Odra osłabia układ immunologiczny

Odra to jedna z groźniejszych chorób zakaźnych, którą w znacznej mierze udało się kontrolować dzięki szczepieniom ochronnym. Niestety rozpowszechniające się wątpliwości co do bezpieczeństwa szczepień w ogóle, a zwłaszcza w odniesieniu do odry spowodowały, że odsetek niezaszczepionych dzieci rośnie, a efektem tego jest znaczny wzrost zachorowań na tę chorobę. W 2018 roku w Europejskim Regionie WHO obejmującym 53 kraje w 47 z nich wystąpiła odra. Zachorowaniu uległo 82 596 osób, z których 72 zmarły [1]. Ta zła sytuacja epidemiologiczna wzbudza ponownie zainteresowanie skutkami zakażenia tym wirusem. Czy przebycie odry może powodować odległe skutki zagrażające zdrowiu? O niektórych wiadomo od dawna. Należy tu wymienić choćby podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE – subacute sclerosing panencephalitis). Jest to choroba pojawiająca się po kilku latach od przebycia odry, zwłaszcza przez najmłodsze dzieci i prowadząca do otępienia, niedowładów i porażeń, a po kilku latach do zgonu pacjenta. W przypadku tej choroby wykazano ewidentny związek z wirusem odry, a dodatkowym dowodem jest fakt, że po wprowadzeniu masowych szczepień przeciwko odrze i osiągnięciu znacznego spadku liczby zachorowań na odrę zaobserwowano także istotne zmniejszenie liczby przypadków SSPE.

W praktyce klinicznej obserwowano od lat wpływ wirusa odry na układ odpornościowy człowieka. Zauważano po przebyciu odry przejściową remisję nadmiernej aktywności układu odpornościowego. Dotyczyło to niektórych typów zespołu nerczycowego i atopii. Nie wiadomo było jednak, czy wirus odry może osłabiać zdolności obronne organizmu wobec chorób infekcyjnych.

Przed kilkoma laty wysunięto hipotezę, że zakażenie wirusem odry prowadzi do utraty części komórek pamięci immunologicznej, a przez to do ubytku w odporności nabytej. Efektu tego nie obserwowano po szczepieniu przeciwko odrze. Zjawisko to badano na makakach, u których wirus odry prowadził do spadku liczby limfocytów i zaburzenia proliferacji tych komórek. Zauważono także, że po kilku tygodniach od zakażenia liczba limfocytów powracała do poprzednich wartości, ale było to efektem szybkiej proliferacji specyficznych dla antygenów odry limfocytów B i T, natomiast komórki pamięci odpowiedzialne za inne patogeny nie były szybko odtwarzane [2,3]. Powodowało to utratę pamięci immunologicznej wobec innych drobnoustrojów, która może zostać odtworzona po dłuższym czasie w wyniku ponownej stymulacji limfocytów przez właściwe antygeny lub poprzez mechanizm odporności krzyżowej.

Mina i wsp. opierając się na powyższych hipotezach oraz obserwacjach na zwierzętach postawili hipotezę, że wykazana utrata pamięci immunologicznej wobec drobnoustrojów powinna przełożyć się na wyższą umieralność z powodu innych niż odra chorób infekcyjnych w następstwie wysokiej zapadalności na odrę w porównaniu z okresami niskiej zapadalności [4]. W odróżnieniu od innych badaczy postanowili analizować to zjawisko w krajach wysoko rozwiniętych, w których zgony z powodu infekcji nie są tak częste i nie są uwarunkowane przez tak wiele przyczyn jak w krajach rozwijających się. W tym celu badali statystyki zgonów w Anglii, Walii, Stanach Zjednoczonych, które wcześniej wprowadziły masowe szczepienia przeciwko odrze (lata sześćdziesiąte XX wieku) i w Danii, która wprowadziła to szczepienie w latach osiemdziesiątych XX wieku. Badano zgony z powodu chorób infekcyjnych z wyłączeniem odry w okresach przed i po wprowadzeniu masowych szczepień przeciwko odrze, które spowodowały znaczny spadek zapadalności na tę chorobę. Autorzy ci wykazali, że zachorowanie na odrę powoduje zwiększoną liczbę zgonów z powodu innych chorób infekcyjnych przez okres 2-3 lat. Wysunęli przypuszczenie, że gdyby badaniami objąć zachorowania na inne niż odra choroby infekcyjne, a nie tylko zgony, to zjawisko to mogłoby być jeszcze bardziej wyraźne. Długie utrzymywanie się immunosupresyjnego efektu zakażenia wirusem odry nazwali „cieniem odry”. Co ciekawe przeprowadzili podobne badania w Anglii i Walii dotyczące krztuśca, w którym nie opisuje się zjawisk immunosupresyjnych. Zgodnie z oczekiwaniami nie wykazano, aby istniała korelacja pomiędzy zapadalnością na krztusiec a zgonami z powodu innych poza krztuścem chorób infekcyjnych [4].

Unikatowe badania układu odpornościowego u dzieci chorych na odrę przeprowadzili badacze holenderscy. W tym kraju w 2013 roku wystąpiła epidemia odry w społeczności Ortodoksyjnych Protestantów odmawiających zgody na szczepienia z powodów religijnych. Zachorowania objęły ponad 2600 osób. Badaniami, które miały charakter prospektywny i kohortowy, objęto 26 dzieci w okresie objawów prodromalnych i wczesnej odry oraz 90 dzieci bez objawów choroby w chwili włączenia do badania, z których 77 zachorowało pomiędzy 1 i 2 pobraniem krwi. Wykazano między innymi, że w okresie prodromalnym choroby w rozwoju wiremii aktywnie uczestniczą limfocyty. Dochodzi bowiem do zakażenia komórek pamięci T oraz komórek naiwnych i komórek pamięci B poprzez obecny na tych komórkach receptor CD150. Wykazano także, że podatność różnego typu limfocytów na zakażenie wirusem odry jest zróżnicowana. Podobnie jak w badaniach doświadczalnych na makakach stwierdzono, że w następstwie zakażenia wirusem odry dochodzi do ubytku komórek pamięci T. Po przebyciu odry liczba limfocytów wraca do normy, ale w miejsce zniszczonych komórek pamięci przybywa świeżo uczulonych limfocytów specyficznych dla antygenu odry. Ubytek komórek pamięci immunologicznej może osłabiać odporność wobec innych poza odrą chorób infekcyjnych. Badacze holenderscy wykazali także, że w trakcie odry oraz w krótkim czasie po jej przebyciu dochodzi do zwiększenia liczby limfocytów T regulatorowych, które hamują aktywność odpowiedzi T-komórkowej po ich wcześniejszej aktywacji, co zapobiega w warunkach zdrowia ich nadmiernemu i przedłużonemu rozplemowi. Zwiększona liczba limfocytów T regulatorowych może również przyczyniać się do osłabienia sprawności układu odpornościowego wobec innych chorób infekcyjnych. W przedstawianym badaniu zmiany w zakresie limfocytów w następstwie zachorowania na odrę obserwowano tylko krótko po przebyciu choroby, gdyż długotrwałe ich monitorowanie przez 2-3 lata było niemożliwe ze względów etycznych (wielokrotne pobieranie krwi przez długi okres) [5].

Czytaj więcej:

Odra prowadzi do wieloletniego osłabienia układu immunologicznego.