Jakie są rodzaje szczepionek?

Co to są szczepionki skojarzone?

Szczepionki skojarzone uodparniają organizm jednocześnie przeciw kilku chorobom zakaźnym. Zawierają kilka drobnoustrojów i/lub antygeny, pochodzące od kilku drobnoustrojów.

Do najdłużej i najczęściej stosowanych szczepionek skojarzonych należą:

• szczepionka DTP, uodparniająca przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (może zawierać całokomórkowy składnik krztuśca (DTwP) lub bezkomórkowy składnik krztuśca –DTaP/dTap),
• szczepionka MMR, uodparniająca przeciw odrze, śwince i różyczce (może występować również jako szczepionka czterowalentna przeciw odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej)

Na przestrzeni ostatnich 20 lat opracowano szczepionki wysoko skojarzone, w tym:
• szczepionkę czterowalentną DTaP-IPV (4 w 1) uodparniającą przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis,
• szczepionkę pięciowalentną DTaP-IPV+Hib (5 w 1) uodparniającą przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b,
• szczepionkę sześciowalentną DTaP-IPV+Hib+HBV (6 w 1) uodparniająca przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.

Niepożądane odczyny po podaniu szczepionek skojarzonych nie są bardziej nasilone niż po ich podaniu w postaci pojedynczej (oddzielnie szczepionka przeciw DTaP, oddzielnie szczepionka przeciw Hib, oddzielnie szczepionka przeciw poliomyelitis). Nie obserwuje się efektu sumowania niepożądanych odczynów, które mogą wystąpić kiedy szczepionki podawane są oddzielnie. Podobnie nie obserwuje się zmniejszenia skuteczności poszczególnych składników szczepionki skojarzonej.

Zaletą zastosowania szczepionek skojarzonych jest zredukowanie liczby wykonywanych wstrzyknięć, co wpływa na zmniejszenie bólu i stresu u dziecka oraz zmniejszenie możliwości zakażeń podczas szczepień. Obawy przed „przeciążeniem” układu odpornościowego po jednoczesnym podaniu wielu antygenów są nieuzasadnione.

Wadą szczepionek wysokoskojarzonych jest ich wysoki koszt.

Dlaczego warto stosować szczepionki wysoce skojarzone?

Szczepionki wysoce skojarzone to popularne określenie nowoczesnych szczepionek 4, 5 lub 6 składnikowych chroniących w jednym wkłuciu przed odpowiednio 4, 5 lub 6 różnymi chorobami zakaźnymi.

Szczepionki wysoce skojarzone zawsze zawierają w swoim składzie oczyszczone antygeny krztuśca (tzw. bezkomórkowy (acelularny) składnik krztuśca).

Szczepionki 4- składnikowe chronią przeciw: błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis. Szczepionki 5- składnikowe chronią dodatkowo przeciw Haemophilus influenzae typu b (Hib), a szczepionki 6- składnikowe jeszcze dodatkowo przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (HBV). Dlatego inne popularne określenia tych szczepionek to: szczepionki „4w1”, „5w1” lub „6w1”.

Stosowanie szczepionek wysoce skojarzonych umożliwia zredukowanie liczby koniecznych ukłuć podczas jednej wizyty, co jest związane z mniejszym bólem dla dziecka oraz mniejszym stresem dla rodziców.

W związku z tym, że szczepionki wysoce skojarzone zawierają bezkomórkowy składnik krztuśca, zawierają znacznej mniej antygenów w porównaniu do szczepionki DTP dostępnej bezpłatnie, zawierającej całe komórki krztuśca. Cechują się również lepszym profilem bezpieczeństwa, obserwujemy mniej ciężkich niepożądanych odczynów poszczepiennych w porównaniu z podaniem szczepionki DTP (całokomórkowej).

Podając szczepionkę wysoce skojarzoną dziecko otrzyma mniej substancji pomocniczych zawartych w szczepionce, niż przy zastosowaniu w jej miejsce szczepionek nieskojarzonych (pojedynczych), co może mieć istotne znaczenie np. dla dziecka z alergią na określony składnik szczepionki.

Szczepionki wysoce skojarzone są powszechnie stosowane u niemowląt w większości krajów europejskich.

Najpoważniejszym ograniczeniem szczepionek wysoce skojarzonych jest ich cena. Rodzic wybierając szczepienie dziecka do 2 r.ż. realizowane szczepionkami wysoce skojarzonymi musi za nie zapłacić z własnej kieszeni. Bezpłatnie są dostępne dla wcześniaków oraz dzieci z przeciwwskazaniami do podania szczepionki DTP z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca.

Przed jakimi chorobami chronią dotychczas opracowane szczepionki?

Niektóre szczepionki chronią przed kilkoma różnymi chorobami. Na przykład szczepionka przeciw ospie wietrznej wzbudza odporność nie tylko przeciw ospie wietrznej, ale również zmniejsza ryzyko rozwoju półpaśca. Natomiast szczepionka przeciw pneumokokom chroni przeciw sepsie, zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, zapaleniu płuc i zapaleniu ucha.

W tabeli przedstawiono zestawienie opracowanych szczepionek i chorób przed którymi chronią.

Tabela. Choroby przed którymi chronią szczepionki

Czy szczepienie może wywołać chorobę przed, którą chroni?

Jakie są najważniejsze kroki milowe w historii szczepień?

Badacze porównują opracowanie nowoczesnych szczepionek przeciw COVID-19 do lotu na księżyc. Zawdzięczamy to niezwykłemu rozwojowi nowoczesnej medycyny.

Szczepionki mRNA i wektorowe to szczepionki, które opracowano z wykorzystaniem najnowszych technologii. Warto pamiętać, że w historii wakcynologii było wiele takich niezwykłych momentów, np. opracowanie pierwszej szczepionki atenuowanej, pierwszej szczepionki skojarzonej, pierwszej szczepionki skoniugowanej, pierwszej szczepionki rekombinowanej, pierwszej szczepionki wysokoskojarzonej, czy szczepionki opracowanej z wykorzystaniem koncepcji „odwrotnej wakcynologii”.

 

Ostatnia aktualizacja: 1 lutego 2024
Materiały źródłowe

Stanley A. Plotkin, Walter A. Orenstein, Paul A. Offit, Edwards K.M. (red.). Plotkin’s vaccines. 7th Edition, Saunders, Philadelphia 2018.

pokaż więcej