Czy można szczepić kobiety w ciąży?

Kalendarz szczepień kobiety planującej ciążę i w ciąży (pdf)

Kobieta planująca ciążę powinna ustalić swój potencjalny status odporności przeciw chorobom zakaźnym na podstawie dokumentacji medycznej przebytych chorób zakaźnych lub historii szczepień zapisanej w książeczce zdrowia dziecka.

Kobiecie planującej ciążę zaleca się szczepienie przeciw:
• wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW typu B), 3 dawki w odstępach 0, 1, 6 mies. (kobiety, które nie były szczepione),

• ospie wietrznej, 2 dawki w odstępie nie krótszym niż 6 tyg. (kobiety, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie były szczepione),

• różyczce szczepionką MMR przeciw odrze, śwince i różyczce, 1 lub 2 dawki (kobiety, które nie chorowały na różyczkę i nie były szczepione),

• grypie, 1 dawka w czasie sezonu infekcyjnego (najlepiej na początku sezonu), jeżeli ciąża lub poród przypada na okres nasilenia zachorowań na grypę.

Szczepienie w okresie ciąży chroni matkę i płód, a dzięki transferowi swoistych przeciwciał przez łożysko, również dziecko w okresie pierwszych miesięcy jego życia. Dziecko wtedy ma niedojrzały układ odporności, jest najbardziej wrażliwe na zachorowanie, a ze względu na wiek nie ma jeszcze pełnej odporności związanej ze swoimi szczepieniami. Szczepienie kobiety w ciąży dodatkowo ogranicza transmisję zakażenia z matki na niemowlę, w okresie pierwszych miesięcy jego życia.

W czasie ciąży można podawać szczepionki inaktywowane (zabite).

Zalecane są następujące szczepienia:

• przeciw grypie,
• przeciw krztuścowi szczepionką Tdap (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi ze zmniejszoną zawartością antygenów krztuśca i błonicy),
• przeciw RSV,
• przeciw Covid-19 (zgodnie z aktualnymi zaleceniami),
• szczepienia w uzasadnionych sytuacjach narażenia na zakażenie, np. związanych z planowanymi podróżami.

Okres ciąży jest przeciwwskazaniem do podawania szczepionek żywych, tj. przeciw odrze, śwince, różyczce oraz przeciw ospie wietrznej, ze względu na teoretyczne ryzyko przeniesienia drobnoustroju szczepionkowego na płód.
Podanie szczepionki żywej przeciw odrze, śwince, różyczce lub przeciw ospie wietrznej kobiecie w okresie kiedy planuje ciążę powinno być związane z koniecznością zabezpieczenia się przed ciążą na okres co najmniej 1 miesiąca. Wyniki badań obserwacyjnych dostępnych na rynku szczepionek żywych podanych przypadkowo, kiedy kobiety nie wiedziały, że są w ciąży rozwiewają wiele obaw związanych z ich podaniem w tym okresie. Dlatego też zaszczepienie kobiety w ciąży szczepionką żywą, np. w sytuacji kiedy nie wiedziała, że jest w ciąży nie powinno być przyczyną jej usunięcia.

W przypadku nieumyślnego zaszczepienia kobiety w ciąży szczepionką MMR przeciw odrze, śwince i różyczce, nie należy podejmować żadnych szczególnych działań poza zapewnieniem kobiety, że nie należy spodziewać się jakichkolwiek niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP). Szczepienie MMR w czasie ciąży nie stanowi wskazania do jej terminacji, gdyż nie opisano przypadków NOP u ciężarnych. Przypadkowe zaszczepienia kobiet w ciąży szczepionką MMR miały miejsce w przeszłości i wyjątkowo prowadziły do niepożądanych odczynów poszczepiennych.

Szczepionka przeciw ospie wietrznej zawiera żywego, osłabionego wirusa ospy wietrznej. Jednak możliwość przeniesienia wirusa pochodzącego ze szczepionki na osoby blisko kontaktujące się z zaszczepionym dzieckiem jest wyłącznie teoretyczna. Po szczepieniu bardzo rzadko, u ok. 5-6% zaszczepionych mogą wystąpić objawy niepożądane w postaci wysypki plamistej (niezwykle rzadko ta wysypka przyjmuje postać pęcherzyków ospowych z płynem surowiczym), ale nawet wtedy zakażenie się wirusem ospy wietrznej jest czysto teoretyczne. Nie należy mylić zakażenia od chorego na ospę, który zakaził się wirusem, który krąży w środowisku od sytuacji wyżej opisanej (bardzo rzadkiej), kiedy wystąpi wysypka po szczepieniu, wtedy możliwość przeniesienia zakażenia jest trudna do stwierdzenia ze względu na brak danych.

Ryzyko przeniesienia wirusa szczepionkowego od osób szczepionych u których wystąpiła wysypka pęcherzykowa, na osoby z prawidłową i obniżoną odpornością jest niezwykle rzadkie: na 16 milionów dawek opisano 3 takie przypadki.  Jeżeli u osoby zaszczepionej po szczepieniu pojawiłyby się pęcherzykowe wykwity ospowe należy zapobiegawczo zachować ostrożność i ograniczyć jej kontakt z osobą z obniżoną odpornością. Podobnie można szczepić dzieci, których matki są w ciąży. Nie ma udokumentowanego ryzyka przeniesienia zakażenia na matkę od zaszczepionego dziecka.

Zakażenie wirusem różyczki można przejść bezobjawowo. W trybie pilnym należy wykonać badanie krwi na obecność przeciwciał przeciw wirusowi różyczki. Wykrycie przeciwciał w klasie IgG świadczy o przebytej różyczce.

Jeśli kobieta jest w II lub III trymestrze ciąży, nie ma zagrożenia dla dziecka.
Natomiast w I trymestrze takie zagrożenie istnieje (im wcześniejsza ciąża, tym większe ryzyko), dlatego w przypadku nie wykrycia przeciwciał przeciw wirusowi różyczki, zaleca się podanie immunoglobuliny.

Okres ciąży jest przeciwwskazaniem do podawania szczepionek żywych, tj. przeciw odrze, śwince, różyczce oraz przeciw ospie wietrznej, ze względu na teoretyczne ryzyko przeniesienia drobnoustroju szczepionkowego na płód.

Podanie szczepionki żywej przeciw odrze, śwince, różyczce lub przeciw ospie wietrznej kobiecie w okresie kiedy planuje ciążę powinno być związane z koniecznością zabezpieczenia się przed ciążą na okres co najmniej 1 miesiąca. Pod koniec 2012 roku Europejska Agencja Leków zaopiniowała wprowadzenie zmian w charakterystykach produktu leczniczego żywych szczepionek przeciw odrze śwince i różyczce (szczepionki o nazwie handlowej MMRVAX Pro oraz Priorix) oraz pojedynczej szczepionce przeciw ospie wietrznej (o nazwie handlowej Varilrix) dotyczących czasu, w którym kobieta po szczepieniu nie powinna zachodzić w ciążę przez okres 1 miesiąca zamiast wcześniej obowiązującego okresu 3 miesięcy.

Utrzymano dotychczasowe przeciwwskazania szczepienia przeciw odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej u kobiet w ciąży wraz z uwagą, że przypadkowe zaszczepienie kobiety w ciąży nie powinno być przyczyną przerwania ciąży.

Nowe zalecenia oparto na wynikach badań bezpieczeństwa 5300 kobiet, którym podczas ciąży podano szczepionki przeciw różyczce lub kobiet zaszczepionych przeciw ospie wietrznej, które nie wiedziały, że są w ciąży. Nie odnotowano żadnego przypadku zaburzeń związanych z uszkodzeniem płodu. Dlatego też utrzymano zalecenie, że zaszczepienie kobiety w ciąży szczepionką żywą, np. w sytuacji kiedy nie wiedziała, że jest w ciąży nie powinno być przyczyną jej usunięcia.

Szczepienie kobiety ciężarnej powinno być wykonane w poradni POZ, na zlecenie lekarza rodzinnego, po kwalifikacji do szczepienia.

Szczepienia przeciw COVID-19 realizowane są w dedykowanych tym szczepieniom punktach. W przypadku ciąży fizjologicznej kwalifikacja pozostaje całkowicie w gestii lekarza POZ. W ciąży zagrożonej/powikłanej lub innej sytuacji budzącej wątpliwości lekarza rodzinnego, może być konieczna konsultacja ginekologa położnika w celu wykluczenia przeciwwskazań (brak lub istnienie przeciwwskazań w takim przypadku powinno zostać udokumentowane wydanym zaświadczeniem).

W sytuacji odmowy realizacji szczepienia kobiety w ciąży przez lekarza rodzinnego powinno się taką sytuację wyjaśnić z kierownikiem POZ.

Ginekolog prowadzący ciążę zaleca szczepienie kobiecie w ciąży.

Kwalifikację do szczepienia kobiety ciężarnej mogą przeprowadzić osoby reprezentujące zawodu uprawnione do kwalifikacji do zalecanych szczepień osób dorosłych. Szczepienie może wykonać osoba reprezentująca zawód uprawniony do wykonywania szczepień zalecanych osób dorosłych. Szczepienie przeciw COVID-19 można zrealizować w punktach realizujących szczepienia przeciw COVID-19. Szczepienie przeciw grypie można zrealizować w POZ lub aptece. Szczepienie przeciw krztuścowi i przeciw RSV można zrealizować w POZ.

Szczepienie kobiety w ciąży w POZ

• Szczepionka przeciw grypie (preparat Influvac Tetra lub Vaxigrip Tetra) jest bezpłatna w ramach refundacji (potrzebna recepta na szczepionkę z listy C wystawiona przez lekarza, położną lub pielęgniarkę).
• Szczepionka przeciw krztuścowi (preparat Adacel lub Boostrix) jest dostępna bezpłatnie w POZ (nie potrzebna jest recepta).
• Szczepionka przeciw RSV (preparat Abrysvo) jest dostępna bezpaltnie w ramach refundacji (potrzebna jest recepta na szczepionkę z listy C wystawiona przez lekarza, położną lub pielęgniarkę).
• Badanie kwalifikacyjne i usługa wykonania szczepienia są bezpłatne.

Szczepienie kobiety w ciąży w aptece, która realizuje szczepienia

• Szczepionka przeciw grypie (preparat Influvac Tetra lub Vaxigrip Tetra) jest bezpłatna w ramach refundacji (potrzebna recepta od lekarza); farmaceuta może wypisać receptę na pełnopłatną szczepionkę.
• Badanie kwalifikacyjne i usługa wykonania szczepienia są płatne zgodnie z cennikiem w aptece.

Zgodnie z Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi obowiązek informowania o szczepieniach zalecanych spoczywa na lekarzu sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną. W przypadku kobiety ciężarnej opiekę taką sprawuje zarówno lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), jak i ginekolog położnik. Lekarze tych specjalności powinni na równi posiadać wiedzę, które szczepienia (i dlaczego) są zalecane kobietom ciężarnym. Zatem informację o tym, jakie szczepienie jest potrzebne i kiedy je wykonać, kobieta ciężarna może (i powinna) uzyskać od lekarza POZ i ginekologa położnika.

Karmienie piersią nie jest przeciwwskazaniem do podania dostępnych i stosowanych szczepionek dla dorosłych.

Aktualnie w Polsce wszystkie szczepionki zalecane kobietom w ciąży są bezpłatne.

Kobiety planujące ciążę, dotychczas nieszczepione przeciw WZW typu B, mają również dostęp do bezpłatnego szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B).

Szczepienie przeciw krztuścowi. Podawane w celu zapewnienia ochrony niemowlęciu w pierwszych 6 miesiącach życia. Szczepienie realizuje się preparatem Tdap przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością składnika błonicy i krztuśca. Szczepionka bezpłatna dla kobiet w ciąży, objęta jest finansowaniem przez Ministra Zdrowia. Nie potrzebna jest recepta na szczepionkę ani skierowanie na szczepienie. Dostępna w poradniach POZ za pośrednictwem Inspekcji Sanitarnej. Szczepienie zalecane po ukończeniu 27 t.c. do 36 t.c. W uzasadnionych przypadkach porodu przedwczesnego po ukończeniu 20 t.c. Szczepienie należy powtarzać w każdej ciąży.

Szczepienie przeciw RSV. Podawane w celu zapewnienia biernej ochrony niemowlęciu w pierwszych 6 miesiącach życia. Szczepienie zaleca się kobietom w okresie od 24 do 36 t.c. Zaleca się jednakże, ze względu na potencjalnie większe korzyści i profil bezpieczeństwa, wykonanie szczepienia między 32 a 36 t.c. , krótko przed rozpoczęciem lub w trakcie sezonu epidemicznego RSV (optymalnie od września do stycznia). Do szczepienia ciężarnych zarejestrowany jest tylko preparat Abrysvo. Szczepionka objęta jest refundacją apteczną. Bezpłatna dla kobiet w ciąży na podstawie recepty z kodem C.

Szczepienie przeciw grypie. Realizowane preparatem inaktywowanym. Szczepienie można wykonać w dowolnym trymestrze ciąży, ale najlepiej przed okresem zwiększonej zachorowalności na grypę w danej populacji. Przeprowadzenie szczepienia w II lub III trymestrze może dodatkowo zapewnić bierną ochronę niemowlęciu w pierwszych 6 m.ż.  Szczepionka objęta refundacją apteczną. Bezpłatna dla kobiet w ciąży lub połogu na podstawie recepty z kodem C.

Szczepienie przeciw COVID-19. Preferowany jest preparat mRNA, ale dopuszcza się użycie innej szczepionki „nieżywej” (np. szczepionki podjednostkowej, rekombinowanej). Szczepienie można wykonać w dowolnym trymestrze ciąży, natomiast jego przeprowadzenie w II lub III trymestrze może dodatkowo zapewnić bierną ochronę niemowlęciu w pierwszych 6 m.ż. Bezpłatna dla wszystkich osób kwalifikujących się do szczepienia. Kobiety w ciąży zaleca się szczepić zgodnie z krajowymi zaleceniami, z uwzględnieniem dotychczasowej historii szczepienia (ciężarna powinna mieć aktualne szczepienie przeciw COVID-19). Szczepionka objęta finansowaniem przez Ministra Zdrowia. Dostępna w punktach szczepień realizujących szczepienia przeciw COVID-19.

O szczepieniach kobiet w ciąży rozmawiają dr Ilona Małecka oraz prof. Tomasz Sobierajski (podkast).

Grypa u kobiet w ciąży występuje częściej niż u innych osób i może przebiegać z zaostrzeniem objawów oraz powikłaniami, co związane jest z koniecznością hospitalizacji.

Ryzyko hospitalizacji kobiety ciężarnej z powodu grypy w porównaniu z kobietami niebędącymi w ciąży jest większe:

• 3,5-krotnie u kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka,
• 8-krotnie u kobiet z dodatkowymi czynnikami ryzyka,
• 2,5-krotnie większe w I trymestrze ciąży,
• 4-krotnie większe w II trymestrze ciąży,
• 5-krotnie większe w III trymestrze ciąży.

Kobiety w ciąży i połogu, w porównaniu z kobietami niebędącymi w ciąży, częściej wymagały hospitalizacji na oddziale intensywnej terapii.

Szczepienie przeciw grypie jest wymieniane jako priorytetowe i zalecane przez wszystkie międzynarodowe organizacje zajmujące się szczepieniami. Zalecenia takie znajdują się również w polskim Programie Sczepień Ochronnych. Szczepienie zalecane jest wszystkim kobietom planującym, a także będącym w ciąży, niezależnie od wieku ciąży.

Szczepienie przeciw grypie zalecane jest:

• kobietom planującym ciążę,
• kobietom będącym w ciąży, niezależnie od wieku ciąży (szczególnie w 2 i 3 trymestrze, kiedy najczęściej dochodzi do hospitalizacji ciężarnej w przypadku zakażenia wirusem grypy).

Szczepienie przeciw grypie kobiety w ciąży chroni niemowlę przed grypą w pierwszych 6 miesiącach życia.

Niemowlęta urodzone przez matki zaszczepione przeciw grypie w ciąży:

•  70% niższe ryzyko grypy,
•  80% niższe ryzyko hospitalizacji grypy.

Czas podania szczepionki przeciw grypie kobiecie w ciąży dyktuje sezon grypowy. Najlepiej zaszczepić się przed okresem zwiększonej zachorowalności na grypę, który przypada między styczniem a marcem.

Wrzesień – listopad to ogólnie dobre miesiące na coroczne szczepienie przeciw grypie.

Wczesne szczepienie w lipcu i sierpniu można rozważyć u osób, które będą w trzecim trymestrze ciąży w tym okresie, ponieważ takie postępowanie zmniejszy ryzyko zachorowania u ich potomstwa w pierwszych miesiącach po urodzeniu.

W  trakcie sezonu epidemicznego grypy, zaleca się zaszczepić kobiety, które są lub będą w ciąży (niezależnie od trymestru), w celu zapobiegania zachorowaniom na grypę i jej powikłaniom oraz zapewnienia biernej ochrony niemowlęcia przed grypą w pierwszych miesiącach życia. Wykazano, że takie postępowanie jest bezpieczne zarówno dla ciężarnej jak i dla płodu oraz skuteczne.

Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej dotyczące szczepień kobiet planujących ciążę, ciężarnych oraz karmiących. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2023;8(2):8: strony 89–103.

W sezonie 2024/2025 szczepienia przeciw grypie dla kobiet w ciąży są bezpłatne. Dotyczy to szczepionek inaktywowanych podawanych we wstrzyknięciu: Vaxigrip Tetra oraz Influvac Tetra.

Jesteś w ciąży? Twój Termin porodu wypada w sezonie jesienno-zimowym?

Podpowiadamy najprostszy i najszybszy sposób szczepienia przeciw grypie.

• Zgłoś się do swojego lekarza prowadzącego ciążę lub lekarza POZ po receptę na szczepionkę (z zaświadczeniem potwierdzającym ciążę lub kartą ciąży) (wystarczy teleporada).
• “Kup” (0 zł) szczepionkę w aptece.
• Zgłoś się na szczepienie w POZ lub aptece* (która realizuje szczepienia), gdzie po badaniu kwalifikacyjnym zostaniesz zaszczepiona.

*usługa szczepienia w aptece jest płatna.

Grypa u kobiet w ciąży występuje częściej niż w innych grupach i może przebiegać z zaostrzeniem objawów oraz powikłaniami, co może wymagać hospitalizacji.

Szczepienie jest zalecane jest wszystkim kobietom planującym, a także będącym w ciąży, niezależnie od wieku ciąży (ale szczególnie w 2 i 3 trymestrze, kiedy najczęściej dochodzi do hospitalizacji kobiety w ciąży w przypadku zakażenia wirusem grypy).

Więcej informacji: Gdzie można zrealizować szczepienia, które są zalecane kobiecie w ciąży?

Bezpieczeństwo szczepień przeciw grypie u kobiet w ciąży potwierdzono w badaniach obserwacyjnych w Stanach Zjednoczonych, gdzie w latach 1990-2009  inaktywowaną szczepionkę przeciw grypie podano ponad 11,8 tys. kobietom w ciąży. Do systemu raportowania niepożądanych odczynów związanych z podaniem szczepionki przeciw grypie w systemie VAERS (Vaccine Adverse Event Reporting System) zgłoszono ponad 20 ciężkich działań niepożądanych, tj. spontaniczne poronienie czy urodzenie martwego płodu oraz 128 działań łagodnych.

W badaniach bezpieczeństwa szczepień w grupie 9 000 kobiet w ciąży nie wykazano związku między zaszczepieniem przyszłej matki w I trymestrze ciąży, a występowaniem wad rozwojowych u dziecka, natomiast obserwowano mniej martwych urodzeń. Badania wykluczyły związek między szczepieniem przeciw grypie w okresie ciąży a poronieniem.

Eksperci Komitetu WHO GACVS w 2012 r. przedstawili stanowisko na temat bezpieczeństwa szczepień przeciw grypie u kobiet w ciąży, podkreślając bezpieczeństwo stosowania szczepionek pandemicznych A(H1N1)pdm09 podawanych w okresie 2009-2010 kobietom w ciąży w II i III trymestrze. Obszerne wyniki badań potwierdziły korzystny profil bezpieczeństwa szczepionek pandemicznych niezawierających adiuwantów podawanych na terenie Stanów Zjednoczonych i Kanady. W Europie w czasie pandemii podawano szczepionki pandemiczne zawierające adiuwant ASO3 lub MF59. W badaniu kohortowym przeprowadzonym w grupie 2295 kobiet w ciąży, którym podano szczepionkę przeciw grypie A(H1N1)pdm09 zawierającą  adiuwant MF59 nie wykazano różnic w przebiegu ciąży, w porównaniu z kobietami niezaszczepionymi oraz mniej przedwczesnych urodzeń. Podobnie w wieloośrodkowym badaniu obejmującym grupę 7293 kobiet w ciąży z Argentyny zaszczepionych szczepionką przeciw grypie A(H1N1)pdm09 zawierającą adiuwant MF59 nie wykazano niekorzystnego wpływu na przebieg ciąży. Badania przeprowadzone w Danii w  grupie 7000 kobiet w ciąży zaszczepionych szczepionką przeciw grypie A(H1N1)pdm09 zawierającej adiuwant AS03 nie wykazały związku między szczepieniem a poronieniem, porodem przedwczesnym, wystąpieniem wad wrodzonych płodu lub zahamowaniem wzrostu płodu. Podobnie w badaniach przeprowadzonych wśród 9445 kobiet z Wielkiej Brytanii zaszczepionych szczepionką przeciw grypie A(H1N1)pdm09 zawierającej adiuwant AS03 nie wykazano zwiększonego ryzyka poronienia w porównaniu z grupą kontrolną obejmującą 30 218 niezaszczepionych kobiet w ciąży. Badania przeprowadzone w Szwecji w grupie 18 612 kobiet w ciąży zaszczepionych szczepionką przeciw grypie A(H1N1)pdm09 zawierającą adiuwant AS03 wykazały, że ryzyko urodzenia martwego dziecka, przedwczesnego porodu oraz niskiej masy urodzeniowej było mniejsze w grupie kobiet zaszczepionych w porównaniu do grupy kontrolnej. W badaniach kanadyjskich oceniano związek między szczepieniem przeciw grypie pandemicznej H1N1 w 2009 r. kobiety w ciąży, a wynikami zdrowotnymi u dzieci (urodzonych od listopada 2009 r. do października 2010 r.), w ciągu pierwszych pięciu lat ich życia. Wśród 104 249 dzieci urodzonych w tym czasie, 31 315 (30%) to były dzieci, których matki zaszczepiono w ciąży przeciw grypie. Nie stwierdzono występowania podwyższonego ryzyka raka, zakażeń, chorób przewlekłych, przyjęć do szpitala lub zgonów dzieci matek szczepionych w okresie ciąży. Dane z australijskiego czynnego systemu nadzoru nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi zwanego AusVaxsSafety również potwierdzają bezpieczeństwo szczepień kobiet w ciąży przeciw grypie. W grupie 3 188 kobiet w ciąży zaszczepionych przeciw grypie w okresie od 1 kwietnia do 7 lipca 2019 r. uzyskano następujące wyniki: 94,7% nie zgłosiło żadnych odczynów niepożądanych, 5,3% zgłosiło odczyny niepożądane pod postacią: 2,1% reakcji w miejscu wkłucia, 0,8% gorączki, 0,2% wysypki.

Poniżej przedstawiono wybrane publikacje na temat bezpieczeństwa szczepień przeciw grypie u kobiet w ciąży.

• ANZIC Influenza Investigators, Webb SA, Pettilä V, Seppelt I, i in. Critical care services and 2009 H1N1 influenza in Australia and New Zealand. N Engl J Med 2009; 361:1925-34.
• Dodds L, McNeil SA, Fell DB, i in. Impact of influenza exposure on rates of hospital admissions and physician visits because of respiratory illness among pregnant women CMAJ 2007;176:463-8.
• Fell DB, Sprague AE, Liu N, i in. H1N1 influenza vaccination during pregnancy and fetal and neonatal outcomes. Am J Public Health. 2012;102:e33-40.
• Fiore AE, Bridges  CB, Katz JM, i in. Inactivated influenza vaccines, W: Plotkin S, Orenstein WA, Offit PA red. Vaccines Wyd 6. Elsevier Saunders 2013:257-93.
• Håberg SE, Trogstad L, Gunnes N, i in. Risk of fetal death after pandemic influenza virus infection or vaccination. N Engl J Med 2013;24:368:333-40.
• Heikkinen T, Young J, van Beek E, i in. Safety of MF59-adjuvanted A/H1N1 influenza vaccine in pregnancy: a comparative cohort study. Am J Obstet Gyneco. 2012; 207:177.e1-8.
• Hisano M, Yamaguchi K. Usefulness of influenza vaccination during pregnancy to mothers and young infants. Expert Review of Vaccines 2012;11:903-5
• Jamieson DJ, Honein MA, Rasmussen SA, i in. H1N1 2009 influenza virus infection during pregnancy in the USA. Lancet 2009;374:451-8.
• Källén B, Olausson PO. Vaccination against H1N1 influenza with Pandemrix during pregnancy and delivery outcome: a Swedish register study. 2012; 119:1583-90.
• Launay O, Krivine A, Charlier C, i in. Low rate of pandemic A/H1N1 2009 influenza infection and lack of severe complication of vaccination in pregnant women: a prospective cohort study. PLoS One. 2012;7(12):e52303.
• Mertz D, Kim TH, Johnstone J, i in. Populations at risk for severe or complicated influenza illness: systematic review and metaanalysis. Br Med J 2013;347:f5061.
• Moro PL, Broder K, Zheteyeva Y. i in. Adverse events in pregnant women following administration of trivalent inactivated influenza vaccine and live attenuated influenza vaccine in the Vaccine Adverse Event Reporting System, 1990-2009. Am J Obstet Gynecol 2011;204:146.
• Mosby LG, Rasmussen SA, Jamieson DJ. 2009 pandemic influenza A (H1N1) in pregnancy: a systematic review of the literature. Am J Obstet Gynecol 2011;205:10-8
• Naleway AL,Kurosky S, Henninger ML, i in. Vaccinations Given During Pregnancy, 2002–2009: A Descriptive Study.  Am J Prev Med 2014;46:150-7.
• Pasternak B, Svanström H, Mølgaard-Nielsen D, i in. Vaccination against pandemic A/H1N1 2009 influenza in pregnancy and risk of fetal death: cohort study in Denmark. BMJ 2012;344:e2794.
• Pierce M, Kurinczuk JJ, Spark P, i in. Perinatal outcomes after maternal 2009/H1N1 infection: national cohort study BMJ 2011;342:d3214.
• Puleston R, Bugg G, Hoschler K, i in. Multi-centre observational study of transplacental transmission of influenza antibodies following vaccination with AS03(A)-adjuvanted H1N1 2009 vaccine. PLoS One 2013;8:e47448.
• Safety of immunization during pregnancy. A review of the evidence. Global Advisory Committee on Vaccine Safety. WHO, 2014.
• Sammon CJ, Snowball J, McGrogan A, i in. Evaluating the hazard of foetal death following H1N1 influenza vaccination; a population based cohort study in the UK GPRD. PLoS One. 2012 Dec 20;7(12):e51734.
• Shakib JH, Korgenski K, Presson AP, i in. Influenza in Infants Born to Women Vaccinated During Pregnancy. Pediatrics 2016;137:6.
• Siston AM, Rasmussen SA, Honein MA, i in. Pandemic 2009 influenza A(H1N1) virus illness among pregnant women in the United States. JAMA 2010;303:1517-25.
• Steinhoff MC, Omer SB, Roy E, i in. Neonatal outcomes after influenza immunization during pregnancy: a randomized controlled trial. CMAJ 2012;184:645-53.
• Thompson MG,Kwong JC,  Regan AK i wsp. Influenza Vaccine Effectiveness in Preventing Influenza-associated Hospitalizations During Pregnancy: A Multi-country Retrospective Test Negative Design Study, 2010–2016. Clinical Infectious Diseases, 2019, 68, 9, 1, 1444–1453.
• Walsh LK i wsp. Health outcomes of young children born to mothers who received 2009 pandemic H1N1 influenza vaccination during pregnancy: retrospective cohort study. BMJ, 2019; l4151.
• AusVaxSafety. Pregnant women. July 2019.

Ochrona noworodka i niemowlęcia. Szczepienie kobiety w ciąży zapewnia ochronę przed krztuścem dziecku w pierwszych 3-6 miesiącach życia. Szczepienie zmniejsza ryzyko hospitalizacji z powodu krztuśca u niemowląt o nawet 90% (skuteczność szczepienia jest najwyższa u niemowląt w pierwszych 2 miesiącach po urodzeniu).

Niemowlęta nie mają odporności przeciw krztuścowi. Niemowlęta w pierwszych 6 miesiącach życia nie zostały jeszcze w pełni zaszczepione i nie mają własnej odporności przeciw krztuścowi.

Krztusiec może być dla niemowląt niebezpieczny. Najcięższy przebieg krztuśca u niemowląt przebiega z krztuszeniem, łapaniem powietrza, bradykardią, bezdechem. Mogą występować powikłania: zapalenia płuc, nadciśnienie płucne, krwotoki dospojówkowe, przepuklina, drgawki, encefalopatia. Ponad 80% pacjentów hospitalizowanych z powodu krztuśca dotyczy niemowląt do 6. miesiąca życia. Śmiertelność szacowana jest na 1% wśród niemowląt <2 m.ż. i 0,5% wśród niemowląt w 2-11.m.ż.

Bierna ochrona niemowlęcia. Szczepienie przeciw krztuścowi kobiety w III trymestrze ciąży powoduje, że wytwarza ona swoiste przeciwciała, które przechodzą przez łożysko do płodu. Dzięki temu dziecko po urodzeniu ma „gotowe przeciwciała”, które zapewniają mu ochronę przed krztuścem w pierwszych 3-6 miesiącach życia.

Ochrona kobiety w ciąży. Krztusiec w postaci silnego kaszlu może być uciążliwy dla kobiety w ciąży.

W związku ze wzrostem zachorowań na krztusiec w Polsce w 2024 roku Minister Zdrowia zabezpieczył szczepionkę Tdap (inaczej dTpa) przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca, do realizacji szczepienia zalecanego u kobiet w ciąży przeciw krztuścowi.

Szczepienie kobiety w ciąży przeciw krztuścowi ma na celu redukcję ryzyka zachorowań na krztusiec noworodkowy, hospitalizacji i zgonu niemowlęcia z powodu krztuśca.

Szczepienie jest zalecane:

• kobietom w ciąży po ukończeniu 27. do 36. tygodnia ciąży – podanie dawki szczepionki bez dodatkowych skierowań i zaświadczeń,
• kobiety w ciąży zagrożonej przedwczesnym porodem, po ukończeniu 20. tygodnia ciąży – podanie dawki szczepionki.

Kwalifikację do szczepienia kobiety w ciąży prowadzi lekarz POZ. Dodatkowo, w przypadku ciąży zagrożonej ryzykiem wcześniejszego porodu, pacjentkę kieruje na szczepienie zalecane w POZ lekarz, który prowadzi ciążę.

Szczepienia są realizowane w w POZ (w ramach złożonej deklaracji do lekarza POZ). Szczepionkę udostępnia POZ. Pacjentka nie potrzebuje recepty na szczepionkę.

Szczepienie odnotowane jest w elektronicznej Karcie Szczepień.

Szczepionka Tdap powinna być podawana w każdej ciąży.

Głównym celem szczepienia kobiety w ciąży przeciw krztuścowi jest ochrona noworodków i niemowląt w pierwszych 3-6 miesiącach życia przed zachorowaniem, hospitalizacją i zgonem z powodu krztuśca. Korzyści ze szczepienia w postaci wzmocnienia odporności odnosi również zaszczepiona kobieta.

Kobiecie w ciąży może być podawana szczepionka Adacel lub Boostrix lub ich pochodne ze składnikiem polio.

Krztusiec jest ostrą chorobą dróg oddechowych, głównie wieku dziecięcego, wywoływaną przez bakterie Bordetella pertussis. Choroba stanowi największe zagrożenie dla populacji najbardziej wrażliwej- niemowląt w pierwszych 6 miesiącach życia, które ze względu na wiek nie mogą być jeszcze w pełni zaszczepione. Charakterystycznym objawem choroby jest długotrwale utrzymujący się napadowy kaszel z wydzielaniem lepkiej plwociny. Najcięższy przebieg krztuśca u niemowląt przebiega z krztuszeniem, łapaniem powietrza, bradykardią, bezdechem. Mogą występować powikłania: zapalenia płuc, nadciśnienie płucne, krwotoki dospojówkowe, przepuklina, drgawki, encefalopatia. Zdecydowana większość hospitalizacji z powodu krztuśca dotyczy niemowląt do 6. miesiąca życia. Śmiertelność szacowana jest na 1% wśród niemowląt <2 m.ż. i 0,5% wśród niemowląt w 2-11. m.ż.

Przy zapewnieniu bezpłatnego szczepienia zalecanego dla kobiet w ciąży uwzględniono Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP), Polskiego Towarzystwa Wakcynologii (PTW) oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej (PTMR) dotyczące szczepień kobiet planujących ciążę, ciężarnych oraz karmiących.

Ochrona dzieci poprzez szczepienie ciężarnych wynika z transferu przez łożysko do płodu przeciwciał przeciw bakteriom Bordetella pertussis, wytworzonych w organizmie matki w odpowiedzi na antygeny zawarte w szczepionce. Szczepienie Tdap matki w okresie ciąży znacznie zmniejsza ryzyko zachorowania, hosptalizacji i zgonu z powodu kzrtusca u ich dzieci w pierwszych 3-6 miesiącach życia.

Wyniki badań potwierdzają bezpieczeństwo szczepień kobiet w ciąży przeciw krztuścowi. Nie wykazano niepokojących sygnałów w kwestii wystąpienia niekorzystnych zdarzeń położniczych i neonatologicznych8. Szczepionka Tdap może być podawana kobiecie w ciąży w czasie tej samej wizyty szczepiennej, podczas której podawana jest szczepionka przeciw grypie.

W ciągu ostatnich 10 lat zalecenie szczepień przeciw krztuścowi kobiet w ciąży wprowadzono w wielu krajach. Przykładowo, w Stanach Zjednoczonych program szczepień przeciw krztuścowi kobiet w ciąży jest realizowany od 2011 roku10. W Wielkiej Brytanii szczepienie ciężarnych przeciw krztuścowi wprowadzono interwencyjnie w 2012 roku w odpowiedzi na wysoką zapadalność na krztusiec u młodszych niemowląt, a od 2019 roku wykonuje się je rutynowo w ramach krajowego programu szczepień ochronnych. Program szczepień przeciw krztuścowi kobiet w ciąży prowadzony jest również w Irlandii, Belgii, Czechach, Grecji, Włoszech, Portugalii, Szwajcarii, Nowej Zelandii, Australii.

Jak wskazano we wspólnych zaleceniach PTGiP, PTW i PTMR, w realizacji szczepień przeciw krztuścowi kobiet w ciąży, jako bezpiecznej i skutecznej metody kontroli zachorowań na krztusiec u niemowląt w pierwszych miesiącach życia, niezbędna jest zgodna rekomendacja od lekarz rodzinnego, do którego zadań należy wykonawstwo szczepienia oraz od położnika – ginekologa prowadzącego ciążę.

Szczepienie przeciw krztuścowi kobiet w III trymestrze ciąży jest bezpieczne i nie zwiększa ryzyka niekorzystnych następstw tak u matki jak i u jej dziecka. Bezpieczeństwo szczepionki dTap (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi ze zmniejszoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca)  podawanej kobietom w ciąży potwierdziła analiza wyników z bazy danych VAERS w okresie 2005-2010, gdzie wśród 106 573 raportów 132 dotyczyły kobiet ciężarnych.  Według danych zespołu Sukumaran i wsp.  wśród monitorowanych prawie 30 000 kobiet ciężarnych w Stanach Zjednoczonych w okresie 2007-2013 nie zaobserwowano częstszego występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych tj. gorączki, alergii, niskiej masy urodzeniowej ciała, wcześniactwa w odniesieniu do grupy porównawczej, w której kobiety zaszczepiono ponad 5 lat wcześniej. W  innym amerykańskim badaniu kohortowym z retrospektywnym zbieraniem danych w okresie 2005-2009 oceniono wpływ szczepień na przebieg ciąży i zdrowie noworodków w grupie 162 448 kobiet w ciąży, z których 138 zaszczepiono szczepionką dTap. Wśród szczepionych w porównaniu z grupą kontrolną niezaszczepionych kobiet ciężarnych nie stwierdzono zwiększonego odsetka poronień, martwych urodzeń ani przedwczesnych porodów. Bezpieczeństwo szczepionki dTap u kobiet w ciąży oceniono również w badaniu obserwacyjnym z retrospektywnym zbieraniem danych w stanie Teksas, w grupie 1759 kobiet, które w latach 2012–2014 urodziły dziecko, w tym 1109 kobiet zaszczepionych dTap i 650 niezaszczepionych. Przeprowadzone analizy nie wykazały istotnych różnic między kobietami zaszczepionymi Tdap a kobietami nieszczepionymi w czasie ciąży, poza rzadszym wykonywaniem cesarskiego cięcia w grupie kobiet zaszczepionych.

Bezpieczeństwo szczepień przeciw krztuścowi potwierdzono w badaniach obserwacyjnych w czasie kampanii szczepień w Wielkiej Brytanii w 2012 r., kiedy zaszczepiono 64% z kohorty 26 682 kobiet w ciąży. Jedno z pierwszych badań obserwacyjnych przeprowadzonych w tym czasie w grupie 20 074 kobiet w ciąży zaszczepionych w III trymestrze, w porównaniu z grupą kontrolną nie obserwowano zwiększonej liczby poronień i innych niekorzystnych zdarzeń, które mogą wystąpić w czasie naturalnej ciąży. Wyniki badań obserwacyjnych prowadzonych w trakcie realizacji programu powszechnego szczepień kobiet w ciąży w Wielkiej Brytanii, gdzie podawano dawkę szczepionki dTap w 30-32 tyg. ciąży również potwierdziły bezpieczeństwo szczepionki. W badaniu kohortowym, które obejmowało 6 185 kobiet w ciąży zaszczepionych w 33 tyg. w porównaniu z grupą kontrolną (18 496 niezaszczepionych kobiet), nie stwierdzono zwiększonego ryzyka wewnątrzmacicznego zgonu płodu w okresie od  14 dnia od wykonania szczepienia do ukończenia 24 tyg. ciąży, ani innych niekorzystnych zdarzeń położniczych i neonatologicznych (tj. upośledzenia wzrastania wewnątrzmacicznego lub urodzenia dziecka o masie <2500 g, stanu przedrzucawkowego lub rzucawki,  łożyska przodującego, cesarskiego cięcia, porodu przedwczesnego, krwawienia po porodzie).

Bezpieczeństwo szczepień kobiet w ciąży przeciw krztuścowi potwierdzają również dane z australijskiego czynnego systemu nadzoru nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi, tj. AusVaxSafety. W grupie 5 085 kobiet w ciąży zaszczepionych przeciw krztuścowi szczepionką dTap w okresie od 1 lipca 2018 r. do 30 czerwca 2019 r. – 94% nie zgłosiło żadnych odczynów niepożądanych, 6% zgłosiło odczyny niepożądane pod postacią: 0,8% gorączki, 2,4% bólu w miejscu wkłucia, 1,7% obrzęku/zaczerwienienia w miejscu wkłucia, 0,1 % wysypki.

Poniżej przedstawiono wybrane publikacje na temat bezpieczeństwa szczepień przeciw krztuścowi u kobiet w ciąży.

• Halperin BA, Morris A, Mackinnon-Cameron D, i in. Kinetics of the antibody response to tetanus-diphtheria-acellular pertussis vaccine in women of childbearing age and postpartum women. Clin Infect Dis. 2011;53:885-92.
• Gall SA, Myers J, Pichichero M. Maternal immunization with tetanus-diphtheria-pertussis vaccine: effect on maternal and neonatal serum antibody levels. Am J Obstet Gynecol. 2011;204:334.e1-5.
• Zheteyeva YA, Moro PL, Tepper NK, i in. Adverse event reports after tetanus toxoid, reduced diphtheria toxoid, and acellular pertussis vaccines in pregnant women. Am J Obstet Gynecol 2012;207(59)e1-7.
• van Rie A, Wendelboe AM, Englund JA. Role of maternal pertussis antibodies in infants. Pediatr Infect Dis J 2005;24:S62–5.
• Healy CM, Rench MA, Baker CJ. Importance of timing of maternal Tdap immunization and protection of young infants. Clin Infect Dis 2013;56:539-44.
• Shakib JH, Korgenski K, Sheng X, i in. Tetanus, Diphteria, Acellular pertussis vaccaine during pregnancy: pregnancy and infant health outcomes. J Pediatr 2013; 163:1422-6.
• Amirthalingam G, Gupta S, Campbell H. Pertussis immunization and control in England and Wales, 1957 to 2012: a historical review. Euro Surveill. 2013;18:1-9.
• Kharbanda EO, Vazquez-Benitez G, Lipkind HS, i in. Maternal Tdap vaccination: coverage and acute safety outcomes in the vaccine safety datalink, 2007-2013. Vaccine 2016;34:968-73.
• Winter K., Cherry JD, Harrman K. Effectiveness of prenatal Tdap vaccination on pertussis severity in infants. Clin Infect Dis 2016 Sep 13. pii: ciw633.
• Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Updated recommendations for use of tetanus toxoid, reduced diphtheria toxoid and acellular pertussis vaccine (Tdap) in pregnant women and persons who have or anticipate having close contact with an infant aged <12 months – Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP), 2011. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2011;60:1424-6.
• Sukumaran L, McCarthy NL, Kharbanda EO, i in. Association of Tdap vaccination with acute events and adverse birth outcomes among pregnant women with prior tetanus-containing immunizations JAMA 2015;314:1581-7.
• Donegan K, King B, Bryan P. Safety of pertussis vaccination in pregnant women in UK: observational study. BMJ. 2014;349:g4219:1-6.
• Donaldson B, Jain P, Holder BS, i in. What determines uptake of pertussis vaccine in pregnancy? A cross sectional survey in an ethnically diverse population of pregnant women in London. Vaccine 2015;33:5822-8.
• AusVaxSafety. Pregnant women. July 2019.

Szczepienie przeciw RSV kobiety w ciąży można zrealizować preparatem o nazwie Abrysvo.

Zgodnie z zapisami w Charakterystyce Produktu Leczniczego preparatu Abrysvo zaleca się aby szczepionkę przeciw RSV podać u ciężarnej w okresie od 24 do 36 t.c.

Eksperci Towarzystw Naukowych zalecają wykonanie tego szczepienia pomiędzy 32. a 36. t.c., aby uzyskać jak najwyższe korzyści ze szczepienia oraz z powodu najlepiej poznanego profilu bezpieczeństwa szczepionki.

Szczepionkę przeciw RSV w okresie ciąży zaleca się podać optymalnie 1-2 miesiące przed rozpoczęciem sezonu  i do 2-3 miesięcy przed przewidywanym zakończeniem sezonu.  

Sezon epidemiczny RSV utrzymuje się zwykle od października lub listopada do kwietnia lub maja.

Takie postępowanie rekomendują m.in. eksperci Polskiego Towarzystwa Wakcynologii (Rekomendacje dotyczące profilaktyki biernej zakażenia syncytialnym wirusem oddechowym (RSV) w populacji niemowląt w sezonie 2024/2025. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Wakcynologii. Pediatria po Dyplomie. 4/2024).