Programy szczepień przeciw HPV

Szczepionki przeciw HPV na świecie stosowane są od ponad 15 lat.

Pierwszym krajem, który już w 2007 roku wprowadził powszechne, bezpłatne szczepienia dziewcząt przeciw HPV była Australia. W 2013 roku program szczepień w Australii rozszerzono również o chłopców. Po ponad 10 latach realizacji powszechnego programu szczepień przeciw HPV Australia może być pierwszym krajem, który wyeliminuje raka szyjki macicy. Szacuje się, że dzięki prowadzonym działaniom profilaktycznym (badania przesiewowe i szczepienia przeciw HPV) eliminacja raka szyjki macicy jako problemu ochrony zdrowia będzie możliwa do 2028 roku. Skuteczność tych prognoz uzależniona jest od utrzymania wysokiego stanu zaszczepienia oraz realizowanych badań przesiewowych.

Australia może być pierwszym krajem, który dzięki prowadzonym od ponad 10 lat powszechnym szczepieniom przeciw HPV oraz badaniom przesiewowym może wyeliminować raka szyjki macicy.

Programy szczepień przeciw HPV prowadzone są aktualnie w ponad 100 krajach na świecie, m.in. w Australii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie. W Europie powszechne programy szczepień przeciw HPV są realizowane w większości krajów, w wielu z nich szczepi się nie tylko dziewczęta ale również chłopców.

W Regionie Europejskim WHO w ciągu ostatniej dekady rozszerzono dostęp do szczepionek HPV, zwiększył się również stan zaszczepienia. Obecnie szczepionki są powszechnie oferowane dziewczętom (a w niektórych krajach także chłopcom) w wieku od 9 do 14 lat w 38 z 53 krajów Regionu. W latach 2019–2020 20 krajów zaszczepiło ponad 50% docelowych dorastających dziewcząt, a 8 krajów było w stanie osiągnąć poziom 80%.

• W Europejskim Regionie WHO powszechny program szczepień jako jeden z pierwszych wprowadziła Wielka Brytania w 2008 roku.
• Do 2019 roku niemal wszystkie kraje UE/EOG wprowadziły szczepienie przeciw HPV do krajowych programów szczepień. Programy powszechnych szczepień dziewcząt prowadzi 30 z 31 krajów (wszystkie oprócz Polski), a w 11 z nich realizowane są także programy szczepień wychwytujących w starszych grupach wiekowych. W 14 z 30 krajów programy powszechnych szczepień rozszerzono na populację chłopców (Austria, Belgia, Chorwacja, Czechy, Dania, Finlandia, Niemcy, Irlandia, Włochy, Holandia, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania), a wiele innych krajów planuje to zrobić w najbliższej przyszłości. W większości krajów szczepienia są w całości finansowane ze środków publicznych, a w kilku krajach pacjent pokrywa część kosztów (głównie dotyczy to szczepień wychwytujących) (więcej informacji).

Szczepionki przeciw HPV zalecane są dziewczętom i chłopcom. Można je podawać już od ukończenia 9 lat.  Wiek 11-13 jest najlepszy do szczepienia i najczęściej stosowany w powszechnych programach szczepień przeciw HPV. Szczepienie jest wtedy najkorzystniejsze. Odpowiedź poszczepienna jest znacznie lepsza niż w starszych grupach wieku. Wynika to stąd, że szczepienie jest najskuteczniejsze przed potencjalnym narażeniem na zakażenie HPV, do którego dochodzi najczęściej drogą kontaktów seksualnych. Szczepienie w wieku nastoletnim pozwala wyprzedzić czas, w którym może dojść do zakażenia. Dodatkowo schemat szczepienia w wieku nastoletnim obejmuje podanie mniejszej liczby dawek (2 a nie 3) szczepionki, co oznacza mniej wkłuć i mniej stresu związanego ze szczepieniem.

• W 2019 roku Światowa Organizacja Zdrowia rozpoczęła szereg działań zmierzających do wyeliminowania raka szyjki macicy. Najważniejszym powinno być zwiększenie zasięgu i dostępności szczepień przeciw HPV.
• W kwietniu 2017 roku Parlament Europejski wydał zalecenie w zakresie polityki UE, gdzie zalecono szczepienie przeciw HPV nastolatków.
• WHO zaleca aby kraje, które jeszcze tego nie zrobiły jak najszybciej wprowadziły szczepienia przeciw HPV chroniące przed rakiem szyjki macicy.
• WHO oraz Fundusz Ludnościowy ONZ (UNFPA) podkreślają, że szczepionki przeciw HPV są rewolucją w podejściu do profilaktyki raka szyjki macicy i zalecają uwzględnienie szczepień przeciw HPV w krajowych programach profilaktycznych.
• WHO poinformowało o wprowadzonej globalnej strategii na rzecz przyspieszenia eliminacji raka szyjki macicy.
• UE prowadzi program EU Joint Action on HPV Vaccination w sprawie szczepień przeciw HPV, jako element działania „Europe beating cancer Plan”, którego celem jest uzyskanie stanu zaszczepienia dziewcząt przeciw HPV w wieku 15 lat na poziomie 90% i wspieranie stanu zaszczepienia populacji chłopców.
• Wg ACIP szczepienia zalecane są u: dziewcząt i chłopców w wieku 11 – 12 lat, osób w wieku do 26 lat, które wcześniej nie były zaszczepione, do rozważenia szczepienie osób w wieku 27-45 lat, wcześniej nie zaszczepionych, które mogą odnieść korzyść ze szczepienia.
• Narodowa Strategia Onkologiczna na lata 2020-2030 zakłada wdrożenie programu szczepień przeciw HPV dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania i objęcie 60% populacji nastolatków szczepieniami do 2028 roku.
• Prezes Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji rekomenduje przeprowadzenie szczepień przeciw HPV w ramach programów szczepień zdrowotnych.
• Rekomendacje w zakresie szczepień profilaktycznych przeciwko zakażeniom wirusami brodawczaka ludzkiego wydały Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników, Polskie Towarzystwo Pediatryczne, Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej, Polskie Towarzystwo Ginekologii Onkologicznej, Polskie Towarzystwo Wakcynologii oraz Polskie Towarzystwo Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy.

• Realizowany jest powszechny program bezpłatnych szczepień przeciw HPV, który obejmuje szczepienia dziewcząt i chłopców w wieku 12 i 13 lat. Szczepienia wykonują punkty, które zgłosiły się do programu i nie musi być to POZ do którego należy dziecko. Nie ma tutaj potrzeby recepty.
• Bezpłatne szczepienia dziewcząt, czasami też chłopców prowadzone były w ramach Programów Polityki Zdrowotnej realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego w niektórych miastach i gminach. Obecnie takie programy realizowane są w ponad 100 miastach.
• Dzieci w wieku >9 lat i <18 lat, które z racji wieku nie kwalifikują się do powszechnego programu bezpłatnych szczepień przeciw HPV, mogą skorzystać z bezpłatnej szczepionki Cervarix, dostępnej w ramach refundacji w aptece. W tym wypadku potrzebna jest recepta wystawiona przez lekarza na szczepionkę bezpłatną w ramach refundacji w aptece. Szczepionkę odbieramy w aptece. Kwalifikacja do szczepienia i szczepienie przebiega już w poradni POZ.
• Dodatkowo 2-walentna szczepionka Cervarix dostępna jest w ramach 50% refundacji dla dorosłych. Każda zainteresowana osoba może kupić szczepionkę z 50-procentową odpłatnością. Szczepionka jest dostępna z refundacją, w aptekach na receptę w całym zakresie zarejestrowanych wskazań w profilaktyce zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu (szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu) oraz raka szyjki macicy i raka odbytu związanych przyczynowo z określonymi onkogennymi typami ludzkiego wirusa brodawczaka (HPV).
• Szczepionka 9-walentna Gardasil9 poza powszechnym programem szczepień dziewcząt i chłopców w wieku 12 i 13 lat, dostępna jest w rynku aptecznym odpłatnie.

W najbliższym czasie powinien rozpocząć się powszechny program szczepień przeciw HPV zgodnie z założeniami Narodowej Strategii Onkologicznej. Szczepienia dla nastolatek w wieku 11-13 lat będą bezpłatne, aczkolwiek nieobowiązkowe. Narodowa Strategia Onkologiczna na lata 2020-2030 zakłada wdrożenie programu szczepień przeciw HPV dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania i objęcie 60% populacji nastolatków szczepieniami do 2028 roku.

W 2019 roku w Finlandii, na Węgrzech, Islandii, Malcie, Norwegii, Portugalii, Hiszpanii, Szwecji i Wielkiej Brytanii odsetek zaszczepionych nastolatków wynosił >70%, choć w niektórych krajach nadal utrzymuje się <50% (Francja, Niemcy). W ostatnich latach w Danii i Irlandii obserwowano słabszą realizację programów szczepień przeciwko HPV i istotne zmniejszenie stanu zaszczepienia, które sukcesywnie są obecnie odbudowywane dzięki skutecznym kampaniom promującym szczepienia.

Program szczepień przeciw HPV wprowadzono w Japonii w 2010 roku. Szczepienia stosowane w populacji nastolatek w wieku 12-16 lat cieszyły się wysoką akceptacją o czym świadczył 70% stan zaszczepienia. Na początku 2013 roku pojawiły się medialne informacje o działaniach niepożądanych po szczepieniu przeciw HPV. Wiele nastolatek zgłosiło przewlekły ból, bóle głowy, zaburzenia motoryczne i inne niekorzystne objawy po szczepieniu. W Japonii presja przeciwników szczepień stawała się coraz głośniejsza, nie przeciwstawiono jej dostatecznych dowodów potwierdzających bezpieczeństwo i skuteczność szczepionek. Przeciwnicy szczepień organizowali konferencje prasowe, seminaria i demonstracje, a ponad 100 kobiet i dziewcząt przyłączyło się do procesów sądowych przeciw Ministerstwu Zdrowia i producentom szczepionek. Ministerstwo Zdrowia pod naciskiem przeciwników szczepień i obaw społecznych zawiesiło rekomendację dla szczepień przeciw HPV. Stan zaszczepienia spadł z 70% do mniej niż 1% uprawnionych. W 2017 roku 17 japońskich towarzystw naukowych wezwało Ministerstwo do ponownego wsparcia szczepień. W 2020 i 2021 r. grupa parlamentarzystów pod przewodnictwem Junko Mihary, która chorowała na raka szyjki macicy zwróciła się do Ministerstwa Zdrowia o rewizję stanowiska z 2013 roku. W październiku 2021 roku rząd Japonii przywrócił rekomendacje dla szczepień przeciw HPV i powszechnego programu szczepień nastolatek.

Decyzja rządu japońskiego o zawieszeniu rekomendacji dla szczepień przeciw HPV nastolatek ma swoje dramatyczne konsekwencje. Z badań modelowania opublikowanych w 2020 roku wynika, że załamanie szczepień przeciw HPV w latach 2013-2019 w Japonii mogło być związane z ~25 000 przypadków raka szyjki macicy i do 5700 zgonów, które wystąpiły w wyniku braku szczepień.

Co się stało w Japonii?

• 2010 r. wprowadzono program szczepień przeciw HPV nastolatek w wieku 12-16 lat,
• uzyskano wysoką akceptację (70% stan zaszczepienia),
• 2013 r. kryzys wywołany nagłośnionymi przez środowiska przeciwników szczepień medialnymi informacjami o zaburzeniach zdrowia nastolatek po szczepieniu,
• 2013 r. Ministerstwo Zdrowia zawiesiło rekomendacje dla szczepień przeciw HPV (jednak realizacji szczepień przeciw HPV nigdy w Japonii nie wycofano),
• stan zaszczepienia spadł do poziomu 1%,
• 2013-2019 załamanie realizacji szczepień mogło być związane z wystąpieniem ok. 25 000 przypadków raka szyjki macicy i 5 700 zgonów z powodu tego nowotworu.
• 2021 r. przywrócenie rekomendacji Ministerstwa Zdrowia dla szczepień przeciw HPV.

W brytyjskim populacyjnym badaniu kohortowym z 2021 roku, oceniono efekty programu powszechnych szczepień przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) w grupie młodych kobiet objętych programem. Podawano szczepionkę 2-walentną.

Powszechne szczepienia przeciw HPV dziewcząt w wieku 12-13 lat rozpoczęto w Wielkiej Brytanii we wrześniu 2008 roku. W latach 2008–2010 wprowadzono szczepienia wychwytujące wśród starszych dziewcząt, w wieku 14–18 lat.

Badano

• zapadalność na raka szyjki macicy,
• zapadalność na śródnabłonkową neoplazję szyjki macicy dużego stopnia (CIN3),
• w grupach dziewcząt szczepionych w wieku: 12–13 lat, 14–16 lat lub 16–18 lat.

Stan zaszczepienia w ramach prowadzonego programu wynosił:

• 84,9% w grupie dziewcząt zaszczepionych w wieku 12–13 lat,
• 73,2% w grupie dziewcząt zaszczepionych w wieku 14–16 lat,
• 44,8% w grupie dziewcząt zaszczepionych w wieku 16–18 lat.

Odnotowano redukcję zapadalności na raka szyjki macicy na poziomie:

34% w grupie dziewcząt zaszczepionych w wieku 16-18 lat,

62% w grupie dziewcząt zaszczepionych w wieku 14-16 lat,

87% w grupie dziewcząt zaszczepionych w wieku 12-13 lat.

Odnotowano redukcję zapadalności na CIN3 na poziomie:

• 39% w grupie dziewcząt zaszczepionych w wieku 16-18 lat,
• 75% w grupie dziewcząt zaszczepionych w wieku 14-16 lat,
• 97% w grupie dziewcząt zaszczepionych w wieku 12-13 lat.

W grupie młodych kobiet objętych programem szczepień przeciw HPV udało się zapobiec 448 przypadkom raka szyjki macicy i 17 235 przypadkom CIN3 (dane do czerwca 2019 roku).

Program powszechnych szczepień przeciw HPV wiązał się ze znacznym zmniejszeniem zapadalność na raka szyjki macicy oraz CIN3 w populacji młodych kobiet w wieku do 30 lat, zwłaszcza zaszczepionych w wieku 12–13 lat.

Szczepienie przeciw HPV jest wysoce skuteczne w zmniejszaniu ryzyka raka szyjki macicy, który jest czwartą najczęstszą przyczyną zgonów kobiet z powodu nowotworów na świecie.
Opublikowane w styczniu 2024 r. w czasopiśmie Journal of the National Cancer Institute wyniki badania obserwacyjnego przeprowadzonego przez Public Health Scotland (PHS) we współpracy z uniwersytetami w Strathclyde i Edynburgu pokazują, że szczepionka przeciw HPV jest wysoce skuteczna w zapobieganiu raka szyjki macicy.

Od czasu wprowadzenia szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) u dziewczynek w wieku 12–13 lat nie wykryto żadnego przypadku raka szyjki macicy u kobiet, które były w pełni zaszczepione. Program rozpoczął się w Szkocji w 2008 roku.

Dane z realizacji programów szczepień, gdzie oceniana jest rzeczywista skuteczność szczepionek przeciw HPV pokazują, że radykalnie zmniejszają one ryzyko raka szyjki macicy u kobiet, które zostały zaszczepione w wieku nastoletnim. Z danych systemu badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy w Szkocji wynika, że w ciągu 12 lat po szczepieniu wśród kobiet, które otrzymały szczepionkę przeciw HPV w wieku 12–13 lat, nie wykryto żadnego przypadku raka szyjki macicy. Badania objęły w sumie 450 tysięcy kobiet. W tej grupie było około 300 tysięcy niezaszczepionych i około 150 tysięcy zaszczepionych.

HPV to powszechny wirus, który rozprzestrzenia się poprzez bliski kontakt skóra do skóry – zwłaszcza kontakt seksualny – i jest odpowiedzialny za prawie wszystkie przypadki raka szyjki macicy, a także wywołuje raka odbytu, pochwy, sromu, prącia oraz jamy ustnej i gardła u kobiet i mężczyzn.

Nie ma leku na zakażenie HPV, szczepionki chronią przed najczęstszymi formami wirusa powodującymi raka, zwłaszcza jeśli zostaną podane przed podjęciem aktywności seksualnej.