Szczepionka przeciw błonicy

Błonica, określana też jako dyfteryt, krup lub dławiec, jest ostrą i ciężką chorobą zakaźną, wywoływaną przez bakterie zwane maczugowcami błonicy (łac. Corynebacterium diphtheriae), które wytwarzają silną toksynę, zwaną toksyną błoniczą. Oprócz maczugowców błonicy, chorobę tę mogą wywoływać dwa inne gatunki maczugowców: Corynebacterium ulcerans i Corynebacterium pseudotuberculosis, również mające zdolność wytwarzania toksyny błoniczej.

Do zakażenia maczugowcami błonicy dochodzi drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z wydzielinami osoby chorej lub nosiciela, a także poprzez przedmioty z ich otoczenia. Głównym źródłem zakażenia jest człowiek. Natomiast do zakażenia bakteriami wywołującymi błonicę może dojść przez kontakt z zakażonymi zwierzętami, takimi jak koty, psy i konie.

Okres wylęgania choroby wynosi 1-7 dni, ale zazwyczaj jest to 2-5 dni.

Przed wprowadzeniem powszechnych szczepień przeciw błonicy choroba ta budziła ogromny lęk i nazywana była „duszącym aniołem” ponieważ pociągała za sobą śmierć tysięcy dzieci. Nazwa „duszący anioł” wskazuje na jedną z przyczyn śmierci, którą jest uduszenie na skutek zamknięcia światła dróg oddechowych przez narastające w gardle martwicze pseudobłony (o wyglądzie „skrzydeł anioła”) oraz obrzęk szyi wynikający ze znacznego powiększenia węzłów chłonnych szyjnych.

Początek choroby objawia się zazwyczaj bólem gardła, gorączką 38°C lub wyższą, dreszczami, bólem głowy, uczuciem zmęczenia, chrypą, może występować również kaszel.

Źródło zdjęcia: https://historyofvaccines.org/history/diphtheria/overview

Następnie na błonach śluzowych dróg oddechowych – najczęściej gardła, ale także nosa, krtani i tchawicy –  tworzą się charakterystyczne szare lub białe pseudobłony martwicze. Pseudobłony te silnie przylegają do powierzchni błon śluzowych, a przy próbie oderwania krwawią. Powiększają się węzły chłonne szyjne, pojawia się obrzęk szyi tworzący tzw. byczą szyję, szyję prokonsula, szyję Nerona. Na skutek narastania pseudobłon oraz znacznego powiększenia węzłów chłonnych dochodzi do zwężenia światła gardła i krtani, co powoduje trudności w przełykaniu oraz może powodować trudności w oddychaniu.

Wytwarzana przez maczugowce toksyna błonicza przenika do krwiobiegu i wszystkich narządów. Powoduje uszkodzenie mięśnia sercowego i jego zapalenie, zaburzenia przewodnictwa i możliwość bloku serca, a także powikłania neurologiczne, najczęściej w postaci porażenia podniebienia i tylnej ściany gardła, które objawia się zwracaniem pokarmów i płynów nosem, oraz porażenia mięśni gałkoruchowych. Możliwe są również porażenia kończyn i mięśni twarzy.

Błonica gardła (dyfteryt)

To najczęstsza postać choroby. Objawia się gorączką, bladością skóry, umiarkowanym bólem gardła, trudnościami w połykaniu, tzw. „mową kluskowatą”, powiększonymi węzłami chłonnymi podżuchwowymi oraz charakterystycznym, twardym nalotem w gardle, który jest szaro-biały lub krwistobrunatny. Przy ciężkim przebiegu nalot może mieć krwisty kolor. Powiększenie węzłów chłonnych jest tak duże, że mówi się o “szyi prokonsula”. Toksyna błonicza wpływa na serce, powodując nieregularne tętno, zmiany zapalne w mięśniu sercowym, co może prowadzić do zgonu. Może również pojawić się uszkodzenie układu nerwowego.

Błonica krtani (dławiec, krup)

Postać choroby, która najczęściej występuje u małych dzieci. Obrzęk i nalot na strunach głosowych prowadzi do zwężenia szpary głośni, co utrudnia oddychanie i powoduje charakterystyczny “szczekający” kaszel, a także narastającą chrypkę. W skrajnych przypadkach choroba prowadzi do ostrej niewydolności oddechowej. Leczenie może wymagać intubacji lub tracheotomii, czyli wykonania otworu w tchawicy.

Błonica nosa

To najlżejsza postać choroby, objawiająca się głównie niewielkimi, często jednostronnymi zmianami na powierzchni błony śluzowej nosa, co prowadzi do śluzowo-krwistego lub ropno-krwistego wysięku z nosa, nadżerek w nozdrzach i na powierzchni wargi górnej. Błonica nosa przebiega przewlekle. Chory jest źródłem zakażenia.

Błonica skóry

To rzadko spotykana postać choroby, która może wystąpić na przykład u noworodków w postaci zakażeń pępkowych.

Błonica jest chorobą zagrażającą życiu. Zgon pacjenta może nastąpić w wyniku:

• uduszenia na skutek zamknięcia światła dróg oddechowych przez narastające w gardle martwicze pseudobłony oraz obrzęk szyi wynikający ze znacznego powiększenia węzłów chłonnych szyjnych, lub też w następstwie paraliżu mięśni oddechowych, będącego efektem działania toksyny błoniczej,
• zatrzymania akcji serca jako efektu działania toksyny błoniczej, która powoduje zapalenie mięśnia sercowego, jego uszkodzenie oraz zaburzenia przewodzenia impulsów.

Ponadto, do powikłań w przebiegu choroby należy zaliczyć uszkodzenia nerwów i związane z nimi objawy:

• w pierwszym lub drugim tygodniu choroby – porażenie podniebienia i tylnej ściany gardła, które objawia się zwracaniem pokarmów i płynów nosem,
• od drugiego do czwartego tygodnia choroby – porażenie mięśni poruszających gałką oczną (np. nagle pojawiający się zez lub zaburzenie ostrości pola widzenia)
• do trzech miesięcy od wystąpienia pierwszych objawów choroby może pojawić się zapalenie nerwów obwodowych objawiające się osłabieniem lub paraliżem kończyn.

Uszkodzenie mięśnia sercowego rozwija się u 10-25% chorych (chociaż u 60% mogą pojawić się łagodne objawy zapalenia mięśnia sercowego), a powikłania neurologiczne u 75% chorych na błonicę.