Jak się bada bezpieczeństwo szczepionek?

  1. Strona główna
  2. Wszystko o szczepieniach
  3. Jak się bada bezpieczeństwo...

Podsumowanie

Badania bezpieczeństwa szczepionki prowadzone są cały czas, począwszy od jej opracowania, badań przedrejestracyjnych, procesu rejestracji aż po kontrole procesu wytwarzania każdej serii szczepionki, kontrole serii dopuszczonych na rynek oraz już dostępnych na rynku oraz monitorowania niepożądanych odczynów poszczepiennych. W cały ten proces zaangażowanych jest wiele instytucji biorących udział w opracowaniu i produkcji szczepionek, rejestracji, tworzeniu zaleceń dotyczących szczepień oraz monitorowania realizacji szczepień.

Pamiętaj, że:

  • Szczepionki są najdokładniej kontrolowanymi produktami leczniczymi obecnymi na rynku,
  • Zanim szczepionki zostaną wprowadzone na rynek są poddawane rygorystycznym testom i muszą przejść ścisłe przepisy ustanowione przez niezależne instytucje,
  • Przed wprowadzeniem na rynek, każda seria szczepionki jest dodatkowo poddawana badaniom jakościowym przez niezależne od producenta państwowe laboratorium kontroli jakości.

Proces opracowywania i wprowadzania szczepionki na rynek trwa wiele lat, obejmuje laboratoryjne badania przedkliniczne, w tym badania na zwierzętach. W następnym etapie bezpieczeństwo szczepionek jest szacowane w badaniach klinicznych u ludzi: kolejno w badaniach I fazy, gdzie badane jest właśnie bezpieczeństwo szczepionki, w badaniach II fazy, gdzie głównie badana jest odpowiedź układu odporności osób zaszczepionych i poszukiwana jest optymalna dawka oraz w badaniach III fazy, gdzie oceniana jest skuteczność i bezpieczeństwo pod kątem występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP)  oraz bezpieczeństwo jej podawania z innymi szczepionkami już ujętymi w programach szczepień.

Uzyskane wyniki badań jakości i bezpieczeństwa razem z wynikami skuteczności są następnie poddane szczegółowej ocenie w procesie rejestracji szczepionki w Europejskiej Agencji Leków (EMA) lub Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.  Po zarejestrowaniu szczepionki nadal prowadzone są badania porejestracyjne obejmujące uzupełniające badania kliniczne IV fazy, gdzie badane są duże populacje, co umożliwia wychwycić najrzadziej występujące ciężkie NOP lub takie które występują w odległym czasie po szczepieniu.

Szczepionki to produkty lecznicze pochodzenia biologicznego, stąd też ich produkcja jest bardziej skomplikowana od produkcji farmaceutyków i bardziej narażona na błędy. Właśnie dlatego proces ich wytwarzania jest szczegółowo nadzorowany. W odróżnieniu od pozostałych leków, przed wprowadzeniem na rynek, każda seria szczepionki jest dodatkowo poddawana badaniom jakościowym przez niezależne od producenta państwowe laboratorium kontroli jakości.

Na czym polegają laboratoryjne badania bezpieczeństwa szczepionki?

Jeśli potrzeba nowej szczepionki zostanie uznana, rozpoczynają się prace w laboratoriach. Badacze poszukują metod wzbudzenia odporności w organizmie człowieka. Badają wtedy mechanizmy odporności po naturalnym zachorowaniu, szukają odpowiednich antygenów, które mogą wzbudzić syntezę przeciwciał. Badając drobnoustroje chorobotwórcze próbują zmniejszyć zjadliwość bakterii lub wirusów, czyli dokonać ich atenuacji, tak aby drobnoustrój wzbudzał odporność, a nie wywoływał choroby. Ostatni etap prac laboratoryjnych obejmuje eksperymenty na zwierzętach, które bywają bardzo żmudne i pracochłonne, gdyż wiele drobnoustrojów wywołujących choroby u człowieka, nie powoduje ich u zwierząt lub tylko u niektórych gatunków.

Jak są zorganizowane badania kliniczne?

Jeśli eksperymenty na zwierzętach wskazują, że opracowywana szczepionka może być skuteczna, a przede wszystkim bezpieczna dla ludzi, rozpoczynają się badania kliniczne, czyli badania na ludziach. Zwyczajowo dzieli się je na trzy fazy:

I faza – prowadzona na niewielkiej grupie osób (zwykle kilkadziesiąt osób) ma za zadanie sprawdzenie, czy szczepionka jest bezpieczna dla ludzi.

II faza – prowadzona jest na większej grupie (zwykle kilkuset osób). Jej celem jest poszukiwanie optymalnej dawki szczepionki i sprawdzenie, czy wywołuje ona pożądane zmiany w układzie odpornościowym człowieka, np. czy wzbudza wytwarzanie przeciwciał.

III faza – obejmuje duże grupy badanych (np. kilka do kilkudziesięciu tysięcy osób). W trakcie badań ocenia się skuteczność szczepionki, czyli ocenia się, w jakim stopniu zapobiega zachorowaniom. Ponadto ocenia się bezpieczeństwo szczepionki, a więc czy wywołujeniepożądane odczyny poszczepienne i czy może być podawana z innymi szczepionkami już ujętymi w programach szczepień.

Prowadzenie badań klinicznych regulowane jest przez szczegółowe zasady tzw. Dobrej Praktyki Klinicznej(GCP – Good Clinical Practice). Osoby biorące udział w badaniach są ochotnikami, którzy przed włączeniem są bardzo szczegółowo informowani o prowadzonym badaniu, a także o korzyściach i zagrożeniach wynikających z udziału w nim. Warunkiem włączenia jest podpisanie świadomej zgody. Motywacją do udziału w badaniach jest najczęściej chęć skorzystania z nowego produktu, który dla innych osób będzie dostępny dopiero po 2-3 latach.

Kiedy szczepionka zostaje dopuszczona do powszechnego stosowania?

Jeżeli zostanie opracowany proces wytwarzania szczepionki, a wyniki kolejnych faz badań klinicznych są zadowalające producent szczepionki przedstawia szczegółową dokumentację dotyczącą charakterystyki szczepionki, procesu jej wytwarzania, wyników badań klinicznych dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności w stosownej Instytucji odpowiedzialnej za rejestrację produktów leczniczych. Jeżeli szczepionka przeznaczona jest na rynek europejski jest to Europejska Agencja Leków (Komitet CHMP), jeżeli na rynek krajowy Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Załączona dokumentacja jest oceniana pod kątem jakości, bezpieczeństwa i skuteczności przez ekspertów wakcynologów i wydawana jest końcowa decyzja dopuszczenia szczepionki do obrotu. W przypadku szczepionek rejestrowanych w Europejskiej Agencji Leków końcowa decyzja jest wydawana przez Komisję Europejską. Proces oceny szczepionki trwa zwykle od 1 do nawet 2 lat.

Po zarejestrowaniu szczepionki producenci prowadzą badania IV fazy, czyli uzupełniające, w których sprawdzane są inne schematy podawania szczepionki, badane są szczególne grupy osób (przewlekle chorzy, wcześniaki, osoby w wieku podeszłym) oraz kontynuowana jest ocena czasu utrzymywania się odporności.

Zarejestrowane szczepionki produkowane są w postaci serii, tj. określonej liczby dawek, dla których proces wytwarzania prowadzony jest w taki sam, powtarzalny sposób. Każda seria szczepionki musi być dopuszczona na rynek. W tym celu prowadzone są badania jakościowe przez wytwórcę oraz niezależnie przez państwowe laboratorium kontroli jakości produktów leczniczych (w Polsce takie laboratorium mieści się w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – PZH). Sprawdzana jest zgodność właściwości fizykochemicznych i biologicznych szczepionki ze specyfikacjami zatwierdzonymi w procesie rejestracji. Wykonywane są badania oceny wyglądu szczepionki, jej właściwości fizyko-chemicznych, zawartości środków konserwujących, adiuwantów, substancji stosowanych do inaktywacji oraz innych substancji pomocniczych, identyfikowane są antygeny wirusowe lub bakteryjne, sprawdzana jest aktywność szczepionki, badane jest bezpieczeństwo laboratoryjne.

Jak wygląda procedura rejestracji szczepionek?

Procedura rejestracji (dopuszczenia szczepionki do obrotu) jest kluczowym elementem oceny bezpieczeństwa szczepionek.
Szczepionki podobnie jak pozostałe produkty lecznicze mogą być dopuszczone do obrotu w różnym trybie: w procedurze krajowej (National Procedure – NP) lub procedurach europejskich (wzajemnego uznania Mutual Recognition Procedure – MRP lub zdecentralizowanej Decentralized Procedure – DCP) przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych lub w procedurze scentralizowanej (Centralized Procedure – CP) przez Europejską Agencję Leków (European Medcinal Agency, EMA). W Stanach Zjednoczonych odpowiednikiem takiej instytucji jest Food and Drug Administration (FDA).

Przedstawiona przez wytwórców szczegółowa dokumentacja zawierająca opis procesu wytwarzania szczepionki, badań jakościowych, wyników badań klinicznych dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności jest szczegółowo oceniana przez ekspertów z różnych dziedzin zrzeszonych w stałych komitetach naukowych/grupach roboczych ww. instytucji. Sprawdzana jest zgodność przedstawionej dokumentacji z restrykcyjnymi wytycznymi Farmakopei Europejskiej, Europejskiej Agencji Leków oraz Światowej Organizacji Zdrowia pod kątem jakości, bezpieczeństwa ludzi i środowiska i skuteczności uwzględniającej najnowszą wiedzę.

Wykorzystywane są dodatkowe informacje z ECDC, WHO, FDA. Cały proces rejestracji trwa zwykle około 1-1,5 roku. Końcowa decyzja, pozwolenie na dopuszczenie szczepionki do obrotu w przypadku szczepionek rejestrowanych w całej Europie (procedura scentralizowana) ma formę decyzji Komisji Europejskiej w Brukseli (EPAR- European Public Assessment Report).  Decyzja o dopuszczeniu do obrotu w procedurze  scentralizowanej jest ważna we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Więcej informacji.

Czy szczepionki przed dopuszczeniem do obrotu są badane na obecność obcych drobnoustrojów?

W procesie wytwarzania szczepionek poza materiałem wyjściowym,  jakim są bakterie czy wirusy, będące źródłem antygenów szczepionkowych, wykorzystywane są też inne materiały pochodzenia biologicznego, tj. linie komórek , w których namnażane są wirusy szczepionkowe, substancje dodawane do podłoży, w których hodowane są wirusy (surowica bydlęca, trypsyna), a nawet jaja kur stosowane np. przy produkcji szczepionki przeciw grypie. Pochodzenie takich substancji łączy się z pewnym ryzykiem zanieczyszczenia szczepionki drobnoustrojami, ich białkami lub materiałem genetycznym innymi niż szczepionkowe.

Produkcja szczepionek przebiega w warunkach ścisłej sterylności (aseptycznych). Wszystkie materiały wyjściowe stosowane w procesie wytwarzania szczepionek, podłoża hodowlane oraz szczepionki na poszczególnych etapach tego procesu muszą być wolne od potencjalnych zanieczyszczeń czynnikami obcymi. Badania wykluczające obecność czynników obcych są kluczowym elementem badania bezpieczeństwa szczepionek. Wytwórca jest zobowiązany do szczegółowej kontroli jakości na wszystkich etapach produkcji szczepionki, ze szczególnym naciskiem na etapy badania materiałów wyjściowych, linia komórek, bakterii i wirusów szczepionkowych, czyli źródła pożądanych antygenów, produktów pośrednich, kończąc na produkcie końcowym, co skutkuje skuteczną eliminacją nawet potencjalnego ryzyka skażenia czynnikami obcymi.

W związku z tym proces produkcji szczepionki, od materiałów wyjściowych do zwolnienia serii do użytku, jest bardzo długi – od 6 do nawet 24 miesięcy. Produkt przechodzi na tych wszystkich etapach w sumie nawet ponad 500 różnych testów jakościowych, w tym właśnie wymienione badania kontroli potwierdzające brak zanieczyszczeń drobnoustrojami. Jakość każdej serii wyprodukowanej szczepionki, w tym bezpieczeństwo mikrobiologiczne nadzorują także niezależne od producenta laboratoria państwowe, dopuszczające szczepionki do obrotu oraz instytucje oceniające bezpieczeństwo szczepionek, które są dostępne na rynku.

W kontroli jakościowej oceny zanieczyszczeń czynnikami obcymi wykorzystywanych jest wiele metod. Jednym z podstawowych badań jest badanie jałowości lub badanie zanieczyszczeń mikrobiologicznych, wykonuje się oznaczenie zakaźności na zwierzętach lub zalężonych jajach kur oraz liniach komórek, badania immunoenzymatyczne, biologii molekularnej oraz mikroskopii elektronowej.

Restrykcyjna kontrola pod kątem wykluczenia obecności obcego materiału genetycznego lub cząstek zakaźnych oraz badań prowadzonych na każdym etapie procesu wytwarzania każdej serii szczepionki jest gwarancją, że na rynku dostępne są szczepionki, w których składzie możemy znaleźć wyłącznie zadeklarowane w ulotce i Charakterystyce Produktu Leczniczego antygeny oraz substancje pomocnicze.

Skąd wiadomo, że szczepionki są bezpieczne? W jaki sposób są sprawdzane zanim trafią do przychodni i aptek?

Zarejestrowane szczepionki produkowane są w postaci serii, tj. określonej liczby dawek, dla których proces wytwarzania prowadzony jest w taki sam, powtarzalny sposób. Każda seria szczepionki musi być dopuszczona na rynek na drodze badań.

Warto podkreślić, że szczepionki podlegają bardziej restrykcyjnym badaniom niż leki, są jedynymi produktami leczniczymi, z których każda seria jest badana przed dopuszczeniem na rynek dodatkowo, przez niezależne od producenta laboratoria zrzeszone w europejskiej sieci, wyznaczone przez państwowe władze (w Polsce takie laboratorium mieści się w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego  PZH -PIB). Sprawdzana jest zgodność właściwości fizykochemicznych i biologicznych szczepionki ze specyfikacjami zatwierdzonymi w procesie rejestracji. Wykonywane są badania oceny wyglądu szczepionki, jej właściwości fizyko-chemicznych, zawartości środków konserwujących, adiuwantów, substancji stosowanych do inaktywacji oraz innych substancji pomocniczych, identyfikowane są antygeny wirusowe lub bakteryjne, sprawdzana jest aktywność szczepionki, badane jest bezpieczeństwo laboratoryjne.

W podobny sposób inspekcja farmaceutyczna monitoruje jakość serii szczepionek, które już trafiły na rynek, co pozwala na wykrycie wad szczepionek wynikających z niewłaściwego transportu lub przechowywania. Decyzje o wycofaniu serii mają w takich przypadkach charakter profilaktyczny i są przejawem wyjątkowych środków ostrożności gwarantujących ich bezpieczeństwo. Ważnym elementem kontroli bezpieczeństwa szczepionek jest również ciągłe monitorowanie niepożądanych odczynów poszczepiennych.

Więcej informacji na temat bezpieczeństwa szczepień.

Jak kontrolowane są szczepionki dostępne na rynku?

Jakość serii szczepionek, które są dostępne na rynku monitoruje Główny Inspektorat Farmaceutyczny (GIF).

W przypadku uzasadnionego podejrzenia, że może zaistnieć bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pacjenta po podaniu szczepionki GIF niezwłocznie wydaje decyzję o wstrzymaniu w obrocie określonych serii szczepionki. Od 2010 r. nie było takiej sytuacji.
Kiedy pojawia się podejrzenie, że szczepionka nie spełnia ustalonych wymagań jakościowych (np. pielęgniarka zauważyła niejednorodność zawiesiny), GIF podejmuje działania administracyjne związane z wyjaśnieniem takiej sytuacji, w tym specjalistyczne badania kontrolne w niezależnym państwowym laboratorium oraz wydanie decyzji o wstrzymaniu lub wycofaniu danej serii szczepionki z obrotu. W przeszłości zdarzały się sporadycznie sytuacje wycofywania przez GIF poszczególnych serii szczepionek w związku z widocznymi zmianami w wyglądzie szczepionki (tzw. niehomogenności) wynikającymi z nieodpowiedniej temperatury podczas transportu lub przechowywania szczepionki. Szczepionki jako produkty biologiczne powinny być przechowywane w temp. lodówki (2-8°C) z zachowaniem zasad łańcucha chłodniczego.
Decyzja GIF dotycząca ewentualnego wycofania serii szczepionki z obrotu jest podejmowana na podstawie wiedzy dotyczącej procesu wytwarzania każdej serii szczepionki. Zakładając domniemanie jednorodności wszystkich dawek szczepionki w serii (często to nawet kilkaset tysięcy) i wiedzę, że cała seria została w taki sam sposób wytworzona, przechowywana i transportowana, zakładamy, że wykrycie wady jakościowej choćby w pojedynczych opakowaniach obejmuje całą serię danego produktu. Jeżeli podczas badań kontrolnych stwierdzono brak jednorodności zawiesiny szczepionki jedynie w kilku opakowaniach danej serii szczepionki przechowywanych w określonym miejscu i udało się  zidentyfikować przyczyny zaburzeń temperatury podczas przechowywania, wystarczy wycofanie z obrotu tylko podejrzanych opakowań. W przeciwnym wypadku wycofana może być nawet cała seria dostępna na rynku. Takie postepowanie, wycofywanie całej serii szczepionki, nawet gdyby tylko kilka opakowań było wadliwych, ma charakter wyłącznie profilaktyczny i można to traktować jako przejaw szczególnych środków ostrożności, gwarantujących bezpieczeństwo szczepionek.
Od kilku lat nie wycofano żadnej serii szczepionki.

Czy w produkcji szczepionek dostępnych w Polsce wykorzystywany jest materiał pochodzący od człowieka?

Dostępne w Polsce szczepionki nie zawierają materiału pochodzącego od człowieka. Wirusy wykorzystywane w szczepionkach są hodowane w warunkach laboratoryjnych w specjalnych liniach komórkowych, które wyjściowo w latach 60-tych ubiegłego wieku zostały wyprowadzone z materiału pochodzącego z ludzkich komórek zarodkowych uzyskanych z aborcji.

W Polsce dostępne są szczepionki pozyskiwane z wykorzystaniem dwóch linii pochodzących z ludzkich komórek zarodkowych:

•  linii WI-38, która służy do namnażania wirusa różyczki (szczep RA 27/3), wchodzącego w skład szczepionek skojarzonych przeciw odrze, śwince i różyczce (MMRVax-Pro, Priorix) lub przeciw odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej (Priorix Tetra).
Linia WI-38 to linia diploidalna komórek zarodka ludzkiego uzyskana w 1964 roku kiedy to decyzją sądu amerykańskiego przeprowadzono aborcję. Zamiast poddać zarodek standardowej utylizacji (spaleniu) z komórek tego zarodka wyprowadzono diploidalną linię komórek, której obecnie używa się do produkcji szczepionki. Proces pozyskania linii komórek z komórek zarodka, który i tak byłby usunięty (wyrok sądu) jest analogiczny do pobrania organów od zmarłego i nie ma nic wspólnego z wykonaniem aborcji.

•  linii MRC-5, która służy do namnażania wirusa wzwA, wchodzącego w skład szczepionek przeciw wirusowi zapalenia wątroby typu A o nazwach handlowych: Vaqta, Havrix, Twinrix) oraz wirusa ospy wietrznej (szczepionka o nazwie handlowej Varilrix)
Linia MRC-5 to linia diploidalna komórek zarodka ludzkiego uzyskana w 1966 roku z płodu pozyskanego po zabiegu sztucznego poronienia z powodu choroby psychicznej matki; linia została wyprowadzona z abortowanego płodu.

W obu ww przypadkach aborcje były dokonane z przyczyn pozamedycznych.

Czy szczepionki produkowane z wykorzystaniem materiału od człowieka można produkować w inny sposób?

Produkcja szczepionek wirusowych, np. szczepionki przeciw różyczce, gdzie wirusa hoduje się na linii komórkowej wyprowadzonej z zarodka ludzkiego pozyskanego po zabiegu sztucznego poronienia wynika z następujących przesłanek:

  • bezpieczeństwa (linia ta nie jest zmodyfikowana genetycznie i ponieważ nie została unieśmiertelniona czyli przekształcona w linię nowotworową zapewnia bezpieczeństwo również w tym zakresie). Użycie linii unieśmiertelnionych mogłoby wprowadzić do szczepionki geny nowotworowe. Podobnie ze względu na bezpieczeństwo nie można stosować linii pochodzenia zwierzęcego, byłoby to związane z ryzykiem wprowadzenia innych wirusów (przypomnę tylko problem obecności wirusa SW40 w żywej szczepionce przeciw poliomyelitis produkowanej na liniach pochodzenia małpiego wykryty w latach 60-tych XX w.).
  • szczepy szczepionkowe są zaadoptowane do tych linii i w trakcie produkcji zmiana w ich właściwościach jest mało prawdopodobna. W przypadku użycia innych linii wirus szczepionkowy dostosowałby się do nowej linii i możliwa byłaby zmiana jego właściwości.
  • użycie linii zwierzęcych wymagałoby również uwzględnienia możliwości wystąpienia reakcji alergicznych na białko danego zwierzęcia.

Podsumowując, pomimo tego, że wirus różyczki może być namnażany w warunkach laboratoryjnych w kilku rodzajach linii komórkowych pochodzenia zwierzęcego (np. AGMK- nerki afrykańskiej małpy zielonej), ze względu na szczegółowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa nie mogą być one wykorzystywane w produkcji szczepionki.

Czy szczepienia zwiększają ryzyko wystąpienia padaczki czy zaburzeń neurorozwojowych?

Brak dowodów na związek między szczepieniami, w tym liczbą podawanych antygenów, jak też tiomersalem zawartym w przeszłości w szczepionkach, a rozwojem zaburzeń neurologicznych takich jak padaczka czy zaburzenia neurorozwojowe. Oceniając związek przyczynowy należy pamiętać, że następstwo czasowe czyli wystąpienie danego zaburzenia neurologicznego po szczepieniu jest warunkiem, jednak nie dowodzi związku przyczynowego. Do oceny związku przyczynowego konieczne są systematyczne obserwacje dużej grupy dzieci, przy ograniczeniu wpływu czynników zakłócających (badania obserwacyjne kohortowe, badania kliniczno-kontrolne). Równomierny rozkład wszelkich możliwych czynników zakłócających jest najłatwiejszy do uzyskania w badaniach z randomizacją (losowym podziałem na grupy: badaną i kontrolną). W tak zaprojektowanych badaniach nie potwierdzono związku między szczepieniami a padaczką czy zaburzeniami neurorozwojowymi, w tym ze spektrum autyzmu. W randomizowanym badaniu przeprowadzonym we Włoszech, które objęło początkowo ponad 15 tysięcy dzieci, które następnie obserwowano przez pierwsze 10 lat życia, nie zauważono klinicznie istotnych różnic w rozwoju neuropsychologicznym dzieci, niezależnie od tego czy dzieci otrzymały w 1. roku życia szczepionki z małą czy dużą różną dawką tiomersalu. Z kolei w badaniu obserwacyjnym obejmującym kohortę 1047 dzieci w Stanach Zjednoczonych nie wykazano, aby szczepionki z tiomersalem podane w 1. roku życia negatywnie wpłynęły na rozwój neuropsychologiczny dzieci oceniany w ciągu pierwszych 7–10 lat życia. W trzech dużych, populacyjnych badaniach kohortowych, które przeprowadzono w Stanach Zjednoczonych i Danii nie potwierdzono, aby szczepionki (DTPw, MMR oraz pięcio-walentna DTPa-IPV-Hib) zwiększały ryzyko zachorowania na padaczkę lub wystąpienia napadów drgawek bez towarzyszącej gorączki.

Skąd wiadomo, że to nie szczepionki są przyczyną zaburzeń ze spektrum autyzmu?

Obawy dotyczące związku zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) ze szczepieniami są nieuzasadnione. Na podstawie licznych badań jak dotąd brak dowodów na związek:

  • między liczbą antygenów podawanych w szczepionkach a rozwojem ASD,
  • między wczesnym rozpoczęciem szczepień a rozwojem ASD,
  • między podawaniem w szczepionkach tiomersalu a autyzmem,
  • między szczepieniem MMR a autyzmem,
  • między szczepieniem MMR a regresją rozwoju u dzieci z ASD.

Najważniejsze dowody na brak związku autyzmu ze szczepieniami pochodzą z przeglądu systematycznego 5 badań kohortowych i 5 kliniczno-kontrolnych. Iloraz szans czyli wskaźnik ile razy szczepienie zwiększa szanse na rozwój autyzmu wyliczony z badań kohortowych obejmujących łącznie ponad milion badanych dzieci wyniósł 0,89 z 95% przedziałem ufności w zakresie 0,92-1,04, co interpretuje się jako brak wpływu szczepień – innymi słowy autyzm występował ze zbliżoną częstością niezależnie od tego czy dzieci były szczepione czy nie były szczepione. Podobne ilorazy szans dla wpływu tiomersalu zawartego w szczepionkach i szczepionki MMR wynosiły odpowiednio: 1 (95% przedział ufności 0,77-1,31) dla 467 tysięcy badanych oraz 0,84 (95% przedział ufności 0,70-1,01) dla ponad 538 tysięcy badanych w dwóch badaniach kohortowych, co oznacza, że narażenie na tiomersal nie wpływa na ryzyko rozwoju autyzmu.

Za brakiem związku szczepionek z rozwojem autyzmu przemawiają następujące przesłanki:

  • opisy dzieci autystycznych pochodzą z lat 40 XX wieku, co istotne, z okresu przed wprowadzeniem powszechnych szczepień ochronnych, w tym przeciw odrze, śwince i różyczce,
  • wiadomo, że podłoże autyzmu jest uwarunkowane genetycznie. W ostatnich latach zidentyfikowano ponad 100 mutacji lub genów towarzyszących wystąpieniu autyzmu,
  • wycofanie tiomersalu, głównego składnika szczepionek podejrzewanego o rozwój autyzmu, nie spowodowało zmniejszenia częstości jego występowania, wręcz odwrotnie częstość rozpoznawania zaburzeń autystycznych się zwiększa,
  • zwiększeniu liczby dzieci ze spektrum autyzmu towarzyszy zmniejszenie liczby dzieci z nieokreślonym upośledzeniem umysłowym, zatem jedną z przyczyn większej częstości rozpoznawania autyzmu jest dokładniejsza diagnostyka neurologiczna,
  • brak mechanizmu biologicznego, który tłumaczyłby wpływ szczepień na rozwój autyzmu.

Gdzie można znaleźć dowody i potwierdzenie na brak związku przyczynowego pomiędzy autyzmem a szczepieniami?

Zgodnie z wynikami badań naukowych bazujących na medycynie opartej na faktach (Evidence Base Medicine, EBM), publikowanych w recenzowanych czasopismach, nie ma związku między szczepieniami i autyzmem. Przytłaczające dowody wymieniono w reprezentatywnych recenzowanych artykułach, opublikowanych w prestiżowych czasopismach (z wysokim współczynnikiem IF).

 

 

Szczepionki nie wywołują autyzmu. Potwierdzają to dziesiątki niezależnych badań naukowych, których wyniki opublikowano w renomowanych czasopismach.

Poniższa lista obejmuje recenzowane artykuły naukowe opublikowane w renomowanych czasopismach, które nie potwierdzają korelacji (związku przyczynowego) rozwoju zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) oraz szczepień.

  1. Abu Kuwaik G, Roberts W, Zwaigenbaum L, Bryson S, Smith IM, Szatmari P, Modi BM, Tanel N, Brian J. Immunization uptake in younger siblings of children with autism spectrum disorder. Autism. 2014 Feb;18(2):148-55. doi: 10.1177/1362361312459111. Epub 2012 Oct 8. PubMed PMID: 23045216.
  2. Afzal MA, Ozoemena LC, O’Hare A, Kidger KA, Bentley ML, Minor PD. Absence of detectable measles virus genome sequence in blood of autistic children who have had their MMR vaccination during the routine childhood immunization schedule of UK. J Med Virol. 2006 May;78(5):623-30. PubMed PMID: 16555271.
  3. Ahearn WH. What Every Behavior Analyst Should Know About the “MMR Causes Autism” Hypothesis. Behav Anal Pract. 2010 Spring;3(1):46-50. PubMed PMID: 22479671; PubMed Central PMCID: PMC3004684.
  4. Albizzati A, Morè L, Di Candia D, Saccani M, Lenti C. Normal concentrations of heavy metals in autistic spectrum disorders. Minerva Pediatr. 2012 Feb;64(1):27-31. PubMed PMID: 22350041.
  5. Al-Haddad BJS, Oler E, Armistead B, Elsayed NA, Weinberger DR, Bernier R, Burd I, Kapur R, Jacobsson B, Wang C, Mysorekar I, Rajagopal L, Adams Waldorf KM. The fetal origins of mental illness. Am J Obstet Gynecol. 2019 Dec;221(6):549-562. doi: 10.1016/j.ajog.2019.06.013. Epub 2019 Jun 15. Review. PubMed PMID: 31207234; PubMed Central PMCID: PMC6889013.
  6. Allan GM, Ivers N. The autism-vaccine story: fiction and deception? Can Fam Physician. 2010 Oct;56(10):1013. PubMed PMID: 20944043; PubMed Central PMCID: PMC2954080.
  7. Andrews N, Miller E, Grant A, Stowe J, Osborne V, Taylor B. Thimerosal exposure in infants and developmental disorders: a retrospective cohort study in the United kingdom does not support a causal association. Pediatrics. 2004 Sep;114(3):584-91. PubMed PMID: 15342825.
  8. Andrews N, Miller E, Taylor B, Lingam R, Simmons A, Stowe J, Waight P. Recall bias, MMR, and autism. Arch Dis Child. 2002 Dec;87(6):493-4. PubMed PMID: 12456546; PubMed Central PMCID: PMC1755823.
  9. Aps LRMM, Piantola MAF, Pereira SA, Castro JT, Santos FAO, Ferreira LCS. Adverse events of vaccines and the consequences of non-vaccination: a critical review. Rev Saude Publica. 2018;52:40. doi: 10.11606/s1518-8787.2018052000384. Epub 2018 Apr 12. Review. Portuguese, English. PubMed PMID: 29668817; PubMed Central PMCID: PMC5933943.
  10. Bai D, Yip BHK, Windham GC, Sourander A, Francis R, Yoffe R, Glasson E, Mahjani B, Suominen A, Leonard H, Gissler M, Buxbaum JD, Wong K, Schendel D, Kodesh A, Breshnahan M, Levine SZ, Parner ET, Hansen SN, Hultman C, Reichenberg A, Sandin S. Association of Genetic and Environmental Factors With Autism in a 5-Country Cohort. JAMA Psychiatry. 2019 Jul 17;. doi: 10.1001/jamapsychiatry.2019.1411. [Epub ahead of print] PubMed PMID: 31314057.
  11. Baio J, Wiggins L, Christensen DL, Maenner MJ, Daniels J, Warren Z, Kurzius-Spencer M, Zahorodny W, Robinson Rosenberg C, White T, Durkin MS, Imm P, Nikolaou L, Yeargin-Allsopp M, Lee LC, Harrington R, Lopez M, Fitzgerald RT, Hewitt A, Pettygrove S, Constantino JN, Vehorn A, Shenouda J, Hall-Lande J, Van Naarden Braun K, Dowling NF. Prevalence of Autism Spectrum Disorder Among Children Aged 8 Years – Autism and Developmental Disabilities Monitoring Network, 11 Sites, United States, 2014. MMWR Surveill Summ. 2018 Apr 27;67(6):1-23. doi: 10.15585/mmwr.ss6706a1. PubMed PMID: 29701730.
  12. Baird G, Pickles A, Simonoff E, Charman T, Sullivan P, Chandler S, Loucas T, Meldrum D, Afzal M, Thomas B, Jin L, Brown D. Measles vaccination and antibody response in autism spectrum disorders. Arch Dis Child. 2008 Oct;93(10):832-7. doi: 10.1136/adc.2007.122937. Epub 2008 Feb 5. Erratum in: Arch Dis Child. 2008 Dec;93(12):1079. PubMed PMID: 18252754.
  13. Berger BE, Navar-Boggan AM, Omer SB. Congenital rubella syndrome and autism spectrum disorder prevented by rubella vaccination–United States, 2001-2010. BMC Public Health. 2011 May 19;11:340. doi: 10.1186/1471-2458-11-340. PubMed PMID: 21592401; PubMed Central PMCID: PMC3123590.
  14. Black C, Kaye JA, Jick H. Relation of childhood gastrointestinal disorders to autism: nested case-control study using data from the UK General Practice Research Database. BMJ. 2002 Aug 24;325(7361):419-21. PubMed PMID: 12193358; PubMed Central PMCID: PMC119436.
  15. Black SB, Cimino CO, Hansen J, Lewis E, Ray P, Corsaro B, Graepel J, Laufer D. Immunogenicity and safety of measles-mumps-rubella, varicella and Haemophilus influenzae type b vaccines administered concurrently with a fourth dose of heptavalent pneumococcal conjugate vaccine compared with the vaccines administered without heptavalent pneumococcal conjugate vaccine. Pediatr Infect Dis J. 2006 Apr;25(4):306-11. PubMed PMID: 16567981.
  16. Blake J, Hoyme HE, Crotwell PL. A brief history of autism, the autism/vaccine hypothesis and a review of the genetic basis of autism spectrum disorders. S D Med. 2013;Spec no:58-65. Review. PubMed PMID: 23444593.Blake J, Hoyme HE, Crotwell PL. A brief history of autism, the autism/vaccine hypothesis and a review of the genetic basis of autism spectrum disorders. S D Med. 2013;Spec no:58-65. Review. PubMed PMID: 23444593.
  17. Bower H. New research demolishes link between MMR vaccine and autism. BMJ. 1999 Jun 19;318(7199):1643. PubMed PMID: 10373156; PubMed Central PMCID: PMC1116011.
  18. Campbell-Scherer D. Evidence from large Danish cohort does not support an association between the MMR vaccine and autism: facts in a post-truth world. BMJ Evid Based Med. 2019 Oct;24(5):198-199. doi: 10.1136/bmjebm-2019-111212. Epub 2019 Jun 19. PubMed PMID: 31217233.
  19. Campisi L, Imran N, Nazeer A, Skokauskas N, Azeem MW. Autism spectrum disorder. Br Med Bull. 2018 Sep 1;127(1):91-100. doi: 10.1093/bmb/ldy026. PubMed PMID: 30215678.
  20. Chang LV. Information, education, and health behaviors: Evidence from the MMR vaccine autism controversy. Health Econ. 2018 May 2. doi: 10.1002/hec.3645. [Epub ahead of print] PubMed PMID: 29717799.
  21. Chen W, Landau S, Sham P, Fombonne E. No evidence for links between autism, MMR and measles virus. Psychol Med. 2004 Apr;34(3):543-53. PubMed PMID: 15259839.
  22. Christie B. Scottish expert group finds no link between MMR and autism. BMJ. 2002 May 11;324(7346):1118. PubMed PMID: 12008724; PubMed Central PMCID: PMC1172158.
  23. Clements CJ, McIntyre PB. When science is not enough – a risk/benefit profile of thiomersal-containing vaccines. Expert Opin Drug Saf. 2006 Jan;5(1):17-29. Review. PubMed PMID: 16370953.
  24. Committee to Review Adverse Effects of Vaccines, Institute of Medicine; Stratton K, Ford A, Rusch E, Clayton EW, editors. Adverse Effects of Vaccines: Evidence and Causality. Washington (DC): National Academies Press (US); 2011 Aug 25.PubMed PMID: 24624471.
  25. D’Souza J, Todd T. Measles-mumps-rubella vaccine and the development of autism or inflammatory bowel disease: the controversy should end. J Pediatr Pharmacol Ther. 2003 Jul;8(3):187-99. doi: 10.5863/1551-6776-8.3.187. PubMed PMID: 23118678; PubMed Central PMCID: PMC3469143.
  26. D’Souza Y, Fombonne E, Ward BJ. No evidence of persisting measles virus in peripheral blood mononuclear cells from children with autism spectrum disorder. Pediatrics. 2006 Oct;118(4):1664-75. Erratum in: Pediatrics. 2006 Dec;118(6):2608. PubMed PMID: 17015560.
  27. Dales L, Hammer SJ, Smith NJ. Time trends in autism and in MMR immunization coverage in California. JAMA. 2001 Mar 7;285(9):1183-5. PubMed PMID: 11231748.
  28. Davidson M. Vaccination as a cause of autism-myths and controversies. Dialogues Clin Neurosci. 2017 Dec;19(4):403-407. PubMed PMID: 29398935; PubMed Central PMCID: PMC5789217.
  29. de Los Reyes EC. Autism and immunizations: separating fact from fiction. Arch Neurol. 2010 Apr;67(4):490-2. doi: 10.1001/archneurol.2010.57. PubMed PMID: 20385917.
  30. Demicheli V, Rivetti A, Debalini MG, Di Pietrantonj C. Vaccines for measles, mumps and rubella in children. Cochrane Database Syst Rev. 2012 Feb 15;2:CD004407. doi: 10.1002/14651858.CD004407.pub3. Review. PubMed PMID: 22336803.DeStefano F, Bhasin TK, Thompson WW, Yeargin-Allsopp M, Boyle C. Age at first measles-mumps-rubella vaccination in children with autism and school-matched control subjects: a population-based study in metropolitan atlanta. Pediatrics. 2004 Feb;113(2):259-66. PubMed PMID: 14754936.
  31. DeStefano F, Bodenstab HM, Offit PA. Principal Controversies in Vaccine Safety in the United States. Clin Infect Dis. 2019 Feb 12. doi: 10.1093/cid/ciz135. [Epub ahead of print] PubMed PMID: 30753348.
  32. DeStefano F, Chen RT. Autism and measles, mumps, and rubella vaccine: No epidemiological evidence for a causal association. J Pediatr. 2000 Jan;136(1):125-6. PubMed PMID: 10681219.
  33. DeStefano F, Chen RT. Autism and measles-mumps-rubella vaccination: controversy laid to rest? CNS Drugs. 2001;15(11):831-7. Review. PubMed PMID: 11700148.
  34. DeStefano F, Chen RT. Negative association between MMR and autism. Lancet. 1999 Jun 12;353(9169):1987-8. PubMed PMID: 10376608.
  35. DeStefano F, Price CS, Weintraub ES. Increasing exposure to antibody-stimulating proteins and polysaccharides in vaccines is not associated with risk of autism. J Pediatr. 2013 Aug;163(2):561-7. doi: 10.1016/j.jpeds.2013.02.001. Epub 2013 Mar 30. PubMed PMID: 23545349.
  36. DeStefano F, Shimabukuro TT. The MMR Vaccine and Autism. Annu Rev Virol. 2019 Apr 15;. doi: 10.1146/annurev-virology-092818-015515. [Epub ahead of print] PubMed PMID: 30986133.
  37. DeStefano F, Thompson WW. MMR vaccination and autism: is there a link? Expert Opin Drug Saf. 2002 Jul;1(2):115-20. Review. PubMed PMID: 12904145.
  38. DeStefano F, Thompson WW. MMR vaccine and autism: an update of the scientific evidence. Expert Rev Vaccines. 2004 Feb;3(1):19-22. Review. PubMed PMID: 14761240.
  39. DeStefano F. MMR vaccine and autism: a review of the evidence for a causal association. Mol Psychiatry. 2002;7 Suppl 2:S51-2. Review. PubMed PMID: 12142951.
  40. DeStefano F. Vaccines and autism: evidence does not support a causal association. Clin Pharmacol Ther. 2007 Dec;82(6):756-9. Epub 2007 Oct 10. Review. PubMed PMID: 17928818.
  41. DeWilde S, Carey IM, Richards N, Hilton SR, Cook DG. Do children who become autistic consult more often after MMR vaccination? Br J Gen Pract. 2001 Mar;51(464):226-7. PubMed PMID: 11255906; PubMed Central PMCID: PMC1313956.
  42. Di Pasquale A, Bonanni P, Garçon N, Stanberry LR, El-Hodhod M, Tavares Da Silva F. Vaccine safety evaluation: Practical aspects in assessing benefits and risks. Vaccine. 2016 Nov 8. pii: S0264-410X(16)30974-4. doi: 10.1016/j.vaccine.2016.10.039. [Epub ahead of print] PubMed PMID: 27836435.
  43. Di Pietrantonj C, Rivetti A, Marchione P, Debalini MG, Demicheli V. Vaccines for measles, mumps, rubella, and varicella in children. Cochrane Database Syst Rev. 2020;4(4):CD004407. Published 2020 Apr 20. doi:10.1002/14651858.CD004407.pub4
  44. Doja A, Roberts W. Immunizations and autism: a review of the literature. Can J Neurol Sci. 2006 Nov;33(4):341-6. Review. PubMed PMID: 17168158.
  45. El-Ansary A, Chirumbolo S, Bhat RS, Dadar M, Ibrahim EM, Bjørklund G. The Role of Lipidomics in Autism Spectrum Disorder. Mol Diagn Ther. 2019 Nov 5;. doi: 10.1007/s40291-019-00430-0. [Epub ahead of print] Review. PubMed PMID: 31691195.
  46. Elliman D, Bedford H. MMR: where are we now? Arch Dis Child. 2007 Dec;92(12):1055-7. Epub 2007 Jul 11. Review. PubMed PMID: 17626143; PubMed Central PMCID: PMC2066086.
  47. Farrington CP, Miller E, Taylor B. MMR and autism: further evidence against a causal association. Vaccine. 2001 Jun 14;19(27):3632-5. PubMed PMID: 11395196.
  48. Fitzpatrick M. The end of the road for the campaign against MMR. Br J Gen Pract. 2007 Aug;57(541):679. PubMed PMID: 17688775; PubMed Central PMCID: PMC2099687.
  49. Fombonne E, Chakrabarti S. No evidence for a new variant of measles-mumps-rubella-induced autism. Pediatrics. 2001 Oct;108(4):E58. PubMed PMID: 11581466.
  50. Fombonne E, Zakarian R, Bennett A, Meng L, McLean-Heywood D. Pervasive developmental disorders in Montreal, Quebec, Canada: prevalence and links with immunizations. Pediatrics. 2006 Jul;118(1):e139-50. PubMed PMID: 16818529.
  51. Gabis LV, Attia OL, Goldman M, Barak N, Tefera P, Shefer S, Shaham M, Lerman-Sagie T. The myth of vaccination and autism spectrum. Eur J Paediatr Neurol. 2022 Jan;36:151-158. doi: 10.1016/j.ejpn.2021.12.011. Epub 2021 Dec 22. PMID: 34996019; PMCID: PMC8694782.
  52. Gadad BS, Lia W, Yazdani U, Grady S, Johnson T, Hammond J, Gunn G, Curtis B, English C, Yutuc V, Ferrier C, Sackett GP, Marti N, Young K, Lewiston L, German DC. Administration of thimerosal-containing vaccines to infant rhesus macaques does not result in autism-like behavior or neuropathology. PNAS; Sept 2015. doi: 10.1073/pnas.1500968112.
  53. García-Fernández L, Hernández AV, Suárez Moreno V, Fiestas F. [Addressing the controversy regarding the association between thimerosal-containing vaccines and autism]. Rev Peru Med Exp Salud Publica. 2013 Apr;30(2):268-74. Spanish. PubMed PMID: 23949514.
  54. Gentile I, Bravaccio C, Bonavolta R, Zappulo E, Scarica S, Riccio MP, Settimi A, Portella G, Pascotto A, Borgia G. Response to measles-mumps-rubella vaccine in children with autism spectrum disorders. In Vivo. 2013 May-Jun;27(3):377-82. PubMed PMID: 23606694.
  55. Geoghegan S, O’Callaghan KP, Offit PA. Vaccine Safety: Myths and Misinformation. Front Microbiol. 2020 Mar 17;11:372. doi: 10.3389/fmicb.2020.00372. PMID: 32256465; PMCID: PMC7090020.
  56. Gerber JS, Offit PA. Vaccines and autism: a tale of shifting hypotheses. Clin Infect Dis. 2009 Feb 15;48(4):456-61. doi: 10.1086/596476. Review. PubMed PMID: 19128068; PubMed Central PMCID: PMC2908388.
  57. Gidengil C, Goetz MB, Newberry S, Maglione M, Hall O, Larkin J, Motala A, Hempel S. Safety of vaccines used for routine immunization in the United States: An updated systematic review and meta-analysis. Vaccine. 2021 Jun 23;39(28):3696-3716. doi: 10.1016/j.vaccine.2021.03.079. Epub 2021 May 25. PMID: 34049735.
  58. Glasper EA. New evidence reaffirms the safety of the MMR vaccine. Br J Nurs. 2002 Jun 27-Jul 10;11(12):794. PubMed PMID: 12131827.
  59. Glickman G, Harrison E, Dobkins K. Vaccination Rates among Younger Siblings of Children with Autism. N Engl J Med. 2017 Sep 14;377(11):1099-1101. doi: 10.1056/NEJMc1708223. PubMed PMID: 28902586.
  60. Goin-Kochel RP, Mire SS, Dempsey AG, Fein RH, Guffey D, Minard CG, Cunningham RM, Sahni LC, Boom JA. Parental report of vaccine receipt in children with autism spectrum disorder: Do rates differ by pattern of ASD onset? Vaccine. 2016 Mar 8;34(11):1335-42. doi: 10.1016/j.vaccine.2016.02.008. Epub 2016 Feb 8. PubMed PMID: 26868082.
  61. Halsey NA, Hyman SL; Conference Writing Panel. Measles-mumps-rubella vaccine and autistic spectrum disorder: report from the New Challenges in Childhood Immunizations Conference convened in Oak Brook, Illinois, June 12-13, 2000. Pediatrics. 2001 May;107(5):E84. Review. PubMed PMID: 11331734.
  62. Hamad AF, Alessi-Severini S, Mahmud SM, Brownell M, Kuo IF. Prenatal antibiotics exposure and the risk of autism spectrum disorders: A population-based cohort study. PLoS One. 2019;14(8):e0221921. doi: 10.1371/journal.pone.0221921. eCollection 2019. PubMed PMID: 31465485; PubMed Central PMCID: PMC6715235.
  63. Hayney MS. Vaccine safety: no link between thimerosal and autism. J Am Pharm Assoc (2003). 2004 Nov-Dec;44(6):725-6. PubMed PMID: 15637857.
  64. Hensley E, Briars L. Closer look at autism and the measles-mumps-rubella vaccine. J Am Pharm Assoc (2003). 2010 Nov-Dec;50(6):736-41. doi: 10.1331/JAPhA.2010.10004. Review. PubMed PMID: 21071320.
  65. Heron J, Golding J; ALSPAC Study Team. Thimerosal exposure in infants and developmental disorders: a prospective cohort study in the United kingdom does not support a causal association. Pediatrics. 2004 Sep;114(3):577-83. PubMed PMID: 15342824.
  66. Hertz-Picciotto I, Green PG, Delwiche L, Hansen R, Walker C, Pessah IN. Blood mercury concentrations in CHARGE Study children with and without autism. Environ Health Perspect. 2010 Jan;118(1):161-6. doi: 10.1289/ehp.0900736. PubMed PMID: 20056569; PubMed Central PMCID: PMC2831962.
  67. Hessel L. [Mercury in vaccines]. Bull Acad Natl Med. 2003;187(8):1501-10. Review. French. PubMed PMID: 15146581.
  68. Honda H, Shimizu Y, Rutter M. No effect of MMR withdrawal on the incidence of autism: a total population study. J Child Psychol Psychiatry. 2005 Jun;46(6):572-9. PubMed PMID: 15877763.
  69. Hornig M, Briese T, Buie T, Bauman ML, Lauwers G, Siemetzki U, Hummel K, Rota PA, Bellini WJ, O’Leary JJ, Sheils O, Alden E, Pickering L, Lipkin WI. Lack of association between measles virus vaccine and autism with enteropathy: a case-control study. PLoS One. 2008 Sep 4;3(9):e3140. doi: 10.1371/journal.pone.0003140. PubMed PMID: 18769550; PubMed Central PMCID: PMC2526159.
  70. Hotez PJ. Texas and Its Measles Epidemics. PLoS Med. 2016 Oct 25;13(10):e1002153. doi: 10.1371/journal.pmed.1002153. PubMed PMID: 27780206; PubMed Central PMCID: PMC5079653.
  71. Hurley AM, Tadrous M, Miller ES. Thimerosal-containing vaccines and autism: a review of recent epidemiologic studies. J Pediatr Pharmacol Ther. 2010 Jul;15(3):173-81. PubMed PMID: 22477809; PubMed Central PMCID: PMC3018252.
  72. Hutton J. Does Rubella Cause Autism: A 2015 Reappraisal? Front Hum Neurosci. 2016 Feb 1;10:25. doi: 10.3389/fnhum.2016.00025. Review. PubMed PMID: 26869906; PubMed Central PMCID: PMC4734211.
  73. Hviid A, Hansen JV, Frisch M, Melbye M. Measles, Mumps, Rubella Vaccination and Autism: A Nationwide Cohort Study. Ann Intern Med. 2019 Mar 5. doi: 10.7326/M18-2101. [Epub ahead of print] PubMed PMID: 30831578.
  74. Hviid A, Stellfeld M, Wohlfahrt J, Melbye M. Association between thimerosal-containing vaccine and autism. JAMA. 2003 Oct 1;290(13):1763-6. PubMed PMID: 14519711.
  75. Institute of Medicine (US) Immunization Safety Review Committee. Immunization Safety Review: Vaccines and Autism. Washington (DC): National Academies Press (US); 2004.PubMed PMID: 20669467.
  76. Iqbal S, Barile JP, Thompson WW, DeStefano F. Number of antigens in early childhood vaccines and neuropsychological outcomes at age 7-10 years. Pharmacoepidemiol Drug Saf. 2013 Dec;22(12):1263-70. doi: 10.1002/pds.3482. Epub 2013 Jul 12. PubMed PMID: 23847024.
  77. Jain A, Marshall J, Buikema A, Bancroft T, Kelly JP, Newschaffer CJ. Jain A. Autism Occurrence by MMR Vaccine Status among US Children with Older Siblings with and without Autism. JAMA 2015;313(15):1534-40.
  78. Jefferson T, Price D, Demicheli V, Bianco E; European Research Program for Improved Vaccine Safety Surveillance (EUSAFEVAC) Project. Unintended events following immunization with MMR: a systematic review. Vaccine. 2003 Sep 8;21(25-26):3954-60. Review. PubMed PMID: 12922131.
  79. Jefferson T, Rudin M, Di Pietrantonj C. Adverse events after immunisation with aluminium-containing DTP vaccines: systematic review of the evidence. Lancet Infect Dis. 2004 Feb;4(2):84-90. Review. PubMed PMID: 14871632.
  80. Jick H, Kaye JA. Epidemiology and possible causes of autism. Pharmacotherapy. 2003 Dec;23(12):1524-30. Erratum in: Pharmacotherapy. 2004;24(4):following table of contents. PubMed PMID: 14695031.
  81. Jutla A, Reed H, Veenstra-VanderWeele J. The Architecture of Autism Spectrum Disorder Risk: What Do We Know, and Where Do We Go From Here?. JAMA Psychiatry. 2019 Jul 17;. doi: 10.1001/jamapsychiatry.2019.1375. [Epub ahead of print] PubMed PMID: 31314055.
  82. Kaye JA, del Mar Melero-Montes M, Jick H. Mumps, measles, and rubella vaccine and the incidence of autism recorded by general practitioners: a time trend analysis. BMJ. 2001 Feb 24;322(7284):460-3. PubMed PMID: 11222420; PubMed Central PMCID: PMC26561.
  83. King BH. Promising Forecast for Autism Spectrum Disorders. JAMA. 2015 Apr 21;313(15):1518-1519. doi: 10.1001/jama.2015.2628. PubMed PMID: 25898047.
  84. Klein KC, Diehl EB. Relationship between MMR vaccine and autism. Ann Pharmacother. 2004 Jul-Aug;38(7-8):1297-300. Epub 2004 Jun 1. Review. PubMed PMID: 15173555.
  85. Kuppili PP, Manohar H, Menon V. Current status of vaccines in psychiatry-A narrative review. Asian J Psychiatr. 2018 Jan;31:112-120. doi: 10.1016/j.ajp.2018.02.004. Epub 2018 Feb 15. Review. PubMed PMID: 29476951.
  86. Lazoff T, Zhong L, Piperni T, Fombonne E. Prevalence of pervasive developmental disorders among children at the English Montreal School Board. Can J Psychiatry. 2010 Nov;55(11):715-20. PubMed PMID: 21070699.
  87. Lingam R, Simmons A, Andrews N, Miller E, Stowe J, Taylor B. Prevalence of autism and parentally reported triggers in a north east London population. Arch Dis Child. 2003 Aug;88(8):666-70. PubMed PMID: 12876158; PubMed Central PMCID: PMC1719604.
  88. Ludvigsson JF, Winell H, Sandin S, Cnattingius S, Stephansson O, Pasternak B. Maternal Influenza A(H1N1) Immunization During Pregnancy and Risk for Autism Spectrum Disorder in Offspring : A Cohort Study. Ann Intern Med. 2020 Sep 1. doi: 10.7326/M20-0167. Epub ahead of print. PMID: 32866418.
  89. Madsen KM, Hviid A, Vestergaard M, Schendel D, Wohlfahrt J, Thorsen P, Olsen J, Melbye M. A population-based study of measles, mumps, and rubella vaccination and autism. N Engl J Med. 2002 Nov 7;347(19):1477-82. PubMed PMID: 12421889.
  90. Madsen KM, Hviid A, Vestergaard M, Schendel D, Wohlfahrt J, Thorsen P, Olsen J, Melbye M. [MMR vaccination and autism–a population-based follow-up study]. Ugeskr Laeger. 2002 Dec 2;164(49):5741-4. Danish. PubMed PMID: 12523209.
  91. Madsen KM, Lauritsen MB, Pedersen CB, Thorsen P, Plesner AM, Andersen PH, Mortensen PB. Thimerosal and the occurrence of autism: negative ecological evidence from Danish population-based data. Pediatrics. 2003 Sep;112(3 Pt 1):604-6. PubMed PMID: 12949291.
  92. Madsen KM, Vestergaard M. MMR vaccination and autism : what is the evidence for a causal association? Drug Saf. 2004;27(12):831-40. Review. PubMed PMID: 15366972.
  93. Maglione MA, Das L, Raaen L, Smith A, Chari R, Newberry S, Shanman R, Perry T, Goetz MB, Gidengil C. Safety of Vaccines Used for Routine Immunization of US Children: A Systematic Review. Pediatrics; 2014 July 1 (published online). doi: 10.1542/peds.2014-1079
  94. Mäkelä A, Nuorti JP, Peltola H. Neurologic disorders after measles-mumps-rubella vaccination. Pediatrics. 2002 Nov;110(5):957-63. PubMed PMID: 12415036.
  95. Marin M, Broder KR, Temte JL, Snider DE, Seward JF; Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Use of combination measles, mumps, rubella, and varicella vaccine: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR Recomm Rep. 2010 May 7;59(RR-3):1-12. PubMed PMID: 20448530.
  96. Marwick C. US report finds no link between MMR and autism. BMJ. 2001 May 5;322(7294):1083. PubMed PMID: 11337432; PubMed Central PMCID: PMC1120232.
  97. Meadows M. IOM report: no link between vaccines and autism. FDA Consum. 2004 Sep-Oct;38(5):18-9. PubMed PMID: 15595144.
  98. Meilleur AA, Fombonne E. Regression of language and non-language skills in pervasive developmental disorders. J Intellect Disabil Res. 2009 Feb;53(2):115-24. doi: 10.1111/j.1365-2788.2008.01134.x. Epub 2008 Nov 27. PubMed PMID: 19054269.
  99. Miller E, Andrews N, Grant A, Stowe J, Taylor B. No evidence of an association between MMR vaccine and gait disturbance. Arch Dis Child. 2005 Mar;90(3):292-6. PubMed PMID: 15723921; PubMed Central PMCID: PMC1720314.
  100. Miller E. Measles-mumps-rubella vaccine and the development of autism. Semin Pediatr Infect Dis. 2003 Jul;14(3):199-206. Review. PubMed PMID: 12913832.
  101. Miller L, Reynolds J. Autism and vaccination-the current evidence. J Spec Pediatr Nurs. 2009 Jul;14(3):166-72. doi: 10.1111/j.1744-6155.2009.00194.x. Review. PubMed PMID: 19614825.
  102. Morris G, Puri BK, Frye RE, Maes M. The Putative Role of Environmental Mercury in the Pathogenesis and Pathophysiology of Autism Spectrum Disorders and Subtypes. Mol Neurobiol. 2017 Jul 22. doi: 10.1007/s12035-017-0692-2. [Epub ahead of print] Review. PubMed PMID: 28733900.
  103. Motta M, Callaghan T, Sylvester S. Knowing less but presuming more: Dunning-Kruger effects and the endorsement of anti-vaccine policy attitudes. Soc Sci Med. 2018 Aug;211:274-281. doi: 10.1016/j.socscimed.2018.06.032. Epub 2018 Jun 25. PubMed PMID: 29966822.
  104. Mrozek-Budzyn D, Kiełtyka A, Majewska R. [Lack of association between MMR vaccination and the incidence of autism in children: a case-control study]. Przegl Epidemiol. 2009;63(1):107-12. Polish. PubMed PMID: 19522237.
  105. Mrozek-Budzyn D, Kiełtyka A, Majewska R. Lack of association between measles-mumps-rubella vaccination and autism in children: a case-control study. Pediatr Infect Dis J. 2010 May;29(5):397-400. doi: 10.1097/INF.0b013e3181c40a8a. PubMed PMID: 19952979.
  106. Mrozek-Budzyn D, Kiełtyka A. [The relationship between MMR vaccination level and the number of new cases of autism in children].Przegl Epidemiol. 2008;62(3):597-604. Polish. PubMed PMID: 19108524.
  107. Mrozek-Budzyn D, Majewska R, Kiełtyka A, Augustyniak M. Lack of Association Between Measles-Mumps-Rubella Vaccination and Autism in Children: A Case-Control Study. Pediatr Infect Dis J. 2010;29(5):397-400.
  108. Mrozek-Budzyn D, Majewska R, Kiełtyka A. Early exposure to thimerosal-containing vaccines and children’s cognitive development. A 9-year prospective birth cohort study in Poland. Eur J Pediatr. 2015 Mar;174(3):383-91. doi: 10.1007/s00431-014-2412-5. Epub 2014 Sep 5. PubMed PMID: 25185528; PubMed Central PMCID: PMC4334107.
  109. Muhle R, Trentacoste SV, Rapin I. The genetics of autism. Pediatrics. 2004 May;113(5):e472-86. Review. PubMed PMID: 15121991.
  110. Nelson KB, Bauman ML. Thimerosal and autism? Pediatrics. 2003 Mar;111(3):674-9. Review. PubMed PMID: 12612255.
  111. Ng M, de Montigny JG, Ofner M, Do MT. Environmental factors associated with autism spectrum disorder: a scoping review for the years 2003-2013. Health Promot Chronic Dis Prev Can. 2017 Jan;37(1):1-23. English, French. PubMed PMID: 28102992.
  112. Offit PA, Coffin SE. Communicating science to the public: MMR vaccine and autism. Vaccine. 2003 Dec 8;22(1):1-6. Review. PubMed PMID: 14604564.
  113. Offit PA. Thimerosal and vaccines–a cautionary tale. N Engl J Med. 2007 Sep 27;357(13):1278-9. PubMed PMID: 17898096.
  114. Offit PA. Vaccines and autism in primate model. Proc Natl Acad Sci U S A. 2015 Oct 6;112(40):12236-7. doi: 10.1073/pnas.1516574112. Epub 2015 Sep 28. PubMed PMID: 26417097; PubMed Central PMCID: PMC4603512.
  115. OʼLeary ST, Riley LE, Lindley MC, Allison MA, Albert AP, Fisher A, Jiles AJ, Crane LA, Hurley LP, Beaty B, Brtnikova M, Kempe A. Obstetrician-Gynecologists’ Strategies to Address Vaccine Refusal Among Pregnant Women. Obstet Gynecol. 2019 Jan;133(1):40-47. doi: 10.1097/AOG.0000000000003005. PubMed PMID: 30531564.
  116. Omer SB, Yildirim I. Further Evidence of MMR Vaccine Safety: Scientific and Communications Considerations. Ann Intern Med. 2019 Mar 5. doi: 10.7326/M19-0596. [Epub ahead of print] PubMed PMID: 30831577.
  117. Ophir Y, Jamieson KH. Intentions to use a novel Zika vaccine: the effects of misbeliefs about the MMR vaccine and perceptions about Zika. J Public Health (Oxf). 2018 Mar 15. doi: 10.1093/pubmed/fdy042. [Epub ahead of print] PubMed PMID: 29554290.
  118. Parker SK, Schwartz B, Todd J, Pickering LK. Thimerosal-containing vaccines and autistic spectrum disorder: a critical review of published original data. Pediatrics. 2004 Sep;114(3):793-804. Review. Erratum in: Pediatrics. 2005 Jan;115(1):200. PubMed PMID: 15342856.
  119. Patja A, Davidkin I, Kurki T, Kallio MJ, Valle M, Peltola H. Serious adverse events after measles-mumps-rubella vaccination during a fourteen-year prospective follow-up. Pediatr Infect Dis J. 2000 Dec;19(12):1127-34. PubMed PMID: 11144371.
  120. Peltola H, Patja A, Leinikki P, Valle M, Davidkin I, Paunio M. No evidence for measles, mumps, and rubella vaccine-associated inflammatory bowel disease or autism in a 14-year prospective study. Lancet. 1998 May 2;351(9112):1327-8. PubMed PMID: 9643797.
  121. Pichichero ME, Cernichiari E, Lopreiato J, Treanor J. Mercury concentrations and metabolism in infants receiving vaccines containing thiomersal: a descriptive study. Lancet. 2002 Nov 30;360(9347):1737-41. PubMed PMID: 12480426.
  122. Plotkin SA, Offit PA, DeStefano F, Larson HJ, Arora NK, Zuber PLF, Fombonne E, Sejvar J, Lambert PH, Hviid A, Halsey N, Garçon N, Peden K, Pollard AJ, Markowitz LE, Glanz J. The science of vaccine safety: Summary of meeting at Wellcome Trust. Vaccine. 2020 Jan 24;. doi: 10.1016/j.vaccine.2020.01.024. [Epub ahead of print] PubMed PMID: 31987690.
  123. Price CS, Thompson WW, Goodson B, Weintraub ES, Croen LA, Hinrichsen VL, Marcy M, Robertson A, Eriksen E, Lewis E, Bernal P, Shay D, Davis RL, DeStefano F. Prenatal and infant exposure to thimerosal from vaccines and immunoglobulins and risk of autism. Pediatrics. 2010 Oct;126(4):656-64. doi: 10.1542/peds.2010-0309. Epub 2010 Sep 13. PubMed PMID: 20837594.
  124. Qian M, Chou SY, Lai EK. Confirmatory bias in health decisions: Evidence from the MMR-autism controversy. J Health Econ. 2020 Mar;70:102284. doi: 10.1016/j.jhealeco.2019.102284. Epub 2020 Feb 10. PMID: 32057491.
  125. Richler J, Luyster R, Risi S, Hsu WL, Dawson G, Bernier R, Dunn M, Hepburn S, Hyman SL, McMahon WM, Goudie-Nice J, Minshew N, Rogers S, Sigman M, Spence MA, Goldberg WA, Tager-Flusberg H, Volkmar FR, Lord C. Is there a ‘regressive phenotype’ of Autism Spectrum Disorder associated with the measles-mumps-rubella vaccine? A CPEA Study. J Autism Dev Disord. 2006 Apr;36(3):299-316. PubMed PMID: 16729252.
  126. Roehr B. Study finds no association between autism and vaccination. BMJ. 2013 Apr 3;346:f2095. doi: 10.1136/bmj.f2095. PubMed PMID: 23554072.
  127. Rümke HC, Visser HK. [Childhood vaccinations anno 2004. II. The real and presumed side effects of vaccination]. Ned Tijdschr Geneeskd. 2004 Feb 21;148(8):364-71. Review. Dutch. PubMed PMID: 15032089.
  128. Russell SJ, Babovic-Vuksanovic D, Bexon A, Cattaneo R, Dingli D, Dispenzieri A, Deyle DR, Federspiel MJ, Fielding A, Galanis E, Lacy MQ, Leibovich BC, Liu MC, Muñoz-Alía M, Miest TC, Molina JR, Mueller S, Okuno SH, Packiriswamy N, Peikert T, Raffel C, Van Rhee F, Ungerechts G, Young PR, Zhou Y, Peng KW. Oncolytic Measles Virotherapy and Opposition to Measles Vaccination. Mayo Clin Proc. 2019 Sep;94(9):1834-1839. doi: 10.1016/j.mayocp.2019.05.006. Epub 2019 Jun 22. Review. PubMed PMID: 31235278; PubMed Central PMCID: PMC6800178.
  129. Saemundsen E, Magnússon P, Georgsdóttir I, Egilsson E, Rafnsson V. Prevalence of autism spectrum disorders in an Icelandic birth cohort. BMJ Open. 2013 Jun 20;3(6). pii: e002748. doi: 10.1136/bmjopen-2013-002748. PubMed PMID: 23788511; PubMed Central PMCID: PMC3693420.
  130. Schechter R, Grether JK. Continuing increases in autism reported to California’s developmental services system: mercury in retrograde.Arch Gen Psychiatry. 2008 Jan;65(1):19-24. doi: 10.1001/archgenpsychiatry.2007.1. PubMed PMID: 18180424.
  131. Schultz ST. Does thimerosal or other mercury exposure increase the risk for autism? A review of current literature. Acta Neurobiol Exp (Wars). 2010;70(2):187-95. Review. PubMed PMID: 20628442.
  132. Sealey LA, Hughes BW, Sriskanda AN, Guest JR, Gibson AD, Johnson-Williams L, Pace DG, Bagasra O. Environmental factors in the development of autism spectrum disorders. Environ Int. 2016 Mar;88:288-98. doi: 10.1016/j.envint.2015.12.021. Epub 2016 Jan 28. Review. PubMed PMID: 26826339.
  133. Shevell M, Fombonne E. Autism and MMR vaccination or thimerosal exposure: an urban legend? Can J Neurol Sci. 2006 Nov;33(4):339-40. PubMed PMID: 17168157.
  134. Singh VK, Rivas WH. Detection of antinuclear and antilaminin antibodies in autistic children who received thimerosal-containing vaccines. J Biomed Sci. 2004 Sep-Oct;11(5):607-10. PubMed PMID: 15316135.
  135. Smeeth L, Cook C, Fombonne E, Heavey L, Rodrigues LC, Smith PG, Hall AJ. MMR vaccination and pervasive developmental disorders: a case-control study. Lancet. 2004 Sep 11-17;364(9438):963-9. PubMed PMID: 15364187.
  136. Smith MJ, Woods CR. On-time vaccine receipt in the first year does not adversely affect neuropsychological outcomes. Pediatrics. 2010 Jun;125(6):1134-41. doi: 10.1542/peds.2009-2489. Epub 2010 May 24. PubMed PMID: 20498176.
  137. Solt I, Bornstein J. [Childhood vaccines and autism–much ado about nothing?]. Harefuah. 2010 Apr;149(4):251-5, 260. Review. Hebrew. PubMed PMID: 20812501.
  138. Spencer JP, Trondsen Pawlowski RH, Thomas S. Vaccine Adverse Events: Separating Myth from Reality. Am Fam Physician. 2017 Jun 15;95(12):786-794. Review. PubMed PMID: 28671426.
  139. Steffenburg S, Steffenburg U, Gillberg C. Autism spectrum disorders in children with active epilepsy and learning disability: comorbidity, pre- and perinatal background, and seizure characteristics. Dev Med Child Neurol. 2003 Nov;45(11):724-30. PubMed PMID: 14580127.
  140. Stehr-Green P, Tull P, Stellfeld M, Mortenson PB, Simpson D. Autism and thimerosal-containing vaccines: lack of consistent evidence for an association. Am J Prev Med. 2003 Aug;25(2):101-6. PubMed PMID: 12880876.
  141. Stoner R, Chow ML, Boyle MP, Sunkin SM, Mouton PR, Roy S, Wynshaw-Boris A, Colamarino SA, Lein ES, Courchesne E. Patches of disorganization in the neocortex of children with autism. N Engl J Med. 2014 Mar 27;370(13):1209-19. doi: 10.1056/NEJMoa1307491. PubMed PMID: 24670167; PubMed Central PMCID: PMC4499461.
  142. Swedish Council on Health Technology Assessment. Vaccines to Children: Protective Effect and Adverse Events: A Systematic Review [Internet]. Stockholm: Swedish Council on Health Technology Assessment (SBU); 2009 Feb. Available From http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK447995/ PubMed PMID: 28876765.
  143. Takahashi H, Suzumura S, Shirakizawa F, Wada N, Tanaka-Taya K, Arai S, Okabe N, Ichikawa H, Sato T. An epidemiological study on Japanese autism concerning routine childhood immunization history. Jpn J Infect Dis. 2003 Jun;56(3):114-7. PubMed PMID: 12944678.
  144. Taylor B, Lingam R, Simmons A, Stowe J, Miller E, Andrews N. Autism and MMR vaccination in North London; no causal relationship.Mol Psychiatry. 2002;7 Suppl 2:S7-8. PubMed PMID: 12142932.
  145. Taylor B, Miller E, Farrington CP, Petropoulos MC, Favot-Mayaud I, Li J, Waight PA. Autism and measles, mumps, and rubella vaccine: no epidemiological evidence for a causal association. Lancet. 1999 Jun 12;353(9169):2026-9. PubMed PMID: 10376617.
  146. Taylor B, Miller E, Lingam R, Andrews N, Simmons A, Stowe J. Measles, mumps, and rubella vaccination and bowel problems or developmental regression in children with autism: population study. BMJ. 2002 Feb 16;324(7334):393-6. PubMed PMID: 11850369; PubMed Central PMCID: PMC65532.
  147. Taylor B. Vaccines and the changing epidemiology of autism. Child Care Health Dev. 2006 Sep;32(5):511-9. Review. PubMed PMID: 16919130.
  148. Taylor LE, Swerdfeger AL, Eslick GD. Vaccines are not associated with autism: An evidence-based meta-analysis of case-control and cohort studies. Vaccine. 2014 Jun 17;32(29):3623-9. doi: 10.1016/j.vaccine.2014.04.085. Epub 2014 May 9. PubMed PMID: 24814559.
  149. Thjodleifsson B, Davídsdóttir K, Agnarsson U, Sigthórsson G, Kjeld M, Bjarnason I. Effect of Pentavac and measles-mumps-rubella (MMR) vaccination on the intestine. Gut. 2002 Dec;51(6):816-7. PubMed PMID: 12427783; PubMed Central PMCID: PMC1773472.
  150. Thompson WW, Price C, Goodson B, Shay DK, Benson P, Hinrichsen VL, Lewis E, Eriksen E, Ray P, Marcy SM, Dunn J, Jackson LA, Lieu TA, Black S, Stewart G, Weintraub ES, Davis RL, DeStefano F; Vaccine Safety Datalink Team. Early thimerosal exposure and neuropsychological outcomes at 7 to 10 years. N Engl J Med. 2007 Sep 27;357(13):1281-92. PubMed PMID: 17898097.
  151. Tomeny TS, Vargo CJ, El-Toukhy S. Geographic and demographic correlates of autism-related anti-vaccine beliefs on Twitter, 2009-15. Soc Sci Med. 2017 Oct;191:168-175. doi: 10.1016/j.socscimed.2017.08.041. Epub 2017 Sep 4. PubMed PMID: 28926775; PubMed Central PMCID: PMC5623105.
  152. Uchiyama T, Kurosawa M, Inaba Y. MMR-vaccine and regression in autism spectrum disorders: negative results presented from Japan. J Autism Dev Disord. 2007 Feb;37(2):210-7. PubMed PMID: 16865547.
  153. Uno Y, Uchiyama T, Kurosawa M, Aleksic B, Ozaki N. Early exposure to the combined measles-mumps-rubella vaccine and thimerosal-containing vaccines and risk of autism spectrum disorder. Vaccine. 2015 May 15;33(21):2511-6. doi: 10.1016/j.vaccine.2014.12.036. PubMed PMID: 25562790.
  154. Uno Y, Uchiyama T, Kurosawa M, Aleksic B, Ozaki N. The combined measles, mumps, and rubella vaccines and the total number of vaccines are not associated with development of autism spectrum disorder: the first case-control study in Asia. Vaccine. 2012 Jun 13;30(28):4292-8. doi: 10.1016/j.vaccine.2012.01.093. Epub 2012 Apr 20. PubMed PMID: 22521285.
  155. Verstraeten T, Davis RL, DeStefano F, Lieu TA, Rhodes PH, Black SB, Shinefield H, Chen RT; Vaccine Safety Datalink Team. Safety of thimerosal-containing vaccines: a two-phased study of computerized health maintenance organization databases. Pediatrics. 2003 Nov;112(5):1039-48. Erratum in: Pediatrics. 2004 Jan;113(1):184. PubMed PMID: 14595043.
  156. Weisser K, Bauer K, Volkers P, Keller-Stanislawski B. [Thiomersal and immunisations]. Bundesgesundheitsblatt Gesundheitsforschung Gesundheitsschutz. 2004 Dec;47(12):1165-74. Review. German. PubMed PMID: 15583887.
  157. Whitehouse AJ, Maybery M, Wray JA, Hickey M. No association between early gastrointestinal problems and autistic-like traits in the general population. Dev Med Child Neurol. 2011 May;53(5):457-62. doi: 10.1111/j.1469-8749.2011.03915.x. Epub 2011 Mar 21. PubMed PMID: 21418197.
  158. Zerbo O, Qian Y, Yoshida C, Fireman BH, Klein NP, Croen LA. Association Between Influenza Infection and Vaccination During Pregnancy and Risk of Autism Spectrum Disorder. JAMA Pediatr. 2017 Jan 2;171(1):e163609. doi: 10.1001/jamapediatrics.2016.3609. PubMed PMID: 27893896.

Czy można szczepić dzieci z zespołem Downa?

Zespół Downa jest jednym z najczęstszych zespołów wad wrodzonych. Dochodzi do niego na skutek aberracji chromosomowej, czyli nieprawidłowego podziału materiału genetycznego w momencie łączenia się komórki jajowej i plemnika. Charakteryzuje się obecnością dodatkowego chromosomu 21 albo jego części, co prowadzi do wielu wad rozwojowych.

Dzieci z zespołem Downa powinny być szczepione zgodnie z kalendarzem szczepień. Zespół Downa jako taki nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia. Jednak podobnie jak w przypadku dzieci bez obciążeń genetycznych musimy wziąć pod uwagę czynniki oceniane w czasie kwalifikacji pacjenta do szczepienia. Stąd też, np. wystąpienie objawów neurologicznych (np. padaczki) może być czasowym przeciwwskazaniem do szczepień (szczególnie w przypadku szczepionki ze składnikiem krztuścowym czy tez szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce). Z drugiej strony ponieważ dzieci z zespołem Downa mogą mieć dodatkowe obciążenia oraz predyspozycje do rozwoju wad serca czy ciężkich zapaleń płuc i wielu innych schorzeń bardzo jest rozszerzenie obowiązkowego kalendarza szczepień i  uwzględnienie szczepień przeciw pneumokokom, grypie, meningokokom, czy ospie wietrznej. W takim wypadku choroba przewlekła jest wskazaniem do rozszerzenia kalendarza sczepień i zastosowania dodatkowej profilaktyki.

Czy określono maksymalną liczbę antygenów, którą można podać w czasie wizyty szczepiennej?

Czy istnieje związek między cukrzycą a szczepieniem przeciw COVID-19?

Wyniki badań naukowych nie potwierdzają związku pomiędzy rozwojem cukrzycy a szczepieniami.

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się podwyższonym poziomem cukru we krwi (hiperglikemią) na skutek defektu produkcji lub działania insuliny. Insulina jest hormonem produkowanym przez trzustkę, odpowiedzialnym za transport glukozy do komórek i obniżanie jej poziomu we krwi. Przewlekła hiperglikemia  w cukrzycy wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności lub niewydolnością różnych układów narządów, m.in. nerek, oczu, układu krążenia czy nerwowego.

Za rozwój cukrzycy odpowiedzialne są czynniki genetyczne oraz środowiskowe (np. zakażenia, pokarmy). Podstawowe dwa typy cukrzycy to cukrzyca typu 1 związana ze zniszczeniem komórek trzustki produkujących insulinę i cukrzyca typu 2, w której produkcja insuliny jest upośledzona i dodatkowo komórki organizmu są na nią niewrażliwe (tzw. insulinooporność).

 

Różne wirusy mogą powodować uszkodzenie komórek trzustki produkujących insulinę, bezpośrednio lub wywołując proces autoimmunologiczny. Wirus SARS-CoV-2 także może uszkadzać trzustkę, choroba COVID-19 związana jest ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na cukrzycę. Z drugiej strony – u osób z cukrzycą w przebiegu zakażeń wzrasta zapotrzebowanie organizmu na insulinę, co może prowadzić do hiperglikemii i jej konsekwencji. Ponadto w przypadku wielu zakażeń cukrzyca stanowi czynnik ryzyka ciężkiego/powikłanego przebiegu infekcji. COVID-19 może pogorszyć przebieg cukrzycy i cukrzyca może pogorszyć przebieg COVID-19.

Nie ma natomiast danych naukowych, które wskazywałyby na związek szczepień przeciw COVID-19 a rozwojem cukrzycy. Nie potwierdzono zresztą związku przyczynowo-skutkowego wielu innych szczepień (m.in. przeciwko gruźlicy, tężcowi, błonicy, krztuścowi, poliomyelitis, odrze, śwince, różyczce, rotawirusom, meningokokom, pneumokokom, grypie, HPV) z rozwojem cukrzycy.

Pojawiły się nieliczne doniesienia o hiperglikemii obserwowanej u pacjentów z cukrzycą po szczepieniu przeciw COVID-19, opisano także pojedyncze przypadki hiperglikemii i kwasicy, przy czym byli to pacjenci ze źle kontrolowaną cukrzycą. Wskazuje to na konieczność wykonywania szczepienia w okresie wyrównania metabolicznego.

Podsumowując, pacjenci z cukrzycą powinni być szczepieni przeciw COVID-19. Korzyści ze szczepienia (uniknięcie ciężkiego przebiegu COVID-19) przeważają nad ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych w postaci hiperglikemii i jej konsekwencji.

FDA: czym różni się pełna rejestracja szczepionki przeciw COVID-19 od rejestracji w sytuacji wyjątkowej?

Każda szczepionka, jako produkt leczniczy, przechodzi proces dopuszczenia do obrotu, popularnie zwany rejestracją. Dotyczy to również szczepionek przeciw COVID-19. Amerykański Urząd ds. Żywności i Leków (FDA) nowe szczepionki przeciw COVID-19 rejestrował po wydaniu pozwolenia na dopuszczenie do obrotu i użycia w sytuacji wyjątkowej (emergency use authorization – EUA). Wraz z upływem czasu, dla poszczególnych preparatów w określonych wskazaniach dotyczących wieku i schematu podawania możliwa była zmiana warunków dopuszczenia do obrotu w ramach pełnej procedury dopuszczenia do obrotu.

Szczepionki rejestrowane przez FDA przechodzą standardowy proces oceny jakości, bezpieczeństwa i skuteczności klinicznej. W przypadku wszystkich szczepionek FDA ocenia dane wymagane w przedłożonym przez producenta wniosku o rejestrację preparatów biologicznych (biologics license application – BLA). Zmiana pozwolenia na dopuszczenie do obrotu z pozwolenia w trybie EUA na pełne dopuszczenie jest prowadzona po dostarczeniu przez firmę (podmiot odpowiedzialny) kolejnych danych z trwających badań klinicznych dotyczących parametrów niepoddawanych ocenie w czasie procedury EUA oraz dodatkowych danych z badań obserwacyjnych dotyczących jej skuteczności rzeczywistej i danych z prowadzonego nadzoru nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi (NOP).

Szczepionka mRNA Comirnaty (Pfizer-BioNTech):

  • u osób w wieku ≥16 lat. Schemat szczepienia podstawowego obejmuje podanie 2 dawek w odstępie 3 tygodni (od grudnia 2020 r. do sierpnia 2021 r. dopuszczenie w trybie EUA; od sierpnia 2021 r. pełne dopuszczenie do obrotu),
  • u osób w wieku ≥12 lat. Schemat szczepienia podstawowego obejmuje podanie 2 dawek w odstępie 3 tygodni (dopuszczenie w trybie EUA),
  • u osób w wieku ≥12 lat. Stosowanie preparatu w ramach szczepienia przypominającego, jako dawki dodatkowej u osób z ciężkim lub umiarkowanym niedoborem odporności oraz w ramach schematów heterologicznych (dopuszczenie w trybie EUA).
  • u osób w wieku ≥5 lat. Schemat szczepienia podstawowego obejmuje podanie 2 dawek w odstępie 3 tygodni (dopuszczenie w trybie EUA),

Szczepionka mRNA Spikevax (Moderna):

  • u osób w wieku ≥18 lat. Schemat szczepienia podstawowego obejmuje podanie 2 dawek w odstępie miesiąca (od grudnia 2020 r. do stycznia 2022 r. dopuszczenie w trybie EUA; od lutego 2022 r. pełne dopuszczenie do obrotu ),
  • u osób w wieku ≥18 lat. Stosowanie preparatu w ramach szczepienia przypominającego, jako dawki dodatkowej u osób z ciężkim lub umiarkowanym niedoborem odporności oraz w ramach schematów heterologicznych (dopuszczenie do obrotu w sytuacji wyjątkowej EUA).

Szczepionka wektorowa COVID-19 Vaccine Janssen:

  • u osób w wieku ≥18 lat. Schemat szczepienia podstawowego obejmuje podanie 1 dawki. Stosowanie preparatu w ramach szczepienia przypominającego oraz jako dawki dodatkowej u osób z ciężkim lub umiarkowanym niedoborem odporności (dopuszczenie do obrotu w sytuacji wyjątkowej EUA).

W Unii Europejskiej wszystkie szczepionki przeciw COVID-19 są dopuszczone do obrotu w trybie warunkowym (conditional marketing authorisation). Zgodnie z prawem UE możliwe jest wydanie pozwolenia w sytuacjach kryzysowych dotyczących zdrowia publicznego w celu przyspieszenia procedury rejestracji w celu ratowania życia. Dzięki temu instytucje rejestrujące mogą dopuścić do obrotu produkt, gdy tylko dostępne są wystarczające dane, które uzasadniają, że korzyści ze stosowania szczepionki przewyższają potencjalne ryzyko.

Czy szczepionki przeciążają układ immunologiczny dziecka?  

Dowody naukowe wskazują, że podanie kilku szczepionek jednocześnie nie powoduje żadnych szkodliwych skutków w układzie odpornościowym dziecka. Codziennie dzieci mają kontakt z ogromną liczbą obcych substancji (antygenów), które wywołują odpowiedź układu odpornościowego. Nawet spożywane jedzenie wprowadza nowe antygeny do organizmu, a nos i jamę ustną kolonizują liczne bakterie. Dziecko narażone jest na oddziaływanie dużo większej liczby antygenów w przypadku przeziębienia lub bólu gardła niż w przypadku podania szczepionki. Układ immunologiczny dziecka jest przygotowany  do podania mu prawie nieograniczonej liczby antygenów w szczepionkach.

Dziecko ma układ immunologiczny już w życiu płodowym. Nie wykorzystuje go, ponieważ do urodzenia znajduje się w septycznym środowisku. Po porodzie układ ten zaczyna działać i pomimo tego, że jeszcze niedojrzały, już w pierwszej dobie życia jest gotowy na wytworzenie odpowiedzi immunologicznej na ogromną liczbę antygenów.

Organizm dziecka od urodzenia uczy się walczyć z zagrożeniami z zewnątrz, dzięki temu może funkcjonować prawidłowo. W pierwszej dobie życia jest już gotowy na wytworzenie odpowiedzi immunologicznej na ogromną liczbę antygenów. W ciągu pierwszych godzin po urodzeniu układ pokarmowy i oddechowy dziecka są kolonizowane przez ogromną liczbę bakterii. Skalę tego zjawiska ilustrują dane, wskazujące, że liczba bakterii kolonizujących organizm małego dziecka przewyższa liczbę jego komórek.

Układ odpornościowy małego dziecka jest przygotowany na kontakt z ogromną liczbą antygenów. Biorąc pod uwagę liczbę krążących w jego krwi limfocytów B, które produkują przeciwciała małe dziecko może wytworzyć odpowiedź immunologiczną na 10 000 szczepionek podanych w czasie tej samej wizyty.

Dzieci mogą być obecnie szczepione przeciwko większej liczbie chorób niż kiedykolwiek wcześniej, jednak rzeczywista liczba antygenów, które znajdują się w szczepionkach, jest znacznie niższa niż w szczepionkach stosowanych w przeszłości. Przykładem jest szczepionka DTP przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, która zawiera całe komórki bakterii krztuśca, toksoid błoniczy i toksoid tężcowy, a więc łącznie ponad 3000 antygenów (3000 antygenów krztuścowych, antygen toksoidu błoniczego i antygen toksoidu tężcowego). Z kolei coraz częściej stosowane szczepionki typu DTaP (lub ich bardziej skojarzone wersje jak 5 w 1 lub 6 w 1) zawierają bezkomórkowy składnik krztuśca, który zawiera, w zależności od producenta, od 1 do 5 antygenów, a więc łącznie z innymi składnikami, nawet szczepionka wysoko-skojarzona 6 w 1 zawiera nie więcej niż 25 antygenów.

Nowoczesne szczepionki coraz częściej zawierają wysoce oczyszczone antygeny w postaci białek, ich fragmenty, polisacharydy, rzadziej całe drobnoustroje (wirusy lub bakterie).

Przykłady:

  • DTP szczepionka z całokomórkowym składnikiem krztuśca oraz toksoidami błonicy i tężca to ok. 3000 różnych antygenów.
  • Szczepionka „6w1” (DTPa-IPV-Hib-HBV) lub w oddzielnych wstrzyknięciach podawane DTPa, IPV, Hib, wzwB to łącznie max 25 antygenów.
  • Nowoczesne szczepionki (w tym wysoce skojarzone „5w1” i „6w1”) zawierają max 224 lub 25 antygenów, a więc zdecydowanie mniej w porównaniu do klasycznej szczepionki DTP z całokomórkowym składnikiem krztuśca, która zawiera ok. 3000 różnych antygenów.
  • 4 szczepionki podawane w czasie wizyty szczepiennej dziecka w 2 mies. życia, tj. DTP, wzwB, pneumokoki, Hib to łącznie ok. 3020 antygenów.
  • Doustna szczepionka przeciw rotawirusom to 12–16 antygenów.
  • 10 lub 13-walentna szczepionka przeciw pneumokokom to max 15 antygenów.
  • Szczepionka przeciw meningokokom grupy B dla dzieci to 4 antygeny.
  • Gdyby dziecko otrzymało w tym samym czasie 10 różnych szczepionek każda po 100 antygenów, zużyłoby zaledwie 0,1% możliwości swojego układu immunologicznego.

Układ immunologiczny może rozpoznać i reagować na miliony antygenów w tym samym czasie, liczba antygenów podawanych w szczepionkach stanowi znikomy ich odsetek.

Liczba antygenów dostępna w obecnie stosowanych szczepionkach jest znacznie mniejsza niż w szczepionkach stosowanych dawniej.

W badaniach wykazano, że odpowiedź immunologiczna dziecka na szczepionki skojarzone (wieloskładnikowe) jest taka sama jak na szczepionki pojedyncze.

Równoczasowe podanie kilku szczepionek lub szczepionki wieloskładnikowej nie pogarsza odpowiedzi immunologicznej dziecka.

Czy szczepienia zwiększają ryzyko wystąpienia padaczki?

Nie ma dowodów wskazujących, że szczepienia zwiększają ryzyko wystąpienia padaczki, nie pogarszają również przebiegu padaczki.

Lekarze zalecają szczepienia ochronne wszystkim dzieciom, również obciążonym drgawkami gorączkowymi, padaczką i zespołem Dravet, wskazując kilka podstawowych zasadach przy ich realizacji.

  • W większości przypadków rozpoznana i leczona padaczka nie jest wskazaniem do odraczania szczepień.
  • Dzieci chore na padaczkę dobrze tolerują szczepienia.
  • Wiele zdarzeń występujących w okresie po szczepieniu ma z nimi wyłącznie związek czasowy, a nie przyczynowo-skutkowy.
  • Szczepienia chronią przed chorobami, które mogą mieć niekorzystny wpływ na przebieg padaczki, ponieważ choroby infekcyjne mogą czasowo zwiększać częstotliwość napadów padaczkowych.
  • Szczepienia nie powodują encefalopatii padaczkowych, ale mogą być nieswoistym bodźcem wyzwalającym pojedyncze napady padaczkowe u pacjentów z padaczką o etiologii genetycznej lub strukturalnej.
  • Badania wskazują, że u większości dzieci chorych na padaczkę, u których pierwszy napad padaczkowy wystąpił po szczepieniu, można znaleźć genetyczne lub strukturalne podłoże choroby.
MATERIAŁY DO POBRANIA
Ostatnia aktualizacja: 9 stycznia 2025
Następna strona
Następna strona
Materiały źródłowe
  • Baylor N.W., Marshall V.B. 2013. Regulation and testing of vaccines. w: Vaccines, Plotkin S.A., Orenstein W.A., Offit P.A., 6th ed., 1425-46.
  • Cessak G., Fordymacka A., Maciejczyk A. Dopuszczenie do obrotu i monitorowanie bezpieczeństwa szczepionek w Polsce i Unii Europejskiej. Medycyna Praktyczna Szczepienia. 2019/3 lipiec – wrzesień.
  • DeStefano F, Offit PA, Fisher A. Vaccine safety. w: Plotkin’s Vaccines, red. Plotkin S., Orenstein W., Offit P., Edwards M. wyd. 7, 2018, str. 1584-1601.
  • Gomez PL, Robinson JM. Vaccine manufacturing. w: Plotkin’s Vaccines, red. Plotkin S., Orenstein W., Offit P., Edwards M. wyd. 7, 2018, str. 51-61.
  • Ehmann F. i wsp. Regulation of vaccines in Europe. W: Vaccines, Plotkin SA, Orenstein WA, Offit PA. 6th ed., 2013, 1447-53.
  • EMA to further clarify safety profile of human papillomavirus (HPV) vaccines. European Medicines Agency, Press office. EMA/454979/2015.
  • Global Advisory Committee on Vaccine Safety 10-11 June 2015. Weekly Epidemiological Record 2015, 90, 365-368.
  • Golos A., Lutynska A. 2015. Thiomersal-containing vaccines – a review of the current state of knowledge. Przegl Epidemiol 69, 59-64.
  • Kramarz P. 2012. Comprehensive monitoring of vaccination safety. Medycyna Praktyczna Szczepienia 2012/04, 15-19.
  • Kwong J.C. i wsp. Risk of Guillain- Barré syndrome after seasonal influenza vaccination and influenza health-care encounters: a    self-controlled study. Lancet 2013, 13, 769-776.
  • Orenstein WA1, Paulson JA, Brady MT, Cooper LZ, Seib K. Global vaccination recomendations and thimerosal. Pediatrics 2013, 131, 149-51.
  • Price C.S. i wsp. Prenatal and infant exposure to thimerosal from vaccines and immunoglobulins and risk of authism. Pediatrics 2010, 126, 656-664.
  • Taylor L.E. i wsp. Vaccines are not associated with autism: an evidence-based meta-analysis of case-control and cohort studies. Vaccine 2014, 32, 3623-3629.
  • Więcej informacji na temat bezpieczeństwa szczepionek
  • O badaniach bezpieczeństwa szczepień w zakresie niepożądanych odczynów  poszczepiennych i ich rejestracji dr Iwona Paradowska-Stankiewicz mówiła podczas debaty o szczepieniach, która odbyła się 16 czerwca 2016 r. na 132. sesji Zgromadzenia Ogólnego Polskiej Akademii Nauk.
    (ACADEMIA, Wydanie specjalne  1/2/2016, I. Paradowska- Stankiewicz Pod szczególnym nadzorem).
  • Augustynowicz E., Lutyńska A. Wykrywanie zanieczyszczeń czynnikami zewnątrzpochodnymi w ocenie bezpieczeństwa szczepionek. Przegl Epidemiol 2012; 66: 643-49.
  • McClenahan S.D., Uhlenhaut C., Krause P.R. Evaluation of cells and biological reagents for adventitious agents using degenerate primer PCR and massively parallel sequencing. Vaccine; 32: 7115-21.
  • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 marca 2008 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad trybu wstrzymania i wycofania z obrotu produktów leczniczych i wyrobów medycznych (Dz. U. Nr 57, poz. 347).
  • Szczepienia dzieci z chorobami układu nerwowego. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Wakcynologii. Medycyna Praktyczna/Szczepienia 3/2015, str. 21-31.
  • Barlow W.E., Davis R.L., Glasser J.W. i wsp.: The risk of seizures after receipt of whole-cell pertussis or measles, mumps, and rubella vaccine. NEJM., 2001; 345: 656–661.
  • Fombonne E, Zakarian R, Bennett A, Meng L, McLean-Heywood D. Pervasive developmental disorders in Montreal, Quebec, Canada: prevalence and links with immunizations. Pediatrics. 2006;118(1):e139–50. doi:10.1542/peds.2005-2993. PMID 16818529.
  • Gross L. A broken trust: lessons from the vaccine–autism wars. PLoS Biology. 2009;7(5):e1000114. doi:10.1371/journal.pbio.1000114. PMID 19478850.
  • Sun Y., Christensen J. Hviid A. i wsp.: Risk of febrile seizures and epilepsy after vaccination with diphtheria, tetanus, acellular pertussis, inactivated poliovirus, and Haemophilus influenzae type b. JAMA, 2012; 307: 823–831.
  • Taylor LE, Swerdfeger AL, Eslick GD. Vaccines are not associated with autism: an evidence-based meta-analysis of case-control and cohort studies. Vaccine. 2014;32(29):3623–9. doi:10.1016/j.vaccine.2014.04.085. PMID 24814559.
  • Thompson W.W., Price C., Goodson B. i wsp.: Early thimerosal exposure and neuropsychological outcomes at 7 to 10 years. N. Engl. J. Med., 2007; 357: 1281–1292.
  • Tozzi A.E., Bisiacchi P., Tarantino V. i wsp.: Neuropsychological performance 10 years after immunization in infancy with thimerosal-containing vaccines. Pediatrics, 2009; 123: 475 –482.
  • Anjali Jain, MD1; Jaclyn Marshall, MS1; Ami Buikema, MPH2; Tim Bancroft, PhD2; Jonathan P. Kelly, MPP1; Craig J. Newschaffer, PhD3. Autism Occurrence by MMR Vaccine Status Among US Children With Older Siblings With and Without Autism  JAMA. 2015;313(15):1534-1540.
pokaż więcej
Autor
Ewa Augustynowicz Ernest Kuchar
Słowniczek
NIZP PZH-PIB Atenuacja Układ odpornościowy MMR Przeciwciało Zjadliwość Niepożądany odczyn poszczepienny Uodpornienie Wirus Szczepienie Szczepionka skojarzona Schemat szczepienia Odporność Choroba zakaźna Szczepionka Antygen Zakażenie Drobnoustrój
pokaż więcej
Znalazłeś niezrozumiany termin?
Zaproponuj hasło do słownika.

Przeczytaj również

Newsletter

Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter!