Szczepionka przeciw HPV

Tak. Szczepionki przeciw HPV zarejestrowano na podstawie danych dotyczących bezpieczeństwa i immunogenności tzn. zdolności do wytwarzania przeciwciał jako odpowiedzi układu odpornościowego. Natomiast nie było możliwości oceny skuteczności w postaci ochrony przed rozwojem stanów przedrakowych/raka, bo proces ten trwa latami. Po wprowadzeniu szczepionek na rynek prowadzone są dalsze badania i obserwacje mające na celu ocenę rzeczywistej skuteczności (spadku zachorowalności na choroby wywoływane przez HPV) oraz długości utrzymywania się ochrony.

Ze względu na specyfikę chorób wywoływanych przez HPV, na efekty kliniczne szczepienia musielibyśmy czekać długie lata (podobnie jak przy naturalnym zakażeniu zwykle musi upłynąć kilkanaście-kilkadziesiąt lat, aż w wyniku przetrwałego zakażenia HPV rozwiną się stany przedrakowe, tzw. dysplastyczne, a następnie rak). Stąd też ochrona przed wystąpieniem stanów przednowotworowych jest jednoznaczna z ochroną przed wystąpieniem raka szyjki macicy.

W prowadzonych już kilkanaście lat badaniach klinicznych, obserwujemy korzystne efekty w występowaniu ochronnego poziomu przeciwciał i ochronie w zapobieganiu określonym stanom przednowotworowym, co przekłada się na naszą dobrą wiedzę na temat skuteczności tych szczepionek.

Badania nad długotrwałą ochroną poszczepienną trwają nieprzerwanie i przedłuża je każdy kolejny rok obecności szczepionki na rynku.

Odporność po szczepieniu przeciw HPV jest długotrwała.

Skąd to wiemy?

• U zaszczepionych osób oceniany jest poziom specyficznych przeciwciał, który utrzymuje się dłużej niż po naturalnym zakażeniu HPV, co jest bardzo dobrym prognostykiem dla ochrony poszczepiennej.
• Ze względu na specyfikę chorób wywoływanych przez HPV, na efekty kliniczne szczepienia musielibyśmy czekać długie lata (podobnie jak przy naturalnym zakażeniu zwykle muszą upłynąć długie lata, aż w wyniku przetrwałego zakażenia HPV rozwiną się stany przedrakowe, tzw. dysplastyczne, a następnie rak).
• Z powodów etycznych w badaniach klinicznych nad skutecznością szczepionek przeciw HPV jako punkt końcowy ocenia się wystąpienie stanów przedrakowych przyjmując, że jest to jednoznaczne z wystąpieniem np. raka szyjki macicy. W badaniach klinicznych, prowadzonych już kilkanaście lat, obserwujemy korzystne efekty w zapobieganiu określonym stanom przednowotworowym, co przekłada się na naszą dobrą wiedzę na temat skuteczności tych szczepionek.
• Praktycznym dowodem dobrej jakości odporności poszczepiennej jest fakt, że u nastolatek i nastolatków do 15 roku życia możliwe było zmniejszenie liczby podawanych dawek szczepionki z 3 do 2, bez utraty efektu ochrony.
• Obserwacje osób zaszczepionych sięgają ok. 20 lat i nie ma danych o konieczności przyjęcia dawki przypominającej.
• Badania nad długotrwałą ochroną poszczepienną trwają nieprzerwanie i przedłuża je każdy kolejny rok obecności szczepionek na rynku.

Wiele osób pyta jak to możliwe, że mówimy o skuteczności szczepionek przeciw HPV w ochronie przed rakiem szyjki macicy. Przecież nowotwór rozwija się zwykle kilkadziesiąt lat, a badania kliniczne prowadzone są od kilkunastu lat?

Rak szyjki macicy poprzedzony jest zmianami dysplastycznymi – przednowotworowymi. Z powodów etycznych w badaniach klinicznych nad skutecznością szczepionek przeciw HPV właśnie te stany wybiera się jako punkt końcowy. Zmiany te powstają wcześniej niż nowotwór. Zapobiegnięcie zmianom przednowotworowym jest jednoznaczne z zapobiegnięciem rakowi szyjki macicy. Z tego powodu wiadomo już bardzo dużo o skuteczności szczepionek w zapobieganiu raka szyjki macicy. Wiele badań jest przedłużanych i prowadzonych nadal, aby uzyskać jak najdłuższy okres obserwacji, jednak dotychczasowe dane dotyczące skuteczności w zapobieganiu zaawansowanym zmianom w obrębie szyjki macicy (tzw. CIN2+, CIN3+) są wystarczające, aby mówić o zapobieganiu nowotworom.

Które światowe instytucje/towarzystwa naukowe rekomendują szczepienia przeciw HPV?

• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
• Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC)
• Amerykańskie Centrum Zapobiegania Chorób (CDC)
• Amerykański Zespół Doradczy ds Szczepień (ACIP)
• Europejskie Towarzystwo Badań nad Wirusami Ludzkimi (Eurogin)
• Europejskie Towarzystwo Ginekologiczne i Położnicze (ESGO&EFC)
• Amerykańskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej (ACOG)
• Amerykańska Akademia Lekarzy Rodzinnych (AAFP)
• Amerykańskie Towarzystwo Raka (ACS) 
• Amerykańska Akademia Pediatryczna (AAP)
• Kanadyjski Krajowy Komitet Doradczy ds Szczepień (NACI)
• Australijskie Krajowe Centrum Badań i Nadzoru Szczepień (NCIRS)
• Brytyjski Komitet Doradczy ds. Szczepień i Immunizacji (JCVI)
• Niemiecki Komitet Doradczy ds. Szczepień (STIKO)
• oraz wiele, wiele innych

Które polskie towarzystwa naukowe rekomendują szczepienia przeciw HPV?

• Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników
• Polskie Towarzystwo Pediatryczne
• Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej
• Polskie Towarzystwo Ginekologii Onkologicznej
• Polskie Towarzystwo Wakcynologii
• Polskie Towarzystwo Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy

Nowakowski A., Jach R., Szenborn L., Bidziński M., Jackowska T., Kotarski J., Mastalerz-Migas A., Nitsch-Osuch A., Pinkas J., Sawicki W., Sieroszewski P., Stukan M., Wysocki J. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Polskiego  Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii oraz Polskiego Towarzystwa Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy w zakresie szczepień profilaktycznych przeciwko zakażeniom wirusami brodawczaka ludzkiego w Polsce. Onkologia po Dyplomie. 2022, 03.

Pierwszym krajem, który wprowadził krajowy, powszechny program szczepień przeciw HPV była Australia. W 2007 roku rozpoczęto realizację programu szczepień przeciw HPV dziewcząt, w 2013 roku szczepieniami objęto również chłopców.

W Europejskim Regionie WHO powszechny program szczepień przeciw HPV dziewcząt jako pierwsza wprowadziła w 2008 roku Wielka Brytania.

Do 2019 roku niemal wszystkie kraje UE/EOG wprowadziły szczepienie przeciw HPV do krajowych programów szczepień. Programy powszechnych szczepień dziewcząt prowadzi 30 z 31 krajów, a w 11 z nich realizowane są także programy szczepień wychwytujących w starszych grupach wiekowych. W 14 z 30 krajów programy powszechnych szczepień rozszerzono na populację chłopców (Austria od 2014 roku), Szwajcaria (od 2016 roku), Belgia, Chorwacja (od 2017 roku), Czechy (od 2017 roku), Dania (od 2018 roku), Finlandia, Niemcy (od 2018 roku), Irlandia, Włochy (od 2017 roku), Holandia, Norwegia (od 2018 roku), Szwecja, Wielka Brytania (od 2019 roku), Słowacja (od 2018 roku), Serbia (od 2017 roku), a wiele innych krajów planuje to zrobić w najbliższej przyszłości.

W większości krajów powszechne programy szczepień przeciw HPV są w całości finansowane ze środków publicznych, a w kilku krajach pacjent pokrywa część kosztów (głównie dotyczy to szczepień wychwytujących) (więcej informacji).

Według platformy „Our World in Data” 125 krajów prowadzi obecnie na świecie powszechne szczepienia przeciw HPV (dane do maja 2023 r.).

Źródła:

• BMGF 2018, Impfplan Österreich.
• Croatian Institute of Public Health. 2016. Immunization Against Human Papillomavirus.
• HPV vaccination in Czech Republic. Ministerstvo zdravotnictví Č.
• Italy Gender-Neutral HPV Vaccination Program.
• Public debate on HPV immunization in Serbian Parliament. BAG August 2017.
• Takla et al. Background paper for the recommendation of HPV vaccination for boys in Germany. Bundesgesundheitsbl 2018, 61:1170–86.
• HPV vaccine to be given to boys in England. Department of Health and Social Care.
• Free HPV Vaccine to boys. Ministry of Health and Care Services, Norway.
• Lynge E. et al. HPV-vaccination impact in Denmark: is the vaccine working? Expert Review of Vaccines, 17:9, 765-767.
• Slovakia 18 september 2018.
• ECDC. Vaccine scheduler.
• Our World in data.

Powszechne szczepienia przeciw ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV) dla dziewcząt lub dziewcząt i chłopców stosowane są w ponad 100 krajach na świecie.

W krajach, gdzie stosowane są powszechne programy szczepień przeciw HPV odnotowano:

• redukcję infekcji najczęstszymi typami onkogennymi typu 16 i 18 wirusa HPV o 83% u dziewcząt w wieku 13-19 lat oraz o 66% u kobiet w wieku 20-24 lata,
• zmniejszenie częstości występowania kłykcin kończystych (brodawek narządów płciowych i odbytu) o 67% wśród dziewcząt w wieku 15-19 lat, o 54% wśród kobiet w wieku 20-24 lata, o 36% u mężczyzn poniżej 20 lat,
• zmniejszenie ryzyka rozwinięcia zmian przedrakowych w postaci śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy (CIN2+) o 51% w grupie kobiet między 15 a 19 lat oraz o 31% w grupie 20-24 lata (po 5-9 latach od szczepienia),
• redukcję ww zmian obserwowano również u chłopców i mężczyzn,
• istotne zmniejszenie liczby przypadków raka szyjki macicy (np. w Szwecji odnotowano redukcję zachorowań o 88% u kobiet zaszczepionych przed 17 rokiem życia i o 53% u kobiet szczepionych w wieku 17–30 lat (w porównaniu z kobietami nieszczepionymi).

Źródło: Markowitz L.E., Schiller J.T. Human Papillomavirus Vaccines. J. Lauri E. Markowitz1 and John T. Schiller. J. Inf Dis. 2021.