24 marca - Światowy Dzień Gruźlicy

Gruźlica jest chorobą zakaźną, wywołaną przez prątki wchodzące w skład Mycobacterium tuberculosis complex. Zmiany gruźlicze mogą występować w różnych narządach ciała, ale najczęstszą postacią jest gruźlica płuc. Prątkujący chorzy na gruźlicę płuc stanowią źródło zakażenia dla osób ze swego otoczenia. Najważniejszym działaniem zapobiegającym transmisji zakażenia jest szybkie wykrywanie przypadków choroby i ich właściwe leczenie.

Na świecie gruźlica jest jednym z najważniejszych wyzwań zdrowia publicznego. Dzięki globalnym wysiłkom na rzecz walki z gruźlicą od 2000 roku uratowano życie 66 mln osób.

Pandemia COVID-19 cofnęła lata postępów poczynionych w walce z gruźlicą. Po raz pierwszy od ponad dekady liczba zgonów na gruźlicę wzrosła w 2020 roku. Stad też przesłanie Światowego Dnia Gruźlicy w 2022 roku 2022 – „Zainwestujmy w koniec gruźlicy. Ratujmy życie”, informuje o pilnej potrzebie zwiększenia środków na walkę z gruźlicą w celu wyeliminowania choroby.

Każdego dnia ponad 4 100 osób umiera na gruźlicę, a prawie 28 000 osób zachoruje na tę chorobę, której można zapobiegać i którą można wyleczyć.

Około 25% ludności świata może być zakażona prątkiem gruźlicy. Osoby zakażone M. tuberculosis stanowią rezerwuar nowych przypadków choroby, ponieważ od 5 do 10% takich osób może w jakimś momencie swego życia, zwykle w ciągu pierwszych lat po zakażeniu, zachorować na aktywną gruźlicę. Największe ryzyko zachorowania mają osoby zakażone HIV, 18 razy większe niż pozostała populacja. Inne czynniki ryzyka przejścia utajonego zakażenia prątkiem gruźlicy w aktywną chorobę, powszechne na świecie, to cukrzyca, niedożywienie, palenie papierosów i nadmierne picie alkoholu.

W 2019 roku w krajach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE/EOG) stwierdzono łącznie 49 752 przypadki gruźlicy. W większości krajów UE/EOG zapadalność na gruźlicę zmniejszyła się w ciągu ostatnich 5 lat. Osoby z Francji, Polski, Rumunii i Wielkiej Brytanii stanowiły 54,7% ogółu chorych na gruźlicę. Zapadalność na gruźlicę w krajach UE/EOG wynosiła przeciętnie 9,6 przypadków na 100 000 ludności (od 3,1 na 100 000 ludności w Norwegii do 59,9 w Rumunii) i była niższa niż w latach poprzednich. Współczynniki zapadalności poniżej 10 na 100 000 ludności stwierdzono w 2019 roku w 22 krajach. Dzieci w wieku poniżej 15 lat, w liczbie 1955, stanowiły 3,9% chorych na gruźlicę. Zapadalność na gruźlicę u dzieci wynosiła 2,4 na 100 000. Największa była w Rumunii, u najmłodszych dzieci, w wieku od 0 do 4 lat, wynosiła 14,1 na 100 000. Stosunek liczby mężczyzn chorych na gruźlicę do kobiet wynosił w krajach UE/EOG 1,8/1. W 2019 roku 34,5% wszystkich chorych na gruźlicę było cudzoziemcami w
odniesieniu do kraju UE/EOG zgłaszającego ich zachorowanie. Odsetek cudzoziemców wahał się od 0,0% w Bułgarii i 0,4% w Rumunii do >85% na Malcie, Cyprze, w Luksemburgu, Norwegii i Szwecji.

Problemem w walce z gruźlicą na świecie jest rozpowszechnienie gruźlicy wywołanej przez prątki oporne na najsilniejsze leki przeciwprątkowe- na ryfampicynę (RR-TB) i na ryfampicynę łącznie z izoniazydem (MDR-TB). Liczbę chorych na RR-TB i MDR-TB w 2019 r. oszacowano na 484 tys. Połowa wszystkich chorych z taką opornością prątków to mieszkańcy Indii (27%), Chin (14%) i Rosji (9%). Największe odsetki chorych na RR-TB i MDR-TB wśród ogółu chorych na gruźlicę stwierdza się w krajach, które w przeszłości były republikami Związku Radzieckiego. Leczenie MDR-TB jest długie, kosztowne i mniej skuteczne niż gruźlicy wywołanej przez prątki wrażliwe na leki.

Liczba zgłoszonych przypadków gruźlicy wielolekoopornej i gruźlicy XDR w krajach EU/EOG nadal spada. W 2019 r. MDR-TB wykryto u 3,4% osób z grupy 24 812 chorych z dostępnymi wynikami lekooporności. Największe odsetki chorych na MDR-TB były w Estonii (21,3%) i na Litwie (17,0%). Zakażenie HIV wykryto u 3,1% z 16 088 chorych na gruźlicę ze znanym statusem HIV, tzn. u 502 osób.

Szczepionka BCG przeciw gruźlicy jest jedną z najstarszych znanych szczepionek. Stosujemy ją od 100 lat. Największą korzyścią ze szczepienia BCG jest znaczna redukcja ryzyka najcięższych postaci gruźlicy (gruźlica rozsiana i gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) i znacznie zmniejsza ryzyko jakiegokolwiek zachorowania na tę chorobę u dzieci. Nie stosujemy tej szczepionki u dorosłych.

Od wielu lat prowadzone są intensywne badania opracowania szczepionki przeciw gruźlicy. Z danych z sierpnia 2020 roku wynika, że na różnych etapach badań klinicznych jest obecnie kilkanaście różnych preparatów szczepionkowych.

Perspektywy w walce z gruźlicą

Celem WHO jest zmniejszenie do 2030 roku, w porównaniu z sytuacją z roku 2015, globalnej liczby zgonów z powodu gruźlicy o 90% i zapadalności na gruźlicę o 80% („End TB Strategy”). Pandemia COVID-19 i jej społeczno-ekonomiczne konsekwencje utrudniają zwalczanie gruźlicy. Możliwe jednak, że nowe technologie zastosowane w opracowaniu szczepionek przeciw COVID-19 przyspieszą postępy w badaniach nad opracowaniem szczepionki przeciw gruźlicy i doprowadzą ostatecznie do poprawy sytuacji epidemiologicznej choroby.