Szczepionka przeciw meningokokom

Podsumowanie - Szczepionka przeciw meningokokom

O chorobie

Zakażenia meningokokowe są wywoływane przez bakterie – dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zwane również meningokokami (Neisseria meningitidis). Wśród 12 grup serologicznych wyróżnionych na podstawie różnic w budowie polisacharydowej otoczki, na świecie niebezpieczne są serogrupy: A, B, C, W, Y. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową podczas  kontaktu z osobą chorą lub bezobjawowym nosicielem. Na zakażenie meningokokami narażeni są wszyscy, niezależnie od płci czy wieku. Jednak najczęściej chorują dzieci do 1 roku życia. Wiele przypadków choroby występuje też u dzieci w wieku do 5 lat oraz  nastolatków  i młodych dorosłych w wieku 16- 21 lat. Meningokoki kolonizują jamę nosowo-gardłową zdrowych osób (tzw. nosicieli), nie powodując żadnych dolegliwości ani objawów. Najbardziej niebezpieczna jest inwazyjna choroba meningokokowa (IChM), która obejmuje zapalenie opon  mózgowo-rdzeniowych lub sepsę (posocznicę). Rozwija się bardzo szybko, jest obarczona wysoką śmiertelnością i trwałymi powikłaniami. Należy do najgroźniejszych chorób zakaźnych człowieka.

Pamiętaj, że:

  • Przenoszenie meningokoków odbywa się drogą kropelkową (podczas kaszlu lub kichania) lub przez kontakt bezpośredni (np. podczas intymnego, głębokiego pocałunku).
  • Inwazyjna Choroba Meningokokowa stanowi bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia, dlatego osoba z podejrzeniem takiego zakażenia powinna natychmiast trafić do szpitala.
  • Za większość przypadków Inwazyjnej Choroby Meningokokowej odpowiadają meningokoki serogrupy B i C.
  • W ostatnim czasie rośnie udział meningokoków serogrupy W.

Każdego roku na świecie odnotowuje się ok. 1,2 mln przypadków IChM, z których 135 000 prowadzi do zgonu. Występowanie poszczególnych serogrup meningokoków jest uzależnione od obszaru geograficznego. W Europie IChM jest chorobą rzadką. Na przestrzeni ostatnich lat, w związku z wprowadzeniem w wielu krajach powszechnych szczepień przeciw meningokokom obserwujemy trend obniżania zapadalności na IChM.  Zapadalność na IChM w Polsce jest na niskim poziomie europejskim. Rocznie rejestrowanych jest ok. 150-200 zachorowań. Za większość przypadków IChM odpowiadają meningokoki serogrupy B, następnie serogrupy C. W ostatnim czasie rośnie udział meningokoków serogrupy W. Najwięcej zakażeń wywoływanych przez meningokoki serogrupy B, odnotowano u dzieci do 1 roku życia.

O szczepionce

Dostępne są skoniugowane szczepionki przeciw meningokokom monowalentne lub wielowalentne oraz szczepionki białkowe przeciw serogrupie B. Szczepienia zalecane są osobom z grup ryzyka wystąpienia IChM, a więc niemowlętom, młodzieży i młodym dorosłym, osobom z niedoborami odporności oraz podróżującym do krajów zwiększonego ryzyka zakażeń meningokokowych. Skoniugowane szczepionki zawierają oczyszczone polisacharydy i skoniugowane białka i można je podawać dzieciom od 2 mies. życia. Dostępne są dwa rodzaje szczepionek skoniugowanych, tj. czterowalentne przeciw serogrupom A, C, W135 oraz Y oraz monowalentne przeciw serogrupie C.

Najczęściej zgłaszane działania niepożądane po podaniu szczepionek polisacharydowych i skoniugowanych to odczyny miejscowe (zaczerwienienie, obrzęk i ból w miejscu wstrzyknięcia) i łagodne reakcje ogólne (rozdrażnienie, senność, gorączka, ból mięśni kończyn, ból głowy, brak łaknienia). Objawy te pojawiają się w ciągu kilku pierwszych dni po szczepieniu i ustępują samoistnie bez konsekwencji dla zdrowia pacjenta. Ryzyko wystąpienia poważnych reakcji jest niewielkie. Szczepionka białkowa przeciw meningokokom grupy B powoduje łagodne odczyny niepożądane (niepokój, ból w miejscu wkłucia). Podawana niemowlętom łącznie z innymi szczepionkami zwiększa ryzyko wystąpienia gorączki, stąd zalecane jest jej podawanie podczas osobnej wizyty.

O chorobie

Czym jest zakażenie meningokokowe?

Zakażenie meningokokowe jest wywoływane przez bakterie – dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zwane również meningokokami (z łac. Neisseria meningitidis). Meningokoki występują w jamie nosowo-gardłowej u zdrowych osób (tzw. nosicieli), nie powodując żadnych dolegliwości ani objawów. Do zakażenia dochodzi na skutek kontaktu podatnej osoby z bezobjawowym nosicielem lub osobą chorą. Przenoszenie meningokoków odbywa się drogą kropelkową (podczas kaszlu lub kichania) lub przez kontakt bezpośredni (np. podczas intymnego, głębokiego pocałunku).

Okres wylęgania choroby wynosi od 2 do 10 dni, przeciętnie 3-4 dni.

Na zakażenie meningokokami narażeni są wszyscy, niezależnie od płci czy wieku. Jednak najczęściej chorują dzieci w wieku od 3 miesięcy do 1 roku życia. Wiele przypadków choroby występuje też u dzieci w wieku do 5 lat oraz  nastolatków  i młodych dorosłych w wieku 16-21 lat. Zakażenia meningokokowe występują na ogół sporadycznie, ale niekiedy bakterie te mogą wywoływać ogniska epidemiczne lub epidemie.

Meningokoki są najczęściej przyczyną zapalenia opon  mózgowo-rdzeniowych lub sepsy (posocznicy), określanymi wspólnie mianem inwazyjnej choroby meningokokowej. Mogą również wywoływać, chociaż nieporównywalnie rzadziej, zapalenie płuc, ucha środkowego, osierdzia, wsierdzia, stawów i inne.

Inwazyjna choroba meningokokowa stanowi bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia; dlatego osoba z podejrzeniem takiego zakażenia powinna natychmiast trafić do szpitala.

Jakie są objawy zakażenia meningokokami?

Diagnoza zakażenia meningokokowego może być niezwykle trudna. Dodatkowo choroba może rozwijać się bardzo szybko, a jej przebieg jest zwykle bardzo ciężki. Objawy nie występują w określonej kolejności, a część z nich może nie wystąpić w ogóle.
Choroba diagnozowana jest w wielu przypadkach bardzo późno gdyż w początkowej fazie zakażenia chorzy zgłaszają objawy podobne do przeziębienia:

  • osłabienie,
  • gorączkę,
  • bóle stawowe i mięśniowe,
  • ogólne złe samopoczucie.

W przebiegu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych występują objawy tzw. oponowe:

  • silny ból głowy,
  • nudności,
  • wymioty,
  • sztywność karku,
  • drgawki,
  • światłowstręt,
  • senność.

Objawy sepsy są różne, w zależności od jej ciężkości. Charakterystycznym, ale nie zawsze obecnym, objawem w postępującej sepsie meningokokowej jest wysypka wybroczynowa; plamki na skórze całego ciała w postaci drobnych czerwonych punkcików zlewających się w późniejszym okresie w duże plamy, które nie bledną pod naciskiem.

Jak zakażenie meningokokami przebiega u małych dzieci?

U dzieci poniżej 2 roku życia objawy różnią się od przebiegu u dorosłych. Najczęściej obserwuje się następujące objawy:

  • gorączka,
  • zimne dłonie i stopy,
  • brak apetytu,
  • wymioty,
  • biegunka,
  • rozpaczliwy płacz lub kwilenie,
  • senność lub drażliwość,
  • odchylenie głowy do tyłu,
  • osłupienie,
  • pulsujące ciemiączko u niemowląt,
  • wybroczyny na skórze.

Jak poważne mogą być objawy zakażenia meningokokami?

Rozwijająca się sepsa meningokokowa może prowadzić do niewydolności wielonarządowej i zgonu. Śmiertelność związana z zakażeniami meningokokami wynosi około 10%, ale w przypadkach przebiegających pod postacią sepsy jest wysoka i może sięgać od 20% do nawet 70%. Dodatkowo, w sepsie meningokokowej aż 50% zgonów ma miejsce w ciągu pierwszej doby od momentu pojawienia się objawów choroby.
Ogólny współczynnik śmiertelności z powodu inwazyjnej choroby meningokokowej w latach 2010–2012 wyniósł 10,2%; największy (50,0%) odnotowano u osób po 75. roku życia. U niemowląt osiągnął on wartość 11,3%.

U części osób, które przebyły zakażenie meningokokowe pozostają trwałe lub czasowe powikłania takie jak różnego stopnia niedosłuch czy uszkodzenia mózgu, padaczka, amputacje palców lub części kończyn, ubytki skóry i tkanki podskórnej wymagające przeszczepów oraz zaburzenia emocjonalne.

Jakie są grupy ryzyka wystąpienia Inwazyjnej Choroby Meningokokowej?

Jak wiele zakażeń meningokokowych występuje w Polsce?

W Polsce co roku zgłaszanych jest ok. 100-200 zachorowań na Inwazyjną Chorobę Meningokokową (w 2022 r. potwierdzono 80 przypadków IChM).

W Polsce na IChM najczęściej chorują dzieci w 1. roku życia.

Zgodnie z danymi Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN)  w 2022 roku najczęstszą przyczyną IChM były meningokoki grupy B oraz C, zwiększa się również udział meningokoków grupy W. Zwiększa się również liczba przypadków  IChM wywołanej przez meningokoki grupy C u dorosłych w wieku 25–44 lat.

Zapadalność na inwazyjną chorobę meningokokową w Polsce jest na niskim poziomie europejskim, ale może podlegać okresowym wahaniom, była najwyższa w 2007 roku (1,03/100 000), nieco mniejsza w 2009 (0,80/100 000), a w 2022 roku osiągnęła poziom 0,21/100 000.

Zakażenia meningokokowe występują we wszystkich grupach wieku. Jednak najwięcej zakażeń odnotowano wśród niemowląt. Najwyższą zapadalność w 2022 r. odnotowano w grupie wieku 0-11 mies. (7,91/100 000) oraz 12-23 mies. (1,72/100 000).

Współczynnik śmiertelności w 2022 roku wyniósł  7,5%, przy czym najwyższy (28,6%) odnotowano u osób >65 lat.

Meningokoki wykrywa się u około 10 – 25% zdrowych osób (nosicieli).

Najwięcej przypadków Inwazyjnej Choroby Meningokokowej występuje u niemowląt.

Zakażenia inwazyjne najczęściej wywołują meningokoki grupy B.

Obserwowany jest wzrost odsetka zakażeń wywołanych przez meningokoki grupy W.

Zwiększa się liczba przypadków  IChM wywołanej przez meningokoki grupy C u dorosłych w wieku 25–44 lat.

Gdzie i jak często zakażenia meningokokowe występują na świecie?

Zakażenia meningokokowe występują na całym świecie. Każdego roku odnotowuje się ok. 1,2 mln przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej (IChM), w tym 135 000 przypadków śmiertelnych.

W 2021 roku w 30 krajach UE zgłoszono 612 (0,1/100 000) potwierdzonych przypadków IChM. Niemal połowa wszystkich zachorowań pochodziła z 3 krajów (Francja, Niemcy, Polska). Zachorowania na IChM dotyczyły głównie dzieci w 1. roku życia (3,2/100 000) oraz w wieku 1–4 lat (0,6/100 000).
Najczęściej IChM przebiegała pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR; 41%), w tym ZOMR i sepsy (15%), oraz sepsy (36%). W pozostałych przypadkach rozpoznano zapalenie płuc (1%) lub inne postacie (7%). Ogółem śmiertelność z powodu IChM wyniosła 10%. Największe ryzyko zgonu dotyczyło osób w wieku ≥65 lat (19%) i niemowląt (13%). Za większość zachorowań na IChM odpowiadały meningokoki grupy B (64%), następnie grupy W (12%), C (10%) oraz Y (7%), a za pozostałe zachorowania – inne grupy serologiczne (7%). Meningokoki grupy B były najczęstszą przyczyną IChM we wszystkich grupach wiekowych, przy czym u osób starszych w wieku ≥65 lat za około 40% zachorowań odpowiadały również meningokoki grupy W i Y.

Na świecie ponad 90% wszystkich zachorowań na IChM wywołują meningokoki należące do 5 serogrup, tj. A, B, C, W135 oraz Y. Częstość występowania IChM wywołanej poszczególnymi serogrupami jest bardzo zróżnicowana i zależy m. in. od położenia geograficznego.

Zakażenia wywołane serogrupą A występują najczęściej w Rosji oraz Azji, najrzadziej w Stanach Zjednoczonych, Ameryce Południowej i sporadycznie w Europie.

Najwięcej zakażeń meningokokami serogrupy A jeszcze do niedawna występowało w Afryce Subsaharyjskiej, gdzie odnotowywano zachorowalność na poziomie 1200/100 000, a duże epidemie występowały co 5-10 lat. Od 2010 r. prowadzone są tam masowe szczepienia przeciw IChM wywołanej serogrupą A i częstość tych zachorowań wyraźnie spadła. Wciąż są tam jednak epidemie wywołane serogrupą C, W-135 oraz Y.

Meningokoki  serogrupy B stanowią 70-90% przypadków zakażeń w krajach, gdzie wprowadzono masowe szczepienia przeciw serogrupie C oraz prawie połowę przypadków zakażeń meningokokowych w Australii, Nowej Zelandii i Ameryce Północnej.  W Stanach Zjednoczonych meningokoki serogrupy B odpowiadają za 1/3 wszystkich zakażeń meningokokowych.

W Europie meningokoki serogrupy B odpowiadały za zdecydowaną większość wszystkich zakażeń meningokokowych. W okresie od 2012 do 2021 roku obserwujemy mniej zgłoszeń choroby wywołanych meningokokami serogrupy C i B, ale więcej zgłoszeń zachorowań wywołanych meningokokami serogrupy W135 oraz Y. Częstość występowania zachorowań wywołanych przez serogrupę C była niska w krajach, gdzie prowadzone są powszechne szczepienia przeciw meningokokom serogrupy C.

Meningokoki serogrupy C w Stanach Zjednoczonych wywołują 25-40% zakażeń meningokokowych. W Europie meningokoki serogrupy C odpowiadają za ok. 26% zakażeń meningokokowych, ale częstość ich wysterowani jest różna w różnych krajach, najniższa w krajach gdzie prowadzone są powszechne szczepienia przeciw serogrupie C (np. Wielka Brytania czy Holandia), a wysoka w krajach gdzie takich szczepień nie ma. W krajach gdzie wprowadzono masowe szczepienia przeciw meningokokom serogrupy C zaobserwowano wyraźne zmniejszenie częstości ich występowania (np. w Holandii aż o 97,5%).

W ostatnich latach w niektórych krajach obserwujemy zwiększenie zachorowań spowodowanych meningokokami serogrupy W135 oraz Y. Meningokoki serogrupy W-135 występują głównie w Arabii Saudyjskiej oraz krajach Afryki Subsaharyjskiej (Burkina Faso), wyraźny wzrost częstości ich występowania odnotowano w Argentynie i Brazylii. Meningokoki serogrupy Y stanowią 30% wszystkich zakażeń meningokokowych w Stanach Zjednoczonych. Odnotowano wzrost liczby tych zakażeń również w np. w Norwegii, Szwecji i Wielkiej Brytanii. Zakażenia meningokokowe mogą występować sporadycznie, endemicznie, hiperendemicznie, mogą przybierać postać ognisk epidemicznych lub epidemii o szerokim zasięgu. Epidemie wywoływane są głównie przez szczepy należące do trzech grup serologicznych A, C i W135.

 

O szczepionce

Jakie rodzaje szczepionek przeciw zakażeniom meningokokowym są dostępne w Polsce?

W Polsce dostępne są dwa rodzaje szczepionek przeciw meningokokom:

Szczepionki skoniugowane przeciw meningokokom serogrupy C oraz A, C, W135 i Y. W skład szczepionek skoniugowanych wchodzą oczyszczone polisacharydy otoczkowe meningokoka połączone z białkiem nośnikowym. Połączenie takie sprawia, że szczepionki te są skuteczne u osób powyżej drugiego miesiąca życia oraz zapewniają długotrwałą ochronę przed zakażeniem. Tylko szczepionki skoniugowane zmniejszają w populacji liczbę bezobjawowych nosicieli meningokoka.
Skoniugowane szczepionki przeciw meningokokom serogrupy C są przeznaczone do uodparniania dzieci po ukończeniu 2 m.ż., którym należy podać dwie dawki szczepionki w 1 roku życia i dawkę przypominającą w drugim roku życia oraz młodzieży i dorosłym, którym należy podać pojedynczą dawkę.
W ostatnim czasie wzrasta znaczenie szczepionek 4-walentnych (przeciw serogrupie A, C, W-135 i Y), które mogą być podawane dzieciom od 2 m.ż., młodzieży i dorosłym w postaci pojedynczej dawki.

Szczepionki białkowe przeciw meningokokom serogrupy B. Jedna z nich została opracowana z wykorzystanie technologii odwrotnej wakcynologii, gdzie na bazie znanej sekwencji całego genomu meningokoka serogrupy B zidentyfikowano białka, które okazały się dobrymi antygenami w szczepionce tj. czynnik H, adhezynę A i antygen wiążący heparynę; w skład szczepionki wchodzi również białko powierzchniowe przygotowane metodą tradycyjną. Szczepionka ta może być podawana od 2 miesiąca życia i starszym. Chroni przed inwazyjną chorobą meningokokowi wywołaną przez meningokoki serogrupy B. Druga szczepionka białkowa została opracowana klasyczną metodą rekombinacji genetycznej, zawiera białko powierzchniowe fHbp, tj. czynnik H. Może być podawana dzieciom powyżej 10 lat i dorosłym  jako ochrona przed inwazyjną chorobą meningokokową serogrupy B.

Dlaczego warto się szczepić przeciw zakażeniom meningokokowym?

Inwazyjna choroba meningokokowi to jedna z najgroźniejszych chorób zakaźnych człowieka. W Polsce nie występuje często, ale jej przebieg może być piorunujący prowadząc do zgonu nawet w kilka godzin. Do 10% osób, które przeżyły ma trwałe powikłania. Diagnoza zakażeń meningokokowych jest bardzo trudna gdyż początkowe objawy przypominają zwykłe przeziębienie. Dlatego szczepienia wydają się najlepszym sposobem zapobiegania inwazyjnej chorobie meningokokowej.

UWAGA: Należy pamiętać, że szczepienia nie zabezpieczają przed zakażeniem wywoływanym przez meningokoki należące do innych grup serologicznych niż te, wobec których skierowana jest szczepionka. Obecnie dostępne są szczepionki przeciw serogrupom C  przeciw serogrupom A i C, przeciw serogrupom A, C, W-135 i Y oraz przeciw serogrupie B.

Kto powinien zostać zaszczepiony przeciw zakażeniom meningokokowymi?

Szczepienia przeciw meningokokom zalecane są osobom narażonym na przebywanie w dużych skupiskach tj.:

  • niemowlęta i dzieci, szczególnie chodzące do żłobka, przedszkola lub  szkoły, wyjeżdżające na kolonie lub ich starsze rodzeństwo uczęszczające do przedszkola lub szkoły,
  • młodzież i młodzi dorośli do 21 lat, w tym szczególnie uczniowie, studenci i poborowi mieszkający w internacie, akademiku lub koszarach,
  • dzieci i dorośli z grupy zwiększonego ryzyka zakażenia, np. z usuniętą śledzioną lub zaburzeniami jej funkcjonowania  lub z poważnymi zaburzeniami układu odpornościowego,
  • personel medyczny narażony na zachorowanie w wyniku kontaktu z chorym,
  • podróżujący na tereny endemicznego i epidemicznego występowania zakażeń meningokokowych,
  • podróżujący służbowo do Arabii Saudyjskiej,
  • studenci i uczniowie udający się na studia zagranicę (np. do Stanów Zjednoczonych),
  • żołnierze biorących udział w akcjach międzynarodowych,
  • w przypadku zagrożenia epidemią.

 

Dzieci do 1 roku życia najlepiej zaszczepić przeciw meningokokom serogrupy B, ponieważ w tej grupie wywołują one najwięcej zakażeń. Następnie powinno się je zaszczepić przeciw meningokokom serogrupy C lub A, C, W135 i Y.  Wraz z rosnącym udziałem zakażeń wywołanych serotypem W, w celu szerszej ochrony, zamiast szczepienia przeciw meningokokom serogrupy C, najlepiej podać szczepionkę chroniącą przeciw czterem  serotypom meningokoków – A, C, W135 oraz Y.

Jeżeli planowane są podróże zagraniczne najlepiej podać szczepionkę chroniącą przeciw  serotypom meningokoków – A, C, W135 oraz Y oraz szczepionkę przeciw serogrupie B.

Szczepionki 4-walentne (przeciw serogrupie A, C, W-135, Y) mogą być stosowane u osób wcześniej szczepionych szczepionką polisacharydową przeciwko serogrupom A i C lub monowalentną szczepionką skoniugowaną przeciw serogrupie C.

W niektórych sytuacjach (np. zagrożenia epidemią) władze sanitarno-epidemiologiczne podejmują decyzje o wprowadzeniu bezpłatnych szczepień osób zamieszkujących teren gdzie wystąpiło ognisko epidemiczne/epidemia z określonych grup wiekowych, najbardziej narażonych na zakażenie (w zależności od sytuacji epidemiologicznej). Użycie w takich sytuacjach szczepionki skoniugowanej skutecznej wobec grupy meningokoków, które wywołały w danym miejscu zachorowania zmniejsza również nosicielstwo i pozwala wygasić ognisko epidemiczne.

Kto nie powinien zostać zaszczepiony przeciw zakażeniom meningokokowym?

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do szczepień przeciw meningokokom są reakcja anafilaktyczna, występująca po wcześniejszej dawce szczepionki oraz nadwrażliwość na którykolwiek ze składników preparatu.

Podobnie jak w przypadku innych szczepionek, podanie szczepionki przeciw meningokokom należy odłożyć, jeżeli u pacjenta występuje ostre zakażenie lub choroba przebiegająca z gorączką.

W przypadku wyraźnego ryzyka zakażenia ciąża nie powinna być przeciwwskazaniem do szczepienia. W okresie karmienia piersią szczepienie można przeprowadzić, gdy spodziewane korzyści dla matki przeważają nad potencjalnym ryzykiem dla dziecka. Należy zachować szczególną ostrożność podczas podawania szczepionki u pacjentów z trombocytopenią lub innymi zaburzeniami krzepnięcia.

Jakie jest ryzyko związane z zaszczepieniem przeciw zakażeniom meningokokowym?

Szczepionki przeciw meningokokm są bezpieczne. Jednak jak po każdym szczepieniu mogą wystąpić niepożądane odczyny poszczepienne od najprostszych, miejscowych do bardziej poważnych.

Do częstych odczynów poszczepiennych zalicza się: zaczerwienienie, wrażliwość na dotyk, ból i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia, bóle kończyn u starszych dzieci, ból głowy, płacz i drażliwość u niemowląt i dzieci raczkujących, wymioty, nudności, biegunkę i utratę apetytu u niemowląt. Rzadziej występują: gorączka, utrata apetytu, wymioty, nudności, biegunka u dzieci, bóle mięśni u dzieci starszych i dorosłych, bóle kończyn u małych dzieci.

Bardzo rzadko pojawiają się: zaburzenia ze strony układu immunologicznego, uogólnione powiększenie węzłów chłonnych, reakcja anafilaktyczna, reakcje nadwrażliwości (skurcz oskrzeli, obrzęk twarzy, obrzęk naczynioruchowy), zaburzenia ze strony układu nerwowego: zawroty głowy, drgawki, w tym gorączkowe, omdlenia, niedoczulica lub parestezja oraz hipotonia u niemowląt; zaburzenia ze strony układu pokarmowego: wymioty i nudności oraz zaburzenia skórne w postaci wysypki lub pokrzywki.

Szczepionka przeciw meningokokom grupy B podawana niemowlętom łącznie z innymi szczepionkami zwiększa ryzyko wystąpienia gorączki, dlatego zalecane jest jej podawanie w czasie oddzielnej wizyty szczepiennej. W krajach gdzie szczepionka przeciw meningokokom grupy B podawana  jest w programach szczepień powszechnych NOP występują z częstością 1/2000 podanych dawek, w tym 40% to NOP związane z gorączką, a 50% to reakcje miejscowe.

Jakie szczepionki przeciw meningokokom są dostępne w Polsce?

Jakie szczepionki przeciw meningokokom są dostępne w Polsce?

Do szczepionek białkowych przeciw serogrupie B należą: 
Szczepionka: Bexsero 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw meningokokom, białkowa
Antygen: oczyszczone białka Neisseria meningitidis serogrupy B
Podmiot odpowiedzialny: GSK Vaccines S.r.l., Włochy
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;
Więcej informacji o szczepionce Bexsero można znaleźć w Charakterystyce Produktu Leczniczego

Szczepionka: Trumenba 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw meningokokom, rekombinowana
Antygen: oczyszczone białka Neisseria meningitidis serogrupy B, fHbp podgrupa A i B
Podmiot odpowiedzialny: Pfizer Limited, Wielka Brytania
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

Więcej informacji o szczepionce Trumenba można znaleźć w Charakterystyce Produktu Leczniczego

Do szczepionek skoniugowanych przeciw serogrupie A, C, W-135, Y należą:

1. Szczepionka: Menveo (aktualnie niedostępna)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw meningokokom, skoniugowana,
Antygen: oczyszczone polisacharydy Neisseria meningitidis grupy A-C-W135-Y
Podmiot odpowiedzialny: Novartis Vaccines and Diagnostics S.r.l., Włochy
Postać: proszek i puszczalnik do sporządzania roztworu do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

2. Szczepionka: Nimenrix
Typ szczepionki: szczepionka przeciw meningokokom, skoniugowana,
Antygen: oczyszczone polisacharydy Neisseria meningitidis grupy A-C-W135-Y
Podmiot odpowiedzialny: Pfizer Europe MA EEIG, Belgia
Postać: proszek i rozpuszczalnik do sporządzania roztworu do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

Do szczepionek skoniugowanych przeciw serogrupie C należą:

1. Szczepionka: NeisVac – C  Baxter
Typ szczepionki: szczepionka przeciw meningokokom, skoniugowana,
Antygen: oczyszczone polisacharydy Neisseria meningitidis grupy C,
Podmiot odpowiedzialny: Baxter Polska
Postać: zawiesina do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,5 ml;

2. Szczepionka: Meningitec (aktualnie niedostępna)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw meningokokom, skoniugowana,
Antygen: oczyszczone polisacharydy Neisseria meningitidis grupy C,
Podmiot odpowiedzialny: Wyeth-Lederle Pharma GmbH,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,5 m;

3. Szczepionka: Menitorix (aktualnie niedostępna)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw haemophilus typ b i meningokokom grupy C, skoniugowana,
Antygen: oczyszczone polisacharydy Haemophilus influenzae typ b i
Neisseria meningitidis grupy C,
Producent: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i rozpuszczalnik do sporządzania roztworu do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml.

Kalendarz szczepień

Szczepionki przeciw meningokokom w Programie Szczepień Ochronnych

W Polsce szczepienia przeciw meningokokom są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia):

Szczepienia przeciw meningokokom są zalecane: 

  • niemowlętom powyżej 2 mies. życia,
  • dzieciom i osobom dorosłym narażonym na ryzyko inwazyjnej choroby meningokokowej, z bliskim kontaktem z chorym lub materiałem zakaźnym (personel medyczny, pracownicy laboratorium), przebywającym w zbiorowiskach (przedszkola, żłobki, domy dziecka, domy studenckie, internaty, koszary), osobom z zachowaniem sprzyjającym zakażeniu (intymne kontakty z nosicielem lub osoba chorą, np. głęboki pocałunek), osobom podróżującym.
  • dzieciom i osobom dorosłym z wrodzonymi niedoborami odporności, z anatomiczną i czynnościową asplenią, zakażonym wirusem HIV, nowotworem złośliwym, chorobą reumatyczną, przewlekłą choroba nerek i wątroby, leczonym ekulizumabem (napadowa nocna hemoglobinuria, atypowy zespół hemolityczno-mocznicowy), osobom leczonym immunosupresyjnie.
  • dzieciom w wieku od 2 mies. życia z grup ryzyka zaburzeń odporności oraz szczególnie narażonym na zachorowanie nastolatkom i osobom powyżej 65 roku życia.

Szczepienia przeciw meningokokom można realizować podając:

  • szczepionkę skoniugowaną od  ukończenia 2 miesiąca życia (monowalentna przeciw serogrupie C),
  • szczepionkę białkową (rDNA) od ukończenia 2 miesiąca życia (przeciw serogrupie B),
  • szczepionkę białkową od ukończenia 10 roku życia (przeciw serogrupie B),
  • szczepionkę skoniugowaną czterowalentną przeciw serogrupom A, C, W-135, Y od 2 miesiąca życia.

Program Szczepień Ochronnych na 2023 rok.

Czytaj więcej

Ile dawek szczepionki przeciw meningokokom grupy B należy podać oraz w jakim schemacie?

Na rynku są dostępne dwie różne białkowe szczepionki przeciw meningokokom grupy B. Schemat ich podawania zależy od wieku pacjenta, w którym rozpoczęto szczepienie.

1/ szczepionka Bexero może być podawana niemowlętom od  ukończenia 2 miesięcy, dzieciom i dorosłym (niemowlętom od 2 do 5 miesięcy może być podawana w schemacie 2+1 lub 3+1):

  • niemowlętom w wieku od 2 do 5 miesięcy: schemat 2+1 (2 dawki w odstępach nie krótszych niż 2 mies. oraz 1 dawka uzupełniająca w wieku 12-15 miesięcy, nie wcześniej niż 6 mies. po drugiej dawce lub schemat 3+1 (3 dawki w odstępach nie krótszych niż 1 mies. oraz 1 dawka uzupełniająca w wieku 12-15 miesięcy, nie wcześniej niż 6 mies. po trzeciej dawce);
  • dzieciom w wieku od 6 do 11 miesięcy: 2 dawki w odstępie nie krótszym niż 2 mies. oraz dawka uzupełniająca w drugim roku życia, nie wcześniej niż 2 mies. po drugiej dawce;
  • dzieciom w wieku od 12 do 23 miesięcy: 2 dawki w odstępie nie krótszym niż 2 mies. oraz dawka uzupełniająca po 12-23 mies. po drugiej dawce;
  • dzieciom od 2 do 10 lat: 2 dawki w odstępie nie krótszym niż 1 mies.;
  • dzieciom w wieku 11 lat i starszym: 2 dawki w odstępie nie krótszym niż 1 mies.

2/ szczepionka Trumenba może być podawana dzieciom od 10 lat i dorosłym w schemacie 2 lub 3 dawki:

  • dzieciom od 10 lat i dorosłym: 2 dawki w odstępach nie krótszych niż 6 mies.;
  • dzieciom od 10 lat i dorosłym: 3 dawki (2 dawki w odstępie nie krótszym niż 1 mies. oraz dawka uzupełniająca po nie krócej niż 4 mies. od podania drugiej dawki).

W przypadku występowania ryzyka inwazyjnej choroby meningokokowej należy rozważyć podanie dawki przypominającej.

Jakie zmiany wprowadzono do Charakterystyki Produktu Leczniczego szczepionki przeciw meningokokom grupy A, C, W135, Y Nimenrix?

Europejska Agencja Leków (EMA) pozytywnie zaakceptowała zmiany dotyczące zalecanego schematu szczepienia dla szczepionki Nimenrix u dzieci.

Nimenrix to szczepionka przeciw inwazyjnej chorobie meningokokowej wywoływanej przez szczepy grupy A, C, W135 i Y.

Szczepienie powinno być obecnie realizowane wg następującego schematu:

  • niemowlęta w wieku od 6 tygodni do <6 miesięcy: 2 dawki szczepienia podstawowego w schemacie 0, 2 miesiące + 1 dawka przypominająca (w wieku ≥12 miesięcy w odstępie ≥2 miesięcy od podania poprzedniej dawki) [schemat 2+1]
  • niemowlęta, dzieci w wieku od 6 do <12 miesięcy: 1 dawka szczepienia podstawowego + 1 dawka przypominająca (w wieku ≥12 miesięcy w odstępie ≥2 miesięcy od podania poprzedniej dawki) [schemat 1+1]
  • dzieci i dorośli w wieku ≥12 miesięcy: 1 dawka.

Wprowadzona zmiana dotyczy uzupełnienia zapisu w schemacie szczepień u dzieci w wieku od 12 tygodni do 12 miesięcy. U wcześniej zaszczepionych osób w wieku od 12 miesięcy, które w przeszłości zostały poddane szczepieniu podstawowemu szczepionką skoniugowaną lub polisacharydową przeciw meningokokom, szczepionkę Nimenrix można podać jako dawkę przypominającą.

Źródło:

Nimenrix – Charakterystyka Produktu Leczniczego.

Jak zaplanować szczepienie przeciw meningokokom dla osób w różnym wieku? 

W Polsce inwazyjną chorobę meningokokową wywołują najczęściej meningokoki serogrupy B, C oraz W. Najwięcej zakażeń meningokokowych występuje wśród niemowląt. Niezmiennie od wielu lat, za IChM odpowiedzialne są w tej grupie wieku meningokoki serogrupy B (ok. 70% zachorowań). Pozostałe 30% to zachorowania wywołane przez meningokoki grupy C oraz W135.

Stąd też profilaktyka niemowląt przeciw meningokokom powinna w pierwszej kolejności obejmować ochronę przeciw meningokokom grupy B, którą należy rozpocząć tak szybko jak to możliwe. Jedna z dostępnych białkowych szczepionek przeciw meningokokom grupy B może być podawana od 2 miesiąca życia. Zalecane jest również rozszerzenie ochrony przeciw meningokokom grupy C i W135. Na rynku dostępne są 2 różne szczepionki skoniugowane, pojedyncza przeciw meningokokom grupy C oraz 4-składnikowa przeciw meningokokom grupy A, C, W135 i Y. Wraz z szybkim wzrostem udziału meningokoków grupy W135, przy wyborze szczepionki podawanej najmłodszym, można brać pod uwagę ochronę szczepionką 4-składnikową przeciw grupie A, C, W135, Y.

IChM poza grupą niemowląt może występować również u starszych dzieci, młodzieży w wieku 15-19 lat, młodych dorosłych w wieku 25 lat oraz starszych powyżej 65 lat. W tych grupach również należy  pamiętać o szczepieniach przeciw meningokokom grupy B oraz A, C, W135 i Y. U starszych dzieci powyżej 10 lat, profilaktykę IChM wywołanej meningokokiem grupy można realizować 2 dostępnymi szczepionkami białkowymi przeciw serogrupie B. Ochronę przed meningokokami pozostałych grup można realizować przy użyciu szczepionki 4-składnikowej A, C, W135, Y lub przeciw grupie C.

Szczepienia przeciw meningokokom grupy B oraz A, C, W135 oraz Y są ważne we wszystkich grupach wieku w przypadku planowanych podróży.

Zaleca się ochronę przed IChM wywołaną wszystkimi serotypami meningokoków, które występują w Polsce: B, C, W135, Y.

Należy zwrócić uwagę na szybki wzrost odsetka meningokoków grupy W135 w ostatnich latach. W Polsce częstość IChM wywołana meningokokami serogrupy W135, w okresie 2014-2019, wzrosła ponad 5- krotnie.

Zalecenia polskich ekspertów dotyczące szczepień przeciw meningokokom

Inwazyjna choroba meningokokowa (IChM) jest względnie rzadkim zakażeniem bakteryjnym, ale wiąże się z dużym ryzykiem trwałych powikłań i zgonu. W Polsce każdego roku notuje się około 200 przypadków IChM. Na IChM chorują osoby w każdym wieku, ale największą zapadalność obserwuje się u dzieci do 5. roku życia, a zwłaszcza u niemowląt w 1. roku życia. W Polsce najczęstszą przyczyną IChM są MenB, a także grupy C oraz W.

Grupa polskich ekspertów opracowała zalecenia dotyczące szczepienia przeciwko meningokokom dzieci i dorosłych.

Zalecenie 1. Szczepienie przeciwko meningokokom zaleca się rozpocząć w pierwszym półroczu życia z użyciem szczepionki przeciwko MenB oraz MenACWY, odpowiednio po ukończeniu 8. lub 6. tygodnia życia.

Zalecenie 2. Szczepionki przeciwko MenB i MenACWY można podać podczas jednej wizyty, tego samego dnia (po ukończeniu 8. tż.).

Zalecenie 3. Szczepienie przeciwko MenB w pierwszym półroczu życia zaleca się realizować w schemacie 2+1 (populacja ogólna dzieci) lub 3+1 (grupy ryzyka IChM).

Grupy ryzyka inwazyjnej choroby meningokokowej

  • osoby z anatomicznym lub czynnościowym brakiem śledziony,
  • osoby z niedoborem składowych układu dopełniacza (np. C3, C5–C9, properdyny, czynnika H, czynnika D), w tym przyjmujące ekulizumab lub rawulizumab (przeciwciała monoklonalne blokujące aktywację składowej C5),
  • osoby zakażone HIV,
  • osoby z niedokrwistością sierpowatokrwinkową,
  • pracownicy laboratoriów narażeni na kontakt z Neisseria meningitidis,
  • osoby przebywające w zbiorowiskach (przedszkola, żłobki, domy dziecka, domy studenckie, koszary itp.),
  • osoby podróżujące do regionów endemicznych.

Zalecenie 4. Szczepienie przeciwko MenACWY oraz MenB zaleca się nastolatkom i młodym dorosłych, w szczególności rozpoczynającym studia, planującym zamieszkanie w internatach, akademikach lub wyjeżdżającym za granicę.

Zalecenie 5. Szczepienie przeciwko MenACWY oraz MenB zaleca się pacjentom z grupy ryzyka IChM.

Zalecenie 6. Pacjentom >10. roku życia z grupy największego ryzyka IChM zaleca się szczepienie przypominające przeciwko MenACWY i MenB.

Zalecenie 7. Wszystkim niemowlętom do 6. miesiąca życia szczepionym przeciwko MenB zaleca się podać paracetamol w celu profilaktyki gorączki po szczepieniu.

Zalecenie 8. Każdą wizytę szczepienną oraz wizytę bilansową zaleca się wykorzystać do aktywnego propagowania szczepień przeciwko meningokokom.

Zalecenie 9. Zalecamy wprowadzenie bezpłatnych szczepień przeciwko meningokokom dla osób z grupy ryzyka IChM.

Zalecenie 10. Zalecamy pilne podjęcie działań umożliwiających refundację szczepionek przeciwko meningokokom.

Ostatnia aktualizacja: 14 marca 2024
Materiały źródłowe
  • Granoff D.M., Pelton S., Harrison L.H.: Meningococcal vaccines. W: Plotkin S.A., Orenstein W.A., Offit P.A. (red.): Vaccines. Wyd. VI. Elsevier, 2013: 388–418
  • Zapobieganie zachorowaniom na chorobę meningokokową. Rekomendacje Komitetu Doradczego ds. Szczepień CDC w Atlancie (ACIP) (w jęz. angielskim), opubl. 27 maja 2005 r. MMWR 2005 / 54(RR07);1-21
  • Uaktualnienie zaleceń ACIP dotyczące powtórnego zaszczepienia osób z wydłużonym, wysokim ryzykiem zachorowania na inwazyjną chorobę meningokokową. MMWR 2009 / 58(37); 1042-1043.
  • Fakty na temat meningokokowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, przygotowane przez ekspertów WHO, w jęz. angielskim. Czytaj.
  • Informacje na temat choroby meningokokowej na stronach Europejkiego Centrum Chorób Zakaźnych (ECDC) w jęz. angielskim.
  • Invasive meningococcal disease – Annual Epidemiological Report for 2017
  • Informacje Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego, KOROUN. Czytaj.
  • Informacje nt. meningokoków, strona Departamentu Przeciwepidemicznego GIS.
pokaż więcej
Słowniczek
pokaż więcej
Znalazłeś niezrozumiany termin?
Zaproponuj hasło do słownika.
Loading