciom i dorosłym w mięsień naramienny (wyjątek stanowią pacjenci z hemofilią, którym szczepionkę podaje się podskórnie).

Szczepionki we wstrzyknięciu podaje się według następującego schematu:

• dzieci w wieku 6 miesięcy –  8 lat – 1 lub 2 dawki (po 0,5 ml każda),
• dzieci od 9 r.ż. i dorośli – 1 dawka (po 0,5 ml).

Jeżeli dziecko nigdy nie było szczepione, podaje się 2 dawki szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni. Jeżeli dziecko było szczepione przeciw grypie w poprzednim sezonie podaje się 1 dawkę szczepionki.

Szczepionki inaktywowane przeciw grypie mogą być podawane z innymi szczepionkami (np. szczepionką przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B- wzwB), ale w dwa różne miejsca ciała.

Szczepionka ze zwiększona zawartością antygenów podawana jest osobom starszym w wieku 60+.

Szczepionka żywa przygotowana jest w postaci aerozolu do podawania donosowo. Zalecana dawka wynosi jedno naciśnięcie pompki (0,1 ml) do każdej dziurki w nosie. Szczepionka wskazana jest do podawania dla dzieci i młodzieży w wieku po ukończeniu 24 miesięcy do 18 lat.

Dzieci w wieku od 6 miesięcy do 8 lat włącznie (tzn. do 9. urodzin), które wcześniej nie były szczepione przeciw grypie sezonowej, powinny otrzymać 2 dawki szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni.

• Taki schemat szczepienia dotyczy również dzieci, które między podaniem pierwszej i drugiej dawki ukończyły 9 lat.
• Dziecko w wieku do lat 8, które otrzymało w czasie wcześniejszych sezonów 2 lub więcej dawek szczepionki teraz już powinno być zaszczepione 1 dawką szczepionki (uwaga: szczepionki podawane w przeszłości nie muszą być podane w czasie jednego lub dwóch kolejno następujących po sobie sezonów epidemicznych grypy).
• Dziecko w wieku do 8 lat, które otrzymało w czasie wcześniejszych sezonów 1 dawkę, nie było szczepione lub dla którego brak danych dotyczących wykonanych szczepień, powinno otrzymać 2 dawki szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni.

Dzieci, które skończyły 9 lat w kolejnych sezonach grypowych otrzymują 1 dawkę szczepionki.

Zalecenia te są takie same dla szczepionki podawanej we wstrzyknięciu (dzieciom od 6 miesiąca życia) oraz szczepionki żywej podawanej donosowo (dzieciom od 24 miesiąca życia do poniżej 18 lat).

Na podstawie wyników badań skuteczność szczepionek przeciw grypie szacowana jest na 40-70% w zależności sezonu grypowego i populacji osób szczepionych. Skuteczność szczepionek przeciw grypie zależy od następujących czynników:

• stanu zdrowia szczepionej osoby,
• wieku,
• dopasowania szczepów wirusa grypy wchodzących w skład szczepionki w danym sezonie grypowym do szczepów krążących rzeczywiście w populacji i wywołujących zachorowania,
• typu/podtypu wirusa grypy wywołującego zakażenia w danym sezonie,
• okresu czasu, który minął od szczepienia przeciwko grypie do kontaktu szczepionej osoby z wirusem- przeciwciała przeciwko grypie powstają od 7 dnia od momentu szczepienia.

Szczepionki są najskuteczniejsze u zdrowych, młodych osób. Skuteczność szczepień przeciw grypie wśród osób starszych może być niższa. Skuteczność szczepionek może być wyższa wraz z wprowadzeniem na rynek szczepionek czteroskładnikowych.

Czas utrzymywania się odporności poszczepiennej na zakażenie szczepami wirusów wchodzącymi w skład szczepionki lub nawet  szczepami pokrewnymi może być zmienny, ale zazwyczaj utrzymuje się w zakresie 6-12 miesięcy.

Inaktywowane szczepionki przeciw grypie nie powinny być podawane w przypadku:

• potwierdzonej anafilaksji na białko jaja kurzego lub inne składniki szczepionki),
• ostrych chorób przebiegających z gorączką,
• zaostrzenia przebiegu choroby podstawowej,
• zespołu Guillain-Barré stwierdzonego w ciągu 6 tygodni od poprzedniego szczepienia przeciw grypie.

Żywa szczepionka przeciw grypie donosowa nie powinna być podawana w przypadku:

• potwierdzonej anafilaksji na białko jaja kurzego lub inne składniki szczepionki (żelatyna gentamycyna)
• ostrych chorób przebiegających z gorączką,
• kobietom w ciąży,
• osobom z ciężkimi niedoborami odporności spowodowanymi przez: ostre i przewlekłe białaczki, chłoniak, objawowe zakażenie HIV, niedobory odporności komórkowej lub leczenie dużymi dawkami kortykosteroidów,
• osobom przyjmującym salicylany, ze względu na związek zespołu Reye’a z salicylanami i infekcją grypy.

Każdorazowo o szczepieniu przeciw grypie decyduje osoba kwalifikującą do szczepienia, która określa, czy dane okoliczności stanowią faktyczne przeciwwskazanie do szczepienia. W wielu przypadkach osoba znajdująca się w grupie wysokiego ryzyka wystąpienia powikłań pogrypowych może odnieść korzyść ze szczepienia przeciw grypie, mimo istniejących „pozornych” przeciwwskazań.

Inaktywowane szczepionki przeciw grypie są bezpieczne. Nie są one w stanie wywołać choroby, ponieważ zawierają jedynie fragmenty inaktywowanego (zabitego) wirusa, które nie są zdolne do namnażania.

Inaktywowane szczepionki przeciw grypie mogą powodować niepożądane odczyny poszczepienne, których nie należy utożsamiać z zachorowaniem na grypę. Odczyny te mogą mieć charakter reakcji miejscowych, tj.:

• zaczerwienienie,
• bolesność i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia utrzymujący się do 2-3 dni,
• objawy grypopodobne, tj. gorączka, ból głowy, mięśni, złe samopoczucie występują rzadziej i ustępują po kilku dniach,
• do ciężkich niepożądanych odczynów poszczepiennych po szczepieniu przeciw grypie dochodzi wyjątkowo rzadko,
• zespół Guillaina – Barrégo zdarza się sześć razy częściej w naturalnym przebiegu grypy niż po szczepieniu przeciw grypie.

Donosowa szczepionka przeciw grypie zawiera żywe (osłabione wirusy grypy). Po jej podaniu mogą wystąpić:

• ból głowy, złe samopoczucie, wyciek z nosa, gorączka, ból mięśni,
• wysypka, zmniejszenie łaknienia.

Stan zaszczepienia przeciw grypie w Polsce jest następujący:
• Cała populacja uprawnionych do szczepienia:
2012/2013- 3,7%; 2013-2014- 3,7%; 2014/2015- 3,7%; 2015/2016- 3,3%; 2017/2018- 3,6%; 2018/2019- 3,9%; 2019/2020- 4,1%; 2020/2021- 6,0%; 2021/2022- 7,0%.

• Seniorzy w wieku 65+
2012/2013- 12,5%; 2013-2014- 11,5%; 2014/2015- 11,7%; 2015/2016- 11,4%; 2017/2018- 11,4%;
2018/2019- 14,2%; 2019/2020- 15,1%; 2020/2021- 18,1%; 2021/2022- 22,9%%.

• Dzieci w wieku 6 mies.- 4 lata
W sezonach od 2012/2013 do 2019/2020 ok. 1,0-1,5%; w sezonach 2020/2021 i 2021/2022 ok. 2,0%.
Dane na podstawie bazy danych na stronie NIZP PZH-PIB w Biuletynach Szczepienia Ochronne w Polsce oraz oceny rynkowej na podstawie sprzedanych dawek szczepionek.

W Polsce nie ma obowiązkowych (finansowanych z budżetu Ministra Zdrowia) szczepień przeciw grypie.

Szczepienia przeciw grypie są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia) następującym osobom:

ze wskazań klinicznych i indywidualnych: 

• przewlekle chorym dzieciom (powyżej 6 miesiąca życia) i dorosłym, szczególnie chorującym na niewydolność układu oddechowego,, astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, niewydolność układu krążenia, chorobę wieńcową (zwłaszcza po przebytym zawale serca), niewydolność nerek, nawracający zespół nerczycowy, choroby wątroby, choroby metaboliczne, w tym cukrzycę, choroby neurologiczne i neurorozwojowe,
• osobom w stanach obniżonej odporności (w tym pacjentom po przeszczepie narządów lub tkanek),
• dzieciom z grup ryzyka od 6 miesiąca do 18 roku życia,
• kobietom w ciąży lub planującym ciążę,

ze wskazań epidemiologicznych:

• wszystkim osobom od 6 miesiąca życia, w szczególności zdrowym dzieciom w wieku od 6 miesiąca życia do 18 roku życia (ze szczególnym uwzględnieniem dzieci w wieku od 6 do 60 miesiąca życia), szczególnie zakażonym wirusem HIV, ze schorzeniami immunologiczno-hematologicznymi, w tym małopłytkowością idiopatyczną, ostrą białaczką, chłoniakiem, sferocytozą wrodzoną, asplenią wrodzoną, dysfunkcją śledziony, po splenektomii z pierwotnymi niedoborami odporności, po leczeniu immunosupresyjnym, po przeszczepieniu szpiku, przed lub po przeszczepieniu narządów, wewnętrznych, leczonych przewlekle salicylanami,
• osobom w wieku powyżej 55 lat,
• osobom mającym bliski kontakt zawodowy lub rodzinny z dziećmi w wieku poniżej 6 miesiąca życia oraz osobami w wieku podeszłym lub przewlekle chorymi (w ramach realizacji kokonowej strategii szczepień)
• pracownikom ochrony zdrowia (personel medyczny, niezależnie od posiadanej specjalizacji oraz personel administracyjny), szkół, handlu, transportu
• pensjonariuszom domów spokojnej starości, domów pomocy społecznej oraz innych placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, w szczególności przebywającym w zakładach opiekuńczo- leczniczych, placówkach pielęgnacyjno- opiekuńczych, świadczących usługi opieki paliatywnej, hospicyjnej, długoterminowej rehabilitacji leczniczej, leczenia uzależnień, psychiatrycznej opieki zdrowotnej oraz lecznictwa uzdrowiskowego.

Program Szczepień Ochronnych na 2023 rok

Stanowisko Zgromadzenia Ogólnego  Polskiej Akademii Nauk (PAN) z dnia 16 czerwca 2016 r. dotyczące przestrzegania zaleceń szczepień przeciw grypie oraz przestrzegania aktualnego Programu Szczepień Ochronnych (PSO) 
(ACADEMIA, Wydanie specjalne  1/2/2016 ).

Poniżej przedstawiono najważniejsze daty związane z realizacją szczepień przeciw grypie w przeszłości:
1933 – odkrycie wirusa grypy przez W. Smitha, Ch Andrewesa i P. Laidlawa,
1937 – opracowanie namnażanie wirusów grypy na zarodkach kurzych,
1941 – dopuszczenie pierwszej szczepionki przeciw grypie w Stanach Zjednoczonych dla ludności cywilnej,
1968 – opracowanie pierwszej inaktywowanej szczepionki przeciw grypie typu rozszczepiony wirion,
1980 – opracowanie inaktywowanej szczepionki przeciw grypie podjednostkowej,
2002 – dopuszczenie do obrotu w Polsce szczepionek inaktywowanych (Begrivac, Fluarix, Influvac, Vaxigrip),
2003 – dopuszczenie pierwszej żywej donosowej szczepionki przeciw grypie w Stanach Zjednoczonych,
2011 – dopuszczenie do obrotu w Europie żywej donosowej szczepionki przeciw grypie,
2017/2018 – wprowadzenie na polski rynek szczepionek czteroskładnikowych,
2019/2020 – wprowadzenie na polski rynek żywej donosowej szczepionki przeciw grypie.

Szczepionka Influvac Tetra (inaktywowana, we wstrzyknięciu)

Bezpłatnie szczepionka dostępna jest dzieciom po ukończeniu 6 miesiąca życia do 18 lat.

Bezpłatnie szczepionka dostępna jest kobietom w ciąży.

Bezpłatnie szczepionka dostępna jest osobom w wieku 65+.

Z 50% refundacją szczepionka dostępna jest wszystkim dorosłym w grupie wieku 18 -64 lata. Koszt szczepionki z 50% refundacją= 25,73 zł.

Szczepionka Vaxigrip Tetra (inaktywowana, we wstrzyknięciu)

Bezpłatnie szczepionka dostępna jest dzieciom po ukończeniu 6 miesiąca życia do 18 lat.

Bezpłatnie szczepionka dostępna jest kobietom w ciąży.

Bezpłatnie szczepionka dostępna jest osobom w wieku 65+.

Z 50% refundacją szczepionka dostępna jest dorosłym w wieku 18-64 lata z grup ryzyka*. Koszt szczepionki z 50% refundacją= 25,95 zł.

*Grupy ryzyka do szczepień przeciw grypie obejmują: pacjenci o zwiększonym ryzyku wystąpienia powikłań pogrypowych tj.: 1) po transplantacji narządów, 2) chorujących na niewydolność układu oddechowego, astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, niewydolność układu krążenia, chorobę wieńcową, niewydolność nerek, nawracający zespół nerczycowy, choroby wątroby, choroby metaboliczne (w tym cukrzycę), choroby neurologiczne i neurorozwojowe; 3) w stanach obniżonej odporności (w tym po przeszczepie tkanek i chorujących na nowotwory układu krwiotwórczego).

Szczepionka Fluenz Tetra („żywa”, donosowa)

Bezpłatnie szczepionka dostępna jest dzieciom po ukończeniu 24 miesiąca do 18 lat.

Do 50% refundacji lub uzyskania bezpłatnej szczepionki wymagana jest recepta na szczepionkę przeciw grypie od lekarza. Receptę na szczepionkę bez refundacji (pełnopłatną) może wystawić również farmaceuta.

Bezpłatna dostępność do szczepionki przysługuje pacjentom na podstawie recepty z wpisanym kodem uprawnienia dodatkowego „DZ” – w przypadku dzieci do ukończenia 18. roku życia lub „S”– w przypadku dorosłych po ukończeniu 65. roku życia.

Uprawnienia do refundowanej szczepionki przeciw grypie wynikają z uprawnień i ubezpieczenia zdrowotnego.

W sezonie 2023/2024 dostępne są następujące szczepionki przeciw grypie:

Szczepionki inaktywowane podawane we wstrzyknięciu:
• Vaxigrip Tetra, inaktywowana szczepionka zawierająca rozszczepione wirusy grypy (typu „split”).

• InfluvacTetra, inaktywowana szczepionka podjednostkowa zawierająca powierzchniowe białka wirusa grypy: hemaglutyninę i neuraminidazę.

• Efluelda, inaktywowana szczepionka zawierająca rozszczepione wirusy grypy (typu „split”) ze zwiększoną zawartością antygenów do podawania osobom starszym.

Szczepionka „żywa” podawana donosowo:
• FluenzTetra, żywa (atenuowana) szczepionka, donosowa zawierająca reasortanty wirusa grypy.

Każdego roku na rynku dostępne są szczepionki przeciw grypie o zaktualizowanym składzie, ponieważ wirus grypy charakteryzuje się wysoką zmiennością.

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 4-walentne szczepionki przeciw grypie, w których produkcji używa się wirusów namnażanych na zarodkach jaj kurzych (a więc dostępne na polskim rynku), przygotowane na sezon epidemiczny 2023/2024 powinny zawierać antygeny szczepów spokrewnionych ze szczepami:

• A/Victoria/4897/2022 (H1N1)pdm09
• A/Darwin/9/2021 (H3N2)
• B/Austria/1359417/2021
• B/Phuket/3073/2013

Poza antygenami wirusów grypy w skład szczepionek przeciw grypie dostępnych w sezonie 2023/2024 wchodzą następujące substancje:

W skład szczepionki inaktywowanej VaxigripTetra wchodzą: 
– substancje pomocnicze: chlorek sodu, disodu fosforan dwuwodny, potasu diwodorofosforan, chlorek potasu, woda do wstrzykiwań
– substancje w ilościach śladowych: albumina jaja kurzego, neomycyna, formaldehyd, octoxynol-9.

W skład szczepionki inaktywowanej Influvac Tetra wchodzą:
– substancje pomocnicze: chlorek potasu, diwodorofosforan potasu, disodu fosforan dwuwodny, chlorek sodu, dwuwodny chlorek wapnia, sześciowodny chlorek magnezu, woda do wstrzykiwań
– substancje w ilościach śladowych: albumina jaja kurzego, białka kurze, formaldehyd, bromek cetylotrimetyloamoniowy, polisorbat 80 lub gentamycyna.

W skład żywej szczepionki donosowej Fluenz Tetra wchodzą:

– substancje pomocnicze: sacharoza, fosforan dipotasu, diwodorofosforan potasu, żelatyna wieprzowa, chlorowodorek argininy, sodu glutaminian jednowodny, woda do wstrzykiwań.
– substancje w ilościach śladowych: albumina jaja kurzego, gentamycyna.

W sezonie 2023/2024 szczepionki przeciw grypie są dostępne:

• w ramach refundacji (w każdym przypadku wymagana jest recepta od lekarza),
• odpłatnie (recepta od farmaceuty),
• niektóre samorządy realizują bezpłatne programy szczepień seniorów i/lub dzieci.

NFZ finansuje proces kwalifikacji do szczepienia i samo podanie szczepionki.

Szczepienia mogą być wykonywane w podmiotach leczniczych (dzieci i dorośli) i ogólnodostępnych aptekach (dorośli).

Badanie kwalifikacyjne przed szczepieniem osoby dorosłej może wykonać: lekarz, felczer, lekarz dentysta, pielęgniarka, położna, ratownik medyczny, fizjoterapeuta, diagnosta laboratoryjny oraz farmaceuta.

Badanie kwalifikacyjne przed szczepieniem osoby niepełnoletniej może wykonać: lekarz.

W każdej sytuacji przed wykonaniem szczepienia potrzebna jest recepta. Aby skorzystać z refundacji na szczepionkę potrzebna jest recepta od lekarza. W sytuacji kiedy receptę wystawia farmaceuta, pacjent płaci za pełny koszt preparatu.

Wykonanie szczepienia będzie odnotowane w elektronicznej Karcie Szczepień.

Szczepienia przeciw grypie powinny być zalecane i wykonywane przez cały sezon jesienno-zimowy. Optymalny czas szczepienia przeciw grypie powinien mieć miejsce przed rozpoczęciem okresu zwiększonej zachorowalności na grypę, który w Polsce występuje od października do maja, szczyt zachorowań na grypę ma miejsce najczęściej od stycznia do marca) (więcej).

Eksperci podkreślają, że szczepienia przeciw grypie można realizować w czasie trwania całego sezonu grypowego. Jednak wybierając miesiąc, w którym zaszczepimy się przeciw grypie, należy brać pod uwagę czas potrzebny na wykształcenie odporności, czyli ok. 2-3 tygodnie.

Optymalny czas, który wybieramy na szczepienie przeciw grypie powinien wyprzedzać szczyt zachorowań, dotyczy to szczególnie osób z grup podwyższonego ryzyka zachorowania na grypę.

W Polsce sezon epidemiczny grypy trwa od października do maja, a szczyt zachorowań od stycznia do marca, aczkolwiek w poszczególnych sezonach ten czas może się nieznacznie różnić.

Optymalnie czas szczepienia przeciw grypie powinien mieć miejsce przed rozpoczęciem okresu zwiększonej zachorowalności na grypę.

Jeśli osoba nie może być zaszczepiona odpowiednio wcześnie, szczepienia można wykonać w dowolnym momencie, przez cały sezon epidemiczny.

Na szczepienie nie jest również za późno do kiedy stwierdzamy wzrost zachorowań na grypę.

Zgodnie z rekomendacjami Amerykańskiego Zespołu ds. Szczepień Ochronnych ACIP (Advisory Committee on Immunization Practices) szczepienia należy kontynuować dopóki wirusy grypy krążą w populacji i dostępna jest szczepionka z danego sezonu. Szczepienie jest korzystne nawet jeżeli realizujemy je, kiedy rozpoczęła się aktywność wirusa grypy. Osoby nie zaszczepione mogą zaszczepić się do kiedy stwierdzamy wzrost zachorowań na grypę.

Punkt szczepień nie wydaje zaświadczenia o szczepieniu przeciw grypie. Aby znaleźć zaświadczenie należy zalogować się na swoim Internetowym Koncie Pacjenta, wybrać zakładkę „Profilaktyka”, a następnie „Szczepienia”, gdzie powinno być widoczne zaświadczenie. Pojawi się ono na Indywidualnym Koncie Pacjenta zaraz po tym, jak punkt szczepień wpisze je do systemu.

OCHRONA DZIECKA. Szczepienie chroni dziecko przed grypą oraz jej ciężkimi powikłaniami, tj. bolesnym zapaleniem ucha, zapaleniem oskrzeli, zapaleniem płuc.

OCHRONA RODZICÓW, RODZINY I ZNAJOMYCH. Dziecko dzięki szczepieniu nie będzie źródłem zakażenia i ochroni przed grypą swoich bliskich. Dzieci są głównym rezerwuarem wirusów grypy i odgrywają kluczową rolę w transmisji wirusa grypy.

ŁATWOŚĆ PODANIA SZCZEPIONKI. Szczepionka przeciw grypie dla dzieci i młodzieży dostępna jest w postaci wstrzyknięcia domięśniowego lub w postaci donosowo podawanego aerozolu.

RYZYKO ZACHOROWANIA NA GRYPĘ JEST WYSOKIE. W ostatnich sezonach wśród zgłoszonych zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę, ok. 25% dotyczyło dzieci do ok. 4 r.ż., a ok. 50% dotyczyło dzieci do 15 r.ż. Grypa na całym świecie dotyczy każdego roku od 5 do 10% dorosłych oraz od 20% do 30% dzieci.

SZCZEPIENIE POMAGA OSZCZĘDZAĆ NASZE WYDATKI. Choroba dziecka wiąże się z koniecznością zwolnienia z pracy lub z koniecznością zapewnienia opieki choremu dziecku oraz kosztami leków.

SZCZEPIONKI SĄ BEZPŁATNE. W sezonie 2023/2024 szczepionki przeciw grypie (we wstrzyknięciu lub donosowa) są bezpłatne dla dzieci i młodzieży do 18 lat. Potrzebna jest recepta od lekarza na bezpłatną szczepionkę.

SZCZEPIONKI MOŻNA PODAWAĆ Z INNYMI SZCZEPIONKAMI. Szczepionkę przeciw grypie można podać na jednej wizycie z każdą inną szczepionką.

SZCZEPIONKI SĄ BEZPIECZNE. Szczepionka we wstrzyknięciu zawiera oczyszczone białka wirusów grypy lub zabite wirusy grypy, szczepionka donosowa zawiera osłabione wirusy grypy. Dlatego też szczepionki nie mogą wywołać zachorowania na grypę. Po szczepieniu u niektórych osób mogą wystąpić łagodne i krótkotrwałe działania niepożądane jako reakcja na podaną szczepionkę.

SCHEMAT SZCZEPIENIA. Szczepionkę we wstrzyknięciu można podać po ukończeniu 6 miesiąca życia, szczepionkę donosową można podać dziecku po ukończeniu 24 miesiąca życia do ukończenia 18 lat. Dziecko, które nie skończyło jeszcze 9 lat i nie otrzymało do tej pory dwóch dawek szczepionki przeciw grypie (nie muszą być podane w jednym sezonie), powinno dostać 2 dawki podane w odstępie 4 tygodni.

Tak, warto zaszczepić przeciw grypie dziecko, które w danym sezonie chorowało już na grypę.

Szczepienia przeciw grypie zaleca się także osobom, które w danym sezonie chorowały już na grypę. Grypę mogą wywoływać różne typy wirusa grypy. W tym samym sezonie grypowym można zachorować na grypę wywołaną różnymi typami wirusa. W składzie sezonowej szczepionki przeciw grypie znajdziemy antygeny 3 różnych typów wirusa grypy.

Szczepienie należy wykonać po ustąpieniu objawów infekcji. Nie ma żadnego wymaganego odstępu pomiędzy zakażeniem wirusowym a wykonaniem szczepienia. Decyduje stan kliniczny pacjenta. Nie wykonuje się szczepień w ostrym stanie choroby.

Jeśli do szczepienia dziecka wybieramy żywą szczepionkę donosową przeciw grypie, szczepienie można wykonać 48 godzin po zakończeniu leczenia oseltamivirem.

Zgodnie z wytycznymi Amerykańskiej Akademii Pediatrii (American Academy of Pediatrics), Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorób (Centers for Disease Control and Prevention) oraz lokalnymi wytycznymi kilku krajów w Europie dotyczącymi podawania szczepionek przeciw grypie ze szczepionkami przeciw COVID-19, nie ma konieczności zachowania określonego odstępu czasu pomiędzy tymi szczepieniami. Dotyczy to zarówno szczepień dzieci, jak i szczepień dorosłych.

W przypadku szczepień przeciw grypie i szczepień przeciw COVID-19 eksperci wręcz zalecają ich podawanie w czasie tej samej wizyty szczepiennej.

W przypadku wątpliwości (np. wystąpienia działań niepożądanych po poprzednich dawkach) należy rozważyć zachowanie bezpiecznego odstępu pomiędzy szczepieniami.

W sezonie 2023/2024 szczepienia przeciw grypie mogą być wykonywane w podmiotach leczniczych (szczepienia dzieci i osób dorosłych) i w ogólnodostępnych aptekach (szczepienia osób dorosłych).

Do zrealizowania szczepienia przeciw grypie (refundowanego i pełnopłatnego) wymagana jest recepta wystawiona przez osobę uprawnioną.

W czasie wizyty szczepiennej osoba upoważniona powinna odnotować wykonanie kwalifikacji do szczepienia (e-kwalifikacja) oraz podanie szczepionki w elektronicznej Karcie szczepień. 

W Polsce jest już blisko 4 tys. punktów, w których można zaszczepić się przeciw grypie, w tym niemal 1,4 tys. w aptekach.

Na stronie NFZ jest aktualizowany wykaz placówek medycznych i aptek, w których zaszczepisz się przeciwko grypie.

Dostępne na rynku szczepionki przeciw grypie (inaktywowana oraz żywa donosowa) są produkowane z wykorzystaniem wirusów grypy namnażanych w zarodkach kurzych zagnieżdżonych w jajach. Stąd też w ich składzie może występować białko jaja kurzego, głównie owoalbumina. Należy podkreślić, że szczepionki przeciw grypie, dzięki nowoczesnemu procesowi ich produkcji zawierają tak niewielkie ilości białka jaja kurzego, że mogą być bezpiecznie podawane nawet osobom z alergią na białko jaja kurzego.

Podjęcie decyzji w sprawie szczepienia przeciw grypie w przypadku osób z alergią na białko jaja kurzego ułatwia schemat postępowania opracowany przez Amerykański Komitet Doradczy ds. Szczepień (ACIP). Szczepionkę przeciw grypie można podać dziecku lub osobie dorosłej, u których po zjedzeniu potrawy z jaj (np. jajecznicy) występuje jedynie pokrzywka. Nie ma konieczności ich obserwacji przez 30 min pod kątem występowania reakcji alergicznej.

Osoby, u których w przeszłości występowała ciężka reakcja alergiczna na białko jaja kurzego (jakikolwiek inny objaw niż pokrzywka, tj. spadek ciśnienia, niewydolność oddechowa, zawroty głowy, nudności, wymioty, którym podano epinefrynę), powinny zostać zaszczepione w warunkach ambulatoryjnych lub szpitalnych.

Uogólniona reakcja anafilaktyczna, która wystąpiła po podaniu szczepionki przeciw grypie, lub jakiejkolwiek innej szczepionki, jest przeciwwskazaniem do szczepienia.

Badania amerykańskiego Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC), gdzie szczepionki przeciw grypie podawano pacjentom z alergią na białko jaja kurzego oraz bez alergii, pokazują, że ciężkie reakcje alergiczne u osób z alergią na białko jaja kurzego po szczepieniu przeciw grypie są mało prawdopodobne. Z danych nadzoru nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi VAERS wynika, że reakcja anafilaktyczna występuje z częstością 1,31 na milion podanych dawek szczepionek przeciw grypie.

Wyniki badań wskazują, że pacjenci dobrze tolerują szczepionki przeciw grypie zawierające <0,7 µg owoalbuminy w dawce szczepionki. Zawartość owoalbuminy w szczepionkach dostępnych na rynku mieści się w zakresie od ≤0,05 µg do < 0,1 µg w przeliczeniu na dawkę szczepionki.

Szczepy wirusą grypy do szczepionki wybiera się w oparciu o informacje:

• które wirusy grypy powodują choroby w ostatnim sezonie grypowym,
• poziom, w jakim te wirusy się rozprzestrzeniają,
• jak dobrze szczepionki z poprzedniego sezonu mogą chronić przed wirusami grypy
• zdolność wirusów szczepionkowych do zapewnienia ochrony krzyżowej przed pokrewnymi wirusami grypy tego samego typu, podtypu.

Badania identyfikacji wirusów grypy prowadzone są w ponad 114 krajowych ośrodkach ds. grypy (w Polsce taki ośrodek działa w NIZP PZH-PIB w Warszawie), gdzie prowadzony jest całoroczny nadzór nad wirusami grypy w ramach Globalnego Systemu Nadzoru i Reagowania na Grypę (Global Influenza Surveillance and Response System, GISRS) WHO.

W ośrodkach testowane są tysiące próbek klinicznych od pacjentów w poszukiwaniu wirusów grypy. Laboratoria krajowe wysyłają reprezentatywne zidentyfikowane wirusy do Centrów Współpracy WHO ds. Grypy, które zlokalizowane są w Atlancie (USA), Memphis (USA), Londynie, Melbourne (Australia), Tokio, Pekinie i Kolcowie (Rosja).

Dwa razy w roku (w lutym dla półkuli północnej oraz we wrześniu dla półkuli południowej) WHO organizuje konsultacje i wydaje zalecenia dotyczące składu szczepionek przeciw grypie na nadchodzący sezon.

Komitet WHO ds. składu szczepionek przeciw grypie przedstawia dane dotyczące grypy na całym świecie i zaleca określone wirusy grypy jako składnik szczepionki na nadchodzący sezon. Następnie wytwórcy szczepionek przygotowują szczepionki w oparciu o zalecane, aktualnie krążące szczepy wirusa grypy. Szczepionka jest szczegółowo sprawdzana pod względem jakościowym. Wytwórca prowadzi również badania, aby potwierdzić skuteczność szczepionki (badania immunogenności). W ostatnim etapie wytwórca przedstawia wyniki dostępnych badań Europejskiej Agencji leków, która prowadzi ich ocenę w procesie dopuszczenia szczepionki do obrotu.

Każda wprowadzana na rynek szczepionka przeciw grypie podlega procedurze rejestracji oraz kontroli podobnie jak pozostałe produkty lecznicze. W Europie mamy specjalną procedurę rejestracji szczepionek przeciw grypie, którą nadzoruje Europejska Agencja Leków.  Procedura ta uwzględnia specyfikę procesu wytwarzania szczepionek przeciw grypie, tj. wprowadzania w kolejnych sezonach szczepionki produkowanej w oparciu o aktualnie krążące szczepy wirusa grypy. Każdego roku szczepionka produkowana jest na bazie wyselekcjonowanych w danym sezonie szczepów wirusa grypy. Szczepionka jest szczegółowo sprawdzana pod względem jakościowym. Dodatkowo wytwórca przedstawia również badania kliniczne, aby potwierdzić jej skuteczność (badania immunogenności). Należy podkreślić, że badania te obejmują mniejsze grupy badawcze, jednak ta procedura jest zdecydowanie bardziej restrykcyjna w porównaniu do wymagań rejestracji np. w Stanach Zjednoczonych, gdzie szczepionki na dany sezon grypowy wprowadzane są na rynek wyłącznie na podstawie badań jakościowych. Dodatkowo każda wprowadzana na rynek seria szczepionki przeciw grypie kontrolowana jest dodatkowo przez niezależne od wytwórcę laboratoria.

Dzięki rozszerzeniu uprawnienia do przeprowadzenia kwalifikacji przed szczepieniem przeciw grypie u osoby dorosłej, badanie kwalifikacyjne mogą wykonać: lekarz, felczer, lekarz dentysta, pielęgniarka, położna, ratownik medyczny, fizjoterapeuta, diagnosta laboratoryjny oraz farmaceuta.

Badanie kwalifikacyjne przed szczepieniem dzieci i młodzieży prowadzi lekarz.

Zalecenia szczepień przeciw grypie dotyczą wszystkich pracowników ochrony zdrowia, ale są szczególnie istotne dla osób, które kontaktują się bezpośrednio z pacjentem z grupy ryzyka, tj. małymi dziećmi czy też pacjentami z zaburzeniami odporności (czytaj więcej).

Wszyscy pracownicy ochrony zdrowia powinni w każdym sezonie zaszczepić się  przeciw grypie, aby lepiej chronić siebie i pacjentów przed tą poważną infekcją wirusową. W każdym sezonie grypowym choruje wielu pracowników ochrony zdrowia. Dodatkowo u nawet 50% zdrowych młodych dorosłych, zakażenie wirusem grypy przebiega bezobjawowo lub objawy są słabo widoczne. Niektórzy z nich mogą rozsiewać wirusa przed pojawieniem się objawów. Lekarz , który nie szczepi się przeciw grypie, naraża swoich pacjentów na ryzyko zachorowania, związane z chorobą powikłania (jak niewydolność oddechowa, zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia oraz ostra niewydolność nerek), a nawet zgon. Taka postawa jest niezgodna z zasadą „Primum non nocere” („Po pierwsze: nie szkodzić”), którą powinni kierować się lekarze w postępowaniu z pacjentem. Jedynym uzasadnienie braku szczepienia mogą być jedynie przeciwwskazania medyczne do szczepień.

Korzyści płynące ze szczepień pracowników ochrony  zdrowia są oczywiste. Skuteczność szczepień może sięgać nawet ponad 70-80%, w sezonie gdy szczep wirusa grypy krążący w populacji pokrywa się w dużym stopniu z wchodzącym w skład szczepionki. Szczepienia prowadzą do mniejszej liczby zachorowań na grypę wśród pracowników ochrony zdrowia i pacjentów oraz niższej absencji w pracy.

Transmisja wirusa. Zasady dystansu społecznego mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2 są również skuteczne w przypadku ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusów grypy. Eksperci uważają, że powinniśmy przygotować się na bardzo intensywny przebieg sezonu grypowego 2022/2023:

• sezon grypowy na półkuli południowej w tym roku był bardzo intensywny, co może prognozować podobny przebieg na naszej półkuli. .
• zaostrzenie zaostrzenie zasad społecznego dystansowania oraz stosowania środków ochrony osobistej miało wpływ na ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusów grypy w poprzednich sezonach. Dane z całego świat pokazują, że po odejściu od obostrzeń pandemicznych wiele zakażeń wróciło ze zdwojoną siłą. Dotyczy to m.in. wirusa grypy.

Szczepienia. Przygotowując się do jesienno-zimowego sezonu przeziębieniowego powinniśmy zaszczepić się przeciw grypie i przeciw COVID-19 (pamiętając o zalecanych dawkach przypominających). Dotyczy to szczególnie osób starszych, dorosłych z chorobami przewlekłymi (cukrzycą, chorobami płuc, niewydolnością serca i innymi) oraz pracowników ochrony zdrowia. Osoby najbardziej zagrożone hospitalizacją i zgonem z powodu grypy pokrywają się z grupami ryzyka COVID-19.

Współwystępowanie zakażeń. W sezonie jesienno-zimowym nastąpi nałożenie się sezonu infekcji wirusowych dróg oddechowych, w tym grypy z COVID-19. Biorąc pod uwagę skalę zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne sytuacja ta będzie ogromnym wyzwaniem medycznym i organizacyjnym. Pojawi się problem mieszania się potencjalnych chorych na COVID-19 i osób z innymi wirusowymi zakażeniami układu oddechowego. We wczesnej fazie pandemii COVID-19 koinfekcja innym patogenem układu oddechowego, w tym wirusem grypy, wystąpiła u ponad 20% pacjentów z pozytywnym wynikiem SARS-CoV-2.

Z danych epidemiologicznych NIZP PZH-PIB wynika, że w sezonie 2021/2022 liczba zachorowań na grypę i zachorowania grypopodobne była wyższa w porównaniu do pandemicznego sezonu 2020/2021.

W okresie od 01.09.2021 do 30.08.2022 na grypę i zakażenia grypopodobne zachorowało 3 891 457 osób, co oznacza 74,4% więcej zachorowań niż w analogicznym sezonie roku poprzedniego, kiedy odnotowano 2 231 344 zachorowania. Z powodu grypy i jej powikłań hospitalizowano 12 699 osób, w tym głównie z objawami ze strony układu krążenia i objawami ze strony układu oddechowego. Zmarło 6 osób. Zgony dotyczyły głównie osób po 65. roku życia, które są najbardziej narażone na powikłania grypy.

Najwięcej zachorowań na grypę i zakażenia grypopodobne odnotowano u dzieci w wieku do 4 lat (25,5%).

Wysoki stopień zmienności wirusów grypy sprawia, że szczepienie musi być powtarzane w każdym sezonie epidemicznym. Skład szczepionki przeciwko grypie modyfikuje się co sezon, by zapewnić ochronę przed aktualnie krążącymi szczepami wirusa grypy. Wysoki stopień zmienności wirusów grypy sprawia więc, że przebycie w przeszłości zakażenia wirusem grypy, czy też jednorazowe szczepienie przeciwko grypie nie stanowi dożywotniej ochrony człowieka przed ponownym zakażeniem. Ponadto poziom przeciwciał, wytwarzanych w odpowiedzi na kontakt z antygenami wirusa grypy, spada w czasie i może nie wystarczać do zapewnienia długotrwałej ochrony.

Nie, szczepionki przeciw grypie podawanej drogą donosową nie można podawać w domu. Zgodnie z obowiązującymi przepisami zawsze w przypadku szczepienia obowiązuje kwalifikacja lekarska do szczepienia, której elementami są wywiad przed szczepieniem oraz standardowe badanie fizykalne. Lekarz musi zobaczyć pacjenta, aby go zbadać i stwierdzić, czy nie występują przeciwwskazania do podania określonego preparatu szczepionkowego, również tego podawanego donosowo lub doustnie. Lekarz odpowiada za proces kwalifikacji do szczepienia, jak i bezpieczne oraz skuteczne przeprowadzenie samego zabiegu szczepienia. Szczepienie powinno się odbyć w przystosowanym do tego celu miejscu.