Półpasiec

Półpasiec (grafika o chorobie i szczepieniach) (pdf)

Półpaśca wywołuje  ten sam wirus, który jest przyczyną ospy wietrznej.

Wirus ospy wietrznej i półpaśca po przebyciu zachorowania na ospę wietrzną pozostaje w zwojach nerwowych pacjenta w formie nieaktywnej i w sytuacji wystąpienia osłabienia odporności ulega aktywacji, powodując wystąpienie objawów półpaśca. Może się uaktywnić nawet po wielu latach, powodując półpasiec.

Nie można zakazić się półpaścem, ale osoby nieuodpornione (niezaszczepione lub te które nie chorowały), mogą zakazić się ospą wietrzną.

Półpasiec najczęściej występuje pod postacią bolesnych wykwitów wzdłuż przebiegu nerwu, atakuje głównie osoby starsze. Prowadzi do uszkodzenia układu nerwowego.

Po kilku dniach bólu i tkliwości unerwionej skóry przez zajęte nerwy następuje w tym miejscu wysyp pęcherzyków przypominających pęcherzyki ospy wietrznej, nieco jednak większych i głębiej umiejscowionych. Pojawiające się wykwity nie przekraczają pośrodkowej linii ciała. Wysypce towarzyszy często powiększenie okolicznych węzłów chłonnych oraz gorączka. Wykwity skórne wycofują się na ogół po 7-14 dniach. U 50% osób powyżej 60 r.ż. w miejscach po wykwitach utrzymuje się bolesność, trwająca nawet kilka miesięcy.

U osób z półpaścem zaraźliwość utrzymuje się do tygodnia od wystąpienia wysypki.

Półpasiec błędnie postrzegany jest jako choroba łagodna. W rzeczywistości wyzwaniem jest leczenie powikłań półpaśca.

Szczególnie niebezpieczna jest postać półpaśca dotycząca gałązki ocznej nerwu trójdzielnego, gdyż w jego przebiegu występują owrzodzenia rogówki oraz zmiany dotyczące zwoju kolankowego nerwu twarzowego (wysypka w zewnętrznym przewodzi słuchowym oraz z zajęciem błony bębenkowej , szum w uszach, zawroty głowy, porażenie nerwu twarzowego).

U osób z obniżona odpornością może dojść do uogólnionej choroby.

Ze względu na cięższy przebieg kliniczny i towarzyszący chorobie przewlekły nerwoból, półpasiec uważany jest za większy problem zdrowotny niż ospa wietrzna.

Szacunkowe dane wskazują, że wśród osób, które chorowały na ospę wietrzną ok. 1/3 zachoruje na półpaśca, a wśród nich kolejne 1/3 będzie chorowało z objawami długotrwałego bolesnego półpaśca. Wyzwaniem jest wtedy leczenie bólu.

Głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia półpaśca jest wiek. Zwiększoną zachorowalność obserwuje się u osób w wieku 50 lat i więcej. U niektórych pacjentów takie dodatkowe czynniki jak wiek, choroby przewlekle, prowadzona terapia, powodują ciężki przebieg choroby lub wystąpienie powikłań, tj. neuralgia półpaścowa.

Wśród ważnych czynników ryzyka wymieniane są również choroby prowadzące do zaburzenia odporności, np. rozsiane nowotwory, w tym hematologiczne, zakażenie wirusem HIV, terapie prowadzące do immunosupresji u pacjentów po przeszczepach narządów lub u pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi.

Nie znamy szczegółowych danych epidemiologicznych dotyczących półpaśca.

W obliczu starzejącego się społeczeństwa, dłuższym przewidywanym życiu oraz znacznie większej liczbie osób w stanie immunosupresji, należy spodziewać się zwiększenia zarówno liczby zachorowań na półpasiec, jak i obciążenia systemu opieki zdrowotnej przez tę chorobę.

Szacuje się, że na półpasiec może zachorować co trzecia osoba, która przechorowała ospę wietrzną. Ryzyko zachorowania wzrasta po 50 roku życia.

Częstość występowania półpaśca jest wyższa wśród pacjentów z obniżoną odpornością w porównaniu z populacją ogólną, np. zapadalność wśród pacjentów po przeszczepie komórek macierzystych w Stanach Zjednoczonych wynosiła 43/1000 w porównaniu z 4,8/1000 w populacji ogólnej. Większą zapadalność na półpasiec obserwuje się również w populacjach pacjentów po przeszczepie narządu litego (17/1000) pacjentów zakażonych wirusem HIV (17,4/1000) lub z reumatoidalnym zapaleniem stawów (12,2/1000).

W związku ze starzeniem się społeczeństwa, wzrostem zachorowalności na choroby nowotworowe oraz częstszym stosowaniem terapii zaburzających odporność, należy oczekiwać wzrostu zapadalności na półpasiec. Ostatnie badania prowadzone w Stanach Zjednoczonych potwierdzają zwiększone ryzyko zachorowania na półpasiec po przechorowaniu COVID-19.

W Polsce dostępna jest szczepionka przeciw półpaścowi o nazwie Shingrix.

Szczepionka Shingrix należy do szczepionek inaktywowanych, rekombinowanych. Zawiera białko (glikoproteinę E) wirusa ospy wietrznej i półpaśca uzyskane metodą rekombinacji.

 Skład szczepionki:

• Antygen, który pobudza organizm do wytworzenia przeciwciał; zastosowano białko (glikoproteinę E) wirusa ospy wietrznej i półpaśca wytwarzane w komórkach jajnika chomika chińskiego (CHO) metodą rekombinacji DNA.
• Adiuwant czyli substancja wzmacniająca odpowiedź odpornościową na szczepionkę; zastosowano adiuwant AS01B, który zawiera ekstrakt roślinny Quillaja saponaria oraz monofosforylolipid A (MPL) uzyskiwany z Salmonella minnesota.

Szczepionka przeciw półpaścowi jest wskazana do profilaktyki półpaśca oraz neuralgii półpaścowej (długotrwałego bólu nerwu występującego po przebytym półpaścu) u osób w wieku 50 lat i starszych oraz dorosłych o zwiększonym ryzyku zachorowania na półpasiec.

Cykl szczepienia składa się z 2 dawek podawanych we wstrzyknięciu, w odstępie 2 miesięcy. W razie potrzeby drugą dawkę można podać później, najlepiej w ciągu 6 miesięcy po pierwszej dawce.

Szczepionka zapobiega półpaścowi u osób, które miały kontakt z wirusem wywołującym ospę wietrzną.

Szczepionka przeciw półpaścowi nie jest wskazana do stosowania w celu zapobiegania ospie wietrznej.

Skuteczność przeciw półpaścowi:

– powyżej 90% we wszystkich grupach ≥50 lat,

Skuteczność przeciw neuralgii popółpaścowej

– 91,2% u osób w wieku ≥50 lat

– 88,8% u osób w wieku ≥70 lat.

Skala występowania półpaśca wskazuje na potrzebę ochrony przeciw półpaścowi ludzi starszych, którzy przechorowali ospę wietrzną w dzieciństwie.

Skuteczność szczepionki przeciw półpaścowi u dorosłych pacjentów z zaburzeniami odporności jest następująca:

pacjenci po autologicznym przeszczepie hematopoetycznych komórek macierzystych:

• skuteczność szczepionki w zapobieganiu półpaśca wśród uczestników badania, którzy ukończyli 2-dawkowy schemat szczepienia, oszacowano na 68,2%,
• skuteczność szczepionki wobec neuralgii popółpaścowej, oszacowano na 89%,
• najczęstsze działania niepożądane: zmęczenie, bóle mięśni, ból w miejscu wstrzyknięcia.

Źródło: Bastidas A. i wsp. Effect of Recombinant Zoster Vaccine on Incidence of Herpes Zoster After Autologous Stem Cell Transplantation: A Randomized Clinical Trial. JAMA 2019; 322(2):123-133.

pacjenci z hematologicznymi nowotworami złośliwymi:

• skuteczność szczepionki oszacowano na 87,2%,
• najczęstsze działania niepożądane – ogólne (zmęczenie, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, ból głowy, bóle mięśni, dreszcze i gorączka) oraz miejscowe (ból w miejscu podania, zaczerwienienie, obrzęk),
• częstość ciężkich działań niepożądanych była porównywalna w grupie poddanej interwencji i w  grupie placebo.

Źródło: Dagnew A.F. i wsp. Immunogenicity and safety of the adjuvanted recombinant zoster vaccine in adults with haematological malignancies: a phase 3, randomised, clinical trial and post-hoc efficacy analysis. Lancet Infect Dis. 2019;19(9):988-1000.

pacjenci z guzami litymi:

• wykazano istnienie odpowiedzi immunologicznej (humoralnej i komórkowej) po szczepieniu przeciw półpaścowi; wskaźniki odpowiedzi immunologicznej były wyższe w grupie pacjentów zaszczepionych przed chemioterapią w porównaniu z grupą placebo oraz grupą pacjentów zaszczepionych w trakcie chemioterapii.
• ne zidentyfikowano obaw związanych z bezpieczeństwem.

Źródło: Vink P. i wsp. Immunogenicity and safety of the adjuvanted recombinant zoster vaccine in patients with solid tumors, vaccinated before or during chemotherapy: A randomized trial. Cancer. 2019 Apr 15;125(8):1301-1312.

 pacjenci po przeszczepie nerki:

• Szczepionka Shingrix była immunogenna u pacjentów po przeszczepie nerki.
• Nie pojawiły się żadne obawy dotyczące bezpieczeństwa.

Źródło: Vink P. i wsp. Immunogenicity and safety of the adjuvanted recombinant zoster vaccine in patients with solid tumors, vaccinated before or during chemotherapy: A randomized trial. Cancer. 2019 Apr 15;125(8):1301-1312.

pacjenci zakażeni wirusem HIV:

• odpowiedzi immunologiczne (humoralna i komórkowa) uzyskiwane u dorosłych pacjentów zakażonych HIV były porównywalne do odpowiedzi uzyskiwanych u osób zdrowych w wieku 50+,
• najczęstsze działania niepożądane: zmęczenie, bóle mięśni, ból w miejscu wstrzyknięcia,
• szczepionka była dobrze tolerowana w grupie pacjentów zakażonych HIV.
  

Źródło: Berkowitz E.M. i wsp.  Safety and immunogenicity of an adjuvanted herpes zoster subunit candidate vaccine in HIV-infected adults: a phase 1/2a randomized, placebo-controlled study. J. Infect. Dis. 2015, 211:1279–1287.

Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi były: ból w miejscu wstrzyknięcia, bóle mięśni, zmęczenie i ból głowy. Większość reakcji, zarówno miejscowych, jak i ogólnoustrojowych, miała nasilenie łagodne do umiarkowanego i krótkotrwały charakter (1–3 dni).

Odnotowano nieco zwiększone ryzyko występowania zespołu Guillaina i Barrégo w ciągu 42 dni po podaniu szczepionki przeciw półpaścowi u dorosłych (3 dodatkowe przypadki na mln podanych dawek).

W rynku aptecznym w Polsce od marca 2023 roku dostępna jest szczepionka o nazwie Shingrix.

Szczepionka Shingrix została dopuszczona do obrotu przez Europejską Agencję Leków w 2018 roku.

Szczepienia przeciw półpaścowi są zalecane osobom dorosły, które przebyły zakażenie wirusem ospy wietrznej oraz w szczególności:

•  z wrodzonym lub nabytym niedoborem odporności. tj. immunosupresja jatrogenna, zakażenie wirusem HIV, choroba nowotworowa (białaczka, chłoniak, szpiczak mnogi), przeszczepienie narządu miąższowego lub macierzystych komórek krwiotwórczych (HSCT);
• z przewlekłymi chorobami serca;
• z przewlekłymi chorobami wątroby;
• z przewlekłymi chorobami płuc;
• z przewlekłymi chorobami nerek;
• z chorobami autoimmunizacyjnymi;
• z cukrzycą;
• depresją;
• lub ukończyły 50 rok życia.

Program Szczepień Ochronnych na 2023 rok.

Szczepienie przeciw półpaścowi jest skuteczne w zapobieganiu zachorowaniom na półpasiec (do 10 lat od szczepienia).

Szczepionka przeciw półpaścowi jako szczepionka zalecana jest dostępna odpłatnie w rynku aptecznym.

Od 1 stycznia 2024 roku szczepionka przeciw półpaścowi i neuralgii popółpaścowej o nazwie Shingrix jest dostępna z 50% refundacją dla pacjentów w wieku ≥65 lat z grup ryzyka.

Zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 grudnia 2023 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz. Urz. Min. Zdr. 2023.112) od 1 stycznia 2024 roku szczepionka przeciw półpaścowi i neuralgii popółpaścowej o nazwie Shingrix będzie dostępna z 50% refundacją dla pacjentów w wieku 65 lat i starszych o zwiększonym ryzku zachorowania na półpasiec.

Refundacja 50% szczepionki Shingrix przysługuje osobom w wieku 65 lat i starszym z następujących grup ryzyka:

• z przewlekłą chorobą serca,
• z przewlekłą chorobą płuc,
• z cukrzycą,
• z przewlekłą niewydolnością nerek,
• z wrodzonym lub nabytym niedoborem odporności,
• z uogólnioną chorobą nowotworową,
• zakażonych HIV,
• chorych na chłoniaka Hodgkina,
• z immunosupresją jatrogenną,
• z białaczką,
• ze szpiczakiem mnogim,
• po przeszczepieniu narządu miąższowego,
• z reumatoidalnym zapaleniem stawów,
• z łuszczycą,
• z łuszczycowym zapaleniem stawów,
• z nieswoistym zapaleniem jelit,
• chorych na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa,
• chorych na stwardnienie rozsiane,
• chorych na toczeń rumieniowaty układowy.

50% refundacja na szczepionkę Shingrix oznacza, że cena szczepionki dla pacjenta wynosi 375,53 zł / 1 dawkę.

W celu szczepienia przeciw półpaścowi należy zgłosić się do lekarza rodzinnego, poprosić o receptę, zapisać na szczepienie (kwalifikacja do szczepienia przez lekarza), wykupić receptę w aptece, zgłosić się na przeprowadzenie szczepienia.