Badania kliniczne III fazy szczepionki przeciw syncytialnemu wirusowi oddechowemu (RSV) u dorosłych

Zakażenia RSV to ciężka choroba, przebiegająca z dusznością, mogącą nawet wymagać leczenia na oddziale intensywnej terapii. Szacuje się, że 1 na 6 osób zakażonych RSV wymaga hospitalizacji. W krajach rozwiniętych, każdego roku choroby dolnych dróg oddechowych związane z RSV powodują około 360 000 hospitalizacji i 24 000 zgonów u osób starszych (60+). W Stanach Zjednoczonych ponad 177 000 starszych osób w wieku ≥ 65 lat jest hospitalizowanych, a 14 000 z nich umiera każdego roku z powodu RSV.

Niestety, nie dysponujemy jeszcze skuteczną terapią przyczynową. Leczenie pozostaje objawowe. Prowadzone są badania opracowania szczepionki przeciw RSV dla osób starszych. Szczepionka dzięki ochronie przed infekcją RSV pomogłaby zachować niezależność, zdrowie i jakość życia osoby starszej.

Od czasu odkrycia wirusa w 1956 r. naukowcy intensywnie pracowali, aby stworzyć skuteczną szczepionkę – jak dotąd z niewielkim powodzeniem. W istocie, szczepionka przeciw RSV z pełnym wirusem, z adiuwantem wodorotlenkiem glinu opracowana w latach 60. XX wieku zamiast łagodzić, nasilała przebieg zakażenia RSV po naturalnym zachorowaniu. Od czasu tego niefortunnego opracowania szczepionki inaktywowanej, badacze zwrócili uwagę na białko fuzyjne (F) wirusa RS. Naukowcy wykazali, że przeciwciała skierowane przeciw białku F skutecznie neutralizują wirusa. Pomimo tego, że badania przedkliniczne i wczesne fazy badań klinicznych wykazały, że immunizacja zwierząt doświadczalnych lub dzieci białkiem F wirusa RS wywołuje odpowiedź immunologiczną, trudno było uzyskać wysoki poziom przeciwciał neutralizujących – powstające przeciwciała nie zostały skutecznie skierowane na „aktywy koniec” białka F.

Wiemy teraz, że białko F RSV występuje w dwóch stanach konformacyjnych: przed fuzją i po fuzji. Wiemy również, że stan konformacyjny przed fuzją jest znacznie lepszy w indukowaniu przeciwciał neutralizujących niż w stanie po fuzji. W sierpniu 2019 r. naukowcy z National Institutes of Health, George Washington University i University of Texas w Austin odkryli, że mogą wytwarzać stabilizowane podjednostkowe białko RSV przed fuzją. Zaszczepienie z jego użyciem ludzi w badaniach klinicznych I fazy wykazało 10-krotny wzrost miana przeciwciał neutralizujących przeciw białku F sprzed fuzji. Ten poziom przeciwciał neutralizujących jest znacznie wyższy niż w próbach klinicznych, w których zaszczepiono ludzi albo białkiem F po fuzji, albo strukturalnie niezdefiniowanym białkiem F.

Obecnie firma GlaxoSmithKline pracuje nad szczepionką przeciw RSV opartą na rekombinowanym podjednostkowym białku przed fuzją (RSVPreF3) oraz adiuwancie AS01, stosowanym również w szczepionce przeciw półpaścowi. Technologia ta wykazuje potencjał wywołania silnej odpowiedzi na poziomie humoralnym (przeciwciał) oraz komórkowym. Obecnie prowadzone są badania kliniczne III fazy oceniające immunogenność i bezpieczeństwo oraz oddzielnie badanie oceniające skuteczność kliniczną szczepionki. Wcześniej pozytywne wyniki badania klinicznego I/II fazy potwierdziły wysoką immunogenność opracowywanej szczepionki w grupie młodych dorosłych i osób starszych.

Również firma Pfizer opracowuje rekombinowaną szczepionkę RSVpreF opartą na podjednostce białka F sprzed fuzji. Rozpoczęte właśnie randomizowane, kontrolowane badanie kliniczne III fazy RENOIR ocenia immunogenność, bezpieczeństwo i skuteczność kliniczną szczepionki w grupie 30 000 uczestników w wieku 60 lat i starszych. Głównym celem badania jest ocena bezpieczeństwa i skuteczności w zapobieganiu umiarkowanej do ciężkiej choroby dolnych dróg oddechowych wywołanej przez RSV.