Szczepionka przeciw różyczce

Do najczęstszych wad rozwojowych dziecka należą:

• wady słuchu (głuchota spowodowana uszkodzeniem nerwu słuchowego) – mogą rozwijać się do 4-tego roku życia,
• wady wzroku (zaćma, jaskra, uszkodzenia siatkówki, niedorozwój gałki ocznej),
• wady serca i zaburzenia krążenia,
• uszkodzenia ośrodka mowy (problemy z rozwojem mowy),
• upośledzenie rozwoju umysłowego,
• deformacje i ubytki kości,
• powiększenie wątroby i śledziony,
• małopłytkowość,
• zaburzenia funkcjonowania gruczołów dokrewnych (w tym cukrzyca),
• niska waga urodzeniowa,

Pierwsze trzy grupy wad wrodzonych są najbardziej typowe i są określane mianem „triady różyczkowej Gregga”.

• wewnątrzmaciczne upośledzenie wzrastania płodu,
• niedorozwój kości szczęki.

Źródło danych: biuletyny roczne „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” oraz „Szczepienia ochronne w Polsce” (wyd: NIZP-PZH, GIS)

Przed wprowadzeniem szczepień różyczka występowała w Polsce w postaci epidemii co 4- 6 lat, najczęściej wśród dzieci i młodzieży w wieku 5-15 lat.  Wraz z wprowadzeniem szczepień (dla dziewcząt w 13 roku życia w 1988 roku i dla obojga płci w 2004 roku życia) obserwowano spadek liczby zachorowań.

W latach 2009-2012 odnotowano odpowiednio 7 856, 4 197, 4 290 i  6 263 przypadki zachorowań. Rejestrowano pojedyncze przypadki zespołu różyczki wrodzonej, w okresie 2003- 2012 odnotowano 4 takie przypadki.

W 2013 roku wystąpiła epidemia w ramach której zarejestrowano 38 548 przypadków różyczki – prawie 10-krotnie więcej niż w latach poprzednich. Była to tzw. epidemia wyrównawcza. Chorowali wówczas głównie (>78%) młodzi mężczyźni w wieku 15-24 lata (wcześniej niezaszczepieni).  W tym okresie odnotowano 2 przypadki zespołu różyczki wrodzonej.

W ostatnim czasie obserwujemy trend spadkowy zachorowań na różyczkę. W 2014 roku odnotowano 5 891 zachorowań, w 2015 roku – 2007 zachorowań, w 2016 roku – 1105 zachorowań. Począwszy od 2017 roku jest to liczba poniżej 500 przypadków (w 2017, 2018 i 2019 roku odnotowano odpowiednio 476, 437 i 285 zachorowań). Nie odnotowano przypadków różyczki wrodzonej.

W 2020 roku odnotowano 96 zachorowań.

W Polsce w 2019 roku odnotowano stan zaszczepienia wynoszący 92,6% dla pierwszej dawki szczepionki MMR oraz 91,1% dla drugiej dawki.

Szczegółowe dane dotyczące częstości występowania w danym roku w poszczególnych grupach wieku można znaleźć na stronie NIZP-PZH/Meldunki epidemiologiczne/EPIMED/Biuletyny Choroby Zakaźne i Zatrucia w Polsce.

Należy podkreślić, że prawidłowe rozpoznanie różyczki powinno opierać się nie tylko na podstawie objawów klinicznych, ale również na wykonaniu badania laboratoryjnego. Wynika to z udziału naszego kraju, w nadzorowanym przez WHO, programie eliminacji różyczki w rejonie europejskim. Badanie laboratoryjne w kierunku różyczki można wykonać bezpłatnie w ramach programu eliminacji różyczki w Laboratorium o charakterze Referencyjnym w Zakładzie Wirusologii NIZP-PZH w Warszawie. Większość zgłoszeń podejrzeń zachorowań na różyczkę nie znajduje potwierdzenia w badaniach laboratoryjnych.

Szczepienia przeciw różyczce wprowadzono w Polsce w 1988 roku. Obejmowały one wyłącznie 13-letnie dziewczęta. W 2004 roku wprowadzono powszechne szczepienia szczepionką MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce) w 13-15 miesiącu życia oraz dawką uzupełniającą w 10 roku życia. W konsekwencji tych działań, w ciągu pierwszej dekady powszechnych szczepień (2004-2013) jedyną grupą nieobjętą szczepieniami pozostali mężczyźni powyżej 15 roku życia. Wśród tej grupy wieku odnotowywano najwięcej zachorowań, a w 2013 roku wystąpiła duża epidemia obejmująca ponad 38 tys. zachorowań na różyczkę wśród nastolatków i młodych dorosłych, którzy nie mieli okazji być zaszczepieni. W czasie epidemii wzrosło ryzyko zespołu różyczki wrodzonej, z powodu ułatwionego kontaktu pomiędzy rówieśnikami we wczesnych okresach ciąży. Odnotowano 2 przypadki zespołu różyczki wrodzonej, ale ta liczba była niedoszacowana z uwagi na rzadką diagnostykę wirusologiczną samoistnych poronień oraz zespołów wad wrodzonych w kierunku różyczki.

W ostatnich latach obserwujemy trend spadkowy zachorowań na różyczkę. W 2016, 2017, 2018 i 2019 roku odnotowano odpowiednio 1105, 477, 437,  292 przypadki różyczki. Nie zgłoszono żadnego przypadku różyczki wrodzonej. Mimo wyraźnego spadku liczby zachorowań w Polsce różyczka jest rejestrowana znacznie częściej niż w pozostałych krajach europejskich. W 2019 roku 292 (75%) z 389 zachorowań na różyczkę w krajach Unii Europejskiej zarejestrowano w Polsce. Dane z Polski powinny być interpretowane ostrożnie, ponieważ jedynie 4/292 (1%) przypadki potwierdzono laboratoryjnie.

Za ten stan odpowiada prawdopodobnie sposób zgłaszania różyczki przez lekarzy, który w Polsce nadal opiera się na rozpoznaniu klinicznym. Podobne objawy, zwłaszcza wysypki mogą powodować inne wirusy, takie jak odra, parwowirus B19, enterowirusy, herpeswirus-6 i in. Przypuszczalną diagnozę potwierdzają jedynie badania laboratoryjne. W 2019 roku zaledwie 4 (1%) zachorowań zakwalifikowano jako przypadki potwierdzone. Pozostałe ponad 99% (288 zachorowań) zgłoszono wyłącznie na podstawie objawów klinicznych.

Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia, każda osoba z podejrzeniem różyczki powinna być skierowana na badanie oznaczania poziomu przeciwciał przeciw różyczce. Badanie laboratoryjne w kierunku różyczki można wykonać bezpłatnie w ramach programu eliminacji różyczki w Laboratorium o charakterze Referencyjnym w Zakładzie Wirusologii NIZP-PZH w Warszawie.

Różyczka występuje na całym świecie. W poszczególnych krajach liczba zachorowań zależy od stanu zaszczepienia przeciw różyczce, czasu, jaki upłynął od wprowadzenia szczepień i odsetka osób zaszczepionych. W krajach, w których szczepienia rozpoczęto już w 70-tych latach XX w., liczba zachorowań na różyczkę obniżyła się nawet o 99% w porównaniu do okresu przed szczepieniami.

Jednak, według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), na świecie co roku nadal rodzi się 100 000 dzieci z zespołem różyczki wrodzonej. WHO kontynuuje wysiłki, żeby rozszerzać masowe szczepienia przeciw różyczce na wszystkie regiony świata i w konsekwencji doprowadzić do eliminacji tej groźnej choroby. W Europejskim Regionie WHO działania te prowadzone są w ramach uchwały z 2005 roku Komitetu Europejskiego Regionu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wzywającej do eliminacji zachorowań na odrę, różyczkę i zespół różyczki wrodzonej oraz Europejskim planie działania na rzecz szczepień na lata 2015–2020 (The European Vaccine Action Plan 2015–2020).

W 2000 roku w Europejskim Regionie WHO pierwszą dawkę szczepionki przeciw różyczce otrzymało 60% populacji. W kolejnych latach odsetek zaszczepionych zwiększał się i w 2019 roku 31 z 53 krajów (58%) osiągnęło ≥95% populacji zaszczepionej pierwszą dawką.

Od 2009 roku wszystkie kraje Europejskiego Regionu WHO realizują szczepienie przeciwko różyczce w 2-dawkowym schemacie, jako część szczepienia przeciwko odrze śwince i różyczce w ramach powszechnych szczepień dzieci. Stan zaszczepienia drugą dawką w Europejskim Regionie WHO zwiększył się z 76% w 2005 roku do 96% w 2019 roku.

W Polsce w 2019 roku odnotowano stan zaszczepienia wynoszący 92,6% dla pierwszej dawki szczepionki MMR oraz 91,1% dla drugiej dawki.

W latach 2005–2019 zapadalność na różyczkę zmniejszyła się z 234,9/1 000 000 populacji w 2005 roku do 0,67/1000 000 populacji w 2019 roku. W 2019 roku największą zapadalność na różyczkę zarejestrowano w Polsce (7,7/1000 000 populacji, 292 przypadki) i Ukrainie (3,3/1000 000 populacji, 138 przypadków).

Ostatnią udokumentowaną epidemię różyczki w Europejskim Regionie WHO odnotowano w 2012 roku w Rumuni (1873 przypadki) i w 2013 roku w Polsce (38 548 przypadków).

W latach 2013–2019 liczba zgłoszonych przypadków różyczki znacznie się zmniejszyła i notowano tylko pojedyncze zachorowania lub małe ogniska, natomiast nie obserwowano utrzymującej się transmisji wirusa lub epidemii.

W 2015 roku zgłoszono 16 przypadków zespołu różyczki wrodzonej w 7 krajach, w 2019 roku – 8 przypadków, 1 w Azerbejdżanie i 7 w Rumunii.