Paradoksy epidemiologiczne

Oceniając, czy szczepienia są skuteczne w zwalczaniu chorób zakaźnych, musimy opierać się na rutynowych zgłoszeniach lekarzy, które stanowią podstawowe źródło danych o zachorowaniach na choroby zakaźne w Polsce. Nie ma powodu, żeby podważać rzetelność pracy praktykujących lekarzy, ani ich wiedzy fachowej. Jednak wielu chorób nie da się odróżnić tylko i wyłącznie na podstawie obrazu klinicznego, ponieważ podobne objawy występują w wielu innych chorobach. Aby być pewnym, że wysypkę spowodował wirus odry, wirus różyczki lub paciorkowce, konieczne jest wykonanie badania laboratoryjnego – oznaczenia poziomu przeciwciał w kierunku danego drobnoustroju.

Co ciekawe, trafność zgłoszeń lekarzy zależy od etapu wdrażania programu szczepień. Biorąc przykład odry, choroby wysypkowej o stosunkowo ciężkim przebiegu:

• Przed wdrożeniem masowych szczepień, lekarze bezbłędnie rozpoznawali odrę. Większość ciężkich zachorowań przebiegających z charakterystyczną wysypką była rzeczywiście spowodowana wirusem odry. Lekarze znali również typowe objawy (np. plamki Koplika). Wtedy nie było konieczne potwierdzanie laboratoryjne zgłoszonych zachorowań.
• Po kilku-kilkunastu latach szczepień, zachorowania na odrę stają się coraz rzadsze i rzadziej występują typowe objawy. Mniej więcej połowa zgłoszeń lekarzy okazuje się być spowodowana wirusem odry. Na tym etapie warto proponować diagnostykę laboratoryjną, ale nadal zgłoszenia lekarzy pozwalają monitorować program szczepień.
• W fazie eliminacji odry (gdy częstość zachorowań spada poniżej 1 na 10 000 mieszkańców), nieliczne przypadki zgłaszane przez lekarzy jako podejrzenie odry są rzeczywiście spowodowane wirusem odry. Większość młodszych lekarzy nigdy nie widziało osoby chorej na odrę. Odra w wysoko zaszczepionym społeczeństwie ma często przebieg z nietypową wysypką. Konieczne jest oznaczanie poziomu przeciwciał dla każdego podejrzenia odry!

Opisane wyżej zjawisko zostało też dobrze udokumentowane naukowo. W celu zmierzenia trafności zgłoszeń lekarzy stosujemy tzw. Dodatnią Wartość Predykcji (z ang. Positive Predictive Value, PPV). W celu obliczenia wartości predykcyjnej zgłoszeń lekarzy, dzielimy liczbę potwierdzonych laboratoryjnie zgłoszeń lekarzy przez liczbę wszystkich zgłoszonych podejrzeń. Czasami w naszym slangu epidemiologicznym, mówimy, że ten wskaźnik mówi nam o tym „ile jest odry w odrze”. Naukowcy z Amerykańskiego CDC w Atlancie określili matematyczną zależność pomiędzy częstością zachorowań na odrę a trafnością zgłoszeń lekarzy.