Jakie są plusy i minusy szczepionek?

Podsumowanie

Szczepionki mają zróżnicowaną skuteczność, jak również odczynowość. W większości wywołują w organizmie człowieka podobną odpowiedź odpornościową, jak naturalna choroba, chociaż czasami wymaga to podania kilku dawek przypominających.

Pamiętaj, że:

  • Decyzję o zaszczepieniu najlepiej podjąć po konsultacji z lekarzem, ważąc ryzyko zachorowania na daną chorobę oraz ryzyko niepożądanych odczynów poszczepiennych,
  • Obowiązek szczepień jest próbą ochrony najsłabszych w społeczeństwie, dla których nie zaszczepione dzieci mogą stanowić śmiertelne zagrożenie,
  • Kontynuujemy obowiązkowe szczepienie przeciw niektórym chorobom które próbujemy zlikwidować z powierzchni ziemi – dopóki nie zlikwidujemy wszystkich zachorowań nie możemy przestać szczepić!

Decyzję o zaszczepieniu najlepiej podjąć po konsultacji z lekarzem, który powinien być zorientowany w sytuacji epidemiologicznej danej choroby w danym kraju. Powinien opisać jakie jest ryzyko powikłań po przebyciu choroby. Ryzyko powikłań po potencjalnym zachorowaniu powinno być porównane z ryzykiem wystąpienia niepożądanych odczynów poszczepiennych. Dla części chorób stosuje się obowiązek szczepień, co jest związane z ich bardzo wysoką zaraźliwością oraz ciężkimi powikłaniami. Jest to przede wszystkim próba ochrony najsłabszych (np. małych jeszcze nie uodpornionych dzieci, dzieci chorych, dzieci z przeciwwskazaniami do szczepień lub osób starszych), dla których nie zaszczepione dzieci mogą stanowić śmiertelne zagrożenie.

Zaobserwowano, że spadek zachorowań na daną chorobę powoduje zanik odporności naturalnej w populacji, w wyniku czego zwiększa się podatność na zachorowanie na tę chorobę. Przykładowo w Anglii w latach 70-tych ubiegłego wieku, pod wpływem ruchów antyszczepionkowych, zaniechano szczepień przeciwko krztuścowi, co doprowadziło do szybkiego nawrotu choroby z ciężkimi powikłaniami, w tym zgonów dzieci oraz szybkiego przywrócenia masowych szczepień przeciwko tej chorobie. Niektóre choroby zakaźne próbujemy zlikwidować z powierzchni ziemi za pomocą szczepień. Programy eliminacji oraz eradykacji chorób zakaźnych organizowane są przez liczne organizacje międzynarodowe, dzięki wysiłkowi wszystkich krajów. W tym przypadku istnieje konieczność kontynuacji szczepień nawet w krajach gdzie choroba nie występuje od dawna, a więc ryzyko zachorowania nie przewyższa ryzyka NOP. W tym przypadku kontynuujemy szczepienia ponieważ dopóki drobnoustrój istnieje, nawrót choroby skończył by się dla społeczeństwa katastrofą.

Dlaczego szczepienia są ważne?

Szczepienia wymieniane są wśród najważniejszych zdobyczy współczesnej medycyny, które ratują życie i chronią przed powikłaniami związanymi z niebezpiecznymi chorobami zakaźnymi. Wiele badań naukowych potwierdza ogromne korzyści ze stosowania szczepień. Szczepionki chronią nas przed 26 chorobami zakaźnymi i zlikwidowały jedną z najgroźniejszych chorób zakaźnych ospę prawdziwą. Eksperci oceniają, że około 122 milionów osób zawdzięcza życie szczepionkom, bez których nie mieliby szansy przeżyć nawet okresu dzieciństwa. To dlatego, że w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zaszczepiono miliony dzieci przeciw chorobom wieku dziecięcego, takim jak odra, gruźlica, poliomyelitis, błonica, krztusiec czy pneumokokowe zapalenie płuc. Każdego roku na świecie podawanych jest około 1 miliarda dawek szczepionek, które ratują przed śmiercią około 2,5 miliona osób na całym świecie. Szczepienia sprzyjają zdrowiu-, w odróżnieniu od wielu innych działań medycyny pozwalają zdrowym być nadal zdrowymi. Szczepionki, które zapobiegając chorobom bakteryjnym ograniczają również rozwój antybiotykooporności u bakterii. Szczepionki działają szybko, mają szeroki wpływ na odporność osób szczepionych, społeczności i populacji.

Dane epidemiologiczne są jednoznaczne – warto się zaszczepić, żeby uniknąć groźnej choroby zakaźnej i związanych z nią powikłań, które mogą doprowadzić nawet do zgonu. Szczepionki ratują życie i pozwalają na oszczędności, większość szczepień jest efektywna kosztowo.

Pamiętaj, że szczepionki:

  • ratują życie,
  • są jednym z największych osiągnięć cywilizacji, w której żyjemy,
  • chronią przed powikłaniami i kalectwem z powodu chorób zakaźnych,
  • działają szybko,
  • eliminują najgroźniejsze choroby zakaźne.

Z jakich powodów potrzebujemy szczepień?

Szczepienia są jednym z najważniejszych i najefektywniejszych kosztowo wynalazków w medycynie.

Szczepionki pomagają ludziom pozostać zdrowymi.

Co minutę szczepionki ratują życie 5 osobom.

Największym sukcesem szczepień było wyeliminowanie ospy prawdziwej, groźnej choroby zakaźnej, cechującej się średnio 20% śmiertelnością, która nawet tym co przeżyli pozostawiała blizny na całe życie. Całkowite wykorzenienie ospy prawdziwej ratuje około 5 milionów istnień ludzkich rocznie. Gdyby szczepionka nie wyeliminowała ospy prawdziwej, jedna osoba umierałaby na tę chorobę co 6 sekund każdego dnia.

Inny przykład to odra. Przed wprowadzeniem powszechnych szczepień, jeszcze w 1980 roku, odra była przyczyną ponad 2,6 miliona zgonów na całym świecie. W latach 2000-2020 szacowana liczba zgonów z powodu odry spadła o 94%, z 1 072 800 do 60 700, zapobiegając 31,7 mln zgonów z powodu odry.

Dzięki szczepieniom jesteśmy coraz bliżej eliminacji poliomyeitis. W 1988 roku zachorowania na polio były przyczyną niepełnosprawności ponad 350 000 dzieci w 125 krajach na świecie. Od tego czasu udało się eradykować dwa typy dzikiego wirusa polio. Transmisję typu 1 wirusa nadal stwierdza się w dwóch krajach – Afganistanie i Pakistanie. Aktualnie 5 spośród 6 regionów WHO, obejmujących ponad 90% światowej populacji, jest wolnych od poliomyelitis.

Jednak szczepionki mogą uratować życie tylko wtedy, gdy ludzie są zaszczepieni. Na szczęście większość ludzi się szczepi. Na przykład, 85% dzieci na świecie jest zaszczepionych przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, a w 125 krajach odsetek zaszczepionych dzieci przekracza 90%.

Zdecydowana większość ludzi w większości krajów szczepi swoje dzieci, przyczyniając się w ten sposób do poprawy zdrowia publicznego i życia ludzi.

Co zyskujemy dzięki szczepieniom?

Rzeczywistą skuteczność szczepień najlepiej oddają dane epidemiologiczne. Na infografice przedstawiono liczbę zachorowań na choroby, którym możemy zapobiegać za pomocą szczepień w wybranym roku przed wprowadzeniem powszechnych szczepień w Polsce oraz liczbę zachorowań w 2016, wiele lat po wprowadzeniu szczepień.

 

Czy dla dziecka nie jest lepsze nabycie odporności naturalnej przez przebycie choroby zakaźnej zamiast szczepienia?

Sam fakt, że takie pytania są dzisiaj stawiane, świadczy o tym, że w obecnych czasach rodzice rzadko mają do czynienia z ciężkimi chorobami zakaźnymi u swoich dzieci. Dawniej rodzic, który widział jak dziecko chore np. na błonicę szarzeje, leje się przez ręce i z trudem chwyta powietrze, nie zadawałby takiego pytania. Błonica to bardzo drastyczny przykład, ale w przypadkach niemal każdej choroby, której można zapobiegać przez szczepienia, nawet często lekceważonej ospy wietrznej, jej przebieg kliniczny może być naprawdę ciężki, nieporównanie cięższy od niepożądanych odczynów poszczepiennych. Poważne odczyny poszczepienne zdarzają się rzadko: raz na kilka do kilkunastu tysięcy podanych dawek szczepionki i zwykle mają łagodny przebieg. Odczyny bardzo ciężkie, mogące mieć trwałe skutki zdrowotne, zdarzają się raz na setki tysięcy, a nawet miliony dawek. Nie można więc ich porównywać z częstymi powikłaniami chorób zakaźnych, którym te szczepienia zapobiegają.

Odporność po przebyciu choroby zakaźnej bywa trwała i bardzo skuteczna. Wiele współczesnych szczepionek rozwija jednak odporność porównywalną z odpornością po przebyciu choroby. W przypadku niektórych chorób, takich jak krztusiec, odporność poszczepienna ma ograniczoną trwałość (5-10 lat). Dlatego też szczepionkę tę podaje się w celu ochrony dzieci we wczesnym okresie życia, kiedy skutki choroby mogą być najcięższe (szczepienie podstawowe), a następnie w dalszych latach życia realizowane są szczepienia przypominające.

Ponadto masowe stosowanie szczepień zabezpiecza nie tylko dzieci szczepione, ale przez eliminowanie krążących w środowisku drobnoustrojów, zmniejsza się prawdopodobieństwo zachorowania niezaszczepionych dzieci.

Czy celowe jest szczepienie przeciw chorobom, których już nie ma w moim kraju?

W przypadku ospy prawdziwej, która została zlikwidowana (wyeradykowana) z powierzchni ziemi, szczepienia nie są stosowane. Stosujemy je jednak w stosunku do chorób, które zostały wyeliminowane w naszym regionie, ale występują w krajach sąsiednich lub nawet w odległych obszarach globu. Spadek zachorowań na daną chorobę powoduje brak występowania w populacji odporności naturalnej. W związku z tym mieszkańcy takiego obszaru są w wysokim odsetku podatni na zachorowanie na tę chorobę. W dzisiejszych czasach można szybko przywieźć chorobę nie występującą w Polsce nawet z odległych zakątków ziemi. Zawleczenie takiej choroby do Polski mogłoby doprowadzić do szybkiego rozwoju epidemii.

Dlaczego osoby zaszczepione chorują?

Jak to się dzieje, że obserwujemy zachorowania na chorobę, przeciw której była zastosowana szczepionka?  Wyjaśnienia są dwa:

  • Wśród osób zaszczepionych mogą się zdarzać zachorowania na inne choroby o podobnych objawach jak ta, przeciw której dana osoba została zaszczepiona. Tak jest w przypadku zachorowań na zakażenia górnych dróg oddechowych. Prócz grypy, która jest najpoważniejszym problemem, wśród tych chorób podobne objawy wywołują inne wirusy, na które szczepionka przeciw grypie nie działa. Jeżeli rozpoznanie zakażenia górnych dróg oddechowych nie jest potwierdzone wirusologicznie, może to wcale nie być grypa.
  • Żadna szczepionka nie ma 100% skuteczności i nie jest skuteczna u wszystkich zaszczepionych. Jednak odsetek osób uodpornionych drogą szczepień bywa dostatecznie duży, żeby szczepienia chroniły przeważającą większość osób zaszczepionych i w stosunku do tej większości dobrze spełniały swe zadanie. Jeżeli szczepionka ma 80% skuteczność, to po zaszczepieniu 1000 osób, 200 pozostaje nieuodpornionych. Natomiast, jeżeli szczepionka ma 95% skuteczność, to po zaszczepieniu 1000 osób, 50 osób pozostanie nieuodpornionych. Tak więc w wielomilionowych społeczeństwach, nawet skuteczne szczepienia powszechne pozostawiają pewną liczbę osób, które mogą zachorować pomimo zaszczepienia.

Po co się szczepić skoro i tak można zachorować, przecież odporność nie utrzymuje się całe życie?

Szczepienia nie dają nam 100% gwarancji że choroba nie wystąpi. Jednak około 95% zaszczepionych choroby unika. Jeśli dziecko mimo szczepienia zachoruje, to choroba trwa krócej, przebiega łagodniej. Zdecydowanie rzadziej występują powikłania i konieczność hospitalizacji. Po niektórych szczepionkach odporność jest długotrwała i nie rekomenduje się dawek przypominających. Czas utrzymywania się odporności po innych szczepionkach zapewniają dawki przypominające (np. szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi).

Czy szczepienia są konieczne, przecież choroby można leczyć antybiotykami lub innymi lekami?

Przebieg choroby jest nieprzewidywalny. Narasta oporność na antybiotyki. Ciężkie zakażenia pneumokokowe coraz częściej wywołują bakterie pneumokoki oporne na antybiotyki. W przypadku sepsy pneumokokowej lub meningokokowej nawet szybkie podanie antybiotyku może nie uratować pacjenta. Nie ma leków przeciw wirusowi odry, świnki, różyczki, poliomyelitis, kleszczowemu uapalenia mózgu. Podanie leku przeciwwirusowego w ospie wietrznej nie zapobiega powikłaniom bakteryjnym i neurologicznym.

Czy mogę mieć pewność, że szczepionki są bezpieczne?

Współcześnie produkowane szczepionki są bardzo dokładnie sprawdzane na drodze badań przed ich zatwierdzeniem do stosowania u ludzi. Badania te obejmują zarówno badania laboratoryjne, badania na zwierzętach, jak i analizę bezpieczeństwa i skuteczności produktu sprawdzone w kolejnych fazach badań klinicznych na ludziach. Badania te są obowiązkowo przeprowadzane przez wytwórców szczepionek, a następnie ich wyniki są szczegółowo analizowane przez wyznaczone do tego celu instytucje rządowe (Europejską Agencję Leków, Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych).

Ocena jakości, bezpieczeństwa i skuteczności szczepionek nie kończy się w chwili pojawienia się produktu na rynku. Przed dopuszczeniem na rynek każda seria danej szczepionki poddawana jest szczegółowym badaniom jakościowym, w niezależnym od wytwórcy laboratorium państwowym (w Polsce jest to Zakład Badania Surowic i Szczepionek NIZP-PZH), prowadzone są również wybiórcze jakościowe badania serii szczepionek dostępnych na rynku zlecone przez Główny Inspektorat Farmaceutyczny.
Monitorowane są niepożądane odczyny poszczepienne, zarówno miejscowe, w miejscu wstrzyknięcia preparatu, jak i ogólne dotyczące całego organizmu. Ta nieustająca obserwacja skutków szczepień już w okresie ich powszechnego stosowania pozwala na wykrycie bardzo rzadkich reakcji niepożądanych. W rzadkich przypadkach obserwacja niepożądanych odczynów poszczepiennych doprowadzała do wycofania preparatu, który okazywał się mniej bezpieczny, niż to wynikało z badań przeprowadzonych przed jego wprowadzeniem do programu szczepień.

W rezultacie wysokich wymagań jakie stawiane są preparatom szczepionkowym, szczepionki stosowane u nas w kraju są bezpieczne.

Pamietaj, że:

  • szczepionki są najbezpieczniejszym sposobem ochrony przed niebezpiecznymi chorobami,
  • należą do najdokładniej kontrolowanej grupy produktów leczniczych dostępnych na rynku,
  • podlegają rygorystycznej kontroli w czasie ich rejestracji i cały czas kontrolowane są wszystkie serie szczepionek wprowadzane na rynek.

 

Czy określono maksymalną liczbę antygenów, którą można podać w czasie wizyty szczepiennej?

Jak można sprawdzić nastroje dotyczące szczepień na świecie?

Vaccine Sentimeter to miejsce w Internecie, gdzie można sprawdzić analizę trendów dotyczących komunikacji na temat szczepień w mediach ogólnych oraz mediach społecznościowych. Strona pomaga zidentyfikować obszary, gdzie pojawia się niepokojący wzrost odsetka przeciwników szczepień w społeczeństwie.
Dane na mapie pochodzą z analizy blisko 100 000 artykułów związanych ze szczepieniami  oraz danych pozyskiwanych online, blogów, wyników dyskusji ekspertów czy oficjalnych zaleceń i raportów.
Pulpit nawigacyjny zawiera dane uzyskane w okresie od maja 2012 do listopada 2014.

Czy organizm małego dziecka jest przygotowany do walki z zagrożeniami w postaci bakterii i wirusów?

Organizm dziecka od urodzenia uczy się walczyć z zagrożeniami z zewnątrz, a szczególnie z drobnoustrojami i tylko dzięki temu może funkcjonować prawidłowo.

W ciągu pierwszych godzin po urodzeniu układ pokarmowy oraz układ oddechowy dziecka są natychmiast kolonizowane przez ogromną liczbę bakterii. Od tego momentu liczba bakterii w naszym organizmie przewyższa liczbę naszych komórek.

Maksymalna liczba antygenów w szczepionkach obowiązkowych podawanych niemowlęciu w czasie jednej wizyty to niewiele ponad 3000, jeżeli podajemy szczepionki obowiązkowe i zaledwie kilkadziesiąt antygenów jeżeli podajemy szczepionki wysokoskojarzone lub skoniugowane. Nasz układ immunologiczny jest przygotowany do ciągłego kontaktu z obcymi antygenami na powierzchni i wewnątrz naszego organizmu. Potrzebuje dobrej stymulacji do prawidłowej pracy. Alergie są często wynikiem zbyt małej stymulacji w naszym czystym środowisku zewnętrznym. Bakterie które znajdziemy w naszym organizmie raczej pomagają stymulować pracę i siłę działania układu immunologicznego, a nie go przeładowują. Nie znamy danych, które potwierdzałyby przeładowanie układu immunologicznego poprzez szczepienia.

 

Czy nie lepiej zaszczepić starsze dziecko kiedy jego układ odpornościowy będzie bardziej dojrzały?

Czy w szczepionkach mogą znaleźć się jakiekolwiek zanieczyszczenia?

Nie ma możliwości aby w szczepionkach znaleźć jakiekolwiek zanieczyszczenia. Przede wszystkim dlatego, że cały proces produkcji szczepionek przebiega w warunkach aseptycznych (jałowych). Dawki szczepionki podawane pacjentowi są przygotowywane w szczelnie zamkniętych opakowaniach. Wszystkie wykorzystywane materiały muszą być wolne od potencjalnych zanieczyszczeń czynnikami obcymi. Cały proces wytwarzania przebiega zgodnie z zaakceptowanymi w czasie rejestracji szczepionki etapami. Jest szczegółowo kontrolowany przez instytucje zewnętrzne. Wytwórcy w procesie wytwarzania każdej szczepionki muszą się dostosować do restrykcyjnych wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania (Good Manufacturing Practice) i stosować ściśle określone badania kontroli jakości na wszystkich etapach produkcji szczepionki, ze szczególnym naciskiem na etapy badania materiałów wyjściowych, linii komórek do hodowli wirusów, które są źródłem antygenów, serii siewnych bakterii i wirusów szczepionkowych, kończąc na produkcie końcowym. Obowiązują restrykcyjne wymagania kontroli jakości. O skali tych badań świadczy chociażby fakt, że w czasie wytwarzania 1 serii szczepionki skoniugowanej przeciw pneumokokom, od początkowego etapu aż do czasu podania jej pacjentowi przeprowadzonych może być nawet około 400 różnych badan kontroli jakości. Stosowane są nowoczesne metody kontroli, tak aby wykryć wszystkie, nawet potencjalne czynniki obce w szczepionkach.

 

Ostatnia aktualizacja: 10 stycznia 2023
Materiały źródłowe
  • van Wijhe i wsp. Effect of vaccination programmes on mortality burden among children and young adults in the Netherlands during the 20th century: a historical analysis. Lancet Infect Dis 2016 May;16(5):592-598.
  • Counting the impact of Vaccines. WHO. 22 April 2021.
pokaż więcej