Szczepionka przeciw rotawirusom

Czy szczepienie przeciw rotawirusom może prowadzić do powstania wgłobienia jelita?

Wgłobienie jelita jest nagłym, zagrażającym życiu stanem chorobowym, w którym część jelita wpukla się do odcinka bezpośrednio przed nim. Ponieważ dochodzi wówczas do ucisku naczyń krwionośnych i niedokrwienia, jeżeli szybko nie dojdzie do odprowadzenia jelita może dojść do martwicy ściany jelita. Wgłobienie zwykle występuje u dzieci w wieku od 6 do 18 miesięcy. Problem dotyczy zazwyczaj jelita cienkiego, znacznie rzadziej jelita grubego. Objawy wgłobienia obejmują ból brzucha, który może pojawiać się i ustępować, wymioty, wzdęcia i stolce z domieszką krwi („galaretka z czerwonej porzeczki”). Wgłobienie często prowadzi to do niedrożności jelita cienkiego. Do najważniejszych powikłań wgłobienia należą: zapalenie otrzewnej i perforacja jelita. Przyczyna wgłobienia u dzieci jest zazwyczaj nieznana; u dorosłych czasami występuje po zatruciu ołowiem. Do czynników ryzyka wgłobienia u dzieci należą zakażenia jelitowe, w tym wywołane przez rotawirusy, mukowiscydozę i polipy jelitowe. Rozpoznanie wgłobienia ustala się na podstawie objawów klinicznych oraz badań obrazowych jak USG rzadziej tomografia komputerowa. Leczenie wgłobienia polega na wykonaniu lewatywy oraz operacji w przypadku niepowodzenia.

W badaniach klinicznych przeprowadzonych przed dopuszczeniem do obrotu dwudawkowej (Rotarix) i trzydawkowej (RotaTeq) szczepionki przeciw rotawirusom nie stwierdzono zwiększonego ryzyka wgłobienia jelita u zaszczepionych niemowląt.

W nadzorze po wprowadzeniu szczepionek do powszechnego stosowania stwierdzono minimalny (1,0-1,5 dodatkowych przypadków wgłobienia na 100 tys. szczepionych) wzrost wgłobień w ciągu 7 do 21 dni po podaniu pierwszej dawki szczepionki. Po drugiej i trzeciej dawce szczepionki wgłobień nie obserwowano. Zarówno WHO, amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) jak i Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorób (CDC) uważają, że pomimo opisanego niewielkiego wzrostu liczby wgłobień, analiza korzyści w porównaniu do ryzyka wypada na rzecz szczepień, ponieważ naturalne zakażenia wywołane przez rotawirusy, których unikamy dzięki szczepieniom, znacznie częściej prowadzą do rozwoju wgłobień jelita.

Dlaczego wycofano z rynku pierwszą szczepionkę przeciwko rotawirusom?

Czy w wyjątkowych sytuacjach szczepienie przeciw rotawirusom można rozpocząć u dziecka w 14 tygodniu życia?

Krajowe zalecenia ujęte w Programie Szczepień Ochronnych dotyczące realizacji szczepień przeciw rotawirusom wskazują na potrzebę wczesnego rozpoczęcia i wczesnego zakończenia szczepienia, zgodnie z zaleceniami producenta i międzynarodowych towarzystwa naukowych.

Podanie pierwszej dawki szczepionki powinno się odbyć po ukończeniu 6 tygodnia życia, jednak nie później niż przed ukończeniem 12 tygodnia życia.

Amerykański Komitet Doradczy ds. Szczepień (ACIP) opracował zalecenia dotyczące wieku, które różnią się od zaleceń producentów szczepionek. Zgodnie z zaleceniami ACIP maksymalny wiek podania pierwszej dawki dwóch dostępnych szczepionek to 14 tygodni i 6 dni. Dlatego też jeśli stan kliniczny dziecka uniemożliwi rozpoczęcie szczepienia w zalecanym optymalnym wieku (do 12 tyg. życia) to w wyjątkowych sytuacjach szczepionkę można podać do ukończenia 15. tygodnia życia (tzn. 14. tyg. + 6 dni).

Podobnie w zaleceniach podanych w Pink Book wskazano, że szczepionkę przeciwko rotawirusom należy zasadniczo odroczyć u niemowląt z ostrym, umiarkowanym lub ciężkim zapaleniem żołądka i jelit lub inną ostrą chorobą do czasu poprawy. Jednakże można szczepić niemowlęta z łagodnym i ostrym zapaleniem żołądka i jelit lub inną łagodną/ostrą chorobą, zwłaszcza jeśli opóźnienie szczepienia spowoduje przesunięcie pierwszej dawki szczepionki do wieku 14 tygodni i 6 dni życia.

Podobne stanowisko reprezentuje również Polskie Towarzystwo Wakcynologii, zalecając szczepienie przeciwko rotawirusom wcześniakom, także w trakcie pobytu w szpitalu na Oddziale Intensywnej Terapii Noworodków lub innym oddziale, jeśli: 1/ stan kliniczny dziecka jest stabilny, a wiek kwalifikuje je do szczepienia, 2/ nie występują bezwzględne przeciwwskazania do podania szczepionki, 3/ niemowlę toleruje płyny doustnie w objętości odpowiadającej objętości dawki szczepionki.

Powyższe zalecenia dotyczą dwóch dostępnych na rynku preparatów.

Jeżeli lekarz na podstawie wskazanych rekomendacji, a także mając informację o stanie zdrowia dziecka podejmie decyzję o podaniu szczepionki, można realizować szczepienie refundowaną szczepionką RotaTeq.

Zastosowanie szczepionki Rotarix w ramach szczepionki zalecanej (na receptę lekarską) będzie skutkowało koniecznością zakupu szczepionki ze środków własnych rodzica.

W obu przypadkach szczepienie powinno być kontynuowane tym samym preparatem do zakończenia schematu szczepienia, tj. najpóźniej do 32 tygodnia życia dziecka (refundowana szczepionka RotaTeq podawana w 3 dawkach) lub najpóźniej do 24 tygodnia życia dziecka (odpłatna szczepionka Rotarix podawana w 2 dawkach).

Podanie pierwszej dawki szczepionki przeciw rotawirusom maksymalnie do wieku 14 tyg. + 6 dni jest postępowaniem wyjątkowym. Nie powinno być w żadnym wypadku standardem. Rodzic powinien być poinformowany o ryzyku i korzyściach wynikających z takiego postępowania.

Jakie szczepy rotawirusów wchodzą w skład szczepionek przeciw rotawirusom?

W składzie 2 dawkowej szczepionki przeciw rotawirusom Rotarix znajdziemy żywy (atenuowany, osłabiony) szczep ludzkiego rotawirusa.

W składzie 3 dawkowej szczepionki przeciw rotawirusom RotaTeq znajdziemy 5 żywych (atenuowanych, osłabionych) szczepów rotawirusa reprezentujących różne typy, które są reasortantami ludzko-bydlęcymi. Uzyskano je drogą współhodowli w linii komórek Vero i wymiany fragmentów genomu: w reasortancie jest 10 genów z określonego szczepu rotawirusa pochodzenia bydlęcego i 1 gen swoisty dla danego typu ze szczepu pochodzenia ludzkiego. Reasortanty ludzko-bydlęce opracowano aby podnieść bezpieczeństwo szczepionek. Reasortanty zostały dokładnie sprawdzone i zaakceptowane przez Europejska Agencję Leków (EMA) w czasie rejestracji szczepionki, a teraz każda nowa wyprodukowana seria szczepionki jest również sprawdzana pod względem stabilności genetycznej reasortacji.

Ostatnia aktualizacja: 4 kwietnia 2023
Materiały źródłowe
  • Abbasi J. After Rotavirus Vaccine, Australia’s Type 1 Diabetes Incidence Declines. JAMA 2019;321(13):1241-1242.
  • Aldean J.A. i wsp. Recommendations for vaccination against ROTAvirus in PREMature newborns (ROTAPREM). An Pediatr (Barc) 2019;91:207.
  • Anderson E.J., Weber S.G., „Rotavirus infection in adults”, Lancet Infect Dis 2004,4(2): 91-9.
  • Bernstein D.I. i wsp. Rotavirus overview. Pediatr Infect Dis 2009;28:50-53.
  • Prevention of rotavirus gastroenteritis among infants and children: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR 2009;58(No.RR-2).
  • Diez-Domingo i wsp. Primary care-based surveillance to estimate the burden of rotavirus gastroenteritis among children aged less than 5 years in six European countries (SPRIK). Eur J Pediatr 2011;170:213-222.
  • Esposito S. i wsp. Rotarix and RotaTeq administration to preterm infants in the neonatal intensive care unit: Review of available evidence. Vaccine 2018;36:5430-5445.
  • European Centre for Disease Prevention and Control. Expert opinion on rotavirus vaccination in infancy, ECDC, 2017.
  • Fischer T.K., Bresee J.S., Glass R.I., „Rotavirus vaccines and the prevention of hospital-acquired diarrhea in children”, Vaccine 2004; 22 Suppl 1: S 49-54.
  • Hungerford D. i Iturriza-Gómara M. EuroRotaNet; Annual report 2018, September 2019.
  • Korycka M., „Szczepionka przeciwko zakażeniu rotawirusami”, „Wakcynologia”, wyd. II, red. W. Magdzik i wsp., J Medica Press, 2007, str. 499-502.
  • Kuchar E. i wsp. Rotawirusy jako czynnik etiologiczny zakażeń szpitalnych w Polsce- przegląd systematyczny z metaanalizą 11 badań. Przegl Epidemiol 2012;66:409-415.
  • Mrukowicz J. i wsp. Szczepienie wcześniaków przeciwko rotawirusom w szpitalu. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Wakcynologii. Medycyna Praktyczna-Szczepienia 2019;2;1-8.
  • Pickering L.K., Baker C.J., Long S.S., McMillan J.A., eds. Red Book: 2006 Report of the Committee on Infectious Diseases. 27th ed. Elk Grove Village, IL: American Academy of Pediatrics, 2006.
  • Poelaert i wsp. A review of recommendations for rotavirus vaccination in Europe: Arguments for change. Vaccine 2018;36:2243-53.
  • Pollard S.L. i wsp. Estimating the herd immunity effect of rotavirus vaccine. Vaccine 2015;33:3795-3800.
  • Rekomendacja Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji w sprawie zasadności stosowania w powszechnych szczepieniach szczepionki przeciwko rotawirusom (z dnia 4 października 2019 r.).
  • Rosillon D. i wsp. Risk of intussusception after rotavirus vaccination: meta-analysis of postlicensure studies. Pediatr Infect Dis J 2015;34:763-768.
  • Sabbe M. i wsp. Sustained low rotavirus activity and hospitalisation rates in the post-vaccination era in Belgium, 2007 to 2014. Euro Surveill 2016;21(27): pii=30273.
  • Soriano-Gabarro M., Mrukowicz J., Vesikari T., Verstraeten T., „Burden of rotavirus disease in European Union countries”, Pediatr Infect Dis J 2006; 25 (1 Suppl): S7-S11.
  • Stanowisko WHO dot. szczepionek przeciwko rotawirusom w języku angielskim i francuskim,  Weekly Epidemiological Record No. 32, 2007, 82, str. 285–296.
  • Tran A.N. i wsp. Impact on affected families and society of severe rotavirus infections in Swedish children assessed in a prospective cohort study. Infect Dis (Lond) 2018;50:361-371.
  • Vesikari T. i wsp. ESPID consensus recommendation for rotavirus recommendation for rotavirus vaccination in Europe. J Pediatr Infect Dis 2015; 34:635-643.
  • WHO. Post-marketing surveillance of rotavirus vaccine safety. WHO/IVB/09-01.
  • Vaccine in National Immunization Programme Update. January 2020 .
  • Załęski A. i wsp. Biegunka rotawirusowa – możliwe korzyści z wprowadzenia powszechnych szczepień przeciwko rotawirusom do PSO w Polsce. Standardy Medyczne Pediatria 2018; 2.
pokaż więcej