Szczepionka przeciw tężcowi
Jakie są objawy tężca u noworodków?
Tężec noworodków charakteryzuje się:
• szybko pojawiającymi się objawami ogólnymi,
• wysoką gorączką,
• trudnością w ssaniu (tzw. rybi pyszczek jako wynik skurczu mięśni ust),
• napadowymi drgawkami z bezdechem.
Tężec prowadzi do zgonu 8 na 10 noworodków. Dzieci które przeżyją, będą często upośledzone umysłowo oraz mogą mieć inne problemy neurologiczne.
Jak poważne mogą być objawy tężca?
Wśród 30 do 50 na 100 chorych, zakażenie laseczką tężca kończy się zgonem. Szczególnie złe rokowanie dotyczy tężca noworodków oraz zakażeń o krótkim okresie wylęgania. Tężec połogowy po porodzie w niewłaściwych warunkach lub poronieniu przebiega skrajnie ciężko ze śmiertelnością dochodzącą do 90% chorych.
W zależności od ciężkości choroby wyróżnia się przebieg choroby:
• lekki (szczękościsk, słabe i krótkotrwałe prężenia);
• średni (z narastaniem objawów w dłuższym czasie, częstsze prężenia);
• ciężki (bardzo krótki okres wylęgania, uogólnione prężenia obecne w ciągu pierwszych 2 dni
choroby, zaburzenia połykania, duszność);
• piorunujący (bardzo częste prężenia, obfite pocenie, bezdech, sinica, zamroczenie).
Do powikłań tężca uogólnionego zalicza się: zapalenie płuc, krwiaki wewnątrzmięśniowe, złamania kręgów, zapalenie mięśnia sercowego, czy zaburzenia rytmu serca.
Powikłaniami tężca noworodków mogą być: uszkodzenie mózgu i upośledzenie umysłowe.
Jak wiele zachorowań na tężec występuje w Polsce?
Źródło danych: biuletyny roczne „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” oraz „Szczepienia ochronne w Polsce” (wyd: NIZP-PZH, GIS)
Obowiązkowe szczepienia dzieci i młodzieży wyeliminowały praktycznie występowanie tężca w tych grupach wiekowych. Wśród chorych dominują dorośli, w wieku ponad 60 lat, u których po zranieniu nie zastosowano właściwej profilaktyki tężcowej. U nich też tężec przebiega wyjątkowo ciężko, często prowadząc do zgonu.
W Polsce w latach 1991-2006 rejestrowano średnio 42 zachorowania na tężec u dorosłych. W 2007 r. zachorowało 19 osób, zmarło 9 chorych. W 2018 r. i w 2019 r. zachorowało odpowiednio 8 i 17 osób. Zachorowania dotyczyły osób w wieku 30 i więcej lat.
Ostatni przypadek tężca noworodków w Polsce zanotowano w 1983 roku.
Gdzie i jak często tężec występuje na świecie?
Zachorowania na tężec występują na całym świecie. Choroba ta stanowi jeden z ważniejszych problemów zdrowotnych krajów Afryki, Azji i Ameryki Południowej. W krajach rozwijających się częstość zachorowań noworodków na tężec wynosi średnio 10 na 1000 urodzeń rocznie. Zapadalność noworodków na tę chorobę uznaje się za wskaźnik rozwoju cywilizacyjnego, jest silnie związany ze stanem zaszczepienia przeciw tężcowi.
WHO szacuje, że tężec na świecie co roku jest przyczyną 213 000 – 293 000 zgonów i odpowiada za 5-7% wszystkich zgonów noworodków i 5% zgonów matek w czasie porodu. W 2018 roku z powodu tężca noworodków na świecie zmarło 25 000 dzieci, co stanowi 88% spadek w porównaniu z sytuacją z 2000 r. Na świecie 86% dzieci zaszczepiona jest obecnie przeciw tężcowi szczepionką DTP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi).
W Europie od wielu lat nie ma już tężca noworodków. Występują jedynie pojedyncze zachorowania, głównie wśród osób starszych po 60 roku życia, co wynika z niewystarczającego stopnia uodpornienia przeciw tężcowi w tej grupie wieku i braku szczepień przypominających. Zachorowania występują najczęściej w miesiącach letnich, które sprzyjają aktywności na zewnątrz. W 2017 roku w Europie odnotowano 82 przypadki tężca, w tym 42 potwierdzone.
Szczepionka przeciw tężcowi jest obecnie jedyną szczepionką podawaną powszechnie kobietom w ciąży w krajach rozwijających jako ochrona przed tężcem noworodków. W wyniku kampanii powszechnych szczepień kobiet w ciąży organizowanych przez WHO oraz UNESCO częstość występowania zgonów z powodu tężca noworodków w krajach rozwijających urodzonych w okresie 1988 – 2010 zmniejszyła się o 98%. Szacuje się, że tylko w 2011 roku kobietom w ciąży podano co najmniej 100 milionów dawek szczepionki.
Jakie powinno być postępowanie w przypadku wystąpienia tężca?
Leczenie tężca jest przeważnie podejmowane zbyt późno i jest mało skuteczne. Chory powinien natychmiast zostać skierowany na oddział intensywnej terapii. Leczenie objawów tężca polega na podaniu surowicy przeciwtężcowej, środków przeciwbólowych oraz przeciwdziałaniu objawom uszkodzenia układu nerwowego. Stosowanie antybiotyków ma pomocnicze znaczenie.
Jak działa toksyna tężcowa?
Toksyna tężcowa jest wydzielana przez bakterie-laseczki tężca.
Toksyna tężcowa jest 80 mln razy bardziej toksyczna niż cyjanek, 40 mln razy bardziej toksyczna niż arsen, 30 mln razy bardziej toksyczna niż jad grzechotnika, a 10 mln razy bardziej niż jad kobry. Toksyna tężcowa przedostaje się do tkanek przylegających do zranienia, dalej do narządów limfatycznych, a przez krwioobieg do różnych tkanek. Toksyna tężcowa wiążę się z połączeniami mięśniowo-nerwowymi, wnika do neuronów ruchowych i wędruje do rogów przednich rdzenia kręgowego lub jąder ruchowych nerwów czaszkowych z prędkością 10 mm/godzinę podążając do pnia mózgu. W neuronach wewnątrz rdzenia i mózgu blokuje uwalnianie z nich neuroprzekaźników hamujących prowadząc do kurczy tężcowych, na poziomie mózgowym do drgawek (może także niekorzystnie wpływać na stabilność autonomicznego układ nerwowego).
- Committee on Infectious Diseases American Academy of Pediatrics. Pickering l.K i wsp. Tetanus in Red Book, Elk Grove Village 2009, 655-660.
- Brok I. Clostridium tetani w Long S.S. Principles and Practice of Pediatric Infectious Diseases. Churchil Livingstone, Elsevier, 2008; 956-958.
- Biuletyn „Choroby Zakaźne i Zatrucia w Polsce„, NIZP-PZH.
- Zalecenia Polskiej Grupy Ekspertów ds. Szczepień przeciwko krztuścowi dotyczące wskazań do stosowania skojarzonych szczepionek przeciwkrztuścowych (dTpa) u starszych dzieci, młodzieży i dorosłych (marzec 2010).
- CDC. Updated recommendations for use of tetanus toxoid, reduced diphtheria toxoid and acellular pertussis (Tdap) vaccine from the Advisory Committee on Immunization Practices, 2010. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2011;60:13–5.
- Paradowska-Stankiewicz I. Szczepienia przypominające przeciw błonicy i krztuścowi. Zakażenia 1/2012.
- Liang J. i wsp. Prevention of Pertussis, Tetanus, and Diphtheria with Vaccines in the United States: Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). Recommendations and Reports / April 27, 2018 / 67(2);1–44.
- WHO. Tetanus.
- Tetanus – Annual Epidemiological Report for 2017. ECDC.
- Roper M.H., Wassilak S.G.F., Scobie H.M., Ridpath A.D., Orenstein W.A. Tetanus toxoid. w: Plotkin’s Vaccines red. Plotkin S.A., Orenstein W.A., Offit P.A., Edwards K.M. wyd. 7, 2018, p: 1052-1079.
