Czym są niepożądane odczyny poszczepienne?

Gromadzenie danych dotyczących występowania i rodzaju niepożądanych odczynów poszczepiennych w Polsce ma już ponad dwudziestoletnią historię. System gromadzenia danych został opracowany w 1996 roku przez pracownika naukowego z Zakładu Epidemiologii NIZP PZH-PIB. Jego opracowanie zostało przygotowane w oparciu o zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia  (WHO) w zakresie monitorowania bezpieczeństwa szczepień (WHO Drug Monitoring Programme, Extended Programme on Immunization), konsultacje z ekspertami ze Stanów Zjednoczonych oraz przegląd światowego piśmiennictwa z tego zakresu. W pierwszym roku wprowadzenia rejestracji i gromadzenia NOP-ów, lekarze zgłosili 101 przypadków. Trzeba podkreślić, że w ówczesnym czasie liczba stosowanych szczepionek była nieporównywalnie mniejsza. Dysponowaliśmy wówczas zaledwie kilkunastoma preparatami, natomiast liczba dzieci podlegających szczepieniom wynosiła ok. czterysta tysięcy rocznie. W okresie dwudziestu lat funkcjonowania systemu okresowo dokonywano koniecznych zmian – modyfikacji, np. wynikających z rozszerzania listy szczepionek stosowanych w naszym kraju. Natomiast niezmienne pozostały główne założenia systemu  to znaczy: osobą zgłaszającą NOP jest lekarz, zgłoszenie na przeznaczonym do tego celu formularzu jest przesyłane do Inspekcji Sanitarnej, a następnie do Zakładu Epidemiologii NIZP PZH-PIB. Tutaj są one gromadzone, rejestrowane, weryfikowane, analizowane i raz w roku publikowane. Opracowania dotyczące występowania NOP w danym roku można znaleźć na stronach NIZP PZH-PIB oraz w  Biuletynie Szczepienia Ochronne.

Więcej informacji można znaleźć w wywiadzie dr I. Paradowskiej-Stankiewicz na stronie Medycyna Praktyczna/Szczepienia.

Wzrost temperatury ciała często obserwuje się po podaniu różnych szczepionek. W większości przypadków stan podgorączkowy czy gorączka wywołana szczepieniem ustępuje samoistnie i nie wymaga leczenia. Jednakże wielu rodziców i lekarzy rozważa podanie dzieciom profilaktycznie leków przeciwgorączkowych.

Opinie ekspertów i wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że leki przeciwgorączkowe można zastosować w sytuacji:

• wystąpienia po szczepieniu gorączki lub reakcji miejscowych powodujących ból, czyli w leczeniu niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP), w sytuacji wzrostu temperatury aby zapobiec wystąpieniu drgawek gorączkowych,
• profilaktyczne podanie leków przeciwgorączkowych przed szczepieniem należy także rozważyć w sytuacjach szczególnych, tzn. u dzieci z drgawkami (w tym gorączkowymi) w wywiadzie, zwłaszcza jeśli po podaniu danej szczepionki lub równoczesnym podaniu kilku szczepionek częściej obserwuje się występowanie gorączki. Nie działają one natomiast na ostry, krótkotrwały ból związany z samym wstrzyknięciem szczepionki.

Nieukojony płacz jest jednym z niepożądanych odczynów poszczepiennych. Trwa nieprzerwanie co najmniej 3 godziny w ciągu pierwszych 3 dni po szczepieniu. Ustępuje bez śladu, a dziecko się dobrze rozwija.

Nieukojony płacz nie wystąpi u ponad 99% dzieci szczepionych.

Epizod hipotoniczno-reaktywny (HHE) nazywany jest inaczej omdleniem dziecięcym. Objawy obejmują bladość, wiotkość i brak kontaktu z dzieckiem. Objawy utrzymują się od kilku minut do kilku godzin. Zawsze całkowicie ustępują, nie obserwowano trwałych następstw.

HHE dotyczy dzieci do 2 roku życia. Może wystąpić po szczepieniu DTP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi), w czasie 48 h od szczepienia, najczęściej w czasie 12 h od szczepienia.

HHE częściej obserwowany jest po szczepieniu DTP z całokomórkowym składnikiem krztuścowym. W takiej sytuacji, przy kolejnym szczepieniu, należy zastąpić szczepionkę DTP na szczepionkę z bezkomórkowym składnikiem krztuścowym.

Jeżeli HHE występuje po podaniu szczepionki z bezkomórkowym składnikiem krztuścowym, przy następnym szczepieniu należy zachować szczególną ostrożność. HHE, który występuje po podaniu szczepionki z bezkomórkowym składnikiem krztuścowym, nie jest przeciwwskazaniem do kontynuacji schematu szczepienia i podania kolejnej dawki szczepionki DTaP lub szczepionki wysokoskojarzonej.

HHE nie wystąpi u ponad 99% szczepionych dzieci.

W ramach nadzoru nad bezpieczeństwem szczepień przeciw COVID-19 na bieżąco prowadzony jest nadzór nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi oraz innymi zdarzeniami medycznymi, które wystąpiły w okresie do 30 dni po szczepieniu.

Co to oznacza?
To przede wszystkim informacja, że nie wszystkie zgłoszone objawy są NOP-ami. W okresie 30 dni od szczepienia może wystąpić np. zaostrzenie choroby podstawowej, czy wystąpienie po raz pierwszy objawów choroby i nie będzie to mieć związku ze szczepieniem.
Zatem ważne jest, aby zawartość tych raportów czytać według poniższego objaśnienia.
W raportach znajdziemy Niepożądane Odczyny Poszczepienne (NOP) i Niepożądane Zdarzenia Medyczne (NZM), w tym zgony. Umieszczenie zdarzenia medycznego pod postacią zgonu w raporcie oznacza, że zgon wystąpił na przestrzeni miesiąca od zaszczepienia. Nie należy tego automatycznie interpretować, że określone zdarzenie np. choroba, czy zgon są wynikiem szczepienia. Przyczyny zgłoszonej w raporcie choroby, czy zgonu mogą być różne. Aby ustalić przyczynę takiego ciężkiego zdarzenia jak np. zgonu należy przeprowadzić wnikliwe postępowanie, zazwyczaj trwające wiele miesięcy, podczas którego gromadzona jest pełna dokumentacja medyczna, analizy histologiczne czy toksykologiczne. Ponadto należy wykonać badanie epidemiologiczne porównujące częstość występowanie danego zdarzenia w populacji oraz w grupie badanej.

Zgłoszone Niepożądane Odczyny Poszczepienne (NOP) i Niepożądane Zdarzenia Medyczne (NZM) po szczepieniach przeciw COVID-19 dostępne są w dwóch miejscach:
• na stronie szczepimysię,
• na stronie NIZP PZH-PIB.