Dlaczego należy szczepić wcześniaki?

Podsumowanie

Co roku w Polsce rodzi się ok. 22 tys. noworodków urodzonych przedwcześnie (wcześniaków). Ponieważ wcześniaki są narażone na zwiększone ryzyko zakażeń i kolejnych hospitalizacji, szczepienia ochronne są dla nich wyjątkowo ważne. U wcześniaków notujemy wyższe ryzyko wystąpienia inwazyjnej choroby pneumokokowej, zachorowania na krztusiec, zachorowania na grypę oraz hospitalizacji z powodu biegunki rotawirusowej.

Wśród wszystkich urodzonych dzieci na świecie wcześniaki stanowią ok. 10%, w Polsce ok. 6%.

  • Wcześniaki powinny być szczepione w tym samym czasie co noworodki urodzone o czasie,
  • Ze względu na charakterystyczną dla wcześniaków małą masę mięśniową należy dążyć do ograniczenia liczby wstrzyknięć i stosowania szczepionek wysoko-skojarzonych.

W badaniach wykazano, że odpowiedź poszczepienna u wcześniaków jest podobna do odpowiedzi wytwarzanej przez dzieci urodzone o czasie. Wiek ciążowy czy masa ciała nie powinny stanowić przeciwwskazania do szczepień. Jeżeli nie stwierdza się innych przeciwwskazań, szczepienia u wcześniaków należy rozpocząć zgodnie z wiekiem metrykalnym, bez względu na masę urodzeniową i masę ciała w dniu szczepienia (wyjątkiem jest tylko BCG). O momencie szczepienia decyduje stan kliniczny dziecka.

Ze względu na charakterystyczną dla wcześniaków małą masę mięśniową należy dążyć do ograniczenia liczby wstrzyknięć i stosowania szczepionek wysoko-skojarzonych. Ułatwia to terminową realizację programu szczepień oraz umożliwia dodatkowe podanie szczepionek zalecanych. Odczyny poszczepienne nie występują częściej u wcześniaków niż u dzieci urodzonych o czasie. Do najczęściej obserwowanych należą: bezdechy, bradykardia i desaturacje. Możliwość realizacji szczepień jeszcze podczas pobytu w szpitalu umożliwia monitorowanie parametrów życiowych, co pozwala uniknąć groźniejszych powikłań.

Dlaczego powinniśmy szczepić wcześniaki?

Badania wskazują, że niemowlęta są szczególnie narażone na zakażenia bakteryjne i wirusowe. Wcześniaki to dzieci urodzone przed 37. tygodniem ciąży. Przeciwciała od matki (pod warunkiem, że mama jest odpowiednio uodporniona), które przechodzą do dziecka pod koniec ciąży, nie stanowią długotrwałej ochrony. Ochrona od mamy nie dotyczy wcześniaków. Ich odporność nie jest dostatecznie wykształcona. Wcześniaki są szczególnie narażone na krztusiec, inwazyjną chorobą pneumokokową i grypę. Częściej też występują w tej grupie niemowląt infekcje przewodu pokarmowego, w tym zakażenia rotawirusowe. Praktycznie każda choroba zakaźna niemowlęcia wcześniaka wymaga hospitalizacji, często leczenia w oddziale intensywnej opieki medycznej. Konsekwencją choroby zakaźnej może być zahamowanie rozwoju, choroby układu oddechowego, nerwowego. Dlatego dzieci urodzone przedwcześnie  należy szczególnie chronić przed chorobami zakaźnymi i ich powikłaniami. Mimo niedojrzałości układu odpornościowego wcześniaki i dzieci z małą urodzeniową masą ciała wykazują po stymulacji antygenami szczepionkowymi podobną odpowiedź odpornościową jak noworodki donoszone. Wcześniaki powinny być rutynowo szczepione, z rzadkimi wyjątkami, według wieku chronologicznego i obowiązującego Programu Szczepień Ochronnych. Odroczenie szczepień jest uzasadnione jedynie w przypadku ciężkiego stanu klinicznego dziecka. Nieuzasadnione jest odraczanie szczepień bez jednoznacznych przeciwwskazań, ponieważ prowadzi to do opóźnienia uzyskania odporności i zwiększenia ryzyka zachorowania. Dlatego te dzieci wymagają szybkiej i terminowej realizacji szczepień. Można stosować szczepionki wysoko-skojarzone np. 5 w 1 lub 6 w 1.

Wcześniaki są obciążone zwiększonym ryzykiem zachorowania i zgonu z powodu chorób zakaźnych, ponieważ mają:
????niedojrzały układ immunologiczny,
????niedotlenienie, ciężkie zakażenia okołoporodowe oraz stres związany z zabiegami operacyjnymi pogarszają funkcję grasicy,
????znacznie mniej przeciwciał ochronnych przekazanych od matki w związku ze skróconą ciążą (transport matczynych przeciwciał przez łożysko jest najintensywniejszy >32 tygodnia ciąży),
????opóźnienie żywienia pokarmem matki ma negatywny wpływ na poziom immunoglobulin u płodu oraz tworzenie prawidłowej mikrobioty.

Jakie szczepienia podajemy dzieciom przedwcześnie urodzonym oraz z małą masą urodzeniową?

Książka SZCZEPIENIA OCHRONNE w profilaktyce chorób zakaźnych u dzieci została przygotowana pod naukową redakcją dr Anny Bednarek, dr Małgorzaty Bartkowiak-Emeryk oraz prof. Jacka Wysockiego

6.1. Szczepienia u dzieci przedwcześnie urodzonych oraz z małą masą urodzeniową

Jakie bezpłatne lub refundowane szczepionki przysługują wcześniakom?

Dla wcześniaków bezpłatnie dostępne są wszystkie szczepionki z obowiązkowego Programu Szczepień Ochronnych. Różnica polega na tym, że podawane są:

  • szczepionki z bezkomórkowym składnikiem krztuśca; aktualnie szczepienia te realizowane są szczepionką wysoko-skojarzoną 5 w 1 tj. DTaP-IPV-Hib (przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu B (Hib);
  • szczepionki przeciw pneumokokom, należy podać w możliwie szybkim terminie ze względu na narażenie wcześniaków na zakażenia pneumokokami (jeżeli szczepienie rozpoczynane jest w pierwszych miesiącach życia obowiązuje schemat 3+1, a jeżeli po ukończeniu 6 miesięcy – schemat 2+ 1). Bardzo ważne w przypadku wcześniaków jest terminowe podanie dawki przypominającej między 12 a 15 m.ż., co ma szczególne znaczenie dla utrzymania ochrony przeciw zakażeniom pneumokokami. Szczepienia przeciw pneumokokom dzieci urodzonych przedwcześnie (<37  tygodnia ciąży) realizowane są preparatem PCV-10 (schemat 3+1). Wyjątkiem są dzieci urodzone <27 tygodnia ciąży, które są szczepione preparatem PCV-13.
  • szczepionka przeciw wzw B podawana jest dzieciom z masą ciała poniżej 2000 g w schemacie 4 dawek (0-1-2-12 mies.).
  • szczepionka BCG przeciw gruźlicy podawana jest dzieciom, które osiągnęły masę ciała 2000 g.
  • szczepienia przeciw rotawirusom. Najkorzystniejszą opcją jest rozpoczynanie szczepienia wcześniaków w zalecanym, optymalnym wieku jeszcze na oddziale szpitalnym. Szczegółowe zalecenia opublikowano w Medycynie Praktycznej. Szczepienia. 2019, 2(30), 25-32.  

Dla wcześniaków bezpłatnie dostępne są wszystkie szczepionki z obowiązkowego programu szczepień, z tą różnicą, że podawana jest szczepionka 5 w 1 przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.

Jak należy interpretować zapis w Programie Szczepień Ochronnych dotyczący wieku dziecka urodzonego przedwcześnie?

Wcześniak to dziecko urodzone przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży.

Określenia „przed ukończeniem” 37 tygodnia ciąży i „do ukończenia” 37 tygodnia ciąży oznaczają to samo.

W praktyce oba zapisy należy rozumieć tak, że ukończenie 37 tygodnia ciąży, to wiek 36 tygodni i 7 dni.

Jak powinny przebiegać szczepienia wcześniaków przeciw wzwB?

Wcześniaki należą do pacjentów szczególnie narażonych na zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B, ponieważ już od urodzenia częściej niż pozostałe dzieci poddawane są wielu procedurom medycznym. Dlatego też zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych (PSO) dzieciom z masą urodzeniową mniejszą niż 2000 g w ramach szczepień obowiązkowych (bezpłatnych) należy podać łącznie 4 dawki szczepionki w schemacie czasowym 0, 1, 2 i 12 miesięcy, w tym pierwszą dawkę najlepiej podać w 1-szej dobie życia.

Niska masa ciała nie jest u wcześniaków przeciwwskazaniem do rozpoczęcia szczepienia przeciw wzwB.

Kiedy i gdzie można szczepić wcześniaki przeciw rotawirusom?

Wcześniaki potrzebują ochrony przed zakażeniami rotawirusami, ponieważ są obarczone wyższym ryzykiem hospitalizacji z powodu biegunki rotawirusowej w 1 roku życia a ryzyko jest większe im mniejsza masa urodzeniowa wcześniaka. Poza tym są częściej hospitalizowane z rożnych powodów związanych z wcześniactwem, a to sprzyja narażeniu na zakażenie rotawirusami.

Polskie Towarzystwo Wakcynologii zaleca szczepienie przeciwko rotawirusom wszystkich wcześniaków w optymalnym wieku kalendarzowym, nawet jeśli w tym okresie nadal przebywają one na oddziale szpitalnym, a nie występują bezwzględne przeciwwskazania do podania szczepionki. Do szczepienia wcześniaków można zastosować dowolny z dwóch dostępnych w Polsce preparatów (Rotarix, Rotateq). Zalecenia oparto na analizie dostępnych danych z badań przedrejestracyjnych szczepionek przeciw rotawirusom, porejestracyjnych badań obserwacyjnych i badań efektów programów powszechnych szczepień niemowląt, a także badań wirusologicznych dotyczących wydalania szczepów szczepionkowych w stolcu po szczepieniu oraz ryzyka transmisji zakażenia na osoby z kontaktu (zwłaszcza w warunkach oddziału neonatologii). Eksperci wskazują, że rozpoczynanie szczepienia wcześniaków w zalecanym, optymalnym wieku jeszcze na oddziale szpitalnym jest najkorzystniejszą opcją. Szczegółowe zalecenia opublikowano w Medycynie Praktycznej. Szczepienia. 2019, 2(30), 25-32.  

Jakie są ogólne zasady realizacji szczepień wcześniaków?

  • Szczepienia należy rozpoczynać w tym samym wieku, co u dzieci urodzonych o czasie.
  • Wcześniaki mogą ciężko przechodzić choroby, którym zapobiegamy poprzez szczepienia, co wiąże się nieprawidłowo funkcjonującym układem odporności.
  • Opierając się na przeprowadzonych badaniach szczepienia w grupie wcześniaków są bezpieczne i dobrze tolerowane – nie wykazano różnic w liczbach niepożądanych zdarzeń w grupie wcześniaków i w grupie urodzonych o czasie tak po podaniu szczepionek żywych (atenuowanych) jak i szczepionek inaktywowanych (zabitych).
  • Niewykonywanie szczepień jest uzasadnione tylko w przypadku niestabilnego stanu zdrowia dziecka.
  • Jeżeli w trakcie hospitalizacji wcześniak osiąga wiek wymagany podczas pierwszych szczepień przewidzianych w Programie Szczepień Ochronnych ( z masą ciała < 2000g) powinien mieć podane pierwsze dawki szczepionek przy monitorowaniu przez okres dwóch dni
    po szczepieniu stanu klinicznego
    celem obserwacji ewentualnych zaburzeń ze strony układu krążenia i układu oddechowego (bezdechy, bradykardia, spadek saturacji).
Ostatnia aktualizacja: 3 listopada 2023
Materiały źródłowe
pokaż więcej
Autor
Ewa Duszczyk
Słowniczek
pokaż więcej
Znalazłeś niezrozumiany termin?
Zaproponuj hasło do słownika.
Loading