Czy należy przyjmować dawki przypominające szczepionki przeciw błonicy?

Błonica jest ciężką i potencjalnie śmiertelną chorobą wywoływaną przez bakterie z rodzaju Corynebacterium produkujące bardzo silną toksynę błoniczą. Bakterie rozprzestrzeniają się drogą kropelkową (poprzez wydzielinę nosowo-gardłową) oraz przez kontakt np. z przedmiotami będącymi w zasięgu chorego.

U osób częściowo uodpornionych (np. z niepełnym cyklem szczepień przeciwbłoniczych) zakażenie szczepami produkującymi toksynę może powodować łagodną chorobę gardła, natomiast u osób nieszczepionych, ciężką chorobę obejmującą układ oddechowy, nerwowy i niektóre narządy wewnętrzne, takie jak serce czy nerki. Poza błonicą gardła występuje również błonica skóry, a także rzadziej innych błon śluzowych np. spojówek czy narządów płciowych.

Przed wprowadzeniem powszechnych szczepień błonica była chorobą występującą na całym świecie. Obecnie, po latach realizacji powszechnych szczepień ochronnych, błonica występuje sporadycznie w krajach rozwiniętych, ale nadal jest poważnym problemem zdrowia publicznego w Afryce, Azji i Europie Wschodniej. W większości krajów szczepionka przeciwko błonicy jest włączona do kalendarza szczepień. W Polsce obowiązkowy kalendarz szczepień dzieci i młodzieży przeciwko błonicy obejmuje 7 dawek podawanych w wieku 2 miesięcy, 3–4 miesięcy, 5–6 miesięcy, 16–18 miesięcy, a następnie 6, 14 i 19 lat.

Szczepienia indukują powstawanie przeciwciał klasy IgG dla toksyny błoniczej, których poziom u większości szczepionych osób przekracza 1,0 IU/ml. Trzeba mieć jednak na uwadze, że wraz z upływem czasu spada poziom ochronnych przeciwciał, a wraz z nim odporność poszczepienna. Z tego względu, osobom dorosłym zalecane są przypominające dawki szczepionki co 10 lat. Poziom ochronnych przeciwciał wynoszący poniżej 0,1 IU/ml jest uznawany za niewystarczający do ochrony przed chorobą.

W 2013 roku w NIZP PZH-PIB przeprowadzono badania mające na celu określenie poziomu ochronnych przeciwciał poszczepiennych klasy IgG dla toksyny błoniczej u osób zamieszkałych na terenie całego kraju. Badaniom poddano 1387 osób, które podzielono odpowiednio na 10 grup wiekowych: 0-2 lata, 3-5 lat, 6-13 lat, 14-18 lat, 19-25 lat, 26-30 lat, 31-40 lat, 41-50 lat, 51-60 lat i osoby powyżej 60 roku życia.

Przeprowadzone badania wykazały, że spośród 1387 przebadanych osób, 547 (39,4%) miało poziom przeciwciał IgG poniżej 0,1 IU/ml (odpowiednio 36,9% ≤18 lat i 40,5% >18 lat). Co więcej, aż 212 (50,8%) dzieci i 542 (55,9%) dorosłych wykazywało jedynie podstawową ochronę (0,1-1,0 IU/ml) i wymagało natychmiastowego szczepienia. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że poziom przeciwciał w populacji polskiej wzrastał z każdą dawką przypominającą i osiągnął najwyższy poziom u młodych dorosłych (19–25 lat) po ostatniej dawce przypominającej, podanej w wieku 19 lat. Największy spadek odsetka osób, mających chociażby minimalny poziom ochronnych, poszczepiennych przeciwciał przeciw błonicy, wynoszący 0,1 IU/ml, zaobserwowano w grupie osób powyżej 40 roku życia.

Warto podkreślić, że ogółem odsetek osób z wysokim poziomem przeciwciał IgG przeciwko błonicy (>1,0 IU/ml), zapewniających długoterminową ochronę, wynosił zaledwie 6,1%. U większości osób po 40 roku życia, poziom przeciwciał przeciw błonicy był niewystarczających do zapewnienia pełniej ochrony przed chorobą.

Podsumowując, w populacji polskiej, zwłaszcza u osób ze starszych grup wiekowych, nie występuje wystarczająca odporność populacyjna na błonicę, co potencjalnie może doprowadzić do epidemii. Mając na uwadze intensywny  rozwój turystyki do rejonów, w których obserwuje się częste przypadki błonicy oraz coraz większy napływ imigrantów z takich krajów do Polski, kluczowe jest przyjmowanie przez osoby dorosłe dawek przypominających szczepionki przeciw błonicy co 10 lat.

Informacja przygotowana na podstawie publikacji:

Zasada AA, Rastawicki W, Rokosz N, Jagielski M. Seroprevalence of diphtheria toxoid IgG antibodies in children, adolescents and adults in Poland. BMC Infect Dis. 2013 Nov 19;13:551.