Jakie są rodzaje szczepionek?

Podsumowanie

Szczepionki dzieli się na żywe, zawierające całe, pozbawione zjadliwości drobnoustroje, szczepionki inaktywowane zawierające zabite wirusy/bakterie lub ich fragmenty (białka, polisacharydy) oraz szczepionki najnowszej generacji zawierające informację genetyczną (np. mRNA) o produkcji antygenu. Szczepionki mogą chronić przeciw jednej chorobie lub mogą być wieloskładnikowe.

  • Szczepionki żywe zazwyczaj wywołują silniejszą odporność, jednak są bardziej reaktogenne,
  • Szczepionki zabite (inaktywowane) zazwyczaj wymagają kilku dawek w celu uzyskania trwałej odporności,
  • Szczepionki najnowszej generacji (mRNA, wektorowe) zawierają instrukcję do produkcji antygenu w komórkach osoby zaszczepionej,
  • Szczepionki wieloskładnikowe umożliwiają uodpornienie przeciwko wielu chorobom zakaźnym, przy zachowaniu optymalnej skuteczności i bezpieczeństwa poszczególnych składników.

Szczepionki żywe zawierają odmiany drobnoustrojów które potrafią wywołać zakażenie, ale pozbawione są właściwości chorobotwórczych dzięki wieloletnim próbom i eksperymentom (np, szczepionka przeciw gruźlicy lub szczepionka przeciw odrze). Szczepionki zabite zawierają drobnoustroje inaktywowane za pomocą temperatury, związków chemicznych lub promieniowania (np. szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu lub szczepionka przeciw durowi brzusznemu). Szczepionki rekombinowane powstają w wyniku wbudowania fragmentu materiału genetycznego drobnoustroju do komórek ssaków lub komórek drożdży. Zmienione genetycznie (rekombinowane) komórki zaczynają produkcję nowego białka, które po wyizolowaniu i oczyszczeniu staje się antygenem szczepionkowym (np. szczepionka przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego). Szczepionki mRNA zawierają fragment informatycznego RNA, który stanowi bazę do produkcji antygenu (szczepionki przeciw COVID-19). Szczepionki wektorowe zawierają modyfikowane (niezjadliwe) wirusy, które stanowią wektor z wbudowaną informację genetyczną o syntezie antygenu (np. szczepionki przeciw gorączce Ebola, szczepionki przeciw COVID-19).

Szczepionki jednoskładnikowe (monowalentne) uodparniają przeciwko jednej chorobie zakaźnej. Mogą zawierać jeden rodzaj drobnoustroju lub antygeny pochodzące od jednego drobnoustroju. Szczepionki wieloskładnikowe (poliwalentne) zawierają kilka typów tego samego drobnoustroju (np. szczepionka przeciw poliomyelitis) lub antygeny pochodzące z kilku typów drobnoustroju (np. szczepionka przeciw pneumokokom). Szczepionki skojarzone uodparniają organizm jednocześnie przeciw kilku chorobom zakaźnym. Zawierają kilka drobnoustrojów lub antygenów, pochodzących od kilku drobnoustrojów, np. szczepionka DTP czy MMR. W ostatnich latach opracowano szczepionki wysokoskojarzone, np. szczepionkę pięciowalentną (5 w 1) DTaP+IPV+Hib uodparniającą przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b. Szczepionki wysoko skojarzone pozwalają zredukować liczbę wykonywanych wstrzyknięć, co wpływa na zmniejszenie bólu i stresu u dziecka oraz zmniejszyć możliwość zakażenia podczas szczepień.

Ostatnia aktualizacja: 1 lutego 2024
Materiały źródłowe

Stanley A. Plotkin, Walter A. Orenstein, Paul A. Offit, Edwards K.M. (red.). Plotkin’s vaccines. 7th Edition, Saunders, Philadelphia 2018.

pokaż więcej