Po co szczepimy dorosłych?

Większość szczepionek podawana jest dzieciom. Jest to uzasadnione tym, że wiele chorób zakaźnych szerzy się najszybciej i wywołuje liczne powikłania wśród małych dzieci. W związku z tym dorośli uważają, że nie potrzebują szczepionek. Jednak w przypadku wielu chorób zakaźnych, niezaszczepieni dorośli są narażeni na zachorowania i powikłania w większym stopniu niż dzieci. Prawdopodobieństwo zgonu w przebiegu choroby, której można zapobiegać drogą szczepień jest u osoby dorosłej 100- krotnie większe niż u dzieci. Przykładem są dane epidemiologiczne ze Stanów Zjednoczonych, gdzie każdego roku z powodu chorób zakaźnych, którym można zapobiegać poprzez szczepienia umiera 500 dzieci i 500 000 dorosłych.

Pomimo tak przekonywujących danych większość dorosłych  nie ma wiedzy ani świadomości, że powinna się szczepić.

Szczepienia dla dorosłych są potrzebne z następujących powodów:

• szczepienia nie zapewniają odporności na całe życie, odporność zmniejsza się z upływem czasu po podaniu ostatniej dawki szczepionki i dlatego wskazane są dawki przypominające, np. szczepienia przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi;
• szczepienia nie zapewniają trwałej odporności, ponieważ niektóre wirusy lub bakterie podlegają częstym zmianom genetycznym, np. wirusy grypy;
• zmiany związane ze starzeniem się układu odpornościowego wraz z upływem czasu powodują, że organizm jest coraz bardziej podatny na choroby, np. zakażenia pneumokokowe;
• choroby wirusowe wieku dziecięcego (ospa wietrzna, odra, różyczka) zwykle u dorosłych mają znacznie cięższy przebieg niż u dzieci;
• dorośli mogą łagodnie chorować i narażać swoje dzieci i wnuki, które jeszcze nie wykształciły odpowiednich mechanizmów obronnych (krztusiec, grypa).

Osoba dorosła powinna sprawdzić swój stan  uodpornienia. Historia szczepień zapisana w książeczce szczepień i/lub karcie uodpornienia pozwala ocenić jakie szczepienia otrzymaliśmy w przeszłości, czy podano wszystkie wymagane dawki i jeżeli to konieczne, uzupełnić brakujące szczepienia.

W Polsce szczepienia obowiązkowe, bezpłatne realizowane są do 19 roku życia.

Szczepienia dorosłych należą do szczepień zalecanych, odpłatnych.

Osobom dorosłym zalecane są następujące szczepienia:

• szczepienie przeciw wzw B (wszyscy nieszczepieni, 3 dawki),
• szczepienie przeciw grypie (raz w roku, na początku sezonu grypowego, 1 dawka),
• szczepienie przeciw COVID-19 (wszyscy nieszczepieni, szczepienie podstawowe+ wymagane dawki przypominające) ,
• szczepienie przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi szczepionką dTap z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca (dawka przypominająca co 10 lat),
• szczepienie MMR przeciw odrze, śwince i różyczce (wszyscy nieszczepieni, 1 lub 2 dawki),
• szczepienie przeciw ospie wietrznej (wszyscy, którzy nie chorowali i nie byli szczepieni, 2 dawki),
• szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu (3 dawki, dawka przypominająca co 3 do 5 lat),
• szczepienie przeciw meningokokom grupy B (2 dawki) oraz meningokokom grupy grupy A, C, W, Y (1 dawka),
• szczepienie przeciw wzw A (wszyscy nieszczepieni, 2 dawki).
• szczepienie przeciw pneumokokom (szczepionka skoniugowana 1 dawka).

Co roku odnotowujemy w Polsce kilka milionów zachorowań na grypę i choroby grypopodobne, kilkanaście tysięcy hospitalizacji z powodu grypy oraz przypadki zgonów z powodu grypy i jej powikłań. Co roku choruje 5-10% dorosłych i 20-30% dzieci.

Choroba i powikłania pogrypowe mogą dotknąć wszystkich bez względu na wiek. Szczególnie narażeni na ciężki przebieg grypy i rozwój powikłań są osoby przewlekle chore, np. z astmą, cukrzycą, schorzeniem układu krążenia czy zaburzeniami odporności oraz osoby po 65. roku życia. Na tę grupę przypada blisko 90% wszystkich zgonów z powodu grypy.

Szczepienia chronią nie tylko przed samą grypą, ale również przed jej wielonarządowymi powikłaniami szczególnie ze strony układu oddechowego, powikłaniami kardiologicznymi, nefrologicznymi, neurologicznymi, ze strony ośrodkowego układu nerwowego, schorzeniami naczyniowymi mózgu, grożącymi trwałą utratą zdrowia, a nawet życia.

Osoby dorosłe powinny szczepić się przeciw grypie, ponieważ nigdy nie jesteśmy w stanie przewidzieć przebiegu zachorowania, może być łagodne ale może mieć także ciężki przebieg.

Skuteczność szczepionki przeciw grypie wśród osób w wieku 18-59 lat oceniana jest na 40-70% w zależności od sezonu grypowego. U osób starszych i przewlekle chorych skuteczność może być słabsza, ale nawet jeżeli szczepionka nie zapobiegnie zachorowaniu na grypę złagodzi objawy, zmniejszy liczbę powikłań i ryzyko zgonu.

Dostępne na rynku szczepionki przeciw grypie są bezpieczne. Szczepionki przeciw grypie nie mogą wywołać grypy, ponieważ zawierają jedynie fragmenty inaktywowanego (zabitego) wirusa, które nie są zdolne do namnażania. Niepożądane odczyny po szczepieniu mają charakter miejscowy, tj. zaczerwienienie, bolesność i obrzęk w miejscu podania szczepionki, reakcje ogólne (niewielki wzrost temperatury ciała, bóle mięśni, stawów i głowy, ogólne rozbicie) występują rzadziej i ustępują po 1-2 dniach kilku dniach. Reakcje te są mylnie interpretowane jako objawy grypy. Najgroźniejsze powikłanie, zespół Guillan-Barré (GBS) (odmiana porażenia nerwów obwodowych) zwykle nie pozostawia następstw. Zespół ten po szczepieniu występuje z częstością 1 na 1 mln zaszczepionych,  a więc kilkakrotnie rzadziej niż po zachorowaniu na grypę. Tak więc korzyści wynikające ze szczepienia przeciw grypie wyraźnie przewyższają ryzyko.

Szczepionki przeciw grypie należą w Polsce do szczepień zalecanych. Dostępność do bezpłatnych szczepionek zapewnia refundacja (100% lub 50%). Wiele samorządów oferuje bezpłatne szczepienia dla seniorów, a coraz więcej firm zapewnia takie szczepienia swoim pracownikom.

Personel placówek opieki zdrowotnej mający kontakt z pacjentami jest narażony na zakażenie w miejscu pracy i może się stać źródłem zakażenia dla pacjentów, z których wielu należy do grupy dużego ryzyka ciężkiego przebiegu i powikłań grypy. Dlatego lekarze i pielęgniarki powinni co roku szczepić się przeciw grypie.

Każdej osobie dorosłej raz na 10 lat, zalecana jest dawka przypominająca szczepionki dTap (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi).

Krztusiec jest ciężką, wysoce zaraźliwą chorobą układu oddechowego, która u osób dorosłych może przebiegać w postaci nietypowych objawów, tj. przewlekłego (ponad 3 tyg.) uporczywego kaszlu, zapalenia płuc. U dorosłych krztusiec może prowadzić do powikłań, tj. rozedma płuc, złamania żeber, wymioty. Uporczywy kaszel może stanowić zagrożenie dla osób chorych po przebytych operacjach jamy brzusznej lub klatki piersiowej oraz z przepuklinami, może też prowadzić do zaostrzeń obturacyjnej choroby płuc, pęknięcia tętniaka lub nietrzymania moczu, które występują u 10-15% całej populacji i 50% kobiet po menopauzie.

Szczepienie nie zapewnia długotrwałej odporności przeciw krztuścowi, ryzyko zachorowania zwiększa się wraz z upływem czasu od ostatniej dawki szczepienia. W ostatnich latach obserwujemy wzrost zachorowań na krztusiec wśród dorosłych, grupa ta staje się rezerwuarem choroby. Dorośli u których krztusiec przebiega pod postacią przypominającą przeziębienie oraz osoby zakażone są źródłem zakażenia dla małych dzieci. Problem ten może dotyczyć 20-25% dorosłych z przewlekłym kaszlem.

Dlatego tak ważne są szczepienia przypominające osób dorosłych. Optymalnym rozwiązaniem jest szczepienie wszystkich osób pozostających w bliskim kontakcie z noworodkiem lub niemowlęciem, co znacznie zmniejsza ryzyko zachorowania na krztusiec noworodków, niemowląt i innych osób z grup ryzyka. Ważne są szczepienia kobiety planującej ciążę lub w ciąży (po 28 tyg. ciąży).

O szczepieniach przypominających powinien  pamiętać również personel medyczny mający kontakt z noworodkami i niemowlętami oraz osoby w podeszłym wieku, które są narażone na zakażenie.

Nie rozróżnia się przeciwwskazań do szczepień u pacjentów dorosłych i dzieci.

Uniwersalnym przeciwwskazaniem do szczepienia w przypadku każdej szczepionki jest układowa, nasilona reakcja anafilaktyczna po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub reakcja anafilaktyczna na jakikolwiek składnik szczepionki. Dotyczy to wstrząsu anafilaktycznego prawidłowo rozpoznanego i zakwalifikowanego, tj. zajęcia co najmniej dwóch układów lub obrzęk jamy ustnej i/lub krtani.

Szczepionek żywych nie należy podawać w przypadku:

• ciężkich wrodzonych i nabytych niedoborów odporności,
• białaczki, chłoniaków,
• uogólnionego procesu nowotworowego,
• chemioterapii, radioterapii, wysokiej dawki sterydów,
• przeszczepienia szpiku,
• transplantacji narządów,
• ciąży.

Anafilaksja może dotyczyć również substancji wchodzących w skład szczepionki, tj. białka jaja kurzego, żelatyny, streptomycyny, drożdży.

Względnym przeciwwskazaniem do szczepień są:

• ostra choroba o ciężkim lub średnio ciężkim przebiegu, w tym wysoka gorączka, (łagodna choroba np. przeziębienie nie jest przeciwwskazaniem do szczepień),
• zaostrzenie choroby przewlekłej,
• wstrząs anafilaktyczny, w wywiadzie, który wystąpił w innej sytuacji (niezwiązanej z podaniem szczepionki). U takich pacjentów ryzyko anafilaksji po szczepieniu jest wyższe.

W przypadku choroby przebiegającej z wysoką gorączką lub zaostrzenia choroby przewlekłej powinno się poczekać do czasu ustąpienia objawów i poprawy stanu pacjenta.

Szczepienie przeciw grypie dla dorosłych można obecnie zrealizować przy użyciu 4-walentnej inaktywowanej szczepionki podawanej we wstrzyknięciu. Szczepienie to jest zalecane dla całej populacji dorosłych, ze szczególnym uwzględnieniem grup ryzyka narażonych na ciężkie powikłania w przebiegu grypy. Szczepienie przeciw pneumokokom jest zalecane w pierwszej kolejności dla osób w wieku powyżej 50. roku życia oraz pacjentom z chorobami przewlekłymi. Obecnie jedyną dostępną dla dorosłych szczepionką przeciw pneumokokom jest 13-walentna szczepionka skoniugowana.

W sezonie 2020/2021 wirusowe i bakteryjne infekcje dróg oddechowych, w tym grypa oraz pneumokokowe zapalenie płuc będą występowały razem z SARS-CoV-2. Stąd też szczepienia przeciw grypie oraz szczepienia przeciw pneumokokom są szczególnie zalecane w profilaktyce zakażeń z objawami ze strony układu oddechowego. Zalecenia te dotyczą szczególnie osób dorosłych należących do grup ryzyka, tj. osób starszych, z cukrzycą, chorobami płuc, niewydolnością serca oraz innymi chorobami przewlekłymi, które należą również do grup ryzyka zachorowania na COVID-19.

Jeśli w sytuacji planowanego szczepienia przeciw grypie i przeciw pneumokokom w czasie tej samej wizyty, z jakichś względów do szczepienia można wykorzystać tylko jeden mięsień naramienny, odległość między wstrzyknięciami powinna wynosić minimum 2,5 cm.

Zgodnie z zapisami w Charakterystyce Produktu Leczniczego skoniugowanej szczepionki przeciw pneumokokom szczepionka ta może być podawana na tej samej wizycie szczepiennej co 4-walentna inaktywowana szczepionka przeciw grypie dorosłym w wieku 50–93 lat. Przeprowadzone badania pokazują, że uzyskano podobną odpowiedź immunologiczną po jednoczesnym podaniu szczepionki przeciw grypie i skoniugowanej szczepionki przeciw pneumokokom w porównaniu do sytuacji, kiedy każdą ze szczepionek podawano na oddzielnych wizytach. Podobne badania w grupie 50-59 lat oraz 65 lat i starszych pokazują, że skoniugowana szczepionka przeciw pneumokokom może być podawana w czasie tej samej wizyty szczepiennej co 3-walentna szczepionka przeciw grypie i uzyskiwana jest porównywalna odpowiedź odpornościowa do sytuacji kiedy obie szczepionki podawane są w czasie oddzielnych wizyt.

W ChPL inaktywowanych szczepionek przeciw grypie napisano, że mogą być one nie podane równocześnie z innymi szczepionkami, choć nie ma badań dotyczących interakcji ze skoniugowaną szczepionką przeciw pneumokokom. Nie ma jednak zapisu, że jest to przeciwwskazane.

Wynika z tego, że ChPL nie uwzględniają konkretnej sytuacji równoczesnego (w czasie jednej wizyty) podania skoniugowanej 13-walentnej szczepionki przeciw pneumokokom i inaktywowanej 4-walentnej szczepionki przeciw grypie, dlatego należy kierować się ogólnymi zasadami wykonywania szczepień ochronnych, według których można równocześnie podawać różne szczepionki (jeśli producent nie zaznaczył, że nie można tego zrobić). Wstrzyknięcia powinny być wykonane w różne miejsca ciała.

Dodatkowym argumentem przemawiającym za zastosowaniem w obecnej sytuacji tej zasady jest możliwość usprawnienia realizacji szczepień (zarówno z punktu widzenia podmiotu leczniczego, jak i pacjenta) i zminimalizowania ryzyka zakażenia SARS-CoV-2.

Refundacja jest dedykowana osobom w wieku powyżej 65 lat w następujących grupach ryzyka wystąpienia choroby pneumokokowej z:

• przewlekłą chorobą serca,
• przewlekłą chorobą wątroby,
• przewlekłą chorobą płuc,
• cukrzycą,
• implantem ślimakowym,
• wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego,
• wrodzoną lub nabytą asplenią,
• niedokrwistością sierpowatą i innymi hemoglobinopatiami,
• przewlekłą niewydolnością nerek,
• wrodzonym lub nabytym niedoborem odporności,
• uogólnioną chorobą nowotworową,
• zakażeniem wirusem HIV,
• chorobą Hodgkina,
• jatrogenną immunosupresją,
• białaczką,
• szpiczakiem mnogim,
• przeszczepem narządu litego.

Refundacja wynosi 100% (szczepionka jest bezpłatna).

Pneumokoki to bakterie, które są najczęstszą przyczyną zapalenia płuc u dorosłych. Stanowi ono ok. 50 % przyczyn hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego u osób dorosłych w Polsce. Pneumokokowe zapalenie płuc u starszych pacjentów oraz u osób dorosłych z chorobami przewlekłymi i zaburzeniami odporności mogą prowadzić do hospitalizacji, zaostrzenia chorób towarzyszących, a w niektórych przypadkach do śmierci.

Jak skorzystać z refundacji?

• Należy zgłosić się do lekarza, który wypisze receptę na refundowaną szczepionkę (na recepcie należy wpisać kod „S”).
• Odebrać szczepionkę w aptece (bezpłatnie).
• Umówić się na podanie szczepionki.