Bezpieczeństwo szczepień przeciw COVID-19

Wraz z opracowaniem nowoczesnych szczepionek przeciw COVID-19, mRNA i wektorowych, pojawiły się obawy, że mogą one wywoływać nieznane, odległe działania niepożądane.

Bezpieczeństwo szczepionek potwierdzane jest w badaniach nieklinicznych na zwierzętach oraz badaniach klinicznych na ludziach ocenianych w procesie dopuszczenia szczepionki do obrotu. Szczepionki przeciw COVID-19 opracowano i wprowadzono na rynek w ciągu  niespełna roku. Badania kliniczne oceniające bezpieczeństwo przed wprowadzeniem szczepionek do obrotu prowadzono przez kilka miesięcy (badania rozpoczęto latem 2020 roku).

Prof. Paul Offit jest jednym z najbardziej znanych wakcynologów, ekspertów w dziedzinie bezpieczeństwa szczepionek. Podkreśla, że wiedza na temat profilu bezpieczeństwa szczepionek obejmuje doświadczenia zdobyte w ciągu kilkudziesięciu lat stosowania różnych rodzajów szczepionek. Badacze wykorzystują ją teraz w nadzorze nad bezpieczeństwem nowoczesnych szczepionek przeciw COVID-19, mRNA i wektorowych.

Wszystkie znane szczepionki opierają się na takim samym mechanizmie działania: dostarczeniu antygenu, który pobudzi układ odpornościowy osoby zaszczepionej. Różnica pomiędzy szczepionkami „tradycyjnymi” oraz nowoczesnymi szczepionkach przeciw COVID-19, mRNA i wektorowymi,  polega na miejscu, gdzie wytwarzany jest antygen. Nowoczesne szczepionki mRNA i wektorowe zawierają w składzie materiał genetyczny, będący instrukcją  do wytworzenia antygenu w organizmie osoby szczepionej. Szczepionki tradycyjne taki gotowy antygen, wyprodukowany w różny sposób, w zależności od rodzaju szczepionki (np. żywa, zabita, skoniugowana, rekombinowana, białkowa, polisacharydowa), dostarczają już w składzie szczepionki. W kolejnych etapach indukowania odpowiedzi odpornościowej, strategia szczepionek mRNA, czy wektorowych nie różni się już od tej opisanej dla szczepionek tradycyjnych.

Wyniki badań klinicznych oraz działania niepożądane odnotowywane w trakcie realizacji masowych szczepień przeciw COVID-19 pokazują, że po ich poddaniu u większości osób zaszczepionych występują miejscowe niepożądane odczyny poszczepienne (NOP), będące odzwierciedleniem indukowanej odpowiedzi poszczepiennej, tj. szybkiej reakcji organizmu na podanie szczepionki, np. ból, obrzęk lub zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia, zmęczenie, ból głowy, ból mięśni, ból stawów, gorączka. Działania te zwykle ustępują w ciągu kilku dni.

Po szczepieniu bardzo rzadko mogą występować również poważne NOP. Takim znanym działaniem niepożądanym jest reakcja anafilaktyczna występująca najczęściej bezpośrednio po szczepieniu. Inne poważne NOP zgłaszane po szczepionkach przeciw COVID-19, występują w podobnym czasie, max 4-6 tygodni, jak te opisywane po innych dostępnych na rynku szczepionkach. Przykładowo rzadkie przypadki nietypowych zdarzeń zakrzepowo-zatorowych po szczepionkach wektorowych przeciw COVID-19 występują w ciągu 2-3 tygodni po szczepieniu, a zapalenie mięśnia sercowego i zapalenie osierdzia zgłaszane po szczepionkach mRNA odnotowano śr. w ciągu 2 tyg. od szczepienia.

Występowanie poważnych działań niepożądanych po podaniu różnych rodzajów szczepionek   

Poniżej wskazano kilka przykładów bardzo rzadkich poważnych działań niepożądanych występujących po podaniu innych szczepionek, które stanowią podstawę opinii na temat bezpieczeństwa szczepionek przeciw COVID-19 w odniesieniu do braku oddalonych w czasie działań niepożądanych po szczepieniach.

• Przykładem były poważne działania niepożądane po szczepionce OPV, żywej, atenuowanej, doustnej szczepionce przeciw poliomyelitis. Bardzo rzadko po jej podaniu występowały niedowłady wiotkie wywołane szczepami szczepionkowymi (vaccine-associated paralytic polio, VAPP), występujące w następstwie replikacji wirusów pochodzących ze szczepionki podanej danej osobie lub osobie z jej otoczenia w przypadku rewersji wirusa szczepionkowego do wirusa dzikiego. Porażenia występowały w ciągu od 1 do 4 tygodni po podaniu szczepionki OPV. Ponieważ osoba zaszczepiona wydala wirusa szczepionkowego z kałem, stąd w rzadkich sytuacjach paraliż mógł dotyczyć również osoby kontaktującej się z osobą zaszczepioną. Wówczas objawy występowały w okresie do 60 dni (od ośmiu do dziewięciu tygodni) po zaszczepieniu. Ciężkie działanie niepożądane pod postacią VAPP występowało z częstością 1/2,4 miliona osób, stąd nie było możliwości jego wykrycia przed wprowadzeniem szczepionki na rynek. Od 2016 roku w Polsce nie stosujemy doustnej szczepionki przeciw poliomyelitis. Została zastąpiona szczepionką inaktywowaną przeciw poliomyelitis.
• Drugim przykładem jest szczepionka dla podróżujących przeciw żółtej gorączce, która zawiera żywego atenuowanego wirusa żółtej gorączki. Po podaniu szczepionki bardzo rzadko dochodzi do powikłania neurologicznego w postaci poszczepiennego zapalenia mózgu, najczęściej obserwowanego u małych dzieci (<9. m.ż.), dlatego szczepionka nie jest zalecana u niemowląt. Ryzyko powikłań neurologicznych zostało oszacowane na <1/8 000 000 podanych dawek szczepionki. Powikłanie objawia się po 2-3 tygodniach od szczepienia. Niezwykle rzadko występuje choroba wiscerotropowa (Yellow Fever Vaccine-Associated Viscerotropic Disease) spowodowana replikacją i rozprzestrzenianiem się wirusa szczepionkowego w organizmie. Zdarzenie to występuje tak rzadko, że opisano je dopiero na początku XXI wieku. Początek choroby obserwowany jest zwykle w pierwszym tygodniu po szczepieniu, najczęściej w ciągu 3 dni.
• Kolejnym przykładem ciężkiego działania niepożądanego po szczepieniu jest małopłytkowość, która występuje z częstością 1/30 000 dawek po podaniu szczepionki MMR przeciw odrze, śwince i różyczce. Objawy są widoczne 1-3 tygodnie po podaniu szczepionki MMR przeciw odrze, śwince i różyczce. Objawy małopłytkowości mają charakter samoustępujący.
• Po podaniu szczepionki przeciw grypie pandemicznej A/H1N1 odnotowano działania niepożądane pod postacią narkolepsji w ciągu 7 tygodni od szczepienia. Działania te występowały z częstością 1/55 000 dawek, po podaniu konkretnego rodzaju szczepionki przeciw grypie stosowanej w Finlandii.
• W latach 70-tych XX wieku opisywano rzadkie przypadki zespołu Guillain-Barré po szczepieniach przeciw grypie. Prawie wszystkie wystąpiły w ciągu 8 tygodni po szczepieniu. Jednak badania nie potwierdziły związku pomiędzy szczepieniem przeciw grypie i zespołem Guillain-Barré. Objaw ten występuje 17 razy częściej w przebiegu naturalnej infekcji wirusem grypy, w porównaniu do sytuacji po szczepieniu.
• W badaniach klinicznych III fazy szczepionek mRNA lub wektorowych przeciw COVID-19 nie odnotowano zdarzeń niepożądanych pod postacią zespołu Guillain-Barré. W badaniach klinicznych III fazy szczepionek mRNA lub wektorowych przeciwko COVID-19 nie odnotowano NOP pod postacią zespołu Guillain-Barré (GBS). W ramach nadzoru nad bezpieczeństwem szczepionek w systemie VAERS w Stanach Zjednoczonych zgłoszono 100 przypadków GBS/12,2 mln dawek wektorowej szczepionki Janssen. W systemie Eudravigilance w Europejskiej Agencji Leków zgłoszono 227 przypadków GBS /51,4 mln dawek wektorowej szczepionki AstraZeneca. Uaktualniono zapisy w ChPL szczepionek. Badany jest związek przyczynowy pomiędzy zespołem GBS a szczepionkami wektorowymi przeciw COVID-19.

• Wśród osób, które otrzymały szczepionkę mRNA przeciw COVID-19, w tym Comirnaty (Pfizer-BioNTech) i Spikevax (Moderna), zaobserwowano nieznaczne zwiększenie ryzyka wystąpienia zapalenia mięśnia sercowego lub zapalenia osierdzia w porównaniu z osobami nieszczepionymi.
• Sama choroba COVID-19 wiąże się z istotnie większym ryzykiem zapalenia mięśnia sercowego i innych powikłań kardiologicznych niż szczepienie.
• Grupy ekspertów i oficjalne instytucje jak WHO, CDC, EMA, ECDC podkreślają, że korzyści ze szczepienia chroniącego przed COVID-19 znacznie przewyższają rzadkie ryzyko zapalenia mięśnia sercowego lub osierdzia. Comirnaty i Spikevax są nadal zalecane młodzieży w wieku 12 lat i starszym oraz wszystkim osobom dorosłym.
• Wystąpienie zapalenia osierdzia i mięśnia sercowego po szczepionkach mRNA COVID-19 zgłaszano najczęściej u mężczyzn w wieku poniżej 30 lat i zazwyczaj po drugiej dawce szczepionki.
• Większość przypadków zapalenia mięśnia sercowego i osierdzia związanych ze szczepionką mRNA miała łagodny przebieg i pacjenci szybko wracali do zdrowia. Nadal trwają długoterminowe obserwacje przebiegu choroby.
• Szczepionki wektorowe Vaxzevria (AstraZeneca) ani COVID-19 Vaccine Janssen nie powodują zwiększonego ryzyka wystąpienia zapalenia mięśnia sercowego lub osierdzia. Chociaż zgłaszano przypadki zachorowań po podaniu tej szczepionki, nie były one zgłaszane częściej niż można by się tego spodziewać w przypadku braku szczepień.
• Występujące wcześniej schorzenia kardiologiczne nie są uważane za przeciwwskazanie do szczepienia przeciw COVID-19.
• Osoby, u których w przeszłości występowały którekolwiek z poniższych schorzeń sercowo-naczyniowych, mogą otrzymać szczepionkę mRNA (Comirnaty lub Spikevax), ale powinny skonsultować się z lekarzem rodzinnym, wakcynologiem lub kardiologiem w sprawie najlepszego terminu szczepienia oraz tego, czy zalecane są dodatkowe środki ostrożności:
  • niedawno przebyte (tj. w ciągu ostatnich 3 miesięcy) zapalenie mięśnia sercowego lub osierdzia,
  • ostra gorączka reumatyczna lub ostra reumatyczna choroba serca (tj. z oznakami aktywnego stanu zapalnego),
  • zdekompensowana niewydolność serca.
• Objawy zapalenia mięśnia sercowego lub osierdzia pojawiają się zwykle w ciągu 1-5 dni po podaniu drugiej dawki szczepionki mRNA i mogą obejmować ból w klatce piersiowej, kołatanie serca (nieregularne bicie serca), omdlenia (zasłabnięcia) lub duszności. Osoby, u których wystąpi którykolwiek z tych objawów po podaniu szczepionki mRNA przeciw COVID-19, powinny niezwłocznie zwrócić się po pomoc medyczną.
• W zależności od stopnia ciężkości klinicznej i ryzyka, niektórzy pacjenci mogą wymagać kontroli na oddziale ratunkowym lub pobytu w szpitalu, a niektórym wystarczy porada ambulatoryjna.
• Wstępne badania powinny obejmować EKG i oznaczenie stężenia troponiny we krwi. Pozostałe badania diagnostyczne, w tym badanie radiologiczne klatki piersiowej i inne badania w celu wykluczenia innych przyczyn powinny być wykonane zgodnie ze wskazaniami klinicznymi.
• Zalecenia dotyczące ewentualnych dawek przypominających szczepionki w przyszłości różnią się w zależności od wyników badań:
  • kolejne dawki szczepionki mRNA przeciwko COVID-9 można podać osobom, u których podejrzewano zapalenie osierdzia, ale u których stwierdzono prawidłowe wyniki EKG, troponiny i markerów stanu zapalnego oraz u których przez co najmniej 6 tygodni nie wystąpiły żadne objawy. Dotyczy to również osób z klinicznym rozpoznaniem zapalenia osierdzia pomimo prawidłowych wyników badań.
  • u osób, u których potwierdzono zapalenie mięśnia sercowego przypisywane szczepionce Comirnaty lub Spikevax, powinno się odroczyć podanie kolejnych dawek szczepionki mRNA przeciwko COVID-19, a jeśli są w wieku > 18 lat, można w indywidualnych przypadkach rozważyć szczepionkę Vaxzevria, po wyzdrowieniu z objawów.

Każda nowa szczepionka będąc produktem leczniczym przed wprowadzeniem na rynek musi przejść procedurę rejestracji (dopuszczenia szczepionki do obrotu), polegającą na ocenie i kontroli dostępnych wyników badań jakości, bezpieczeństwa i skuteczności szczepionki. Eksperci zrzeszeni w stałych komitetach naukowych/grupach roboczych instytucji odpowiedzialnych za rejestrację szczepionek oceniają proces jej wytwarzania, wyniki badań jakościowych oraz badań klinicznych dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności.

Na świecie działają niezależne instytucje odpowiedzialne za proces rejestracji szczepionek:

• Europejska Agencja Leków (EMA) odpowiada za proces dopuszczenie do obrotu produktów leczniczych, w tym szczepionek w Unii Europejskiej.
• Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych jest polskim odpowiednikiem EMA.
• Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) odpowiada za proces dopuszczenie do obrotu produktów leczniczych, w tym szczepionek w Stanach Zjednoczonych.
• Międzynarodowa Koalicja Instytucji Regulacyjnych ds. Leków (ICMRA) zrzeszając instytucje odpowiedzialne za rejestrację produktów leczniczych w poszczególnych krajach/obszarach, podkreśla zobowiązanie międzynarodowych organów regulacyjnych do wymiany informacji na temat globalnych wysiłków na rzecz opracowania szczepionek przeciw COVID-19.
• Światowa Organizacja Zdrowia WHO.

Przykładowo w UE cały proces oceny i rejestracji nowej szczepionki w Europejskiej Agencji Leków w normalnych warunkach trwa min. 210 dni. W przypadku szczepionek przeciw COVID-19 możliwe jest wykorzystanie tzw. szybkiej ścieżki oceny. Taka procedura możliwa jest w sytuacji oceny produktów ważnych w walce z zagrożeniami zdrowia publicznego. Prowadzona jest wtedy procedura etapowa, która wyjątkowo pozwala na rozpoczęcie oceny przez ekspertów EMA, jeszcze podczas prowadzonych badań klinicznych. Dzięki temu, kiedy opracowanie nowego produktu jest na tyle zaawansowane, że firma składa wniosek o wydanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu, formalna procedura oceny jakości, bezpieczeństwa i skuteczności szczepionki może odbyć się już w stosunkowo krótkim czasie, ponieważ oceniający eksperci prowadzili ocenę na wcześniejszych etapach. Poszczególne cykle oceny trwają około 2 tygodni, w zależności od obszerności przedstawianej dokumentacji z wynikami badań. Takie działania pozwalają na maksymalne skrócenie procesu oceny w porównaniu do procesu w normalnych warunkach.

Agencja Żywności i Leków (FDA, Food and Drug Administration) jest rządową agencją odpowiedzialną w Stanach Zjednoczonych za proces oceny i dopuszczenie do obrotu (tzw. rejestrację) wszystkich produktów leczniczych, w tym szczepionek. W czerwcu 2020 FDA udostępniła na swojej stronie specjalne wytyczne dla wytwórców na temat zasad dopuszczania do obrotu szczepionek przeciw COVID-19.   

Szczepionki przeciw COVID-19 uzyskały warunkowe pozwolenie na dopuszczenie do obrotu (conditional marketing authorisation), gdzie ocenę naukową ich jakości, bezpieczeństwa i skuteczności prowadziła Europejska Agencja Leków. Dopuszczenie do obrotu ma formę Decyzji Komisji Europejskiej i jest wydawane na teren całej Unii Europejskiej.

Wydanie takiego pozwolenia oznacza, że UDOWODNIONO jakość, bezpieczeństwo i skuteczność kliniczną szczepionki, i że korzyść ze stosowania szczepionki przewyższa potencjalne ryzyko występowania działań niepożądanych.

KAŻDA SERIA szczepionki przed dopuszczeniem na rynek przechodzi badania jakościowe u wytwórcy oraz dodatkowo w niezależnym od wytwórcy Państwowym Laboratorium Kontroli Leków. Laboratoria z poszczególnych krajów działają w sieci OMCL- Official Medicines Control Laboratory, pod patronatem Europejskiego Dyrektoriatu ds. Jakości Leków (European Directorate for the Quality of Medicines and Healthcare, EDQM).

Rodzaj i zakres badań jakościowych wykonywanych w laboratorium sieci OMCL jest określony przez stosowne wytyczne, takie jak Europejska Administracyjna Procedura Zwalniania Serii (EU Administrative Procedure for Official Control Authority Batch Release). Na ich podstawie Laboratorium OMCL wydaje Certyfikat Zwolnienia Serii EU OCABR (EC/EEA Official Control Authority Batch Release Testing Certificate for Immunological Products), uznawany przez Państwa Członkowskie Unii Europejskiej.

Badania jakościowe danej serii szczepionki wykonane przez jedno z laboratorium sieci OMCL nie są dublowane w innych krajach.

Na polski rynek szczepionki posiadające certyfikat OCABR dopuszczane są przez Zakład Badania Surowic i Szczepionek Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego, po weryfikacji poprawności wszystkich dokumentów i po wydaniu Orzeczenia o zwolnieniu z obowiązku kontroli seryjnej wstępnej.

Zgodnie z informacją zamieszczoną na stronie EDQM, szczepionki przeciw COVID-19 są dystrybuowane bezpośrednio do agencji rządowych i nie są przeznaczone do sprzedaży.

U osób, którym w przeszłości wstrzyknięto wypełniacze dermatologiczne, po szczepieniu przeciw COVID-10 preparatem mRNA (Comirnaty) Pfizer-BioNTech lub Spikevax (Moderna) może wystąpić okresowy obrzęk w miejscu wstrzyknięcia wypełniacza lub jego bliskiej okolicy (zazwyczaj w obrębie twarzy lub ust), ale zdarza się to bardzo rzadko. Ryzyko jest bardzo niskie, podobne jak w przypadku innych szczepionek wirusowych.

Takie zdarzenia obserwowano już w czasie badania klinicznego III fazy jednej ze szczepionek mRNA. Zgłoszono 2 przypadki, obrzęk wystąpił 1 i 2 dni po szczepieniu, a objawy ustąpiły bez trwałych następstw po leczeniu.

Takich zdarzeń nie odnotowano po podaniu szczepionek wektorowych. Reakcja ta jest przejściowa i ustępuje po zastosowaniu leczenia (w tym doustnych glikokortekosteroidów GKS). Osobie z wypełniaczem dermatologicznym, u której nie występują przeciwwskazania do szczepienia lub sytuacja wymagająca zachowania szczególnej ostrożności, można podać każdy dostępny preparat szczepionkowy. Pacjenta należy poinformować, aby w przypadku wystąpienia obrzęku w miejscu wstrzyknięcia wypełniacza lub jego okolicy niezwłocznie zgłosił się do lekarza.

Informacja o możliwości wystąpienia obrzęku twarzy po szczepieniu wymieniona jest w ChPL szczepionki Comirnaty oraz szczepionki Moderna.

W ramach nadzoru nad bezpieczeństwem szczepień przeciw COVID-19 na bieżąco prowadzony jest nadzór nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi oraz innymi zdarzeniami medycznymi, które wystąpiły w okresie do 30 dni po szczepieniu.

Co to oznacza?
To przede wszystkim informacja, że nie wszystkie zgłoszone objawy są NOP-ami. W okresie 30 dni od szczepienia może wystąpić np. zaostrzenie choroby podstawowej, czy wystąpienie po raz pierwszy objawów choroby i nie będzie to mieć związku ze szczepieniem.
Zatem ważne jest, aby zawartość tych raportów czytać według poniższego objaśnienia.
W raportach znajdziemy Niepożądane Odczyny Poszczepienne (NOP) i Niepożądane Zdarzenia Medyczne (NZM), w tym zgony. Umieszczenie zdarzenia medycznego pod postacią zgonu w raporcie oznacza, że zgon wystąpił na przestrzeni miesiąca od zaszczepienia. Nie należy tego automatycznie interpretować, że określone zdarzenie np. choroba, czy zgon są wynikiem szczepienia. Przyczyny zgłoszonej w raporcie choroby, czy zgonu mogą być różne. Aby ustalić przyczynę takiego ciężkiego zdarzenia jak np. zgonu należy przeprowadzić wnikliwe postępowanie, zazwyczaj trwające wiele miesięcy, podczas którego gromadzona jest pełna dokumentacja medyczna, analizy histologiczne czy toksykologiczne. Ponadto należy wykonać badanie epidemiologiczne porównujące częstość występowanie danego zdarzenia w populacji oraz w grupie badanej.

Zgłoszone Niepożądane Odczyny Poszczepienne (NOP) i Niepożądane Zdarzenia Medyczne (NZM) po szczepieniach przeciw COVID-19 dostępne są w dwóch miejscach:
• na stronie szczepimysię,
• na stronie NIZP PZH-PIB.

Szczepionki rejestrowane przez FDA przechodzą standardowy proces oceny jakości, bezpieczeństwa i skuteczności klinicznej. W przypadku wszystkich szczepionek FDA ocenia dane wymagane w przedłożonym przez producenta wniosku o rejestrację preparatów biologicznych (biologics license application – BLA). Zmiana pozwolenia na dopuszczenie do obrotu z pozwolenia w trybie EUA na pełne dopuszczenie jest prowadzona po dostarczeniu przez firmę (podmiot odpowiedzialny) kolejnych danych z trwających badań klinicznych dotyczących parametrów niepoddawanych ocenie w czasie procedury EUA oraz dodatkowych danych z badań obserwacyjnych dotyczących jej skuteczności rzeczywistej i danych z prowadzonego nadzoru nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi (NOP).

Szczepionka mRNA Comirnaty (Pfizer-BioNTech):

• u osób w wieku ≥16 lat. Schemat szczepienia podstawowego obejmuje podanie 2 dawek w odstępie 3 tygodni (od grudnia 2020 r. do sierpnia 2021 r. dopuszczenie w trybie EUA; od sierpnia 2021 r. pełne dopuszczenie do obrotu),
• u osób w wieku ≥12 lat. Schemat szczepienia podstawowego obejmuje podanie 2 dawek w odstępie 3 tygodni (dopuszczenie w trybie EUA),
• u osób w wieku ≥12 lat. Stosowanie preparatu w ramach szczepienia przypominającego, jako dawki dodatkowej u osób z ciężkim lub umiarkowanym niedoborem odporności oraz w ramach schematów heterologicznych (dopuszczenie w trybie EUA).
• u osób w wieku ≥5 lat. Schemat szczepienia podstawowego obejmuje podanie 2 dawek w odstępie 3 tygodni (dopuszczenie w trybie EUA),

Szczepionka mRNA Spikevax (Moderna):

• u osób w wieku ≥18 lat. Schemat szczepienia podstawowego obejmuje podanie 2 dawek w odstępie miesiąca (od grudnia 2020 r. do stycznia 2022 r. dopuszczenie w trybie EUA; od lutego 2022 r. pełne dopuszczenie do obrotu ),
• u osób w wieku ≥18 lat. Stosowanie preparatu w ramach szczepienia przypominającego, jako dawki dodatkowej u osób z ciężkim lub umiarkowanym niedoborem odporności oraz w ramach schematów heterologicznych (dopuszczenie do obrotu w sytuacji wyjątkowej EUA).

Szczepionka wektorowa COVID-19 Vaccine Janssen:

• u osób w wieku ≥18 lat. Schemat szczepienia podstawowego obejmuje podanie 1 dawki. Stosowanie preparatu w ramach szczepienia przypominającego oraz jako dawki dodatkowej u osób z ciężkim lub umiarkowanym niedoborem odporności (dopuszczenie do obrotu w sytuacji wyjątkowej EUA).

W Unii Europejskiej wszystkie szczepionki przeciw COVID-19 są dopuszczone do obrotu w trybie warunkowym (conditional marketing authorisation). Zgodnie z prawem UE możliwe jest wydanie pozwolenia w sytuacjach kryzysowych dotyczących zdrowia publicznego w celu przyspieszenia procedury rejestracji w celu ratowania życia. Dzięki temu instytucje rejestrujące mogą dopuścić do obrotu produkt, gdy tylko dostępne są wystarczające dane, które uzasadniają, że korzyści ze stosowania szczepionki przewyższają potencjalne ryzyko.