Szczepionka przeciw HPV

• Przeprowadzone badania wykazują, że obawy rodziców jakoby promowanie szczepień chroniących przed chorobami przenoszonymi drogą kontaktów płciowych dawało młodym ludziom przyzwolenie na promiskuityzm są nieuzasadnione.
• Nie szczepimy dzieci po to, by je – jak się niektórym wydaje – zachęcać do wcześniejszej inicjacji seksualnej.
• Aktywność seksualna jest wpisana w życie każdego człowieka, tak jak wpisane w życie każdego człowieka jest ryzyko zakażenia HPV.
• Szczepienia przeciw HPV są najskuteczniejsze, kiedy wyprzedzają potencjalny kontakt z HPV, dlatego zalecane są nastolatkom.
• Szczepienie przeciw HPV może być okazją do przeprowadzenia rozmowy z nastolatką/nastolatkiem na temat różnicy między dojrzałością emocjonalną a fizyczną oraz profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową.

Przykładowe badania:

Smith L.M., Kaufman J.S., Strumpf E.C., Lévesque L.E. Effect of human papillomavirus (HPV) vaccination on clinical indicators of sexual behaviour among adolescent girls: the Ontario Grade 8 HPV Vaccine Cohort Study. CMAJ 2015;187(2):E74-E81.

W Stanach Zjednoczonych oceniono wpływ szczepień przeciw HPV na zachowania seksualne w grupie ponad 260 000 dziewcząt w wieku 14–17 lat. Ani szczepienie przeciw HPV, ani fakt zakwalifikowania do programu szczepień przeciwko HPV, nie zwiększały ryzyka zajścia w ciążę, lub nabycia infekcji przenoszonej drogą płciową (innej niż HPV).

Bednarczyk R.A., Davis R., Ault K., Orenstein W., Omer S.B. Sexual activity-related outcomes after human papillomavirus vaccination of 11- to 12-year-olds. Pediatrics 2012;130(5):798-805.

Bednarczyk i wsp. objęli 3-letnią obserwacją 1398 dziewcząt (w momencie jej rozpoczęcia były w wieku 11 i 12 lat), w tym 30% zaszczepionych przeciw HPV. Wykazano, że nie ma różnicy we „wskaźnikach” aktywności seksualnej (ciąża, konsultacje dotyczące środków antykoncepcyjnych, wykonywanie badań w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową) pomiędzy dziewczętami szczepionymi i nieszczepionymi przeciw HPV.

Jena A.B., Goldman D.P., Seabury S.A. Incidence of sexually transmitted infections after human papillomavirus vaccination among adolescent females. JAMA Intern Med 2015; 175: 617–623.

Jena i wsp. w 2015 roku opublikowali wyniki badań, gdzie przez 5 lat obserwowano 208 111 dziewcząt w wieku 12-18 lat i analizowano częstość występowania chorób przenoszonych drogą płciową (marker promiskuityzmu). Nie stwierdzono związku między szczepieniami przeciw HPV a ryzykownymi zachowaniami seksualnymi.

Szczepionki przeciw HPV nie wpływają na zachowania seksualne (infografika do pobrania-pdf)

1. Czym jest powszechny program bezpłatnych szczepień przeciw HPV?

Program realizuje założenia i cele Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020-2030. Uzupełnia bezpłatny Program Szczepień Ochronnych dzieci i młodzieży o nowy zakres ochrony przed chorobami wywołanymi przez HPV. Rozszerza zakres ochrony przed rakiem szyjki macicy i innymi chorobami nowotworowymi związanymi z HPV. Bazuje na światowych i europejskich rekomendacjach podkreślających bezpieczeństwo, skuteczność i korzyści wynikające z realizacji programów szczepień przeciw HPV.

2. Kto jest uprawniony do bezpłatnych szczepień przeciw HPV?

Dziewczęta i chłopcy w wieku 12 i 13 lat (roczniki 2010 i 2011), a więc osoby urodzone od 01.01.2010 roku do dnia 14 urodzin.

3. Czy szczepienie przeciw HPV dziewcząt i chłopców w wieku 12-13 lat jest obowiązkowe?

Szczepienie przeciw HPV podawane w ramach powszechnego programu szczepień przeciw HPV jest szczepieniem zalecanym, bezpłatnym.

4. Dlaczego szczepienia przeciw HPV zalecane są nastolatkom w wieku 12-13 lat?

Szczepionki przeciw HPV zalecane są dziewczętom i chłopcom. Wiek 12-13 jest najlepszy do szczepienia i najczęściej stosowany w powszechnych programach szczepień przeciw HPV. Szczepienie jest wtedy najkorzystniejsze. Odpowiedź poszczepienna jest znacznie lepsza niż w starszych grupach wieku. Szczepienie w wieku nastoletnim pozwala wyprzedzić czas, w którym może dojść do zakażenia HPV. Schemat szczepienia obejmuje wtedy podanie mniejszej liczby dawek (2 a nie 3) szczepionki, co oznacza mniej wkłuć i mniej stresu związanego ze szczepieniem.

5. Jakie są korzyści ze szczepienia przeciw HPV dziewcząt i chłopców?

Szczepionki przeciw HPV chronią przed zakażeniem HPV, a więc zapobiegają chorobom nowotworowym związanym z HPV oraz konsekwencjom, jakie mogą wynikać z faktu rozwoju nowotworu. Szczepienie to inwestycja w zdrowie. Efekty działania szczepionki widoczne są dopiero po latach. Wyniki badań wskazują jednoznacznie, że głównym celem szczepienia przeciw HPV jest zapobieganie chorobom nowotworowym. Zapobieganie nowotworom jest lepsze niż ich leczenie.

6. Czy można wyleczyć zakażenie HPV?

Nie znamy leku przeciwwirusowego, który doprowadza do pozbycia się HPV z organizmu, a tym samym zapobiega chorobom, które może wywołać. Istnieje natomiast sposób na uniknięcie zakażenia, jest nim szczepienie przeciw HPV.

7. Czy można wyleczyć choroby wywołane przez HPV?

Można wyleczyć stany przedrakowe związane z zakażeniem HPV, pod warunkiem wczesnego ich rozpoznania. Natomiast leczenie raka szyjki macicy i innych chorób nowotworowych wywołanych przez HPV, nie zawsze jest skuteczne, co grozi dalszym rozwojem choroby i/lub powstaniem przerzutów. Zaawansowany rak stanowi zagrożenie życia.

8. Gdzie można wykonać szczepienie w ramach powszechnego programu szczepień przeciw HPV?   

Szczepienia przeciw HPV prowadzone są w punktach szczepień podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), gdzie na co dzień realizowane są szczepienia obowiązkowe i zalecane dzieci i młodzieży (Lista punktów szczepień, które realizują bezpłatne szczepienia przeciw HPV).

9. Czy szczepienie można zrealizować w dowolnym POZ?

Tak. Bezpłatne szczepienie przeciw HPV można zrealizować w dowolnym POZ. Co więcej każdą z dwóch dawek szczepionki można podać w dowolnym POZ.

10. Jak zapisać nastolatkę/nastolatka na bezpłatne szczepienie przeciw HPV?

Aby zapisać nastolatkę/nastolatka na szczepienie przeciw HPV wystarczy umówić wizytę:

• w przychodni Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ),
• przez infolinię 989 (7 dni w tygodniu od godz. 7:00 do 20:00),
• przez Internetowe Konto Pacjenta (IKP).

11. Jakie szczepionki są dostępne w powszechnym programie szczepień przeciw HPV?

W powszechnym programie szczepień przeciw HPV bezpłatnie dostępne są 2 szczepionki:

• szczepionka o nazwie Cervarix,
• szczepionka o nazwie Gardasil 9.

12. Czy przed bezpłatnym szczepieniem przeciw HPV nastolatki/nastolatka potrzebne jest skierowanie?

Nie. Szczepienie w ramach powszechnego programu szczepień przeciw HPV odbywa się bez skierowania wystawionego przez lekarza.

13. Czy zapisując dziecko na bezpłatne szczepienie przeciw HPV rodzic może wybrać szczepionkę?

Tak. Można wybrać jedną z dwóch dostępnych szczepionek, Cervarix lub Gardasil9.

14. Ile dawek szczepionki podajemy?

Podajemy 2 dawki szczepionki, z zachowaniem odstępu od 6 do 12 miesięcy między dawkami. Zalecany odstęp wynosi 6 miesięcy.

15. Czy potrzebne są dawki przypominające w schemacie szczepienia przeciw HPV?

Nie. Nie ma potrzeby podawania dawek przypominających szczepionek przeciw HPV.

16. Czy schematy szczepienia przeciw HPV dwóch dostępnych w powszechnym programie szczepień preparatów są różne ?

Schemat szczepienia preparatu 2-walentnego Cervarix i 9-walentnego Gardasil9 u dziewcząt i chłopców w wieku 12-13 lat obejmuje podanie dwóch dawek szczepionki. Odstępy między dawkami są takie same.

17. Czy można stosować mieszane schematy szczepienia, z użyciem różnych preparatów?

Nie. Schemat szczepienia przeciw HPV  należy zrealizować z użyciem tego samego preparatu.

18. Czy nastolatce/nastolatkowi, która/który po podaniu pierwszej dawki ukończył 14 lat, przysługuje bezpłatnie druga dawka szczepionki?

Tak. Program przewiduje zakończenie dwudawkowego schematu szczepienia po ukończeniu 14 lat.

19. Czy nastolatce/nastolatkowi, która/który po podaniu pierwszej dawki przekroczył zalecany odstęp 6-12 miesięcy i w tym czasie ukończył 14 lat, przysługuje bezpłatnie druga dawka szczepionki?

Tak. Program przewiduje zakończenie dwudawkowego schematu szczepienia po ukończeniu 14 lat. Dotyczy to również sytuacji kiedy odstęp pomiędzy dawkami z różnych przyczyn jest dłuższy niż zalecany 6-12 miesięcy.

20. Jak kontynuować szczepienie, jeżeli upłynął dłuższy niż zalecany odstęp pomiędzy dwiema dawkami szczepionki?

Należy kontynuować przerwany schemat szczepienia. Nie ma potrzeby powtarzania szczepienia od początku.

21. Czy z programu bezpłatnych szczepień przeciw HPV może skorzystać osoba, która, została zaszczepiona pierwszą dawką szczepionki odpłatnie?

Tak. Dotyczy to sytuacji, kiedy pierwsza dawka szczepionki została podana dziecku w wieku 12 lub 13 lat odpłatnie w 2023 roku, jeszcze przed rozpoczęciem powszechnego programu szczepień.   

22. Czy w ramach dwudawkowego schematu szczepienia można bezpłatnie podać dawki szczepionki różnych producentów?

Nie zaleca się mieszania dawek różnych szczepionek przeciw HPV w jednym schemacie szczepienia.  

23. Czy pomimo szczepienia przeciw HPV może dojść do zakażenia HPV?

Żadna z dostępnych szczepionek nie zapewnia ochrony przed wszystkimi typami HPV, więc może dojść do zakażenia typami nie zawartymi w szczepionce. Jednak szczepienie znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia wysoce onkogennymi typami HPV związanymi z rozwojem raka szyjki macicy oraz innych chorób nowotworowych.

24. Jak zbudowane są szczepionki przeciw HPV?

Szczepionki przeciw HPV opracowano z wykorzystaniem zaawansowanych technologii rekombinacji DNA. Zawierają cząstki wirusopodobne – fragmenty osłonki białkowej wirusa, bez wirusowego materiału genetycznego.

25. Czy może dojść do zakażenia HPV na skutek szczepienia?

W składzie szczepionek przeciw HPV nie ma wirusa zdolnego do namnażania się i zakażania, a jedynie cząstki wirusopodobne. Nie istnieje więc ryzyko zakażenia.

26. Czy szczepionki przeciw HPV są bezpieczne?

Tak. Szczepionki przeciw HPV są bezpieczne i dobrze tolerowane. Na świecie od ponad 15 lat podano już kilkaset milionów dawek szczepionek przeciw HPV. Bezpieczeństwo szczepionek przeciw HPV jest dokładnie monitorowane od 2006 roku, kiedy wprowadzono na rynek pierwszą szczepionkę. Mamy mocne dowody naukowe potwierdzające dobry profil bezpieczeństwa szczepionek przeciw HPV. Badań jest tak dużo, że można wręcz powiedzieć, że szczepionki przeciw HPV należą do najwnikliwiej przebadanych pod względem bezpieczeństwa preparatów szczepionkowych.

27. Jakie ryzyko związane jest ze szczepieniem przeciw HPV?

Po szczepieniu przeciw HPV podobnie jak po każdym innym szczepieniu, podaniu leku, a nawet suplementu diety, mogą wystąpić działania niepożądane. Mają charakter przemijający, krótkotrwały (ustępują po 1-2 dniach) i obejmują zwykle reakcje w miejscu wkłucia (ból, zaczerwienienie, obrzęk) oraz reakcje o charakterze ogólnym – uczucie zmęczenia, bóle głowy, bóle mięśni, ból brzucha, nudności, wymioty. Ciężkie działania niepożądane występują niezwykle rzadko, występują pod postacią ciężkiej reakcji alergicznej (reakcji anafilaktycznej).

28. Czy szczepieniu przeciw HPV towarzyszą omdlenia?

Szczepienia przeciw HPV wykonuje się głównie u nastolatków, a w tej grupie wiekowej częściej niż w innych obserwuje się omdlenia, związane głównie ze strachem przed ukłuciem. Ryzyko omdlenia związanego z lękiem i stresem towarzyszącym wstrzyknięciu jest w tym przypadku podobne do ryzyka obserwowanego przy podawaniu innych szczepionek w tym wieku.

29. Czy po szczepieniu przeciw HPV potrzebny jest dzień wolny?

Nie. Nie spodziewamy się po szczepieniu przeciw HPV niepożądanych objawów poszczepiennych, które wymagałyby pozostania w domu.

30. Czy w krótkim czasie po szczepieniu można planować różne aktywności?

Można. Nie ma powodu, aby ze względu na szczepienie przeciw HPV zmieniać tryb życia.

31. Czy po szczepieniu przeciw HPV mogą wystąpić odległe w czasie działania niepożądane?

Obawy o odległe w czasie skutki działania szczepionek przeciw HPV są nieuzasadnione. Na świecie zaszczepiono setki milionów nastolatek/nastolatków i nie występują u nich oddalone w czasie działania niepożądane. Z wyników badań nad bezpieczeństwem różnych rodzajów szczepionek wiemy, że działania niepożądane, jeżeli występują, dotyczą bliskiego czasu po szczepieniu.

32. Kogo nie można zaszczepić przeciw HPV?

Trwałym przeciwwskazaniem do szczepienia przeciw HPV jest wystąpienie w przeszłości ciężkiej reakcji alergicznej (w tym anafilaksji): na jakikolwiek składnik szczepionki lub po poprzedniej dawce szczepionki.

33. Jak można zgłosić wystąpienie niepożądanego odczynu poszczepiennego po szczepieniu przeciw HPV?

Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) po szczepieniu przeciw HPV można zgłosić w podobny sposób jak NOP po innych szczepieniach.  Jeżeli rodzic zauważy niepokojące objawy u zaszczepionego dziecka, powinien zgłosić się do lekarza, który na podstawie oceny stanu zdrowia dziecka podejmuje decyzję o zasadności zgłoszenia NOP za pośrednictwem Inspekcji Sanitarnej. Każdy zainteresowany może również zgłosić podejrzenie NOP bezpośrednio do Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.

34. Czy każdy niepokojący objaw po szczepieniu należy zgłosić lekarzowi?

Tak, wszystkie niepokojące objawy należy zgłosić swojemu lekarzowi rodzinnemu. Lekarz po badaniu stwierdzi, czy jest to niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) i czy wymaga jakiegoś postępowania.

35. Czy po szczepieniu, jeżeli wystąpi NOP mogę ubiegać się o odszkodowanie z Funduszu Kompensacyjnego?

Tak. W przypadku wystąpienia ciężkiego działania niepożądanego po szczepieniu przeciw HPV można ubiegać się o odszkodowanie z Funduszu Kompensacyjnego.

36. Jak działają szczepionki przeciw HPV?

Szczepionki przeciw HPV należą do szczepionek przeciwwirusowych. Chronią przed zakażeniem ludzkim wirusem brodawczaka (HPV). Po podaniu szczepionki organizm wytwarza przeciwciała, które w przypadku kontaktu z HPV opłaszczają wirusa i uniemożliwiają jego wniknięcie do komórek nabłonka. Szczepionka uruchamia też mechanizm służący zapewnieniu długotrwałej odporności komórkowej.

37. Jak długo utrzymuje się odporność po szczepieniu przeciw HPV?

Odporność po szczepieniu przeciw HPV jest długotrwała. U zaszczepionych osób w badaniach klinicznych oceniany jest poziom swoistych przeciwciał, który utrzymuje się dłużej niż po naturalnym zakażeniu HPV, co najmniej kilkanaście lat.

38. Czy w przypadku szczepionek przeciw HPV przeprowadzono wystarczające badania kliniczne przed ich dopuszczeniem do obrotu?

Tak. Szczepionki zarejestrowano na podstawie danych dotyczących bezpieczeństwa i immunogenności tzn. zdolności do wytwarzania przeciwciał jako odpowiedzi układu odpornościowego. Natomiast nie było możliwości oceny skuteczności w postaci ochrony przed rozwojem stanów przedrakowych/raka, bo proces ten trwa latami.

Po wprowadzeniu szczepionek na rynek prowadzone są dalsze badania i obserwacje mające na celu ocenę rzeczywistej skuteczności (spadku zachorowalności na choroby wywoływane przez HPV) oraz długości utrzymywania się ochrony.

39. Dlaczego w czasie dopuszczenia szczepionek przeciw HPV do obrotu nie oceniano ich wszystkich efektów klinicznych?

Ze względu na specyfikę chorób wywoływanych przez HPV, na efekty kliniczne szczepienia musielibyśmy czekać długie lata (podobnie jak przy naturalnym zakażeniu zwykle muszą upłynąć długie lata, aż w wyniku przetrwałego zakażenia HPV rozwiną się stany przedrakowe, tzw. dysplastyczne, a następnie rak). Stąd też ochrona przed wystąpieniem stanów przednowotworowych jest jednoznaczna z ochroną przed wystąpieniem raka szyjki macicy. W prowadzonych już kilkanaście lat badaniach obserwujemy korzystne efekty w zapobieganiu określonym stanom przednowotworowym, co przekłada się na naszą dobrą wiedzę na temat skuteczności tych szczepionek.

Badania nad długotrwałą ochroną poszczepienną trwają nieprzerwanie i przedłuża je każdy kolejny rok obecności szczepionki na rynku.

40. Jak przygotować nastolatkę/nastolatka do szczepienia przeciw HPV?

Nastolatki mogą obawiać się szczepienia ze względu na czekające ich ukłucie. Najlepszym sposobem jest odwrócenie uwagi od szczepienia, strzykawki i igły.

41. Kto kwalifikuje do szczepienia przeciw HPV?

Do szczepień przeciw HPV kwalifikuje lekarz.

42. Dlaczego powszechny program szczepień przeciw HPV obejmuje również chłopców?

Wirus HPV powoduje powszechne zakażenia przenoszone drogą kontaktów seksualnych. Zakażenia HPV dotyczą obu płci. Nowotwory złośliwe i choroby związane z zakażeniem HPV u mężczyzn obejmują: raka prącia, raka odbytu, raka głowy i szyi, a także brodawki narządów płciowych (kłykciny kończyste). Szczepienie przeciw HPV zapobiega zakażeniu się HPV, a w dalszej perspektywie chroni przed wystąpieniem chorób związanych z HPV. Zaszczepieni mężczyźni nie  będąc nosicielami wirusa HPV, przerywają łańcuch zakażenia HPV, co pomaga zmniejszyć również liczbę przypadków raka szyjki macicy oraz innych nowotworów wywołanych przez HPV wśród kobiet.

43. Czy nastolatkę/nastolatka trzeba specjalnie przygotować do szczepienia?

Szczepienie przeciw HPV nie wymaga specjalnego przygotowania. Osoba szczepiona nie powinna być w trakcie ostrej infekcji z gorączką lub zaostrzenia choroby przewlekłej. Nie jest wymagane wykonywanie żadnych dodatkowych badań przed szczepieniem.

44. Czy przed szczepieniem przeciw HPV należy wykonać jakieś badania?

Nie. Podobnie, jak w przypadku innych szczepień nie ma potrzeby wykonywania żadnych badań. Nie trzeba wykonywać testów na HPV, testu ciążowego, badania ginekologicznego, badania cytologicznego. Przy okazji kwalifikacji do szczepienia lekarz może zalecić wizytę u ginekologa i wykonanie cytologii (jako elementy profilaktyki), ale badania te nie są wymagane przed szczepieniem.

45. Czy nastolatka może być szczepiona w trakcie menstruacji?

Tak. Miesiączka nie jest powodem do odkładania szczepienia przeciw HPV.

46. Czy szczepienie przeciw HPV zwalnia z wizyt u ginekologa i wykonywania badań cytologicznych?

Nie. Żadna szczepionka przeciw HPV nie chroni przed wszystkimi typami wirusa, dlatego nadal potrzebne są inne formy profilaktyki raka szyjki macicy, czyli okresowe badanie ginekologiczne i cytologia w celu wczesnego wykrycia i leczenia zmian, które mogłyby doprowadzić do rozwoju raka.

47. Czy nastolatce/nastolatkowi w czasie tej samej wizyty szczepiennej można podać szczepionkę przeciw HPV oraz inną szczepionkę?  

Nastolatkom zalecane są różne szczepionki, m.in. obowiązkowa szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (dTap), zalecana bezpłatna szczepionka przeciw COVID-19, zalecane odpłatne lub refundowane szczepionki przeciw grypie, meningokokom. Podanie nawet kilku szczepionek nastolatkowi, nie stanowi zagrożenia, ani „obciążenia” układu odpornościowego. Aby ograniczyć liczbę wizyt szczepiennych można w trakcie jednej wizyty wykonać więcej niż jedno szczepienie.

48. Czy konieczny jest odstęp pomiędzy szczepieniem przeciw HPV a innymi szczepieniami?

Nie. Szczepienie przeciw HPV można podać w dowolnym momencie przed i po podaniu innych szczepień. Nie ma konieczności zachowania określonego odstępu.

49. Czy szczepienie przeciw HPV można wykonać również u osób dorosłych?

Tak, szczepienie zalecane jest także młodym dorosłym. Co prawda, u osób w tym wieku mogło już dojść do zakażenia jakimś typem HPV, ale biorąc pod uwagę, że mogą się one zakazić w przyszłości innym typem lub zakazić ponownie tym samym, odporność uzyskana na skutek szczepienia może je uchronić przed chorobami wywołanymi przez HPV. Zatem odniosą korzyść ze szczepienia, choć jego skuteczność może być mniejsza. Schemat szczepienia składa się wtedy z 3 dawek.

50. Czy szczepionki przeciw HPV objęte są refundacją w aptece?

W ramach refundacji aptecznej dostępna jest 2-walentna szczepionka przeciw HPV o nazwie Cervarix. Każda zainteresowana osoba może kupić szczepionkę z 50-procentową odpłatnością.

Szczepionki przeciw HPV zalecane są dziewczętom i chłopcom. Można je podawać już od ukończenia 9 lat.  Wiek 12-13 jest najlepszy do szczepienia i najczęściej stosowany w powszechnych programach szczepień przeciw HPV. Szczepienie jest wtedy najkorzystniejsze. Odpowiedź poszczepienna jest znacznie lepsza niż w starszych grupach wieku. Wynika to stąd, że szczepienie jest najskuteczniejsze przed potencjalnym narażeniem na zakażenie HPV, do którego dochodzi najczęściej drogą kontaktów seksualnych. Szczepienie w wieku nastoletnim pozwala wyprzedzić czas, w którym może dojść do zakażenia. Dodatkowo schemat szczepienia w wieku nastoletnim obejmuje podanie mniejszej liczby dawek (2 a nie 3) szczepionki, co oznacza mniej wkłuć i mniej stresu związanego ze szczepieniem.