Dlaczego szczepimy nastolatki?

Podsumowanie

Niektóre choroby są szczególnie niebezpieczne dla nastolatków. W tym okresie życia łatwiej szerzą się zakażenia przenoszone drogą kropelkową oraz drogą płciową. Dla zapewnienia lepszej ochrony nastolatków przed wybranymi chorobami zakaźnymi zaleca się podawanie dawek przypominających niektórych szczepionek oraz w szczególnych przypadkach, rozpoczęcie nowych szczepień. Wiek nastoletni jest również najlepszym czasem, aby zapewnić ochronę przed niektórymi chorobami nowotworowymi, które mogą zagrażać nam w dorosłym życiu.

  • Nastolatki są szczególnie zagrożone potencjalnie śmiertelną inwazyjną chorobą meningokokową,
  • Najlepiej zapobiegać zakażeniom ludzkim wirusem brodawczaka (HPV) poprzez szczepienia dziewcząt i chłopców, jeszcze przed pierwszym kontaktem z wirusem.

Zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych (PSO) szczepienia obowiązkowe (bezpłatne) dla nastolatków obejmują podanie przypominającej dawki szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi w 14 r.ż. oraz kolejnej dawki szczepionki przeciw błonicy i tężcowi w 19 r.ż. Dodatkowo wśród zalecanych szczepień dostępnych bezpłatnie są: szczepienie przeciw HPV dziewcząt i chłopców w wieku 12 i 13 lat oraz szczepienia przeciw COVID-19 podawane zgodnie z aktualizowanymi zaleceniami.

Do szczepień zalecanych (płatnych) nastolatków należą szczepienia przeciw: meningokokom, ospie wietrznej, grypie, a w uzasadnionych sytuacjach również przeciw wzw A (WZW A) i kleszczowemu zapaleniu mózgu (KZM). Warto rozważyć również zastąpienie w 19 r.ż. bezpłatnej szczepionki przeciw błonicy i tężcowi (dT) odpłatną szczepionką zawierającą składnik krztuścowy (dTap).

Szczepienia obowiązkowe można bezpłatnie uzupełnić do 19 r.ż. (szczepienie przeciw gruźlicy do 15 r.ż). Po 19 r.ż. wszystkie szczepienia są płatne. Rodzice nastolatków powinni upewnić się jaki jest stan ich dotychczasowego uodpornienia. Historia szczepień zapisana w książeczce szczepień i/lub karcie uodpornienia pozwala ocenić jakie szczepienia dziecko dotychczas otrzymało. Po dokonaniu tego typu przeglądu, powinno się uzupełnić brakujące szczepienia.

 

Na czym polegają szczepienia nastolatków?

Większość szczepionek podawana jest najmłodszym dzieciom. Nie zawsze pamiętamy o możliwościach szczepień również wśród nastolatków.

Rodzice nastolatków powinni upewnić się jaki jest stan dotychczasowego uodpornienia dziecka. Historia szczepień zapisana w książeczce szczepień i/lub karcie uodpornienia pozwala ocenić jakie szczepienia dziecko dotychczas otrzymało, czy podano wszystkie wymagane dawki i czy podano je w odpowiednim wieku i jeżeli to konieczne, uzupełnić brakujące szczepienia.
Przykładowo dzieci z jakichkolwiek powodów nie zaszczepione przeciw gruźlicy do 15 r.ż. powinny zostać bezpłatnie zaszczepione dawką szczepionki BCG.
Wizyta lekarska w 14. roku życia jest okazją do uzupełnienia brakujących dawek lub całego schematu szczepień bezpłatnych przeciw wzw B oraz przeciw odrze, śwince i różyczce, jeżeli takich szczepień wcześniej nie wykonano lub wykonano częściowo. Szczepienia te można bezpłatnie uzupełnić do 19 r.ż.

Zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych (PSO) szczepienia obowiązkowe (bezpłatne) dla nastolatków obejmują podanie przypominającej dawki szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi w 14 r.ż. oraz błonicy i tężcowi w 19 r.ż. Dodatkowo wśród zalecanych szczepień dostępnych bezpłatnie są: szczepienie przeciw HPV dziewcząt i chłopców w wieku 12 i 13 lat oraz szczepienia przeciw COVID-19 podawane zgodnie z aktualizowanymi zaleceniami.

Do szczepień zalecanych (odpłatnych) zaliczane są szczepienia przeciw: krztuścowi (w 19 r.ż. w postaci szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi tzw. dTap), meningokokom, grypie, HPV, ospie wietrznej, a w uzasadnionych sytuacjach również przeciw wzwA (WZW A) i kleszczowemu zapaleniu mózgu (KZM).

Szczepienia obowiązkowe nastolatków

Wśród szczepień obowiązkowych nastolatków jednym z najważniejszych w obecnej sytuacji epidemiologicznej jest szczepienie przeciw krztuścowi, które podajemy w 14 r.ż. oraz 19 r.ż. zastępując obowiązkową dawkę szczepionki przypominającej podawanej w 19 r.ż. przeciw błonicy i tężcowi (tzw. szczepionki Td), szczepionką przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca (tzw. szczepionki dTpa). Podanie kolejnej dawki szczepionki przeciw krztuścowi jest bardzo ważne, ponieważ odporność po szczepieniu stopniowo zanika w ciągu 5 lat po ostatnim szczepieniu, które miało miejsce ok. 6 r.ż. Szczepienie poprawi odpowiedź odpornościową zaszczepionego nastolatka, ale co równie ważne ograniczy transmisję zakażenia na inne grupy ryzyka ciężkiego przebiegu i powikłań tej choroby, w tym głównie noworodki i niemowlęta. Z danych epidemiologicznych dotyczących występowania krztuśca w Polsce wynika, że w ostatnich latach na krztusiec chorują przede wszystkim nastolatki powyżej 15 r.ż i osoby starsze stanowiąc najczęstsze źródło zakażenia dla niemowląt. Krztusiec u nastolatków to głównie przewlekły, męczący kaszel, ale rzadko dochodzi do powikłań. Natomiast u niemowląt może być bardzo niebezpieczny, nawet zagrażający życiu i obarczony ciężkimi powikłaniami. Możliwość  szczepienia przypominającego przeciw krztuścowi szczepionką przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (dTpa), w miejsce obowiązkowego szczepienia Td jest bardzo ważna, gdyż poprzez szczepienie dTpa nastolatków oraz osób dorosłych ogranicza się rezerwuar krztuśca i ryzyko transmisji zakażenia na noworodki i niemowlęta oraz inne grupy ryzyka ciężkiego przebiegu i powikłań tej choroby.

Szczepienia zalecane nastolatków

Szczepienia zalecane bezpłatne 

HPV. Odkąd dostępne są szczepionki przeciw ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV) powinniśmy nastolatkom zapewnić ochronę przed zakażeniami wywołanymi najbardziej onkogennymi typami wirusa HPV przenoszonymi drogą kontaktów seksualnych.  W ramach Powszechnego Programu Szczepień przeciw HPV dziewczęta i chłopców w wieku 12 i 13 lat można bezpłatnie zaszczepić przeciw HPV. W programie dostępne są dwie szczepionki: 2- walentna i 9-walentna. Oba preparaty chronią przed zakażeniami wysoko onkogennymi typami wirusa HPV (typ 16 i 18), które odpowiadają za zmiany przedrakowe szyjki macicy i raka szyjki macicy oraz zmiany przedrakowe i raka odbytu.W składzie szczepionki 9-walentnej znajdują się również wysoko onkogenne typy wirusa związane przyczynowo ze zmianami przednowotworowymi i nowotworami narządów płciowych oraz brodawkami narządów płciowych (tzw. kłykcin kończystych). Nastolatkom do 15 r. ż. podajemy 2 dawki szczepionki w odstępie 6-12 miesięcy.  Szczepienia są również zalecane starszym nastolatkom i młodym dorosłym. Szczepionka jest wtedy odpłatna. Można skorzystać z 50% refundacji dla szczepionki 2-walentnej.

Szczepienia przeciw HPV są najskuteczniejsze u osób wcześniej niezakażonych HPV i dlatego szczepienia zalecane są dla nastolatek i nastolatków, jeszcze przed inicjacją seksualną, u których ryzyko zakażenia HPV jest niewielkie. Szczepionki przeciw HPV są w wielu krajach ważnym elementem profilaktyki raka szyjki macicy u kobiet. Kliniczny efekt szczepień to zmniejszenie zapadalności na raka szyjki macicy oraz zmniejszenie częstości (ryzyka) zabiegów inwazyjnych w obrębie szyjki macicy z powodu zmian dysplastycznych lub przedrakowych (bez względu na typ HPV, który je wywołał). Szczepionki przeciw HPV są wyjątkowo bezpieczne i dobrze tolerowane, składają się z białkowych cząstek wirusopodobnych, nie zawierają materiału genetycznego wirusa.

Szczepienia zalecane odpłatne 

Meningokoki są odpowiedzialne za niebezpieczną inwazyjną chorobę meningokokową, która przebiega najczęściej pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub posocznicy. Charakteryzuje się piorunującym przebiegiem. Do zakażenia dochodzi w wyniku bliskiego kontaktu z osobą chorą lub nosicielem. Na zakażenie najbardziej narażeni są nastolatkowie w wieku 15-19 lat oraz młodzi dorośli w wieku do 25 lat. Wśród kilku grup serologicznych, które najczęściej wywołują zakażenia meningokokowe wśród nastolatków najczęstsze są zakażenia wywołane meningokokami grupy C. Skuteczną ochronę przed zachorowaniem zapewni podanie pojedynczej dawki monowalentnej szczepionki przeciw grupie C. W przypadku, kiedy młode osoby planują wyjazdy turystyczne lub szkoleniowe  na inne kontynenty, zaleca się podanie 4- walentnej szczepionki przeciw grupom A, C, W-135 oraz Y.  Od niedawana dostępna jest również białkowa szczepionka przeciw grupie B.
Ospa wietrzna. Nastolatkowie, którzy w dzieciństwie nie chorowali na ospę wietrzną i nie byli wcześniej szczepieni są wciąż narażeni na zachorowanie. Ospa wietrzna jest jedną z najbardziej zaraźliwych i nieprzewidywalnych chorób. Nastolatkowie i osoby starsze są narażeni na jej cięższy przebieg kliniczny i wyższe ryzyko powikłań. Jedynym bezpiecznym i skutecznym sposobem profilaktyki jest podanie 2 dawek szczepionki. Szczepienie to jest bezpłatne jedynie w grupach zwiększonego ryzyka zachorowań na ospę wietrzną do 12 r.ż. oraz osób z otoczenia grup ryzyka. Dla pozostałych osób szczepionka jest odpłatna.
Grypa. Ważnym szczepieniem o którym warto pamiętać jest szczepienie przeciw grypie. Zalecenia corocznego szczepienia przeciw grypie dotyczą wszystkich grup wiekowych, również nastolatków szczególnie z grup ryzyka chorujących przewlekle na astmę, cukrzycę, niewydolność układu krążenia, układu oddechowego, nerek oraz kontaktujących się z osobami z grup ryzyka.
WZW A. Warto wziąć także pod uwagę możliwość zabezpieczenia nastolatka przeciw wzwA (tzw. żółtaczce pokarmowej), szczególnie w przypadku planowanego wyjazdu do kraju o zwiększonym ryzyku zakażenia. Schemat szczepienia obejmuje podanie 2 dawek, a w przypadku osób, które nie zostały wcześniej zaszczepione przeciw wzwB, oba szczepienia można wykonać stosując szczepionkę skojarzoną przeciw wzwA + wzwB, w schemacie 0, 1, 6 miesięcy.

KZM. W przypadku młodzieży, która zamieszkuje w pobliżu lasów, parków lub wyjeżdża na kolonie należy rozważyć szczepienia przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu.

Czy można zaszczepić nastolatka bez obecności rodziców?

W przypadku dziecka, które ukończyło 6 rok życia, szczepienie można wykonać bez obecności rodzica, przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego.
Należy jednak spełnić następujące warunki:
•    powiadomić wymienione osoby o szczepieniu dziecka,
•    uzyskać pisemną zgodę wymienionych osób na wykonanie szczepienia bez ich obecności,
•    uzyskać zgodę pisemną na lekarskie badanie kwalifikacyjne.

Ostatnia aktualizacja: 5 grudnia 2024
Materiały źródłowe
  • Przepisy regulujące zasady przeprowadzania szczepień ochronnych – tj. ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570, z późn. zm.);
  • Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz. U. 2016 poz 849)
pokaż więcej
Słowniczek
pokaż więcej
Znalazłeś niezrozumiany termin?
Zaproponuj hasło do słownika.