Pierwszy na świecie program szczepień przeciw rzeżączce

Ze szczepienia w ramach programu będą mogli skorzystać homoseksualni i biseksualni mężczyźni, którzy deklarują wielu partnerów seksualnych lub u których w przeszłości rozpoznano zakażenie przenoszone drogą kontaktów seksualnych. Osobom kwalifikującym się do szczepienia przeciw rzeżączce będą zalecane również inne szczepienia: przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW) typu B, typu A, ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV) oraz przeciw ospie małpiej (mpox).

Program szczepień jest odpowiedzią na znaczne zwiększenie zachorowalności na rzeżączkę oraz nasilenie się zjawiska oporności N. gonorrhoeae na leki przeciwdrobnoustrojowe. W 2023 roku w Anglii zgłoszono >85 000 zachorowań na rzeżączkę, 3-krotnie więcej w porównaniu do 2012 roku. Brytyjski Zespół ds. Szczepień (Joint Committee on Vaccination and Immunisation, JCVI) już jesienią 2023 roku wydał rekomendacje dotyczące szczepień przeciw rzeżączce z użyciem szczepionki przeciw meningokokom grupy B (4CMenB) w grupach ryzyka.

Aktualnie nie ma szczepionki bezpośrednio skierowanej przeciw N. gonorrhoeae. Do realizacji programu zostanie wykorzystana rekombinowana, białkowa szczepionka przeciw meningokokom grupy B (4CMenB; Bexsero). Bakterie Neisseria gonorrhoeae i Neisseria meningitidis są blisko spokrewnione i wykazują duże podobieństwo w budowie antygenów powierzchniowych – obie wytwarzają pęcherzyki błony zewnętrznej (OMV), co sugeruje możliwość ochrony krzyżowej. 4CMenB ma w swoim składzie antygen w postaci OMV (oprócz tego zawiera 3 dodatkowe rekombinowane białka: NHBA, NadA oraz fHbp). Aktualnie szczepionka nie jest zarejestrowana do ochrony przed rzeżączką, zatem w ramach programu szczepień w Anglii będzie stosowana „poza wskazaniami” (off label).

Wyniki kilku badań obserwacyjnych z grupą kontrolną (kohortowych oraz kliniczno-kontrolnych) wskazują, że szczepionka 4CMen B może mieć dodatkowy (poza ochroną przed meningokokami grupy B) efekt ochronny w postaci zmniejszenia ryzyka wystąpienia rzeżączki. W przeglądzie systematycznym piśmiennictwa z metaanalizą badań obserwacyjnych opublikowanym w lipcu 2024 roku wykazano, że dodatkowy efekt ochronny ≥1 dawki 4CMenB wobec rzeżączki może wynosić 23–47%, 2 dawek 33–40%, a 1 dawki 26%.