Szczepionka przeciw gruźlicy

Polska należy do nielicznych krajów w Europie, w których obowiązują jeszcze szczepienia przeciw gruźlicy noworodków w pierwszej dobie życia. Małe dzieci stanowią grupę ryzyka zachorowania na gruźlicę o ciężkim przebiegu pod postacią gruźlicy rozsianej, gruźliczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu lub zgonu w przebiegu gruźlicy.

O utrzymaniu szczepień przeciw gruźlicy decyduje sytuacja epidemiologiczna. Światowa Organizacja Zdrowia opracowała kryteria, które są wskazówką kiedy można bezpiecznie zrezygnować z powszechnych szczepień przeciw gruźlicy. Pomimo ogólnej poprawy sytuacji zachorowań na gruźlicę w Polsce, wciąż nie spełniamy wszystkich kryteriów, które umożliwiają bezpieczną rezygnację ze szczepienia noworodków. Będzie to możliwe dopiero gdy poziom występowania choroby spadnie poniżej granicy wyznaczonej przez WHO.

Zapadalność na gruźlicę płuc z dodatnim wynikiem bakterioskopii plwociny 6,4/100 000 w 2017 roku oraz ryzyko zakażenia prątkiem gruźlicy oszacowane w 2017 roku na 0,13%, wskazują, że noworodek w warunkach domowych wciąż jest realnie narażony na zakażenie.

Polska należy do krajów o średniej zapadalności na gruźlicę. Chorują głównie dorośli. Szczepienie przeciw gruźlicy jest najbardziej efektywne bezpośrednio po urodzeniu, czyli jeszcze przed potencjalną możliwą ekspozycją na zakażenie prątkiem gruźlicy. Takie postępowanie zapobiega rozwojowi ciężkich postaci gruźlicy u najmłodszych dzieci. Dodatkowo, wobec naszego położenia geograficznego należy brać pod uwagę  wysoką zachorowalność na gruźlicę za naszą wschodnią granicą (Białoruś, Ukraina, Rosja) oraz przyjeżdżających do Polski nieszczepionych chorych imigrantów z krajów rozwijających się, którzy mogą przyczyniać się do rozprzestrzeniania gruźlicy.

Zgodnie z wynikami badań, jedna dawka szczepionki BCG przeciw gruźlicy chroni dziecko przed najcięższymi postaciami gruźlicy (gruźlica rozsiana i gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) i znacznie zmniejsza ryzyko jakiegokolwiek zachorowania na tę chorobę. Wyniki badań przeprowadzone metodą metaanalizy wskazują, że szczepienie BCG zmniejsza ryzyko czynnej gruźlicy o około 50%, choć możliwe są istotne różnice w skuteczności w różnych grupach wiekowych – u noworodków i niemowląt chroni przed gruźlicą w około 80% przypadków, natomiast szczepienie starszych dzieci i dorosłych jest znacznie mniej skuteczne. Działanie ochronne szczepienia BCG utrzymuje się więcej niż 20 lat, a podawanie dodatkowych dawek nie zwiększa już skuteczności szczepienia. W dużym, retrospektywnym badaniu prowadzonym w Norwegii długotrwałe efekty szczepienia BCG oceniono na 67% (CI:27-85) do 9 lat od podania szczepionki, 63% (CI:32-80) w okresie 10-19 lat od podania szczepionki, 50% (95% CL:19-79) w okresie 20-29 lat od oddania szczepionki i 40% (95% CI: 46-76) w okresie 30-40 lat od podania szczepionki.
Największą korzyścią ze szczepienia BCG jest znaczna redukcja ryzyka najcięższych postaci: gruźliczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i prosówki u dzieci (75-86% skuteczności). W efekcie szczepionka BCG pozwoliła zmniejszyć śmiertelność z powodu gruźlicy z 25% u nieszczepionych noworodków do ok. 1% wśród zaszczepionych noworodków.
Wyniki badań prowadzone w Azji wskazują, że szczepienie BCG zapobiega również trądowi – chorobie skóry i nerwów obwodowych wywoływanej przez prątki Mycobacterium leprae (w 2016 na świecie odnotowano 200 000 przypadków trądu). Szczepionka BCG chroni również przed innymi zakażeniami mykobakteriami, jak np. owrzodzeniem Buruli.

W 2020 szczepionkę BCG przeciw gruźlicy podano 323 567 noworodkom, które stanowiły 91,1% ogółu dzieci urodzonych w Polsce. Najwyższe odsetki zaszczepionych noworodków stwierdzono w woj. kujawsko-pomorskim- 94,6% i warmińsko-mazurskim – 92,7%, najniższe w województwie podkarpackim – 88,6%, dolnośląskim- 89,3% i mazowieckim- 90,0%.

Źródło:

• Szczepienia ochronne w Polsce w 2020 roku – wstępne dane. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH- Państwowy Instytut Badawczy – Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru, Główny Inspektorat Sanitarny – Departament Zapobiegania i Zwalczania Zakażeń i Chorób Zakaźnych u Ludzi.
• Gruźlica i choroby układu oddechowego w Polsce w 2020 roku. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc.

Szczepionkę BCG przeciw gruźlicy podaje się śródskórnie.

W przypadku prawidłowo wykonanego szczepienia pojawia się odczyn, czyli naciek, rumień i grudka, a następnie pęcherzyk o średnicy ≤10 mm z ropną zawartością. Po jego pęknięciu powstaje owrzodzenie, które goi się w ciągu 2–5 miesięcy, pozostawiając charakterystyczną bliznę.

Obecność blizny nie jest wskaźnikiem skuteczności szczepienia.

Blizna nie powstaje u ponad 5% zaszczepionych BCG.

Źródło:

BCG vaccines: WHO position paper – February 2018. Wkly Epidemiol. Rec., 2018; 93: 73–96.