Szczepionka przeciw ospie wietrznej

Podsumowanie - Szczepionka przeciw ospie wietrznej

O chorobie

Ospa wietrzna jest ostrą chorobą zakaźną wywołaną przez wirus ospy wietrznej i półpaśca. Jest jedną z najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych. Najczęstszym źródłem zakażenia jest bezpośredni kontakt z chorym lub droga kropelkowa. Zakażenie szerzy się także przez kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi wydzielinami z dróg oddechowych chorej osoby. Do głównych objawów choroby należą: swędząca wysypka grudkowo-pęcherzykowa na tułowiu, twarzy, owłosionej skórze głowy, kończynach, błonach śluzowych, gorączka, złe samopoczucie, bóle głowy i mięśni, powiększenie węzłów chłonnych. W większości przypadków ospa wietrzna przebiega łagodnie, jednak u 2-6% chorych mogą wystąpić groźne powikłania. Do najczęstszych powikłań należą zakażenia bakteryjne skóry, które mogą powodować powstanie szpecących blizn, objawy neurologiczne (zapalenie móżdżku, mózgu, czy opon mózgowo-rdzeniowych) oraz ostra małopłytkowość. Okres zakaźności trwa 1-2 dni przed i do 6 dni po pojawieniu się wysypki, praktycznie do przyschnięcia wszystkich pęcherzyków. Po przechorowaniu ospy wietrznej wirus pozostaje w organizmie w postaci utajonej. W sytuacji spadku odporności dochodzi do rozwoju półpaśca.

Pamiętaj, że:

  • Ospa wietrzna jest nieprzewidywalna, powikłania mogą wystąpić u dotychczas zdrowych osób,
  • U osób dorosłych przebieg ospy wietrznej jest cięższy niż u dzieci,
  • Wirus szczepionkowy nie przenosi się na osoby z bliskiego otoczenia, można szczepić dzieci kobiet będących w ciąży, a także otoczenie osób z niedoborami odporności.

 

W Polsce jest to choroba częsta. Rocznie rejestruje się około 150-220 tysięcy zachorowań, z czego większość stanowią dzieci do 10 r.ż. W granicach 1 000- 1 300 osób rocznie jest hospitalizowanych z powodu ciężkiego przebiegu ospy wietrznej.

O szczepionce

Szczepionka przeciw ospie wietrznej zawiera żywy, osłabiony (atenuowany) szczep wirusa. Podajemy dwie dawki szczepionki. Przeciwwskazaniem do szczepienia są stany obniżenia odporności, chłoniaki i inne nowotwory z zajęciem szpiku czy układu chłonnego oraz ciąża. Nie ma niebezpieczeństwa przeniesienia wirusa szczepionkowego na osoby z niedoborami odporności. Można szczepić dzieci kobiet będących w ciąży.

Szczepionka przeciw ospie wietrznej jest bezpieczna i dobrze tolerowana, rzadko  wywołuje niepożądane odczyny poszczepienne. Rzadko po szczepieniu występuje poronna postać ospy wietrznej. Szczepienie zabezpiecza przed objawami i powikłaniami ospy wietrznej na całe życie. Skuteczność szczepionki jest bardzo wysoka, przekracza 95%. Szczepionka podana do 3 dni od ekspozycji jest skuteczna w około 90%.

O chorobie

Co to jest ospa wietrzna?

Ospa wietrzna jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca. Cechą charakterystyczną tego wirusa jest bardzo wysoka zaraźliwość sięgająca 90-95%.

Najczęstszym źródłem zakażenia jest bezpośredni kontakt z chorym lub droga kropelkowa. Zakażenie szerzy się także pośrednio przez kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi wydzielinami z dróg oddechowych chorej osoby.

Wirus ospy wietrznej dostaje się do organizmu człowieka przez jamę ustną. Namnaża się w komórkach nabłonka górnych dróg oddechowych, a następnie wraz z krwią przedostaje się do powierzchniowych części skóry i objawia się pęcherzykową wysypką.

Okres wylęgania ospy wietrznej wynosi średnio 14-16 dni. Choroba może rozwinąć się już po 10 dniach, a maksymalnie do 21 dni po kontakcie z zakaźnie chorym. Okres zakaźności trwa 1-2 dni przed i do 6 dni po pojawieniu się wysypki, praktycznie do przyschnięcia wszystkich pęcherzyków.

Wirus ospy wietrznej i półpaśca, to wirus latentny, więc po przechorowaniu ospy wietrznej, w późniejszym czasie może dojść do reaktywacji zakażenia w postaci półpaśca.

 

Jakie są objawy ospy wietrznej?

Do głównych objawów choroby należą:
• swędząca wysypka grudkowo-pęcherzykowa na tułowiu, twarzy, owłosionej skórze głowy, kończynach, u 10-13% chorych również na błonach śluzowych (najpierw pojawia się rumień, następnie pęcherzyk, który pokrywa się strupem i odpada po 1-2 tygodniach),
• gorączka,
• złe samopoczucie,
• bóle głowy i mięśni,
• powiększenie węzłów chłonnych.

Jak poważne mogą być objawy ospy wietrznej?

Do najczęściej występujących powikłań ospy wietrznej należą:
• zaburzenie czynności ośrodkowego układu nerwowego (zapalenie móżdżku, mózgu, czy opon mózgowo-rdzeniowych),
• zakażenia bakteryjne skóry (może powodować powstanie szpecących blizn),
• zapalenie płuc (głównie u dorosłych),
• ostra małopłytkowość.

Do rzadszych powikłań należą: zapalenie nerek, mięśnia sercowego, stawów, nerwu wzrokowego czy porażenie nerwu twarzowego.

Bardzo rzadkim powikłaniem w przebiegu ospy wietrznej jest zapalenie móżdżku. Występuje z częstością 2,5/100 000 chorych, głównie dzieci poniżej 15 lat.

Zakażenie ospą wietrzną kobiety w ciąży w ok. 2% przypadków może prowadzić do urodzenia dziecka z trwałymi uszkodzeniami narządowymi.

Powikłania ospy wietrznej wymagające hospitalizacji mogą wystąpić u 7-8 na 10 000 chorych.

U młodzieży i u dorosłych choroba przebiega dużo ciężej niż u dzieci, a powikłania występują 10-20 razy częściej.

U osób z obniżoną odpornością (z białaczką, po przeszczepie szpiku, z wrodzonymi zaburzeniami odporności, leczonych kortykosteroidami, będących na leczeniu immunosupresyjnym, nosicieli HIV) wysypka utrzymuje się dłużej i jest bardziej nasilona. U tych osób częściej obserwuje się rozsianą postać wysypki z naciekami do narządów wewnętrznych, a także wyższą śmiertelność.

Jak wiele zachorowań na ospę wietrzną występuje w Polsce?

TRWA WCZYTYWANIE DANYCH

Źródło danych: biuletyny roczne „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” oraz „Szczepienia ochronne w Polsce” (wyd: NIZP-PZH, GIS).

W Polsce ospa wietrzna jest bardzo częsta. W ostatnich latach, począwszy od 2002 r. utrzymuje się tendencja wzrostowa zapadalności na ospę wietrzną.

Zachorowalność na ospę wietrzną wzrasta raz na kilka lat ze względu na tzw. epidemie wyrównawcze. Zjawisko takie ma miejsce wówczas gdy znaczna część populacji nie jest odporna na zakażenie. Poprzednio szczyt zachorowań obserwowaliśmy w 2012 r., kiedy odnotowano 208 276 zachorowań. Najwyższą zapadalność zanotowano u dzieci w wieku 4 lat. Z powodu ciężkiego przebiegu ospy wietrznej i jej powikłań hospitalizowano 1 361 osób (80% to były dzieci do 10 lat, wśród nich 90% to dzieci zdrowe przed zachorowaniem).

W 2014 r. odnotowano ponowny wzrost – 221 628 zachorowań w porównaniu do 178 501 zachorowań w 2013 r. Kolejny wzrost liczby zachorowań odnotowano w 2019 r. – 180 487, w porównaniu do 149 565 zachorowań w 2018 r. 

Ospa wietrzna powszechnie uważana za łagodną chorobę może mieć groźne powikłania i tragiczne konsekwencje. Każdego roku ponad 1 000 osób chorujących na ospę wietrzną jest hospitalizowanych. Powikłania u chorych w przebiegu ospy wietrznej dotyczą najczęściej zakażeń skóry, układu nerwowego, układu oddechowego oraz pokarmowego.

Do zgonu dochodzi raz na 60 000 zachorowań. Choroba jest najbardziej niebezpieczna dla osób dorosłych, U osób wieku 30–49 lat powikłania ospy wietrznej kończą się śmiercią średnio u 1 na 4 000 chorych.

Gdzie i jak często ospa wietrzna występuje na świecie?

W krajach klimatu umiarkowanego na ospę wietrzną chorują przede wszystkim dzieci w wieku 2-6 lat. Około 90% populacji nabywa odporność do 15 roku życia. Zachorowania występują częściej w zimie i wczesną wiosną, a epidemie pojawiają się co 2-3 lata.

W krajach klimatu tropikalnego więcej jest zachorowań wśród młodzieży i dorosłych, co wiąże się z cięższym przebiegiem choroby i częstszymi zakażeniami w okresie okołoporodowym.

Powszechne szczepienia dzieci przeciw ospie wietrznej są obecnie realizowane w wielu krajach Europy  (Cypr, Niemcy, Grecja, Łotwa, Litwa), w Hiszpanii i Włoszech w wybranych regionach kraju. W 17 krajach (w tym w Polsce) obowiązują zalecenia stosowania szczepionki dla nieuodpornionych dzieci oraz w grupach ryzyka.

W Stanach Zjednoczonych przed wprowadzeniem szczepień, w 1995 roku, rejestrowano 4 miliony przypadków ospy wietrznej, z czego 11 000 osób wymagało hospitalizacji, a 100 osób umierało w wyniku powikłań choroby.  Po wprowadzeniu obowiązkowych szczepień zaobserwowano wyraźny spadek zachorowań na tę chorobę.

Co to jest półpasiec?

Półpasiec jest chorobą wywołaną w następstwie reaktywacji utajonego zakażenia wirusem Varicella-zoster, który może przetrwać nawet przez wiele lat w komórkach nerwowych. Po przechorowaniu ospy wietrznej, wirus nie jest eliminowany z organizmu, ale pozostaje w zwojach nerwów czuciowych i może się uaktywnić nawet po wielu latach, powodując półpasiec. Nie można zarazić się półpaścem, ale od chorego na półpasiec osoby wrażliwe mogą zarazić się ospą wietrzną.

O szczepionce

Jakie rodzaje szczepionek przeciw ospie wietrznej są dostępne w Polsce?

W Polsce jest dostępna szczepionka przeciw ospie wietrznej zawierająca żywy, atenuowany (pozbawiony zjadliwości) szczep wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV- varicella-zoster virus).

Skuteczność szczepionki jest bardzo wysoka, przekracza 95%.

Dwa dostępne na rynku preparaty szczepionki zawierają ten sam szczep wirusa ospy wietrznej i półpaśca (szczep OKA). Nie różnią się między sobą pod względem skuteczności ani bezpieczeństwa.

Podanie szczepionki wywołuje bezobjawową lub skąpoobjawową postać ospy wietrznej, po której pojawia się odporność na zakażenie tym wirusem.

Kto i kiedy powinien zostać zaszczepiony przeciw ospie wietrznej?

Szczepionkę można podawać u zdrowych dzieci od 9 miesiąca życia (najlepiej po 12 miesiącu życia). Szczepionka jest zalecana wszystkim dzieciom i dorosłym, którzy nie chorowali na ospę wietrzną i nie zostali wcześniej zaszczepieni. Należy podać dwie dawki szczepionki w odstępie nie krótszym niż 6 tygodni (optymalnie 3 miesiące).  Osobom, które dotychczas zostały zaszczepione jedną dawką szczepionki i nie zachorowały na ospą wietrzną, powinno się podać drugą dawkę.

Szczepienie przeciw ospie wietrznej zapobiega również zachorowaniu lub znacznie łagodzi przebieg choroby, jeżeli zostanie wykonane w ciągu 3, a nawet do 5 dni po kontakcie z osobą chorą na ospę.

Osób z obniżoną odpornością nie powinno się szczepić. Jednak powinno się je chronić pośrednio poprzez szczepienie zdrowych osób, które nie chorowały, a pozostają z nimi w bliskim kontakcie.

Szczepionkę przeciw ospie wietrznej podaje się podskórnie. Może być podawana razem z innymi szczepionkami np. ze szczepionką przeciw odrze, śwince i różyczce (szczepionka MMR) w osobne miejsca. Przed zaszczepieniem potrzebna jest kwalifikacja przez lekarza, który nie stwierdzi przeciwwskazań.

Dlaczego warto się szczepić przeciw ospie wietrznej?

Ospa wietrzna jest chorobą bardzo zaraźliwą.

Podanie dwóch dawek szczepionki przeciw ospie wietrznej zapewnia odporność wieloletnią, praktycznie na całe życie.  Szczepienie jest najlepszym sposobem na zabezpieczenie się przed zachorowaniem.

Osoba niezaszczepiona, która nie chorowała na ospę wietrzną w wieku dziecięcym, zwykle choruje w późniejszym okresie, często jako dorosła, zarażając się od swoich chorujących dzieci. Różnica w przebiegu jest zasadnicza: o ile dzieci najczęściej przechodzą  chorobę w sposób łagodny, dorośli – im starsi, tym mają ostrzejszy przebieg choroby, dający często powikłania.
Należy jednak pamiętać, że przebieg ospy wietrznej nawet u dzieci jest nieprzewidywalny i w wielu przypadkach konieczna jest hospitalizacja.

Wirus ospy wietrznej nie jest eliminowany z organizmu, przez wiele lat pozostaje w zwojach nerwowych pnia mózgu i rdzenia kręgowego. Może się on uaktywnić wywołując półpasiec.

U szczepionych, zdrowych dzieci i młodzieży oraz u dzieci z obniżoną odpornością częstość występowania półpaśca jest niższa niż u dzieci po naturalnym zakażeniu. U osób powyżej 50 roku życia wykazano wysoką skuteczność szczepienia przeciw ospie wietrznej w zapobieganiu półpaśca.

Dodatkowo zaobserwowano, że u szczepionych osób półpasiec występuje znacznie rzadziej niż u osób, które przechorowały ospę wietrzną.

Kto nie powinien zostać zaszczepiony przeciw ospie wietrznej?

Do przeciwwskazań do szczepienia przeciw ospie wietrznej należą:
• ostre i ciężkie choroby gorączkowe,
• odczyny anafilaktyczne po szczepieniu szczepionką przeciw ospie wietrznej lub innymi szczepionkami,
• obniżenie odporności humoralnej lub komórkowej,
• chłoniaki i inne nowotwory z zajęciem szpiku czy układu chłonnego,
• radioterapia (szczepienie może być wykonane 6 miesięcy po zakończeniu radioterapii),
• leczenie salicylanami (szczepienie może być wykonane po 6 tygodniach po zakończeniu leczenia- niebezpieczeństwo zespołu Rey`a),
• ciąża (kobieta powinna unikać zajścia w ciążę przez 1 miesiąc od szczepienia),
• nadwrażliwość na neomycynę.

Jakie jest ryzyko związane ze szczepieniem przeciw ospie wietrznej?

Szczepionka przeciw ospie wietrznej jest bezpieczna i dobrze tolerowana. U osób zdrowych szczepionka rzadko wywołuje niepożądane odczyny poszczepienne. Niekiedy, między 5 a 42 dniem od szczepienia występuje grudkowo-pęcherzykowa wysypka w ilości od 1 do 500 zmian (średnio 50). Wysypką jako reakcja po szczepieniu występuje najczęściej w postaci pojedynczych pęcherzyków, które pojawiają się w okresie 7-12 doba po szczepieniu. Wysypkę częściej stwierdza się u dzieci z obniżoną odpornością. Może występować gorączka. Druga dawka szczepionki jest zwykle lepiej tolerowana niż pierwsza dawka.

Podanie szczepionki w grupach ryzyka, nie uwzględniając przeciwwskazań związanych z chorobą podstawową, może powodować rozwój ospy wietrznej.

 

Jak długo utrzymuje się odporność po szczepieniu przeciw ospie wietrznej?

Najwięcej danym na temat czasu utrzymywania się odporności po szczepieniu przeciw ospie wietrznej pochodzi z krajów, gdzie najdłużej prowadzone są powszechne programy szczepień przeciw ospie wietrznej. Mamy >20 lat obserwacji z krajów, takich jak Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Niemcy i Hiszpania. Dane pochodzące z tych krajów świadczą o długotrwałym utrzymywaniu się ochrony przed zachorowaniem po zastosowaniu schematu 2-dawkowego szczepienia. Taki schemat szczepienia gwarantuje wysoka skuteczność. Nawet >90% zaszczepionych osób nie zachoruje na ospę wietrzną, a 90–100% zaszczepionych uniknie ciężkiego przebiegu choroby i powikłań. Co ważne, w badaniach oceniających długotrwałą ochronę poszczepienną nie odnotowano, aby w ciągu 10 lat obserwacji ryzyko zakażenia przełamującego zwiększało się z upływem czasu. W krajach, w których od lat stosuje się powszechne szczepienia przeciw ospie wietrznej, nie obserwowano także, aby zachorowania „przesunęły się” na późniejszy wiek. Badacze oceniają, że szczepienie przeciw ospie wietrznej skutkuje długotrwałą ochroną podobnie do zapewnianej wobec odry i różyczki po szczepieniu MMR.

Jakie szczepionki przeciw ospie wietrznej są dostępne w Polsce?

Szczepionki monowalentne:

  • VARILRIX
    Typ szczepionki: szczepionka przeciw ospie wietrznej, żywa,
    Antygen: osłabiony (atenuowany) wirus ospy wietrznej,
    Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
    Postać: proszek i rozpuszczalnik do sporządzania roztworu do wstrzykiwań,
    Dawka: 0,5 ml.
  • VARIVAX
    Typ szczepionki: szczepionka przeciw ospie wietrznej, żywa,
    Antygen: osłabiony (atenuowany) wirus ospy wietrznej,
    Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur MSD, Belgia
    Postać: proszek i rozpuszczalnik do sporządzania roztworu do wstrzykiwań,
    Dawka: 0,5 ml.

Szczepionka poliwalentna (skojarzona)

  • Priorix-Tetra (niedostępna)
    Typ szczepionki: szczepionka przeciw odrze, śwince, różyczce
    i ospie wietrznej, żywa,
    Antygeny: atenuowane szczepy wirusa odry, świnki, różyczki i ospy wietrznej
    Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
    Postać: proszek i rozpuszczalnik do sporządzania roztworu do wstrzykiwań
    Dawka: 0,5 ml.

Kalendarz szczepień

Szczepionki przeciw ospie wietrznej w Programie Szczepień Ochronnych

Szczepienia przeciw ospie wietrznej są obowiązkowe (bezpłatne) u:

• dzieci i młodzież do ukończenia 19 roku życia, które nie chorowały na ospę wietrzną:
– z upośledzeniem odporności wrodzonym lub nabytym o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby,
– przed planowanym leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią,

• dzieci i młodzież do ukończenia 19 roku życia, które nie chorowały na ospę wietrzną, z otoczenia ww osób,

• dzieci i młodzież do ukończenia 19 roku życia, które nie chorowały na ospę wietrzną, przebywające albo zakwalifikowane do pobytu w:
– zakładach pielęgnacyjno- opiekuńczych,
– zakładach opiekuńczo-leczniczych,
– rodzinnych domach dziecka,
– domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,
– domach pomocy społecznej,
– placówkach opiekuńczo-wychowawczych,
– regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych,
– interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych,
– żłobkach lub klubach dziecięcych.

O potrzebie wykonania szczepienia ze wskazań środowiskowych u danego dziecka decyduje indywidualnie lekarz, który odnotowuje w karcie
szczepień oraz dokumentacji medycznej informacje o wskazaniu do szczepienia.

(szczegóły: Program Szczepień Ochronnych w 2024 roku, tabela na str. 14).

Szczepienia przeciw ospie wietrznej są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia):

•  osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione
w ramach szczepień obowiązkowych lub zalecanych
•  kobietom planującym zajście w ciążę, które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną.

Szczepienia przeciw ospie wietrznej powinny być wykonane zgodnie z zarejestrowanym schematem szczepień. Obecnie obowiązuje dwudawkowy schemat szczepienia dla wszystkich bez względu na wiek. Minimalny odstęp między dawkami wynosi 6 tygodni.

Program Szczepień Ochronnych na 2024 rok.

Jak są finnasowane szczepionki przeciw ospie wietrznej?

Jak opracowano szczepionkę przeciw ospie wietrznej?

Szczepionkę przeciw ospie wietrznej opracował japoński wirusolog dr Michiaki Takahashi w 1974 roku. Naukowiec opracował szczepionkę, która zawierała żywy, atenuowany (osłabiony) szczep wirusa ospy i półpaśca. Koncepcja „żywej” szczepionki była niezwykle zaskakującym odkryciem, ze względu na potencjalne ryzyko pozostania wirusa szczepionkowego w formie latentnej i późniejszej jego reaktywacji, która mogłaby wywołać np. półpaśca. Początkowo obawiano się, że odporność po szczepieniu będzie krótkotrwała. Ważnym elementem motywującym badaczy do badań nad odkryciem szczepionki przeciw ospie wietrznej był strach przed chorobą, szczególnie u dzieci z obniżoną odpornością, np. u dzieci z białaczką. Bez tego czynnika droga do opracowania szczepionki mogła być o wiele dłuższa.

Zespół dr Takahashi wykazał, że szczepionka przeciw ospie wietrzej oparta na atenuowanym szczepie ospy wietrznej i półpaśca jest bezpieczna, dobrze tolerowana i chroni dzieci i osoby dorosłe przed ospą wietrzną, również po ekspozycji w warunkach domowych lub szpitalnych. W badaniach dzieci z białaczką w okresie remisji oraz dzieci z zespołem nerczycowym potwierdzono ochronę przed ospą wietrzną po ekspozycji na wirusa.

Michiaki Takahashi urodził się 17 lutego 1928 roku w Osace w Japonii. Po studiach medycznych na Uniwersytecie w Osace podjął pracę w Instytucie Badań nad Chorobami Zakaźnymi. W swojej pracy skupił się na wirusach odry i poliomyelitis. Kiedy w latach 60. XX wieku jego syn ciężko zachorował na ospę wietrzną, doktor Takahashi rozpoczął prace dotyczące opracowania szczepionki przeciw ospie wietrznej. Po powrocie ze stypendium naukowego w Stanach Zjednoczonych od 1965 roku prowadził badania hodowli osłabionego wirusa ospy wietrznej w zwierzęcych i ludzkich liniach komórek. Prace trwały długo i zaowocowały opracowaniem w 1974 roku pierwszej szczepionki przeciw ospie wietrznej.

Czytaj więcej

Po co zapobiegać ospie wietrznej skoro u dzieci przebiega najczęściej łagodnie?

Nie jesteśmy w stanie przewidzieć przebiegu ospy wietrznej. Zdarza się, że u dotychczas zdrowego dziecka ospa wietrzna przebiega z ciężkimi powikłaniami. Każdego roku ponad 1 000 osób jest hospitalizowanych z powodu ciężkiego przebiegu ospy wietrznej, wśród nich 90% to dzieci zdrowe przed zachorowaniem na ospę wietrzną.

Obliczono, że koszt zapobiegania ospie wietrznej poprze szczepienia jest dużo tańszy niż leczenia ospy wietrznej. Nawet jeżeli nie ma powikłań, zachorowanie dziecka powoduje koszty pośrednie, tj.  zwolnienie lekarskie rodzica, stosowanie preparatów łagodzących objawy, koszty leczenia półpaśca po wielu latach od przechorowania ospy wietrznej.

Co to jest ospa poronna?

Ospa poronna to zachorowanie, które może wystąpić ponad 42 dni po szczepieniu przeciw ospie wietrznej. Nazywana jest inaczej chorobą przełamanej odporności (ang. break-through varicella). Ospa poronna może występować również w przebiegu ospy wietrznej u dzieci nieszczepionych.

Ospę poronną cechuje łagodny przebieg i szybko ustępujące objawy, najczęściej w postaci niewielu (<50  wykwitów plamisto-grudkowych) i gorączki. Wykwity mogą wyglądać inaczej niż te, które są typowe dla ospy wietrznej, tj. bez pęcherzyków, mogą przypominać ukąszenia owada. Ospa poronna u osób wcześniej szczepionych jest znacznie mniej zaraźliwa w porównaniu z chorymi na ospę wietrzną. Do powikłań w przebiegu ospy poronnej dochodzi sporadycznie.

Czy możliwe jest przeniesienie szczepionkowego wirusa ospy wietrznej od osoby zaszczepionej na osobę z bliskiego otoczenia?

Szczepionka przeciw ospie wietrznej zawiera żywego, osłabionego wirusa ospy wietrznej. Jednak możliwość przeniesienia wirusa pochodzącego ze szczepionki na osoby blisko kontaktujące się z zaszczepionym dzieckiem jest wyłącznie teoretyczna. Po szczepieniu bardzo rzadko, u ok. 5-6% zaszczepionych mogą wystąpić objawy niepożądane w postaci wysypki plamistej (niezwykle rzadko ta wysypka przyjmuje postać pęcherzyków ospowych z płynem surowiczym), ale nawet wtedy zakażenie się wirusem ospy wietrznej jest czysto teoretyczne. Nie należy mylić zakażenia od chorego na ospę, który zakaził się wirusem, który krąży w środowisku od sytuacji wyżej opisanej (bardzo rzadkiej), kiedy wystąpi wysypka po szczepieniu, wtedy możliwość przeniesienia zakażenia jest trudna do stwierdzenia ze względu na brak danych.

Ryzyko przeniesienia wirusa szczepionkowego od osób szczepionych u których wystąpiła wysypka pęcherzykowa, na osoby z prawidłową i obniżoną odpornością jest niezwykle rzadkie: na 16 milionów dawek opisano 3 takie przypadki.  Jeżeli u osoby zaszczepionej po szczepieniu pojawiłyby się pęcherzykowe wykwity ospowe należy zapobiegawczo zachować ostrożność i ograniczyć jej kontakt z osobą z obniżoną odpornością. Podobnie można szczepić dzieci, których matki są w ciąży. Nie ma udokumentowanego ryzyka przeniesienia zakażenia na matkę od zaszczepionego dziecka.

Zgodnie z zaleceniami można szczepić dzieci kobiet będących w ciąży, a także otoczenie osób z niedoborami odporności.

Jakie jest ryzyko zakażenia się wirusem ospy wietrznej przez kobietę w ciąży lub noworodka?

Ospa wietrzna jest szczególnie groźna dla nieuodpornionych kobiet w ciąży (tych, które nie przechorowały ospy wietrznej w dzieciństwie i nie były szczepione) i noworodków. Jeżeli kobieta będąca w 1 lub 2 trymestrze ciąży zachoruje na ospę wietrzną, wówczas może dojść do poronienia, porodu martwego płodu, porodu przedwczesnego, czy urodzenia dziecka z niską masą ciała (tzw. wrodzona ospa wietrzna). Noworodek może mieć blizny na skórze, deformacje kończyn, zaburzenia wzroku, defekty ośrodkowego układu nerwowego.

Jeżeli kobieta w ciąży zostanie zarażona 5 dni przed lub 2 dni po porodzie wówczas u 17-30% noworodków może wystąpić ciężka postać ospy wietrznej. Ryzyko śmiertelności oceniane jest wtedy na 30%.

Osoby dorosłe, które nie chorowały na ospę wietrzną w dzieciństwie powinny się zaszczepić. Podanie dwóch dawek szczepionki przeciw ospie wietrznej zapewnia długotrwałą ochronę przed zachorowaniem. Jest to szczególnie ważne w przypadku kobiet planujących ciążę.

Zalecenia postępowania w przypadku ospy wietrznej u kobiet w ciąży.

Czy można szczepić przeciw ospie wietrznej osoby z obniżoną odpornością?

Osoby z obniżoną odpornością, w tym pacjenci z chorobą nowotworową, biorcy przeszczepów szpiku oraz dzieci z zakażeniem HIV są w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia ciężkiego przebiegu ospy wietrznej. Dla tej grupy pacjentów opracowano szczegółowe zalecenia dotyczące szczepienia przeciw ospie wietrznej.

Szczepienie może być wykonane u dzieci:
• zarażonych HIV, powyżej 12 miesiąca życia, przy braku objawów lub z łagodnymi objawami choroby, z poziomem CD4 limfocytów T powyżej 15%,
• z białaczką pozostających w remisji, u których stwierdza się powyżej 1,2 x 109/L limfocytów.

Czy można zaszczepić się przeciw ospie wietrznej w czasie karmienia piersią?

W przypadku kobiet karmiących piersią obowiązują takie same zasady dotyczące szczepień przeciw ospie wietrzej jak w przypadku całej populacji.

Kobieta, która w przeszłości nie chorowała na ospę wietrzną i nie była szczepiona powinna się zaszczepić (dwie dawki szczepionki w odstępie nie krótszym niż 6 tyg.).

W ulotce i Charakterystyce Produktu Leczniczego szczepionki przeciw ospie wietrzej pozostawiono zapis „Nie ma danych dotyczących stosowania szczepionki u kobiet karmiących”. Zapis ten wskazuje, że nie prowadzono celowanych badań klinicznych wśród kobiet karmiących. Jednak ocena profilu bezpieczeństwa szczepionki, przeciw ospie wietrznej dostępnej na rynku od ponad 30 lat pozwala ocenić, że ryzyko dla dzieci matek karmiących, które zostały zaszczepione jest wyłącznie teoretyczne. Nie zgłaszano niepożądanych odczynów poszczepiennych u dzieci matek karmiących zaszczepionych przeciw ospie wietrznej. Dlatego w ogólnych zaleceniach dotyczących szczepień opracowanych przez  WHO oraz komitetów ds. szczepień w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, Wielkiej Brytanii wskazano, że matkom karmiącym piersią można podawać zarówno szczepionki inaktywowane oraz szczepionki żywe, w tym szczepionkę przeciw ospie wietrznej. Brak przeciwwskazań do szczepienia przeciw ospie wietrznej wskazano również w zaleceniach CDC.

Czy szczepienie przeciw ospie wietrznej można podawać na jednej wizycie z innymi szczepionkami?

Szczepionkę przeciw ospie wietrznej można podać w czasie wizyty szczepiennej z każdą inną szczepionką.

Szczepionkę przeciw ospie wietrznej i szczepionkę MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce) można podać w czasie tej samej wizyty*. Jeśli chcemy rozdzielić te szczepienia, to wymagany jest odstęp 4 tygodni. Wynika to stąd, że te dwie szczepionki należą do grupy szczepionek żywych.

* Eksperci zalecają jak najsprawniejszą realizację planowanych szczepień i podanie szczepionek na tej samej wizycie.

Jak postąpić jeżeli dziecko lekko przechorowało ospę wietrzną po pierwszej dawce?

W sytuacji kiedy po podaniu 1. dawki szczepionki u dziecka wystąpiły objawy ospy wietrznej (choćby pojedyncze wykwity), podanie 2. dawki szczepionki nie jest już konieczne.

Jak interpretować zapis w Programie Szczepień Ochronnych dotyczący obowiązkowego szczepienia przeciw ospie wietrznej dzieci ze względu na narażenie środowiskowe?

W 2012 r. rozszerzono wskazania epidemiologiczne dotyczące obowiązkowych (bezpłatnych) szczepień przeciw ospie wietrznej. Zgodnie z tym zapisem bezpłatne szczepienia przeciw ospie wietrznej obowiązują dodatkowo w grupie dzieci do 12 roku życia narażonych na zakażenie ze względów środowiskowych.
Zapis ten praktycznie dotyczy dzieci przebywających w:
• domach opieki długoterminowej,
• domach dziecka,
• żłobkach
• podobnych do żłobka instytucji opiekuńczych dla dzieci do 3 roku życia.

O potrzebie wykonania szczepienia ze wskazań środowiskowych u danego dziecka decyduje indywidualnie lekarz. Potrzebne jest zaświadczenie, że dziecko uczęszcza do jednej z w/w placówek.

Uczęszczanie do przedszkola nie kwalifikuje dziecka do obowiązkowego szczepienia przeciw ospie wietrznej. Bezpłatne szczepienie przeciw ospie wietrznej dzieci uczęszczających do przedszkola może być jest wprowadzane w niektórych regionach decyzją władz lokalnych.

Więcej o obowiązkowych i zalecanych szczepieniach przeciw ospie wietrznej w Programie Szczepień Ochronnych.

Po jakim czasie od szczepienia przeciw ospie wietrznej można planować zajście w ciążę?

Okres ciąży jest przeciwwskazaniem do podawania szczepionek żywych, tj. przeciw ospie wietrznej oraz odrze, śwince i różyczce, ze względu na teoretyczne ryzyko przeniesienia drobnoustroju szczepionkowego na płód.

Podanie szczepionki żywej przeciw odrze, śwince, różyczce lub przeciw ospie wietrznej kobiecie w okresie kiedy planuje ciążę powinno być związane z koniecznością zabezpieczenia się przed ciążą na okres co najmniej 1 miesiąca. Pod koniec 2012 roku Europejska Agencja Leków zaopiniowała wprowadzenie zmian w charakterystykach produktu leczniczego żywych szczepionek przeciw odrze śwince i różyczce (szczepionki o nazwie handlowej MMRVAX Pro oraz Priorix) oraz pojedynczej szczepionce przeciw ospie wietrznej (o nazwie handlowej Varilrix) dotyczących czasu, w którym kobieta po szczepieniu nie powinna zachodzić w ciążę przez okres 1 miesiąca zamiast wcześniej obowiązującego okresu 3 miesięcy.

Utrzymano dotychczasowe przeciwwskazania szczepienia przeciw odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej u kobiet w ciąży wraz z uwagą, że przypadkowe zaszczepienie kobiety w ciąży nie powinno być przyczyną przerwania ciąży.

Nowe zalecenia oparto na wynikach badań bezpieczeństwa kilku tysięcy kobiet, którym podczas ciąży podano szczepionki przeciw różyczce lub kobiet zaszczepionych przeciw ospie wietrznej, które nie wiedziały, że są w ciąży. Nie odnotowano żadnego przypadku zaburzeń związanych z uszkodzeniem płodu. Dlatego też utrzymano zalecenie, że zaszczepienie kobiety w ciąży szczepionką żywą, np. w sytuacji kiedy nie wiedziała, że jest w ciąży nie powinno być przyczyną jej usunięcia.

Co to jest "ospa party" i dlaczego jest niebezpieczna?

Ospa party to celowe narażanie dziecka na zakażenie wirusem ospy wietrznej w czasie bliskiego kontaktu /zabawy z innym dzieckiem, u którego występują objawy choroby.

Takie postępowanie jest narażaniem dziecka na poważne niebezpieczeństwo. Ospa wietrzna należy do jednej z najbardziej zakaźnych chorób. Pomimo tego, że w większości przypadków przebiega łagodnie, u 2-6% chorych mogą wystąpić groźne powikłania. Ospa wietrzna jest chorobą, która może mieć nieprzewidywalny przebieg. Nie jesteśmy w stanie przewidzieć czy wystąpią powikłania, czy nie. Do najczęstszych powikłań należy nadkażenie skóry i tkanki podskórnej, objawy neurologiczne i powikłania ze strony układu oddechowego. Większość powikłań, hospitalizacji i zgonów z powodu ospy wietrznej występuje u dzieci wcześniej zdrowych, bez zaburzeń układu odporności czy też innych chorób przewlekłych.
Rodzice i opiekunowie dzieci powinni pamiętać, że jedynym bezpiecznym sposobem ochrony dziecka przed ospą wietrzną i zapewnienia mu odporności długoletniej (praktycznie na całe życie) jest szczepienie.

Więcej informacji
Stanowisko Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie ospa party

Kiedy osoba dorosła powinna zaszczepić się przeciw ospie wietrznej?

Szczepionka przeciw ospie wietrznej jest zalecana osobom, które w przeszłości nie chorowały na ospę wietrzną i nie byli zaszczepieni. Na ospę wietrzną może zachorować każdy, kto wcześniej nie chorował lub nie był zaszczepiony dwiema dawkami szczepionki. Zakażenie wirusem ospy wietrznej nieuodpornionej osoby dorosłej może być bardzo niebezpieczne. Przebieg choroby jest zdecydowanie cięższy niż u dzieci i częściej występują powikłania.

Jeżeli osoba dorosła chorowała na ospę wietrzną w dzieciństwie (nawet skąpoobjawowo) to jest uodporniona. Jednak trudno w tej sytuacji bazować tylko na przekazie z przeszłości. Najlepszą metodą jest sprawdzenie poziomu przeciwciał przeciw ospie wietrznej. Jeżeli wynik jest ujemny (lub niższy niż wartość ochronna) należy się zaszczepić (2 dawki w odstępie optymalnie od 6 tyg. do 3 mies.). Jeżeli wiemy, że w przeszłości nie chorowaliśmy na ospę wietrzną najlepiej jest od razu podjąć decyzję o szczepieniu. Szczepienie osoby dorosłej nie jest związane z żadnym dodatkowym ryzykiem. Obowiązują takie same przeciwwskazania jak w czasie szczepienia dzieci.

Jakie są korzyści ze szczepienia dzieci przeciw ospie wietrznej?

Szczepienie przeciw ospie wietrznej daje dziecku ochronę przed powszechną wirusową chorobą wieku dziecięcego i jej powikłaniami. Powikłania ospy wietrznej zdarzają się dzieciom dotychczas zdrowym, przebieg choroby trudno przewidzieć.

  • Jak przebiega ospa wietrzna?

Podstawowym objawem ospy wietrznej jest swędząca wysypka z obecnością pęcherzyków. Często towarzyszy jej gorączka. Pęcherzyki mogą być dodatkowo obecne na spojówkach, w jamie ustnej i na zewnętrznych narządach płciowych. Gojenie się zmian skórnych trwa zwykle około tygodnia, dziecko musi wtedy przebywać w domu. W przypadku wystąpienia powikłań na ogół konieczne jest leczenie w szpitalu.

  • Dla kogo ospa wietrzna jest zagrożeniem?

Ryzyko zachorowania po kontakcie z wirusem (czyli osobą chorą na ospę wietrzną lub półpasiec) dotyczy każdego, kto dotychczas nie chorował. Ciężkiego przebiegu ospy wietrznej można spodziewać się u dzieci z niedoborem odporności, z chorobą nowotworową, zwłaszcza z białaczką oraz z chorobami przewlekłymi wymagającymi leczenia tzw. immunosupresyjnego (upośledzającego funkcję układu immunologicznego). Niektóre powikłania np. wtórne zakażenia bakteryjne czy powikłania neurologiczne występują także u dotychczas zdrowych dzieci. Nie da się przewidzieć, jaki będzie przebieg choroby u konkretnego dziecka i nie da się go w pełni kontrolować, nawet stosując leki przeciwwirusowe.

  • Czy ospa wietrzna jest częstą chorobą?

Tak, to bardzo częsta choroba, zwłaszcza wśród dzieci uczęszczających do żłobka czy przedszkola. W środowisku domowym i skupiskach dziecięcych wirus bardzo łatwo się przenosi (drogą kropelkową i powietrzną).

  • Co zyskuje dziecko po szczepieniu?

Ochronę przed zachorowaniem na ospę wietrzną, a w razie zachorowania (co zdarza się rzadko) – łagodny przebieg choroby.

Ochronę przed powikłaniami ospy wietrznej np. ciężkimi zakażeniami bakteryjnymi (w tym sepsą) i powikłaniami neurologicznymi: zapaleniem móżdżku, zapaleniem mózgu.

  • Czy istnieją inne sposoby ochrony przed ospą wietrzną?

Nie. Ospa wietrzna jest bardzo zakaźna. W przypadku bezpośredniego kontaktu z wirusem, ryzyko zachorowania jest znaczne, po kontakcie w środowisku domowym przekracza 90%. Niemożliwe jest uchronienie dziecka przed kontaktem, gdyż chory z ospą wietrzną zaraża 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki. Warto pamiętać, że chorować mogą także noworodki i niemowlęta w 1. półroczu życia, gdyż przeciwciała odmatczyne przekazane przez łożysko i poprzez karmienie piersią nie zapewniają ochrony.

Komu potrzebne są szczepienia przeciw ospie wietrznej?

Szczepienia przeciw ospie wietrznej potrzebne są osobom, które nie chorowały lub nie były zaszczepione w przeszłości.
Szczepionkę można podawać osobom, które skończyły 9 miesięcy. Optymalnie, szczepionkę należy podawać po ukończeniu 12. miesiąca życia.

Program Szczepień Ochronnych wskazuje SZCZEGÓLNE GRUPY, dla których te szczepienia są BEZPŁATNE (obowiązkowe) lub PŁATNE zalecane.

Bezpłatne (obowiązkowe) u:

  • dzieci i młodzieży do ukończenia 19 roku życia,które nie chorowały na ospę wietrzną:
    – z upośledzeniem odporności wrodzonym lub nabytym o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby,

– przed planowanym leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią,

  • dzieci i młodzieży do ukończenia 19 roku życia, które nie chorowały na ospę wietrzną, z otoczenia ww osób,
  • dzieci i młodzieży do ukończenia 19 roku życia, które nie chorowały na ospę wietrzną, przebywające, albo zakwalifikowane do pobytu w:
    – zakładach pielęgnacyjno- opiekuńczych,
    – zakładach opiekuńczo-leczniczych,
    – rodzinnych domach dziecka,
    – domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,
    – domach pomocy społecznej,
    – placówkach opiekuńczo-wychowawczych,
    – regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych,
    – interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych,

– żłobkach lub klubach dziecięcych.

 

Zalecane (odpłatne) osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione:

  • kobietom planującym zajście w ciążę,
  • uczniom i studentom szkół i uczelni medycznych lub innych szkół i uczelni prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych,
  • pracownikom ochrony zdrowia.

Ostatnia aktualizacja: 14 marca 2024
Materiały źródłowe
  • Rentier B, Gershon A.A. Consensus: Varicella Vaccination of Healthy Children a Chalange for Europe. Pediatr Infect Dis J. 2004; 23: 379-389.
  • Vazquez M, LaRussa PS, Gershon AA et al. Effectiveness over time of varicella vaccine. JAMA, 2004; 291: 851-855.
  • Kuter B, Matthews H, Shinefield H et al. Ten year follow-up of healthy children who received one or two injection of varicella vaccine. Pediatr Infect Dis J. 2004; 23: 132-137.
  • Gershon AA. Live-attenuated varicella vaccine. Infect Dis Clin North Am. 2001; 15: 65-81.
  •  Vessey SJ, Chan CY, Kuter BJ et al. Childhood vaccination against varicella: persistence of antibody, duration of protection, and vaccine efficacy. J Pediatr. 2001; 139: 297-304.
  • Zalecenia zespołu ekspertów dotyczace stosowania dwudawkowego schematu szczepień przeciwko ospie wietrznej. Medycyna Praktyczna- Suplement „Szczepienia” 2/2010, 4-11.
  • Centers for Disease Control and Prevention. Health Information for International Travel 2003-2004. Atlanta: US Department of Health and Human Services, Public Health Service, 2003.
  • WHO breastfeeding and maternal medication. Recommendations for Drugs in the Eleventh WHO Model List of Essential Drugs (http://whqlibdoc.who.int/hq/2002/55732.pdf)
  • Leddy M.A., Anderson B.L., Power M.L. i wsp.: Changes in and current status of obstetrician-gynecologists’ knowledge, attitudes, and practice regarding immunization. Obstet. Gynecol. Surv., 2009; 64: 823.
  • Marin M., Güris D., Chaves S.S. wsp.: Advisory Committee on Immunization Practices, Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Prevention of varicella: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR Recomm. Rep., 2007; 56 (RR-4): 1.
  • Centers for Disease Control and Prevention. Health Information for International Travel 2003-2004. Atlanta: US Department of Health and Human Services, Public Health Service, 2003.
  • WHO breastfeeding and maternal medication. Recommendations for Drugs in the Eleventh WHO Model List of Essential Drugs.
  • Leddy M.A., Anderson B.L., Power M.L. i wsp.: Changes in and current status of obstetrician-gynecologists’ knowledge, attitudes, and practice regarding immunization. Obstet. Gynecol. Surv., 2009; 64: 823.
  • Marin M., Güris D., Chaves S.S. wsp.: Advisory Committee on Immunization Practices, Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Prevention of varicella: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR Recomm. Rep., 2007; 56 (RR-4): 1.
  • Varicella and herpes zoster vaccines: WHO position paper, June 2014. Wkly Epidemiol Rec. 2014, 89:265-87.
pokaż więcej