Co to jest szczepionka?

Szczepionka to produkt leczniczy, który stymuluje układ odpornościowy człowieka do wytworzenia odporności na określoną chorobę, chroniąc przed nią zaszczepioną osobę.

Tak działają szczepionki tradycyjne (zawierające już gotowy antygen), jak i szczepionki mRNA lub wektorowe (zawierające informację o produkcji antygenu).

Antygen szczepionkowy jest rozpoznawany przez układ odpornościowy organizmu jako obcy i jest niszczony. Stymuluje również utworzenie pamięci immunologicznej. Dzięki temu wzmocniony zostaje naturalny system obronny organizmu przed chorobami.

Szczepienie  imituje naturalną infekcję i prowadzi do rozwoju lub wzmocnienia odporności podobnej do tej, którą organizm uzyskuje w czasie pierwszego kontaktu z prawdziwym drobnoustrojem (bakterią lub wirusem).

Głównym celem szczepienia jest ochrona przed ciężkim przebiegiem choroby i/lub jej powikłaniami.

Pod hasłem „szczepionka” kryje się wiele różnych preparatów, które różnią się składem, procesem produkcyjnym a nawet koncepcją kryjącą się za ich powstaniem:

• Szczepionka żywa zawiera całe, osłabione drobnoustroje, które mogą namnażać się w organizmie szczepionej osoby. Szczepionka ta wywołuje silną odpowiedź immunologiczną już po jednorazowym podaniu. Uzyskana odporność jest bardzo podobna do odporności wywołanej naturalnym zakażeniem.
• Szczepionka inaktywowana zawiera zabite drobnoustroje lub wyizolowane, oczyszczone antygeny i wywołuje słabszą odpowiedź immunologiczną. Uzyskanie odpowiedniego poziomu odporności może wymagać użycia w szczepionce substancji wspomagającej (adiuwantu) i wiązać się z kilkukrotnym podawaniem dawek szczepionki.
• Szczepionki najnowszej generacji (mRNA i wektorowe) zawierają informację genetyczną, na podstawie której wytwarzany jest antygen (już w komórkach osoby zaszczepionej).

W ogólnym zarysie zasada działania szczepionek polega na imitowaniu naturalnej infekcji po to, żeby nauczyć układ odpornościowy osoby zaszczepionej radzenia sobie z prawdziwą infekcją. Po podaniu szczepionki zadziałają takie same naturalne mechanizmy obronne, jak w przypadku kontaktu z patogenem. Antygeny ze szczepionki wzbudzają wytwarzanie przeciwciał i innych elementów układu odpornościowego. Dzięki temu, kiedy osoba uodporniona zetknie się z danym patogenem, przeciw któremu została zaszczepiona, jej układ odpornościowy będzie przygotowany do tego, aby szybciej i silniej odeprzeć atak niebezpiecznego drobnoustroju.

Szczepienie to po prostu trening układu odpornościowego przed ewentualną walką z niebezpiecznym wirusem lub bakterią, z którą możemy się zetknąć w przyszłości.

W skład szczepionek wchodzą antygeny, substancje pomocnicze, substancje występujące w ilościach śladowych będące pozostałościami po procesie produkcyjnym oraz woda.

Najważniejszym składnikiem każdej szczepionki są antygeny (określane również substancją czynną), które pobudzają układ odpornościowy do wytwarzania przeciwciał oraz innych jego elementów, które uczestniczą w zwalczaniu choroby.

Antygenami są całe wirusy, bakterie lub ich produkty (toksyny, polisacharydy, białka).

W szczepionkach najnowszej generacji (mRNA i wektorowych) w szczepionkach podawany jest materiał genetyczny- baza do syntezy antygenu.

Antygeny w szczepionkach są przygotowane jako:

• żywe (atenuowane/osłabione) drobnoustroje,
• zabite (inaktywowane) drobnoustroje,
• rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty,
• oczyszczone białka, w tym rekombinowane białka otrzymane metodami inżynierii genetycznej,
• oczyszczone polisacharydy,
• produkty metabolizmu bakterii (toksyny),
• sekwencję genetyczną (mRNA), która stanowi bazę do produkcji antygenu,
• modyfikowany wektor wirusowy, który zawiera informację o produkcji antygenu.

Antygeny lub materiał genetyczny kodujący informacje o jego syntezie występują w niewielkiej ilości liczonej w mikrogramach. Poza antygenami ważnym składnikiem szczepionki jest woda. Większość szczepionek zawiera 0,5 mililitra płynu.

Zestawienie szczepionek (antygeny + substancje pomocnicze)