Akceptacja szczepień przeciw HPV

W badaniu wzięło udział 360 rodziców. Dobór respondentów do badania miał charakter warstwowo-losowy w celu zapewnienia jak najlepszej reprezentacji populacji badanej.

Około 63,1% badanych stanowiły kobiety, a średni wiek respondentów wynosił 41 lat. Ogółem wśród ankietowanych rodziców około 55,8% było mieszkańcami miast, a pozostałe 44,2% mieszkało na wsi. Wśród uczestników badania około 41,4% legitymowało się wykształceniem wyższym, a 43,6% rodziców posiadało wykształcenie średnie. Pozostałe 15,0% badanych miało wykształcenie zawodowe bądź niższe. Zwolennikami szczepień było 86,6% rodziców, a przeciwnikami szczepień pozostałe 13,3% badanych.

Trzy na cztery osoby (74.2%) słyszały o wirusie brodawczaka ludzkiego. Wraz ze wzrostem wykształcenia wyraźnie zwiększał się odsetek badanych, którzy słyszeli o HPV. W grupie osób z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym o HPV słyszało sześć na dziesięć badanych osób (59.3%), wśród osób z wykształceniem średnim – siedem na dziesięć badanych osób (71.3%), a wśród osób z wykształceniem wyższym – osiem na dziesięć badanych osób (82.6%). Co trzecia osoba (37.5%), która deklarowała, że słyszała o HPV potrafiła wskazać choroby, które są wywoływane w wyniku zakażenia tym wirusem. Najczęściej wymienianymi chorobami był rak szyjki macicy oraz inne choroby nowotworowe.

O szczepionce przeciwko rakowi szyjki macicy słyszało dwóch na trzech badanych rodziców (63.6%). Sześciu na dziesięciu respondentów (59.1%) zadeklarowało, że chciałoby zaszczepić swoje dziecko przeciwko HPV, przy czym co siódmy rodzic (14.7%) wraził zdecydowaną chęć zaszczepienia swojego dziecka. Odsetek ten był niższy w przypadku rodziców mieszkających na wsi oraz wśród rodziców legitymujących się wykształceniem zawodowym bądź niższym. Niższe odsetki zainteresowanych zaszczepieniem swoich dzieci występowały również wśród rodziców określających się jako przeciwnych szczepieniom. Co dwudziesty rodzic (5.6%) zadeklarował, że jego dziecko jest już zaszczepione. Jedna trzecia respondentów (35.3%) zadeklarowała, że nie zamierza szczepić swojego dziecka przeciwko HPV. Znakomita większość badanych, którzy nie zamierzają szczepić dzieci przeciwko HPV, nawet po zapoznaniu z listą chorób, które mogą być wywołane przez HPV nie zmieniła zdania.

Wyniki badania wskazują również, iż rodzice mają zaufanie do lekarzy pediatrów w zakresie zalecanych szczepień. Około 31,7% respondentów przyznało, iż zdecydowanie ma zaufanie, a 57,5% badanych raczej ufa pediatrom w tej kwestii. Poziom zaufania do lekarzy był wyższy wśród rodziców z wyższym wykształceniem i będących zwolennikami szczepień.

Raport z badania ankietowego dotyczącego wiedzy i oczekiwań rodziców nastolatków na temat szczepień przeciw HPV

Badanie ankietowe dotyczące wiedzy i oczekiwań rodziców nastolatków na temat szczepień przeciw HPV (plik pdf)

Badanie prowadzono metodą CAWI. Badania zostały przeprowadzone na reprezentatywnej próbie 300 lekarzy pediatrów i ginekologów.

Raport „Badanie świadomości i postaw lekarzy wobec szczepień przeciw HPV”.

54% lekarzy zaleca szczepienia przeciw HPV często lub wszystkim rodzicom nastolatków.
73% lekarzy uważa, że choroby związane z zakażeniem HPV są bardzo groźne.
70% lekarzy zalecających szczepienie przeciw HPV zaleca jego wykonanie w wieku 11-13 lat.
93% lekarzy byłoby skłonnych zalecić szczepienie przeciw HPV rodzicom nastolatków nawet gdy byłoby ono nieobowiązkowe, ale bezpłatne.
9% lekarzy nie zaleca szczepień przeciw HPV rodzicom nastolatków (wcale lub bardzo rzadko).

Największą barierę w zalecaniu szczepień przeciw HPV stanowi sprzeciw rodziców podyktowany:

• obawami o skuteczność szczepienia,
• obawami o bezpieczeństwo szczepieni,
• światopoglądem.

Postawę lekarzy w kierunku zalecania szczepień przeciw HPV rodzicom wspierałyby najbardziej:

• kampania informacyjna,
• bezpłatna szczepionka,
• dowody skuteczności.

Wyniki badania pokazują, że lekarze są zgodni co do oceny konsekwencji związanych z zakażeniem HPV – 92% określa je jako bardzo groźne lub raczej groźne. Równocześnie jedynie 54% lekarzy deklaruje, że zaleca szczepienie przeciw HPV często lub wszystkim rodzicom nastolatków, choć z drugiej strony 93% byłoby skłonnych zalecić to szczepienie nawet gdyby było ono nieobowiązkowe, ale bezpłatne. Zdecydowana większość (70%) lekarzy zalecających szczepienie przeciwko temu wirusowi, rekomenduje jego wykonanie u nastolatków w wieku 11-13 lat, przy czym pediatrzy chętniej niż ginekolodzy zaleciliby je już wśród 9-latków.

Badanie prowadzono metodą CAWI. Badania zostały przeprowadzone na reprezentatywnej próbie 1002 rodziców dzieci w wieku 9-14 lat.

Raport „Badanie świadomości i postaw rodziców wobec szczepień przeciw HPV”.

67% rodziców deklaruje, ze zna szczepienia przeciw HPV.
52% rodziców nigdy wcześniej nie słyszało o konsekwencjach zakażenia HPV.
30% rodziców deklaruje obawy przed chorobami powodowanymi przez HPV.
63% rodziców chciałoby zaszczepić swoje dziecko/dzieci po zapoznaniu się z konsekwencjami tego zakażenia.
19% rodziców zdecydowanie zaszczepiłoby swoje dziecko/dzieci za 50% odpłatnością.

Ponad połowa respondentów-rodziców nie słyszała o chorobach związanych z zakażeniem HPV, a tylko 29% się ich obawia. Najczęściej wymienianymi chorobami w związku z zakażeniem się wirusem brodawczaka ludzkiego były nowotwory (35%), przy czym 19% badanych wskazało na raka szyjki macicy. Niemniej, po zapoznaniu się z możliwymi konsekwencjami zakażenia, prawie dwie trzecie (63%) rodziców zadeklarowało chęć zaszczepienia swojego dziecka/dzieci przeciw HPV. Chociaż 67% badanych rodziców zna szczepienia przeciw HPV, jedynie 18% deklaruje, że dotychczas wybrało to szczepienie dla któregoś ze swoich dzieci. Spośród pozostałych 82% rodziców, którzy nie zdecydowali się na to szczepienia, jako główne bariery, wskazują: brak wystarczających informacji o szczepieniu, brak wiedzy o tym, kiedy dziecko powinno być szczepione oraz brak konieczności wykonania szczepienia, które nie jest obowiązkowe.

Ponad połowa rodziców decyduje się wykonać u swoich dzieci wszystkie szczepienia obowiązkowe i zalecane, zaś jedna trzecia sięga po szczepienia zalecane sporadycznie lub wcale, w miarę możliwości finansowych. Zdecydowana większość (83%) rodziców byłaby skłonna zaszczepić swoje dziecko przeciw HPV, gdyby szczepienie było obowiązkowe i bezpłatne. Dla porównania niemal trzech na czterech rodziców (73%) deklaruje chęć zaszczepienia dziecka przeciw HPV, przy założeniu, że byłoby ono nieobowiązkowe i bezpłatne. Tylko co drugi rodzic (62%) rozważałby zaszczepienie swojego dziecka/dzieci przeciw HPV w przypadku szczepień dostępnych za 50% odpłatnością, zakładając, że szczepienie jest nieobowiązkowe, przy czym jedynie 19% zadeklarowało, że zdecydowanie by to zrobiło.

Pod koniec listopada 2022 roku Komisja Europejska zaprezentowała wyniki badania „State of Vaccine Confidence in the EU (2022)”, w ramach którego badano zaufanie do szczepionek wśród społeczeństwa i pracowników ochrony zdrowia w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Jest to kolejna odsłona badania, które jest realizowane od 2018 roku i powtarzane co dwa lata.

Jak zauważyli autorzy w badaniu z 2020 roku w porównaniu z badaniem z 2018 roku nastąpił wzrost społecznego zaufania do szczepionek, szczególnie do szczepionki przeciw grypie. Jednak w badaniu z 2022 roku widać odwrót od tych postaw. Postrzeganie bezpieczeństwa i skuteczności szczepionek spadło w latach 2020-2022 we wszystkich krajach UE. Choć nadal wyniki badania z 2022 roku w zakresie bezpieczeństwa szczepionek są bardziej optymistyczne niż w badaniu z 2018 roku. Jednym z podstawowych kryteriów demograficznych, które zdaniem autorów badania zasługuje na szczególną uwagę jest powiększająca się luka w zaufaniu do szczepionek pomiędzy najstarszą i najmłodszą grupą badanych. W grupie najstarszych respondentów powyżej 65 roku życia zaufanie do szczepień się zwiększa, a w grupie najmłodszych respondentów między 18 a 34 rokiem życia się zmniejsza.

Na 27 badanych krajów Polska znajduje się w środku rankingu oceny zaufania do szczepień jako ważnych, bezpiecznych i skutecznych. W badaniu populacji ogólnej zajmuje 13 miejsce z 50,9% osób, które zgadzają się z powyższymi stwierdzeniami. Dla porównania w 2018 roku zajmowaliśmy 19 miejsce, a w 2020 roku 14 miejsce. Kraje UE, w których akceptacja do szczepień w ogólnej populacji badanych jest najwyższa to Portugalia (75,3%) oraz Hiszpania (70,6%). Kraje, w których akceptacja jest najniższa to Łotwa (29,1%) i Słowacja (30,5%).

W grupie pracowników ochrony zdrowia akceptacja dla szczepień w Polsce jest deklarowana przez 93,6% profesjonalistów. Stuprocentową lub niemalże stuprocentową akceptację do szczepień deklarują pracownicy ochrony zdrowia na Malcie (100%), w Luksemburgu (100%) i w Estonii (99.2%). Najniższą akceptację do szczepień deklarują pracownicy ochrony zdrowia we Francji (67,3%).

W przypadku szczepień przeciw HPV trzy czwarte respondentów (w populacji ogólnej) uważa, że są one bezpieczne (73,6%), tyle samo uważa, że są ważne (73,6%), zbliżony odsetek badanych uważa, że są skuteczne (73,3%). I podobnie jak w przypadku innych szczepionek widać wyraźny spadek – w porównaniu z badaniem z 2020 roku – liczby respondentów, która jest tego zdania.

Jeśli chodzi o przekonania przedstawicieli ochrony zdrowia do szczepienia przeciw HPV to 93,4% uważa, że są efektywne, 95,6% uważa, że są ważne, a 94,8% uważa, że są bezpieczne. Jednocześnie 92,3% przedstawicieli ochrony zdrowia zadeklarowało, że zarekomendowałoby szczepionkę przeciw HPV swoim pacjentom.

Wyniki badania „State of Vaccine Confidence in the EU” z dotychczasowych edycji:

• wyniki badania edycja 2022
• wyniki badania edycja 2022 Poland.
• wyniki badania edycja 2020
• wyniki badania edycja 2018
  

W połowie 2022 roku badaczki z Uniwersytetu Lizbońskiego opublikowały przeglądową pracę, której celem było zlokalizowanie i krytyczna ocena dowodów naukowych dotyczących postaw i praktyk wobec szczepień przeciw HPV i związanych z nimi procesów społecznych z naciskiem na sprawiedliwość zdrowotną.

W wyniku analizy programów szczepień z 10 krajów europejskich (Danii, Grecji, Włoch, Holandii, Norwegii, Polski, Rumunii, Hiszpanii, Szwecji i Wielkiej Brytanii) autorki stwierdziły, że dostęp do szczepień przeciw HPV i ich społeczna akceptacja są kluczowymi czynnikami wpływającymi na stan zaszczepienia. W krajach, w których stan zaszczepienia przeciw HPV jest wysoki działają programy szczepień skierowane do kobiet we wczesnym okresie dojrzewania i szczepienia są bezpłatne. Bardzo ważnym elementem jest promowanie szczepień przeciw HPV nie tylko przy pomocy mediów, ale także inicjowanych oddolnie działań, do których należy zaliczyć: imienne zaproszenia na szczepienia, przypomnienia o szczepieniu i kolejnych dawkach szczepionek, głównie w szkołach.

Wykazano, że nie tylko działania polityczne mają wpływ na poziom szczepień przeciw HPV. Nie mniej istotne są czynniki społeczno-kulturowe. Po pierwsze, przeszkodą w zaszczepieniu mogą być poglądy religijne. Po drugie, szczepienia przeciw HPV kojarzone jest z aktywnością seksualną, w związku z tym wielu rodziców uważa, że ich córki są na takie szczepienia za młode.

Podsumowując swoją analizę badaczki podkreśliły, że kluczowe w zwiększeniu wiedzy rodziców na temat szczepienia przeciw HPV jest edukacyjne wzmocnienie pracowników ochrony zdrowia, dzięki czemu będą mogli lepiej i skuteczniej informować pacjentów o korzyściach wynikających z zaszczepienia dzieci przeciw HPV.

Alarcão V. i wsp. Attitudes and Practices towards HPV Vaccination and Its Social Processes in Europe: An Equity-Focused Scoping Review. Societies 2022, 12, 131.

Szczepionki przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) wykazują wysoką (ponad 90% ochrony) skuteczność w zapobieganiu przetrwałym zakażeniom HPV, stanom przedrakowym szyjki macicy, pochwy i sromu oraz stanom przedrakowym prącia i odbytu. Chronią też przed występowaniem kłykcin kończystych. Mimo to w wielu krajach obserwujemy trudności z osiągnięciem wysokiego stanu zaszczepienia w programach szczepień przeciw HPV. O doświadczeniach krajów realizujących programy szczepień przeciw HPV mówi prof. Heidi J. Larson.

Jakie są główne powody ograniczonej akceptacji szczepień przeciw HPV?
Przyczyny niewystarczającej realizacji szczepień przeciw HPV są różne. Wśród barier w akceptacji szczepień i najczęstszej przyczyny wahań i odmów szczepień wymieniane są obawy dotyczące bezpieczeństwa. Niektórzy podkreślają, że szczepionka jest zbyt nowa i nie ma wystarczających dowodów potwierdzających jej bezpieczeństwo. Kolejną barierą, zwłaszcza w krajach o niskich i średnich dochodach, jest koszt szczepionki. Inne powody niechęci i odmowy dotyczą sfery osobistej jaką są kontakty seksualne. Szczepionki przeciw HPV chronią przed zakażeniem HPV przenoszonym drogą kontaktów seksualnych, a najlepszym czasem na szczepienie jest wiek, wyprzedzający potencjalny kontakt z HPV, przed rozpoczęciem współżycia. W niektórych sytuacjach obyczaje kulturowe utrudniają lekarzom rozmowy na temat szczepień przeciw HPV z rodzicami. Niektórzy rodzice uważają, że szczepionka jest podawana w zbyt młodym wieku, aby była odpowiednia dla ich córki/syna, jeszcze kilka dobrych lat przed wiekiem, w którym rozpocznie on/ona kontakty seksualne.
Inni rodzice wyrazili obawy i odmawiają podania szczepionki swoim nastolatkom, ponieważ obawiają się, że szczepionka może promować rozwiązłość – pogląd, który został obalony w wielu badaniach. W niektórych środowiskach rodzice nie ufają szczepionkom przeciw HPV z powodu podejrzeń, że podaje się je tylko dziewczętom, a nie chłopcom, wywołując plotki, że szczepionka może powodować bezpłodność. Z oceny akceptacji realizowanych programów szczepień przeciw HPV wynika, że lepiej akceptowalne są programy szczepień, które obejmują dziewczęta i chłopców w wieku nastoletnim niż te, które dedykowane są tylko dziewczętom.
Wątpliwości dotyczące szczepień przeciw HPV wyrażane są przez indywidualne osoby – rodziców, opiekunów, nastolatki i nastolatków oraz młodych dorosłych zainteresowanych szczepieniami. W historii realizowanych programów szczepień, temat dyskutowano w czasie posiedzeń rządowych, organizowano debaty uzasadniające potrzebę szczepień, w oparciu o nie zawsze wiarygodne dane naukowe. Kwestionowanie bezpieczeństwa szczepionek przeciw HPV i presja społeczna wzmagana przez środowiska przeciwne szczepieniom doprowadziła w niektórych krajach do zawieszenia realizacji programów szczepień (w Indiach w 2010 roku) czy zawieszenia rekomendacji dla szczepień przeciw HPV (w Japonii w latach 2014-2021).

Akceptacja dla szczepień i postawy osób, które wahają się lub odmawiają szczepienia przeciw HPV mogą się różnić między krajami.
• W niektórych przypadkach strach przed szczepionką może spowodować dramatyczny spadek akceptacji dla szczepień w całej populacji, jak w Japonii, gdzie stan zaszczepienia spadł z ponad 75% do poniżej 1%, lub w Kolumbii, gdzie akceptacja spadła z ponad 85% do 5%, kiedy grupy dziewcząt zgłosiły problemy neurologiczne i problemy z poruszaniem, którym przypisywano związek ze szczepieniami przeciw HPV.
• W innych krajach tylko niewielkie grupy prezentują postawy przeciwne szczepieniom lub postawy wahania, ale ogólna populacja w znaczącej mierze szczepienia akceptuje.

Jakie jest najlepsze podejście do radzenia sobie z kryzysem zaufania?
Kiedy pojawiają się wątpliwości dotyczące szczepień przeciw HPV, praktyka pokazuje, że fakty nie uspokajają emocji. Postawa empatii i wysłuchanie są bardzo ważne dla osób, które wyrażają opinie negujące szczepienie, wskazując, że podanie szczepionki negatywnie wpłynęło na zdrowie ich lub ich dzieci. Im dłużej nie ma odpowiedzi lub nie podejmowane są działania skierowane do zaniepokojonych i zdezorientowanych rodziców/osób zaszczepionych, tym intensywniej szerzy się niepokój, wzbudzane są podejrzenia i podsycana panika.
Chociaż niektórzy badacze zachęcają do skupienia się na podkreślaniu korzyści ze szczepień związanych z zapobieganiem nowotworom, ważne jest aby w przejrzysty sposób mówić o przenoszeniu HPV drogą kontaktów seksualnych. Komunikacja oparta na przekazie, że w szczepieniu przeciw HPV chodzi tylko o profilaktykę nowotworów, nie buduje zaufania. Ważne jest aby docenić potencjał szczepionki zarówno w zmniejszaniu ryzyka zakażeń HPV przenoszonych drogą kontaktów seksualnych, jak i zapobieganiu rakowi szyjki macicy i innym nowotworom.
Interview with Heidi J. Larson. What makes the HPV vaccine special?

Badacze z King’s College w Londynie przeprowadzili w 2019 roku przekrojowe badania angielskich i walijskich rodziców dzieci w wieku 9-12 lat, kwalifikujących się do szczepienia przeciw HPV. W badaniu zwrócono szczególną uwagę na rozdzielenie postaw względem szczepienia przeciw HPV dziewcząt i chłopców.

Okazało się, że ponad połowa badanych (55%) słyszała o programie szczepienia dziewcząt przeciw HPV, ale tylko jedna czwarta (23%) słyszała o programie szczepienia chłopców przeciw HPV. Warto zaznaczyć, że niski odsetek w przypadku chłopców mógł wynikać z tego, że program szczepień przeciwko HPV obejmujący chłopców w Wielkiej Brytanii momencie badania dopiero raczkował (szczepienia chłopców rozpoczęły się we wrześniu 2019 roku, szczepienia dziewcząt rozpoczęły się w 2008 roku). Dwóch na trzech badanych rodziców zadeklarowało, że zaszczepi dziecko przeciw HPV, co czwarta osoba była niezdecydowana, a tylko co dwunasty rodzic zadeklarował, że na pewno nie zaszczepi dziecka.

Na podstawie uzyskanych wyników badań, badacze stwierdzili, że materiały informacyjne na temat szczepienia przeciw HPV, które są przygotowywane dla rodziców powinno bardzo jasno wskazywać na bezpieczeństwo szczepionki i podkreślać jak wiele dzieci już zostało zaszczepionych oraz jaki wymierny skutek dla zdrowia populacyjnego to przyniosło. Badacze podkreślają również, że rodzice dziewcząt i chłopców mają podobne nastawienie do szczepienia przeciw HPV, w związku z tym informacje przekazywane dla rodziców mogą być neutralne względem płci, tym bardziej, że akceptacja szczepień przeciw HPV w Anglii i Walii jest wysoka.

Waller J. i wsp. Decision-making about HPV vaccination in parents of boys and girls: A population-based survey in England and Wales. Vaccine. 2020 Jan 29;38(5):1040-1047.

W 2020 roku badacze z neapolitańskiego Uniwersytetu Campania zakończyli przekrojowe badanie wśród lekarzy POZ (pracujących w placówkach publicznych i niepublicznych) badające ich postawy wobec szczepień przeciw HPV. Niemalże wszyscy badani uznali szczepionkę przeciw HPV za bezpieczną, niemniej tylko co drugi lekarz stwierdził, że szczepionka skutecznie zapobiega zakażeniu wirusem brodawczaka ludzkiego. Warto jednak podkreślić, że ośmiu na dziesięciu badanych lekarzy POZ zalecała i zachęcała rodziców nastolatków do zaszczepienia dziecka przeciwko HPV. Choć wyraźnie częściej zalecali ją dziewczętom niż chłopcom.

Jak podkreślają włoscy badacze, najbardziej zaskakującym wynikiem badań było to, że co czwarty badany lekarz nie otrzymał żadnych dodatkowych informacji, które pomogłoby mu w zalecaniu szczepienia przeciw HPV i rozpowszechniania wiedzy wśród pacjentów. A ponad połowa lekarzy zadeklarowała, że chciałaby otrzymać więcej informacji na temat szczepienia przeciw HPV. Najczęstszym źródłem informacji dla lekarzy były czasopisma naukowe. Lekarze, którzy szukali informacji na temat zakażenia HPV i szczepienia przeciw HPV w profesjonalnej literaturze medycznej, wyraźnie częściej deklarowali skuteczność szczepionki w zapobieganiu chorobom wynikającym z zakażenia HPV. Systemowe dostarczanie lekarzom najnowszej wiedzy na temat szczepień przeciw HPV jest ważne, ponieważ zapewnia im – w ramach rutynowej komunikacji z pacjentami – wiedzę, która pozwala na obalanie mitów związanych ze szczepieniami.

Co za tym idzie – co podkreślają badacze z Neapolu – im większe przekonanie co do skuteczności i bezpieczeństwa szczepionki przeciw HPV wśród lekarzy, tym większa szansa na skuteczne rekomendowanie przez lekarzy tego szczepienia dla nastolatków.

Napolitano F. i wsp. HPV Vaccination Attitudes and Behaviors among General Practitioners in Italy. Vaccines (Basel). 2021 Jan 19;9(1):63.

W 2021 roku przeprowadzono badanie wśród reprezentatywnej grupy 2000 szwedzkich kobiet na temat zakażenia HPV i szczepień przeciw HPV. W Szwecji, co podkreślają badaczki z Uniwersytetu Lund, stan zaszczepienia przeciw HPV jest bardzo wysoki, wynosi około 80%. Warto podkreślić, że dziewięć na dziesięć badanych kobiet zadeklarowało, że zaszczepi swoją córkę przeciw HPV, a osiem na dziesięć badanych zadeklarowało, że przeciw HPV zaszczepi syna. Wiąże się sto zapewne z bardzo wysokim odsetkiem zaufania Szwedów do szczepień w ogóle, który wynosi 93%. Badaczki podkreślają, że wysoki odsetek respondentek zadeklarowało, że szczepienie przeciw HPV w przypadku ich dziecka jest „oczywiste”.

Choć mieszkanki Szwecji mają w większości bardzo dobre nastawienie do szczepienia przeciw HPV, to co trzecia kobieta wskazała na pewne niezdecydowanie co do tego, czy to szczepienie jest potrzebne. Niezdecydowanie to było związane najczęściej z niskim poziomem wykształcenia, niskimi dochodami i brakiem poczucie bezpieczeństwa. To zaś wiązało się z niskim zaufaniem do opieki zdrowotnej w ogóle oraz z brakiem dostępu do rzetelnej, wiarygodnej informacji na temat szczepienia przeciw HPV.

Ten ostatni wskaźnik jest kluczową perspektywą w postrzeganiu wahających się postaw ludzi wobec szczepień. Przyjęło się uważać, że osoby, które mają wątpliwości względem szczepień klasyfikuje się jako osoby przeciwne szczepieniom. Jak podkreślają autorzy szwedzkiego badania, jest to błąd, oparty na powszechnych, polaryzacyjnych mechanizmach. Okazuje się bowiem, że przy zadbaniu o przejrzystą, dostępną formę informacji na temat szczepień można w bardzo skuteczny sposób rozwiać obawy osób, które wykazują zdystansowanie do szczepienia.

Wemrell M. i wsp. Toward HPV Vaccination in Sweden: A Survey Study. Front Public Health. 2022 May 10;10:729497.

W opublikowanym w 2022 roku brazylijskim badaniu wskazano elementy, które powinny być wzięte pod rozwagę w procesie planowania działań, mających na celu zwiększenie skali prowadzonej profilaktyki zakażeń HPV. Badanie prowadzono wśród nastolatków szkół publicznych, głównej grupie docelowej szczepień przeciw HPV.

Wyniki badania wskazują, że tylko co czwarty nastolatek miał wiedzę na temat szczepionki przeciw HPV. W tej grupie tylko co trzecia osoba miała do szczepionki pozytywne nastawienie. Większą wiedzę na temat szczepionki przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego miały dziewczęta niż chłopcy, co jest powtarzającym się wynikiem w wielu międzynarodowych badaniach. Przyjęło się bowiem powszechnie uważać, że szczepionka przeciw HPV dotyczy dziewcząt, co istotnie może wpływać na poziom akceptacji tego szczepienia wśród chłopców i rodziców chłopców. Oprócz tego – w związku z tym, że zakażenie HPV prowadzi najczęściej do rozwoju raka szyjki macicy, zapomina się, że jest on również odpowiedzialny za rozwój innych nowotworów, które dotykają także mężczyzn. Niemniej, jak zauważają brazylijscy naukowcy z Uniwersytetu Piaui niepokojącym zjawiskiem jest niski odsetek nastolatek i nastolatków, którzy mają wiedzę na temat szczepionki i mają do niej pozytywne nastawienie.

Badacze wskazali, że chęć zaszczepienia się wśród badanych osób był istotnie związany z poziomem wiedzy na temat raka szyjki macicy. To potwierdza potrzebę interwencji edukacyjnych, które powinny być podejmowane w celu zwiększenia świadomości nastolatków na temat sposobów zakażenia HPV i jego skutków.

Galvão M.P.S.P. i wsp. Knowledge, attitudes, and practices of adolescents regarding human papillomavirus. Rev Saude Publica. 2022 Apr 1;56:12.

W 2019 roku badacze z Uniwersytetu Kalifornijskiego przeprowadzili badania na ponad dwóch tysiącach rodziców nastolatków, których wiek wahał się między 11 a 17 rokiem życia. Okazało się, że jedna czwarta badanych, amerykańskich rodziców ma wątpliwości dotyczące szczepionki przeciw HPV. Postawa ta była silnie skorelowana z niechęcią do szczepienia dzieci przeciw HPV w tej grupie. Jedna piąta respondentów nie zgadzała się z tym, że szczepionka przeciw HPPV jest korzystna dla dzieci, że jest skuteczna i chroni przed nowotworami związanymi z HPV. Co piąty rodzic nie zaszczepił swojego dziecka, pomimo tego, że otrzymał rekomendację do zaszczepienia od lekarza. Rodzice najbardziej obawiali się skutków szczepionki oraz tego, że jest „nowa”, czyli stosunkowo niedawno opracowana. Warto zaznaczyć, że – jak stwierdzają autorzy „jedynie” ośmiu na dziesięciu badanych otrzymało od lekarza pediatry rekomendację do zaszczepienia dziecka przeciwko HPV. Jedna piąta badanych zadeklarowała również, że nie ma zaufania do informacji udzielanych im przez lekarzy pediatrów na temat szczepienia przeciwko HPV.

Powyższe bariery, które można nazwać światopoglądowymi oraz wynikającymi z braku wiedzy, były dużo poważniejsze niż bariery finansowe (opłacenie szczepienia z własnych pieniędzy) oraz wynikające z braku dostępu do opieki medycznej.

Amerykańskie badania wskazały również na silny związek czynników demograficzno-etnicznych związanych ze szczepieniem. Najmniej wątpliwości do szczepień wykazali respondenci pochodzenia latynoskiego, a osobami, które najczęściej odmawiały szczepienia lub je opóźniały były osoby rasy białej, z wyższym wykształceniem i wysokimi dochodami.

Szilagyi P.G. i wsp. Prevalence and characteristics of HPV vaccine hesitancy among parents of adolescents across the US. Vaccine. 2020 Aug 27;38(38):6027-6037.

W 2019 roku badacze z Uniwersytetu Puerto Rico przeprowadzili badania jakościowe, zrealizowane techniką wywiadów zogniskowanych wśród rodziców dzieci w wieku 11-12 lat, które jeszcze nie były zaszczepione przeciw HPV.

Zdaniem badanych osób największą przeszkodę w podjęciu decyzji na temat szczepienia dziecka był brak informacji na temat szczepionki. Poziom wiedzy na temat HPV i płynących z tego zagrożeń był wśród puertorykańskich rodziców bardzo niski. Zdaniem badanych rodziców jednym ze sposobów zwiększenia stanu zaszczepienia przeciw HPV może być obowiązkowy wymóg szczepienia dziecka przy przyjęciu na kolejny stopień szkoły. Niemniej takie rozwiązanie musiałoby być poprzedzone szeroko zakrojoną kampanią edukacyjną na temat tych szczepień i szczepień w ogóle. W ramach tej kampanii rodzice powinni otrzymać informacje na temat działania szczepionki, jej skuteczności oraz potencjalnych działaniach niepożądanych. Dzięki temu będą mogli podjąć świadomą decyzję. Rodzice zwracali również uwagę na ograniczony dostęp do szczepionki przeciw HPV.

W badaniach zwrócono uwagę na rolę szkoły jako instytucji integrującej rodziców i przedstawicieli opieki zdrowotnej w zakresie edukacji na temat szczepienia przeciw HPV. Przeszkolenie personelu szkoły, czyli pielęgniarki szkolnej, nauczycieli, dyrekcji mogłoby wzmocnić komunikację z rodzicami na temat tego konkretnego szczepienia, jak również innych działań w ramach profilaktyki zdrowotnej dzieci.

Colón-López V. i wsp. Understanding parents’ views toward the newly enacted HPV vaccine school entry policy in Puerto Rico: a qualitative study. BMC Public Health. 2021 Oct 25;21(1):1938.

W badaniach przeprowadzonych w 2020 roku wśród rodziców dzieci z Arabii Saudyjskiej wskazano na bardzo wysokie braki w wiedzy na temat działania HPV oraz istnienia szczepionki przeciw HPV. Siedmiu na dziesięciu badanych respondentów nie wiedziało nic o szczepionce przeciw HPV. Co więcej, większość badanych nie kojarzyła HPV z rozwojem raka szyjki macicy. Tylko co czwarta osoba wiedziała, że rakowi szyjki macicy można zapobiegać przy pomocy szczepionki. Dziewięć na dziesięć kobiet biorących udział w badaniu nie było zaszczepionych przeciwko HPV i nie były zaszczepione też dzieci.

Biorąc pod uwagę tak niski poziom wiedzy, akceptacji i – co się z tym wiąże – chęci zaszczepienia dzieci wśród saudyjskich rodziców, badacze ze szpitala King Faisal w Rijadzie, wskazali na szereg rozwiązań, które powinny być realizowane przez świadczeniodawców (instytucje publiczne zalecające szczepienia przeciwko HPV) w celu zwiększenia stanu zaszczepienia. Po pierwsze, rodzice dzieci, które otrzymały pierwszą dawkę szczepionki, powinni otrzymywać wiadomości i telefony przypominające o zrealizowaniu kolejnych dawek szczepionki. Po drugie, w celu przyjęcia kolejnych dawek szczepionki powinna być zastosowana zasada szybkiej ścieżki, żeby pacjenci nie musieli czekać w kolejce. Po trzecie, należy bardzo wzmocnić lekarzy w dostępie do wiedzy na temat sczepień przeciw HPV, bo – jak pokazuje wiele badań naukowych – rekomendacje lekarzy najsilniej oddziałują na proszczepienne postawy rodziców. Po czwarte, w komunikacji z rodzicami należy kłaść nacisk na to, że szczepionka przeciwko HPV jest szczepionką przeciwnowotworową, a odpowiedź odpornościowa po szczepieniu jest bardzo wysoka i długotrwała.

Alhusayn K.O. i wsp. Attitude and hesitancy of human papillomavirus vaccine among Saudi parents. J Family Med Prim Care. 2022 Jun;11(6):2909-2916.

W czasie trwania pandemii COVID-19 w Chinach przeprowadzono szeroko zakrojone badanie na temat postaw wobec szczepienia przeciw HPV. Badaniem objęto kilkutysięczną populację, zamieszkującą siedem chińskich regionów. Respondentów podzielono na kilka grup: kobiety, pacjentki z rakiem szyjki macicy, pracownicy ochrony zdrowia i pracownicy urzędów państwowych. Deklaratywnie o szczepionce przeciw HPV słyszeli najczęściej urzędnicy (95,7%), pracownicy ochrony zdrowia (92,8%) oraz kobiety ze zdiagnozowanym rakiem szyjki macicy (92,8%). Stosunkowo najrzadziej o szczepionce przeciw HPV słyszały kobiety (80,4%).

Interesujące jest to, że wśród kobiet, które miały córki, osiem na dziesięć badanych kobiet zadeklarowało chęć ich zaszczepienia przeciw HPV, ale taką samą deklarację zgłosiły zaledwie dwie na trzy kobiety, które w momencie badania miały zdiagnozowanego raka szyjki macicy. Jest to wskazanie, które wymagałoby z pewnością pogłębionego jakościowego badania, w celu sprawdzenia postawy kobiet, które pomimo choroby wywołanej przez HPV nie zdecydowałyby się zaszczepić swojej córki.

Ośmiu na dziesięciu lekarzy zadeklarowało gotowość do tego, żeby zalecać szczepienia przeciw HPV pacjentom. Co piąty badany lekarz nie zalecałby szczepionki przeciw HPV swoim pacjentom. Badani chińscy urzędnicy deklarowali, że promocja szczepienia przeciw HPV powinna być realizowana w społeczeństwie chińskim na szeroką skalę.

Jak odkreślają autorzy badania, po wybuchu pandemii COVID-19 zaobserwowano zwiększoną liczbę kobiet, które deklarują chęć zaszczepienia siebie przeciw HPV, ale nadal jest duża liczba kobiet, które niechętnie zaszczepiłby swoje córki.

Yan H. i wsp. Knowledge and attitude toward HPV vaccination promotion after COVID-19 epidemic in various population in China. Chinese Journal of Public Health, 2021, 37(12): 1731-1736.

W przeprowadzonym w 2021 roku w Etiopii przekrojowym badaniu matek posiadających nastoletnie córki, które kwalifikują się do szczepienia przeciw HPV, wykazano wysoką, sięgającą 77%, pozytywną postawę wobec szczepienia przeciw HPV. Niemniej, jak podkreślają badacze z Markos University w Adis Abbebie wiedza badanych matek na temat szczepienia przeciw HPV była niska i mocno związana z wykształceniem respondentek. Matki, które miały wyższe wykształcenie były kilka razy bardziej skłonne do zaszczepienia swoich córek niż matki, które nie potrafiły czytać i pisać. Wyższe wykształcenie wiązało się również ze znacznie większą wiedzą na temat szczepionki HPV, co przekładało się na pozytywną postawę, wobec tego szczepienia. Pomimo wysokiej akceptacji szczepienia przeciw HPV, co druga badana, etiopska matka obawiała się niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) po szczepionce. Obawy te również były silnie związane z wykształceniem. Im wyższe wykształcenie, tym odsetek kobiet z obawami o NOP po szczepieniu przeciw HPV malał.

Etiopscy badacze podkreślają, że w celu zwiększenia poziomu wiedzy matek, a co za tym idzie liczby zaszczepionych nastolatków należy prowadzić zintegrowane działania wpływające na zmianę zachowań, koncentrujące się na zwiększeniu wiedzy rodziców na temat szczepienia przeciw HPV poprzez organizowanie działań edukacyjnych w szkołach oraz w społecznościach lokalnych ze szczególnym zwróceniem uwagi na wsparcie lokalnych mediów.

Sinshaw M.T. i wsp. Knowledge and Attitude Towards Human Papillomavirus Vaccine and Associated Factors Among Mothers Who Have Eligible Daughters in Debre Markos Town, Northwest Ethiopia. Infect Drug Resist. 2022 Mar 3;15:781-793.

Autor: dr hab. n. hum Tomasz Sobierajski, prof. ucz.

Przewodnik dla rodziców i lekarzy. Jak rozmawiać z nastolatkami o szczepieniach (e-book do pobrania)

Przewodnik poświęcony jest komunikacji na temat szczepień wśród nastolatków i ich rodziców. Nastolatki z racji wieku są bardziej świadome tego, co dzieje się w gabinecie lekarskim i mogą częściej odczuwać strach przed podaniem szczepionki. Z drugiej strony to grupa, która poprzez media społecznościowe narażona jest na wpływ wielu niesprawdzonych czy wręcz nieprawdziwych informacji o szczepieniach. Stąd też postawa rodziców bazująca na poszanowaniu zdobyczy medycyny i czas poświęcony nastolatkom na rozmowy o korzyściach jakie niosą ze sobą szczepienia będą bardzo ważne. Bardzo ważne jest, aby zachować spokój i starać się wytłumaczyć nastolatkowi, jak może poradzić sobie z obawami dotyczącymi szczepień.

W przewodniku podpowiadamy jak rozmawiać z nastolatkiem i jakich argumentów użyć, aby dla obu stron szczepienie przebiegło bez większego napięcia.

Bardzo ważne są również wyzwania, przed którymi stanie lekarz prowadzący rozmowę na temat szczepień przeciw HPV z rodzicami nastolatków. Podpowiadamy, ważne w takich rozmowach, argumenty.