Prezydencja Hiszpanii: szczepienia przez całe życie na solidnych podstawach

Eksperci zajmujący się szczepieniami w Hiszpanii podkreślają, że złożone i skuteczne programy szczepień mają kluczowe znaczenie dla zdrowia publicznego. Cały czas można zrobić więcej, aby przyspieszyć podejmowanie decyzji i wdrażanie poszczególnych programów szczepień.

Siedząc w poczekalni hiszpańskiego ośrodka zdrowia, prawdopodobnie zobaczymy plakat przedstawiający uaktualniony rutynowy „kalendarz szczepień na całe życie”. Jak sama nazwa wskazuje, program szczepień w Hiszpanii ma na celu rozszerzenie ochrony przed chorobami zakaźnymi, przed którymi chronią szczepionki we wszystkich grupach wieku. W ostatnim czasie kalendarz szczepień rozszerzono o szczepienia przeciw meningokokom grupy B dzieci w wieku 2, 4 i 12 miesięcy, szczepienia przeciw HPV dziewcząt i chłopców, szczepienia przeciw grypie dzieci w wieku od 6 miesięcy do 5 lat, szczepienia przeciw półpaścowi osób w wieku 65 lat.

„Szczepienia stosowane całe życie są konieczne ze względu na duże obciążenie chorobami zakaźnymi, tj. grypa i pneumokoki” – wyjaśnia Carmen Olmedo zajmująca się organizacją programu szczepień w hiszpańskim Ministerstwie Zdrowia.

„Kalendarz szczepień obejmujący osoby w każdym wieku jest niezbędny, aby zapewnić jak najlepszą ochronę populacji we wszystkich grupach wieku, zwłaszcza w populacji osób starszych, która jest najbardziej narażona”. Od niemowląt po nastolatki, od kobiet w ciąży po osoby starsze, Hiszpania stawia na pierwszym miejscu na profilaktykę. „Jak dotąd akceptacja dla szczepień jest niższa w populacji osób dorosłych i starszych, dlatego obszarem wymagającym poprawy jest podnoszenie świadomości szczególnie wśród pracowników ochrony zdrowia” – powiedziała Carmen Olmedo. Eksperci wskazują na postęp w tej dziedzinie. „Jeszcze nie osiągnęliśmy celu, ale widzimy postępy, krok po kroku” – mówi dr Jaime Pérez, przewodniczący Hiszpańskiego Towarzystwa Wakcynologów. „Prowadzimy szkolenia dla lekarzy i pielęgniarek, udostępniamy materiały infomacyjne. „Hiszpanie ufają swojemu lekarzowi i pielęgniarce; im częściej docieramy do pracowników ochrony zdrowia, tym mamy większe szanse na dotarcie do szerszego grona odbiorców”.

Pedro Carrascal, dyrektor hiszpańskiej platformy organizacji pacjentów, mówi, że osoby z chorobami przewlekłymi są coraz bardziej świadome znaczenia szczepień w zachowaniu zdrowia, ale potrzebne są dalsze działania, aby zapewnić pacjentom dostęp do informacji i usług. „Jedną z lekcji płynących z pandemii COVID-19 było zbudowanie świadomości, że szczepionki są bardzo ważne dla pacjentów z chorobami przewlekłymi” – mówi. „Potrzebujemy teraz dostosowanych informacji dla pacjentów, aby wzmocnić to przesłanie dla innych szczepionek, takich jak szczepionki przeciw grypie, czy pneumokokom”.

W Hiszpanii akceptacja szczepionek podawanych dzieciom jest na ogół znakomita, a stan zaszczepienia przeciw grypie jest wyższy niż w wielu krajach europejskich (tylko niewiele brakuje do zaszczepienia 75% populacji osób starszych).

Patrząc z zewnątrz, organizacja hiszpańskiego systemu szczepień ochronnych może wydawać się skomplikowana. Swobodny dostęp do szczepionek dopuszczonych do obrotu w krajach UE może być wolniejszy niż w innych częściach UE. Np. Hiszpania stosunkowo wolniej refunduje nowe szczepionki w porównaniu z Niemcami, gdzie proces ten jest przyspieszony. Jako kraj wysoce zdecentralizowany, regiony i autonomiczne miasta Hiszpanii ponoszą ostateczną odpowiedzialność za ustalanie harmonogramów szczepień i realizację programów szczepień. Może to prowadzić do pewnych różnic w dostępie do szczepionek w poszczególnych regionach. Np. tylko niektóre regiony prowadzą szczepienia nastolatków w szkołach.

W praktyce ważną rolę w podejmowaniu kluczowych decyzji dotyczących szczepień odgrywa Krajowa Grupa Doradcza ds. Szczepień (NITAG). Obejmuje m.in. ekspertów odpowiedzialnych za regionalne programy szczepień. Zalecenia NITAG trafiają do Komisji Zdrowia Publicznego, która określa krajową politykę dodawania nowych szczepionek do listy bezpłatnych szczepień. „Podejmowanie decyzji i ich wdrażanie wymaga czasu” – mówi dr Pérez. „Od zalecenia NITAG do wprowadzenia nowej bezpłatnej szczepionki może upłynąć wiele lat. Od czasu pandemii  COVID-19 postępy w tym zakresie znacznie przyspieszyły. Np. po tym, jak hiszpański NITAG zalecił wprowadzenie szczepionek przeciw grypie u dzieci, zatwierdzenie tego zalecenia przez Komisję Zdrowia zajęło kilka miesięcy.

W kwietniu, z okazji Europejskiego Tygodnia Szczepień, eEksperci zajmujący się szczepieniami wzięli udział w wydarzeniu okrągłego stołu w Madrycie w Królewskiej Narodowej Akademii Medycznej, aby omówić osiągnięcia i możliwości szczepień w Hiszpanii. Prelegentami byli decydenci, środowisko akademickie, pracownicy ochrony zdrowia, pacjenci i przedstawiciele firm farmaceutycznych. Odzwierciedla to szersze wysiłki podejmowane w  Hiszpanii w celu zbudowania nowego ekosystemu szczepień i przyjęcia podejścia obejmującego szczepień stosowanych całe życie przy aktywnym zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych stron.

Hiszpania pracuje obecnie nad krajowym rejestrem szczepień, znanym jako SIVAMIN. Od 2025 roku dane krajowe będą dostępne w czasie zbliżonym do rzeczywistego. Hiszpania utrzymuje szczepienia „długości życia” (life span) w programie UE. Teraz, gdy Hiszpania przejmuje sześciomiesięczną prezydencję w UE, planuje utrzymać ten obszar w programie działań.

W ramach prezydencji w drugiej połowie 2023 roku, Hiszpania będzie gospodarzem spotkania na temat „wzmocnienia akceptacji dla szczepień przeciw COVID-19 na wszystkich etapach życia”.

Doświadczenia Hiszpanii, która wprowadza podejście do szczepień ochronnych uwzględniające wszystkie etapy życia, mogą być inspiracją dla innych krajów europejskich.