Szczepionka przeciw tężcowi

Z danych dostępnych w piśmiennictwie wynika, że podanie kolejnej dawki szczepionki zawierającej składnik tężcowy w krótkim odstępie czasu może zwiększać nieznacznie ryzyko wystąpienia niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) w postaci odczynów miejscowych. Osoby dorosłe dobrze tolerowały dwie dawki szczepionki ze składnikiem tężcowym podawane w odstępie 5 lat. Obserwowano u nich podobną częstość NOP jak w grupie kontrolnej, którą stanowiły osoby szczepione pierwszy raz. Najczęściej zgłaszanym NOP był ból w miejscu wstrzyknięcia. Ciężkich zdarzeń niepożądanych nie stwierdzono także u osób dorosłych, którym 2 dawki szczepionki ze składnikiem tężcowym podano w krótszych odstępach czasu (do 21 dni lub <2 lata).

W przypadku osób dorosłych szczepionych przeciw tężcowi w krótkich odstępach czasu (<5–10 lat), należy brać pod uwagę teoretyczne ryzyko ciężkich reakcji miejscowych pod postacią reakcji nadwrażliwości (tzw. reakcja Arthusa) opisywanych u osób, które otrzymały wiele dawek szczepionek zawierających toksoid tężcowy. Zwykle występują w ciągu 6–12 h po szczepieniu i objawiają się rozlanym, bolesnym obrzękiem ramienia, ustępującym samoistnie w ciągu kilku dni. Jednak większość danych dotyczących reakcji nadwrażliwości po wielokrotnym szczepieniu przeciw tężcowi ma charakter historyczny, a ryzyko ciężkich zdarzeń niepożądanych prawdopodobnie obecnie jest mniejsze, ponieważ aktualnie stosowane preparaty zawierają mniejsze dawki toksoidu tężcowego.

Analiza wyników badań nadzoru nad bezpieczeństwem szczepień wskazuje, że w latach 1990–2018 w systemie VAERS zgłoszono zaledwie 36 przypadków podejrzenia reakcji Arthusa u osób w wieku >20 lat, w tym 22 dotyczące podania samej Tdap. U osób, które otrzymały dawkę Tdap w okresie <5 lat od poprzedniej, ryzyko reakcji Arthusa jest niezwykle małe i wynosi 0,1/mln podanych dawek.

Podsumowując, ryzyko wystąpienia NOP po podaniu dawki szczepionki ze składnikiem krztuścowym, podawanej w krótkim czasie od poprzedniej jest niewielkie. Decyzję o szczepieniu można podjąć po przekazaniu informacji dla pacjenta o występującym ryzyku oraz korzyściach z takiego postępowania.

Od lat 90-tych ubiegłego wieku tężec jest problemem osób starszych powyżej 60 r.ż. W tej grupie wieku miano przeciwciał ochronnych posiada zaledwie co czwarta osoba (w grupie dzieci, młodzieży i młodych dorosłych 80%), są także zarejestrowane zgony z powodu tężca.

Szczepienie przeciw tężcowi osoby dorosłej można zrealizować jako:
•  trzy dawkowy cykl szczepienia zalecanego (jeżeli w przeszłości pacjent nie otrzymał pełnego szczepienia podstawowego lub nie posiada dokumentacji potwierdzającej wykonanie szczepienia) schemat 0-1-6 mies.;
•  uzupełnienie cyklu szczepienia podstawowego (jeżeli pacjent kiedykolwiek w przeszłości nie zakończył szczepienia podstawowego, bez konieczności rozpoczynania schematu od początku;
•  pojedynczą dawkę przypominająca szczepionki (jeżeli pacjent kiedykolwiek w przeszłości zakończył szczepienie podstawowe (3 dawki) jeżeli od podania ostatniej dawki minęło 10 i więcej lat.

U osób dorosłych, które w przeszłości otrzymały pełny cykl szczepień podstawowych (3 dawki) zalecane jest podawanie dawek przypominających szczepionki co 10 lat w postaci:
•  szczepionki przeciw tężcowi (szczepionką T)
•  lub szczepionki przeciw tężcowi i błonicy (szczepionką dT)
•  lub najlepiej przeciw błonicy tężcowi i krztuścowi (szczepionką dTap, która zapewnia dodatkową ochronę przeciw krztuścowi).

Osoba, która w przeszłości została zaszczepiona (i ma udokumentowane szczepienia) przeciw tężcowi w schemacie podstawowym (3 dawki szczepionki), a następnie otrzymała dawkę przypominającą szczepionki i jeżeli od podania ostatniej dawki szczepionki w 19 r.ż. minęło 10 i więcej lat jest uodporniona.

W przypadku osoby nieszczepionej, niekompletnie zaszczepionej lub z brakiem dokumentacji dotyczącej szczepień obowiązuje różne postępowanie w zależności od poziomu narażenia na wystąpienie tężca (w zależności od rodzaju rany i zanieczyszczenia):
• niskie ryzyko zachorowania (świeże, mało zanieczyszczone rany, nie zawierające martwych tkanek): zalecana jest dawka szczepionki przeciw błonicy i tężcowi i następnie kontynuacja szczepienia podstawowego (kolejne dawki po 1 i po 6 mies.);
•  wysokie ryzyko zachorowania (rany mocno zanieczyszczone lub zawierające zmiażdżone, martwe tkanki, opracowywane po >24 h od zranienia; rany kłute, miażdżone i postrzałowe): zalecana jest dawka szczepionki przeciw błonicy i tężcowi + swoista antytoksyna, a następnie kontynuacja szczepienia podstawowego (kolejne dawki po 1 i po 6 mies.). Lekarz ocenia konieczność podania swoistej antytoksyny tężcowej  a następnie kontynuacji szczepienia podstawowego.

Śmietańska K., Rastawicki W. Seroprevalence of IgG antibodies against tetanus toxoid among different age groups in Poland. Ann Agric Environ Med 2024; 31: 329-333.

Szczepienie jest najskuteczniejszą i najpewniejszą strategią zapobiegania zachorowalności na tężec. Celem przeprowadzonych badań było zbadanie częstości występowania przeciwciał przeciwko toksoidowi tężcowemu wśród zdrowych osób w Polsce, we wszystkich grupach wiekowych, w celu określenia poziomu odporności wywołanej szczepionką w populacji oraz zidentyfikowania, która grupa wiekowa powinna zostać objęta dawką przypominającą. Przebadano łącznie 2842 próbki surowicy uzyskane w latach 2010–2019 od osób w wieku od 1 miesiąca do 97 lat. Stężenia przeciwciał IgG (w jednostkach IU/ml)  oraz ich awidność badano przy użyciu testu immunoenzymatycznego. Przeprowadzone badania wykazały, że spośród 2842 osób, 147 (5,2%) miało poziom przeciwciał IgG przeciwko toksoidowi tężcowemu poniżej 0,1 IU/ml, a kolejnych 1519 (53,4%) osób wykazywało jedynie podstawową ochronę (0,1–1,0 IU/ml) i potrzebowało natychmiastowej dawki przypominającej. Wysokie poziomy przeciwciał IgG przeciwko toksoidowi tężcowemu (>1,0 IU/ml) występowały częściej u młodych dorosłych osób w wieku 21–40 lat (55,5%, GMT=1,15). Co ważne, przeciwciała te miały również najwyższą awidność. Wraz z wiekiem odsetek wyników wysoce dodatnich malał, podobnie jak średnia geometryczna wartość i awidność przeciwciał, osiągając najniższy poziom u osób powyżej 70. roku życia (13,3%; GMT=0,19). Wyższy odsetek wyników wysoce dodatnich obserwowano u mężczyzn (42,6%) niż u kobiet (34,3%).

Badanie wykazało odpowiedni poziom odporności na tężec tylko u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych osób. Osoby ze starszych grup wiekowych, zwłaszcza po 70. roku życia, powinny otrzymać przypominające dawki szczepionki.

Śmietańska K., Chróst A., Rokosz-Chudziak N., Roguska U., Rastawicki W. Ocena ochronnego poziomu przeciwciał dla toksyny tężcowej u osób dorosłych w Polsce. Med Dośw Mikrobiol 2018; 70: 167-174.

Oceniono ochronny poziom przeciwciał dla toksyny tężcowej u osób dorosłych w Polsce. U czterech z 493 badanych osób nie wykryto odczynem ELISA firmy IBL poszczepiennych przeciwciał klasy IgG dla toksyny tężcowej. Najwięcej, bo aż 258 osób posiadało przeciwciała na poziomie 0,1-1,0 IU/ml, u 220 osób wykryto te przeciwciała na poziomie 1,0-5,0 IU/ml i tylko u 11 osób na poziomie powyżej 5,0 IU/ml. Co bardzo istotne, wraz z wiekiem badanych osób spadał odsetek wyników z wysokim poziomem przeciwciał dla toksyny tężcowej (> 1,0 IU/ml).

Przeprowadzone badania wykazały także wysoki poziom ochronny przeciwko tężcowi u kobiet w ciąży oraz statystycznie znamienne częstsze występowanie wysokiego poziomu przeciwciał dla toksyny tężcowej u mężczyzn niż u kobiet.