Watykan a szczepienia w zdrowiu publicznym

Artykuł dostępny w oryginale na stronie History of Vaccines należącej do sieci WHO Vaccines Safety Net.

Historyczni papiescy orędownicy szczepień

Poparcie Kościoła katolickiego dla szczepień sięga czasów sprzed pojawienia się współczesnej medycyny. Już w latach dwudziestych XVIII wieku jezuici szczepili rdzenną ludność Amazonii przeciw ospie. Procedura zwana wariolizacją polegała na podawaniu łagodniejszej postaci ospy, w celu przygotowania organizmu do walki z ospą prawdziwą. Ważnym kamieniem milowym był rok 1757, kiedy papież Benedykt XIV (1675-1758) osobiście przyjął szczepionkę przeciw ospie, dając tym samym potężny przykład katolikom na całym świecie. Działanie to dowodzi pełnego zrozumienia znaczenia medycyny prewencyjnej, co jest szczególnie niezwykłe, biorąc pod uwagę ograniczoną wiedzę naukową tamtej epoki.

Początek XIX wieku był punktem zwrotnym w podejściu Watykanu do zdrowia publicznego. W 1822 roku, za czasów papieża Piusa VII, Państwo Kościelne zainicjowało kompleksową kampanię szczepień przeciw ospie. Kardynał Sekretarz Stanu Ercole Consalvi wydał szczegółowy dekret określający strategię szczepień, opisując ospę jako chorobę, która „pozbawia człowieka życia […] i szaleje przeciw gatunkowi ludzkiemu, aby zniszczyć go w powijakach”. Ta kampania była rewolucyjna, ponieważ uczyniła Watykan pierwszym suwerennym państwem, które wprowadziło nakaz szczepień.

Papież Pius VII uznał szczepienia za „cenne odkrycie, które powinno być nowym powodem ludzkiej wdzięczności wobec Wszechmocy”. Jego następca, papież Grzegorz, kontynuował tę tradycję ustanawiając Specjalną Kongregację Zdrowia w 1834 r. Przez cały XIX wiek księża towarzyszyli ludziom w celu uzyskania szczepionki przeciw ospie. Pełnili funkcję zaufanych pośredników między władzami medycznymi a lokalnymi społecznościami, podobnie jak dzisiaj pracownicy ochrony zdrowia.

Współpraca Watykanu z nauką na przestrzeni wieków

Partnerstwo między duchowieństwem katolickim a personelem medycznym odegrało kluczową rolę w przezwyciężeniu niechęci do szczepień. W regionie Apulia we Włoszech w 1810 r. księża i lekarze współpracowali w celu promowania szczepień, a wielu duchownych osobiście podawało szczepionki. Ta współpraca osiągnęła apogeum w 1822 r. wraz z utworzeniem miejskich rad ds. szczepień, w których zasiadali przedstawiciele duchowieństwa.

Luigi Sacco, pionier szczepień przeciw ospie prawdziwej we Włoszech, uznał zasadniczą rolę duchowieństwa w budowaniu zaufania publicznego. W 1824 r. przyznano mu członkostwo w Golden Spur, zaszczyt przyznawany tym, którzy poświęcili się szerzeniu przesłania Kościoła, w szczególności za jego wkład w kampanie powszechnych szczepień. To wyróżnienie jest przykładem wartości i nagrody Watykanu za wkład naukowy w zdrowie publiczne.

Papież Franciszek i współczesne szczepienia

Papież Franciszek stał się potężnym orędownikiem szczepionek, szczególnie podczas pandemii COVID-19. Kiedy szczepionki przeciw COVID-19 stały się dostępne na początku 2021 r., papież Franciszek, razem z papieżem emerytem Benedyktem XVI, był jednym z pierwszych światowych przywódców, który został zaszczepiony. W ten sposób wysłał jasny komunikat o stanowisku Watykanu w sprawie szczepień.

Papież Franciszek wielokrotnie przedstawiał szczepienie jako obowiązek moralny, nazywając je „aktem miłości”. Podkreślał, że szczepienie się jest „prostym, ale głębokim sposobem troski o siebie nawzajem, zwłaszcza najbardziej bezbronnych”. Kiedy zapytano o sceptycyzm wobec szczepionek, w tym wśród niektórych kardynałów, Franciszek odpowiedział z perspektywy historycznej: „To trochę dziwne, ponieważ ludzkość ma historię przyjaźni ze szczepionkami”.

Papież podkreślił również znaczenie wiarygodnych informacji, stwierdzając, że bycie prawidłowo poinformowanym o szczepionkach przeciw COVID-19 jest podstawowym prawem człowieka. Przestrzegał przed „fałszywymi wiadomościami”, jednocześnie zachęcając do szacunku dla osób, które mogą mieć błędne przekonania „bez pełnej świadomości lub odpowiedzialności”.

W lutym 2024 r. papież Franciszek mianował laureatkę Nagrody Nobla, biochemika Katalin Karikó, do Papieskiej Akademii Życia. Mianowanie Katalin Karikó, która pomogła opracować technologię mRNA stosowaną w szczepionkach przeciw COVID-19, odzwierciedlało zaangażowanie papieża w nowoczesne badania naukowe i uznanie ich znaczenia dla ludzkości.

Znaczenie dla globalnego zdrowia publicznego

Konsekwentne poparcie Watykanu dla szczepionek w całej historii niesie ze sobą głębokie implikacje dla globalnych inicjatyw zdrowotnych. Władze religijne często mają znaczący wpływ na decyzje zdrowotne swoich wyznawców. Kiedy papieże popierają szczepienia, pomagają przezwyciężyć wahania zakorzenione w obawach religijnych, szczególnie wśród 1,3 miliarda katolików na świecie.

Kościół katolicki zajął się również kwestiami etycznymi dotyczącymi szczepionek, w tym tych opracowanych przy użyciu linii komórkowych wyprowadzonych z abortowanych płodów. Watykan wyjaśnił, że przyjmowanie takich szczepionek jest „moralnie dopuszczalne” biorąc pod uwagę poważne zagrożenie, jakie stwarzają choroby zakaźne. Stanowisko to zachowuje równowagę między szacunkiem dla katolickich nauk etycznych a pragmatycznymi względami zdrowia publicznego.

Jednocześnie Kościół utrzymuje, że szczepienie powinno pozostać dobrowolne, podkreślając jednocześnie odpowiedzialność za działanie dla dobra wspólnego. Jak zauważyła archidiecezja San Francisco: „Każdy ma obowiązek działania zgodnie ze wspólnym dobrem, ale nie oznacza to ogólnego przymusu szczepienia się”. To zrównoważone podejście szanuje indywidualne sumienie, jednocześnie zachęcając do zbiorowej odpowiedzialności.

Kontynuowanie dziedzictwa wiary i nauki

Wielowiekowe poparcie dla szczepionek przez kolejnych papieży pokazuje potencjalną harmonię między wiarą religijną a postępem naukowym. Od szczepienia przeciw ospie przez papieża Benedykta XIV w 1757 r. do szczepienia przeciw COVID-19 przez papieża Franciszka w 2021 r. przywódcy papiescy konsekwentnie uznawali, że nauka i wiara mogą współpracować dla dobra wspólnego i rozwoju ludzkości.

Stałe zaangażowanie Watykanu w szczepienia ilustruje, w jaki sposób instytucje religijne mogą służyć jako potężni sojusznicy w promowaniu inicjatyw w zakresie zdrowia publicznego i przezwyciężaniu dezinformacji.