Szczepionka przeciw pneumokokom

Zakażenie pneumokokowe jest wywoływane przez bakterie zwane pneumokokami lub dwoinkami zapalenia płuc o nazwie łacińskiej Streptococcus pneumoniae. Pneumokoki są najczęstszą przyczyną pozaszpitalnych, bakteryjnych zakażeń układu oddechowego takich jak zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok oraz zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli. Są też najczęstszą przyczyną pozaszpitalnego zapalenia płuc.

Najcięższą postacią zakażenia pneumokokowego jest tzw. inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP). W pojęciu tym mieści się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsa (posocznica) i zapalenie płuc z bakteriemią. Pneumokoki mogą również wywoływać zapalenie spojówek, zapalenie otrzewnej oraz zapalenie stawów.

Pneumokoki są częstą (do 60%) przyczyną bezobjawowego nosicielstwa nosogardłowego, szczególnie u małych dzieci. Nosicielstwo nie wymaga leczenia i wraz z wiekiem ulega zmniejszeniu zwłaszcza w krajach, które wprowadziły powszechne szczepienia przeciw pneumokokom.

Transmisja z człowieka na człowieka zachodzi drogą kropelkową przez kontakt z wydzieliną dróg oddechowych. Do zakażeń pneumokokowych dochodzi częściej zimą, szczególnie przy współwystępowaniu grypy.

Zakażenie pneumokokami występuje we wszystkich grupach wiekowych, ale szczególnie narażone są małe dzieci poniżej 2 r.ż. i osoby dorosłe powyżej 65 lat. Czynnikiem sprzyjającym występowaniu zakażeń pneumokokowych u dzieci są duże skupiska, np. uczęszczanie do żłobka i przedszkola. Ponadto, na zakażenie pneumokokami są podatne osoby z wrodzonymi lub nabytymi zaburzeniami odporności, chorzy na AIDS, osoby z brakiem śledziony lub jej niewydolnością oraz dzieci z implantem ślimakowym.

Objawy różnią się w zależności od miejsca zakażenia, grupy wiekowej i czynników ryzyka. Szereg objawów jest wspólnych dla różnych postaci zakażenia pneumokokowego, np. zapalenie ucha wiąże się z bólem, gorączką, a u małych dzieci dodatkowo występuje niepokój, płacz, brak apetytu. Zapalenie płuc zazwyczaj objawia się gorączką, dreszczami, dusznością i kaszlem.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych zazwyczaj objawia się gorączką, bólami głowy, splątaniem, światłowstrętem, nudnościami, wymiotami, lękiem, sztywnością karku, a u niemowląt pulsującym ciemiączkiem. W przypadku bakteriemii dochodzi do wniknięcia pneumokoków do krwi z innego ogniska zakażenia (np. zapalenie płuc) bądź w wyniku bezpośredniej inwazji np. z nosogardła. Główne objawy obejmują gorączkę, przyspieszenie tętna i oddechu, dreszcze, osłabienie, ból brzucha.

Dalszy rozwój zakażenia może prowadzić do sepsy, wstrząsu septycznego i niewydolności wielonarządowej. Diagnoza inwazyjnego zakażenia pneumokokowego, zwłaszcza u niemowląt może być trudna. Zakażenie pneumokokowe jest często poprzedzone infekcją wirusową dróg oddechowych, w tym często grypą.

Śmiertelność w inwazyjnej chorobie pneumokokowej jest wysoka i może przekraczać we wstrząsie septycznym 50%, a w zapaleniu płuc z bakteriemią dochodzi do 25%. Ponadto, obserwuje się wiele powikłań jak niedosłuch i głuchota  (po zapaleniu ucha, zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych), objawy neurologiczne (np. padaczka), trudności w koncentracji i nauce. Zakażenia umiejscowione mogą także prowadzić do powikłań takich jak zapalenie ucha środkowego, zapalenia wyrostka sutkowatego i zakażeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, podobnie jak zapalenie zatok, które ponadto może prowadzić do zapalenia kości szczękowej.

Pneumokoki są odpowiedzialne za najwyższą śmiertelność w grupie zakażeń bakteryjnych.