Szczepionka przeciw błonicy

Podsumowanie – Szczepionka przeciw błonicy

O chorobie

Błonica, określana też jako dyfteryt, krup lub dławiec, jest ostrą i ciężką chorobą zakaźną, wywoływaną przez bakterie zwane maczugowcami błonicy. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub nosicielem, rzadziej przez kontakt z zakażonymi zwierzętami, takimi jak koty, psy i konie. Objawy pojawiają się początkowo w miejscu kolonizacji bakterii, czyli w gardle, na migdałkach podniebiennych, w krtani, rzadziej w nosie, na spojówkach i błonach śluzowych narządów płciowych. W miejscach wniknięcia do organizmu bakterie wywołują martwicę tkanek, tzw. pseudobłony rzekome mające postać szarych, półprzezroczystych lub czarnych nalotów, krwawiących przy próbie oderwania. Razem z powiększającymi się szyjnymi węzłami chłonnymi i obrzękiem szyi mogą prowadzić do zwężenia światła gardła i krtani, oraz zgonu w wyniku niewydolności oddechowej lub zatrzymania krążenia. Maczugowce błonicy wydzielają silną toksynę błoniczą, która rozprzestrzeniając się w organizmie, może prowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu wielu narządów, tj. zapalenia mięśnia sercowego, martwicy cewek nerkowych. Mogą również wystąpić powikłania neurologiczne, takie jak porażenie podniebienia i tylnej ściany gardła, porażenie mięśni odpowiedzialnych za ruchy gałek ocznych, porażenia kończyn i mięśni twarzy.

Pamiętaj, że:

  • Błonica jest chorobą zagrażającą życiu, może prowadzić do uduszenia, zatrzymania akcji serca i powikłań neurologicznych;
  • Pojedyncze przypadki zachorowań w Europie podkreślają znaczenie szczepień nawet w sytuacji, kiedy choroba prawie nie występuje;
  • Osobom dorosłym zalecane są dawki przypominające szczepionki co 10 lat, z powodu zanikania odporności z upływem czasu.

Do czasu wprowadzenia masowych szczepień błonica była przyczyną częstych epidemii, cechujących się wysoką śmiertelnością. W latach pięćdziesiątych XX wieku w Polsce rejestrowano ok. 40 000 zachorowań i 3 000 zgonów rocznie. Sytuacja radykalnie zmieniła się po wprowadzeniu powszechnych szczepień ochronnych w 1954 r. Obecnie w Polsce nie rejestruje się przypadków błonicy, jednak błonica wciąż występuje na świecie. Według danych WHO w 2016 r. odnotowano 7097 przypadków tej choroby. Terenami endemicznego występowania błonicy są kraje Południowo-Wschodniej Azji, Południowego Pacyfiku, Bliskiego Wschodu, Afryki, Europy Wschodniej, a także Ameryki Środkowej. W Europie każdego roku odnotowuje się 20-30 zachorowań i kilka zgonów.

O szczepionce

Szczepionka przeciw błonicy należy do szczepionek inaktywowanych, zawiera oczyszczoną nieaktywną toksynę błoniczą (toksoid. Obowiązkowe (bezpłatne) szczepienie przeciw błonicy obejmuje dzieci i młodzież do ukończenia 19 r.ż.  Szczepienie jest realizowane w postaci szczepionki skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP/DTaP), a w przypadku przeciwwskazań do szczepień przeciw krztuścowi szczepionką DT (przeciw błonicy i tężcowi) lub jako szczepionka monowalentna D (przeciw błonicy). Z upływem czasu odporność przeciw błonicy maleje, dlatego osobom dorosłym zalecane są dawki przypominające co 10 lat, w szczególności osobom podróżującym oraz tym, które mają kontakt z osobami przybywającymi z krajów endemicznego występowania błonicy. Szczepienie przypominające może być wykonywane szczepionką przeciw błonicy i tężcowi  lub szczepionką przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.

Szczepionka przeciw błonicy jest bezpieczna. Może powodować łagodne odczyny miejscowe, tj. zaczerwienienie, bolesny obrzęk lub ogólne, tj. bóle głowy, podwyższenie temperatury ciała, uczucie rozbicia, które zwykle ustępują po 24 godzinach.

O chorobie

Co to jest błonica?

Błonica, określana też jako dyfteryt, krup lub dławiec, jest ostrą i ciężką chorobą zakaźną, wywoływaną przez bakterie zwane maczugowcami błonicy (łac. Corynebacterium diphtheriae), które wytwarzają silną toksynę, zwaną toksyną błoniczą. Oprócz maczugowców błonicy, chorobę tę mogą wywoływać dwa inne gatunki maczugowców: Corynebacterium ulcerans i Corynebacterium pseudotuberculosis, również mające zdolność wytwarzania toksyny błoniczej.

Do zakażenia maczugowcami błonicy dochodzi drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z wydzielinami osoby chorej lub nosiciela, a także poprzez przedmioty z ich otoczenia. Głównym źródłem zakażenia jest człowiek. Natomiast do zakażenia bakteriami wywołującymi błonicę może dojść przez kontakt z zakażonymi zwierzętami, takimi jak koty, psy i konie.

Okres wylęgania choroby wynosi 1-7 dni, ale zazwyczaj jest to 2-5 dni.

Przed wprowadzeniem powszechnych szczepień przeciw błonicy choroba ta budziła ogromny lęk i nazywana była „duszącym aniołem” ponieważ pociągała za sobą śmierć tysięcy dzieci. Nazwa „duszący anioł” wskazuje na jedną z przyczyn śmierci, którą jest uduszenie na skutek zamknięcia światła dróg oddechowych przez narastające w gardle martwicze pseudobłony (o wyglądzie „skrzydeł anioła”) oraz obrzęk szyi wynikający ze znacznego powiększenia węzłów chłonnych szyjnych.

Jakie są objawy błonicy?

Początek choroby objawia się zazwyczaj bólem gardła, gorączką 38°C lub wyższą, dreszczami, bólem głowy, uczuciem zmęczenia, chrypą, może występować również kaszel.

Następnie na błonach śluzowych dróg oddechowych – najczęściej gardła, ale także nosa, krtani i tchawicy –  tworzą się charakterystyczne szare lub białe pseudobłony martwicze. Pseudobłony te silnie przylegają do powierzchni błon śluzowych, a przy próbie oderwania krwawią. Powiększają się węzły chłonne szyjne, pojawia się obrzęk szyi tworzący tzw. byczą szyję, szyję prokonsula, szyję Nerona. Na skutek narastania pseudobłon oraz znacznego powiększenia węzłów chłonnych dochodzi do zwężenia światła gardła i krtani, co powoduje trudności w przełykaniu oraz może powodować trudności w oddychaniu.

Wytwarzana przez maczugowce toksyna błonicza przenika do krwiobiegu i wszystkich narządów. Powoduje uszkodzenie mięśnia sercowego i jego zapalenie, zaburzenia przewodnictwa i możliwość bloku serca, a także powikłania neurologiczne, najczęściej w postaci porażenia podniebienia i tylnej ściany gardła, które objawia się zwracaniem pokarmów i płynów nosem, oraz porażenia mięśni gałkoruchowych. Możliwe są również porażenia kończyn i mięśni twarzy.

Jak poważne mogą być objawy błonicy?

Błonica jest chorobą zagrażającą życiu. Zgon pacjenta może nastąpić w wyniku:

  • uduszenia na skutek zamknięcia światła dróg oddechowych przez narastające w gardle martwicze pseudobłony oraz obrzęk szyi wynikający ze znacznego powiększenia węzłów chłonnych szyjnych, lub też w następstwie paraliżu mięśni oddechowych, będącego efektem działania toksyny błoniczej,
  • zatrzymania akcji serca jako efektu działania toksyny błoniczej, która powoduje zapalenie mięśnia sercowego, jego uszkodzenie oraz zaburzenia przewodzenia impulsów.

Ponadto, do powikłań w przebiegu choroby należy zaliczyć uszkodzenia nerwów i związane z nimi objawy:

  • w pierwszym lub drugim tygodniu choroby – porażenie podniebienia i tylnej ściany gardła, które objawia się zwracaniem pokarmów i płynów nosem,
  • od drugiego do czwartego tygodnia choroby – porażenie mięśni poruszających gałką oczną (np. nagle pojawiający się zez lub zaburzenie ostrości pola widzenia)
  • do trzech miesięcy od wystąpienia pierwszych objawów choroby może pojawić się zapalenie nerwów obwodowych objawiające się osłabieniem lub paraliżem kończyn.

Uszkodzenie mięśnia sercowego rozwija się u 10-25% chorych (chociaż u 60% mogą pojawić się łagodne objawy zapalenia mięśnia sercowego), a powikłania neurologiczne u 75% chorych na błonicę.

 

Jak wiele zachorowań na błonicę występuje w Polsce?

TRWA WCZYTYWANIE DANYCH

Źródło danych: biuletyny roczne „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” oraz „Szczepienia ochronne w Polsce” (wyd: NIZP-PZH, GIS)

Przed laty zachorowania na błonicę występowały powszechnie na terenie Polski. W latach 1950-1956 w Polsce panowała duża epidemia błonicy, w której szczycie odnotowano od ponad 24 000 do prawie 44 000 zachorowań, a liczba zgonów wynosiła od 1 600 do ponad 3 000 rocznie. Dopiero wprowadzenie masowych szczepień przeciw błonicy w całym kraju w 1954 roku doprowadziło do znacznego spadku liczby zachorowań. W latach 1981-2000 odnotowywano pojedyncze przypadki zachorowań, głównie związanych z podróżami za wschodnią granicę Polski, gdzie panowała epidemia tej choroby.

Od 2001 roku nie odnotowano żadnego przypadku błonicy na terenie Polski.

Gdzie i jak często błonica występuje na świecie?

Błonica wciąż występuje na świecie. Według danych WHO w 2016 r. odnotowano 7097 przypadków tej choroby. Terenami endemicznego występowania błonicy są kraje Afryki, Azji, Południowy Pacyfik, Bliski Wschód, Europa Wschodnia, a także Haiti i Republika Dominikany. W okresie od 2011 do 2016 roku epidemie błonicy wystąpiły w Indonezji, Tajlandii, Laosie, Indiach, Nepalu, Birmie, Sudanie, Pakistanie i na Madagaskarze z liczbą zachorowań od kilkudziesięciu do nawet kilku tysięcy rocznie. Dla przykładu, w 2015 r. podczas epidemii na Madagaskarze odnotowano 1627 przypadków, w 2014 roku w Nepalu – 1079 przypadków, w 2013 roku w Indonezji – 1192 przypadki. Natomiast w Indiach każdego roku odnotowywanych jest kilka tysięcy przypadków błonicy. Obecnie trwa epidemia błonicy w Wenezueli, gdzie w 2016 r. odnotowano 447 przypadków, a od stycznia do połowy czerwca 2017 r. kolejne 123 przypadki.

W Europie liczba zachorowań na błonicę w ostatnich latach wynosiła 20-30 przypadków rocznie, jednakże z roku na rok odnotowywanych jest coraz więcej przypadków tej choroby. W 2010 r. było 14 zachorowań, w 2014 r. 38 zachorowań, a w 2015 r. 65 zachorowań. Błonica odnotowywana jest głównie (ale nie tylko) w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii i na Łotwie. W Europie zakażeniu błonicą najczęściej ulegają dzieci, którym nie podano szczepionki  lub u których cykl szczepienia był niekompletny oraz osoby dorosłe, u których wygasła odporność poszczepienna. O powadze i aktualności błonicy dowodzą przypadki zachorowań u dwójki nieszczepionych dzieci zarejestrowane w Hiszpanii w 2015 (6-letni chłopiec) i w Belgii w 2016 r. (3-letnie dziecko), które zakończyły się śmiercią. W obydwu tych krajach nie odnotowywano przypadków błonicy od wielu lat, przy czym w Hiszpanii był to pierwszy przypadek tej choroby od 30 lat.

O szczepionce

Jakie rodzaje szczepionek przeciw błonicy są dostępne w Polsce?

W Polsce są dostępne:

  • szczepionki monowalentne dla:
    – dzieci (D),
    – młodzieży i dorosłych (d).
    Rozróżnienie szczepionki przeciw błonicy jako „d” i „D” wynika ze zróżnicowanej
    zawartości substancji czynnej (toksoidu błoniczego). Monowalentną szczepionkę
    przeciw błonicy stosuje się u osób z przeciwwskazaniami do szczepień
    szczepionką Td lub niedawno uodpornianych przeciw tężcowi.
  • szczepionki dwuwalentne dla:
    – dzieci do 7 r. ż. z przeciwwskazaniami do szczepień szczepionką przeciw
    krztuścowi (DT),
    – młodzieży i dorosłych (dT).
  • szczepionki skojarzone DTP – przeciwko błonicy (D), tężcowi (T) i krztuścowi
    (z pełnokomórkowym (wP) lub bezkomórkowym (aP) krztuścem) do stosowania
    dla dzieci.
  • szczepionki skojarzone DTP [z komponentem błoniczym (D), tężcowym (T) oraz krztuścowym pełnokomórkowym (P) lub bezkomórkowym (aP)], które kojarzy
    się z komponentami Hib, polio, wzw B do stosowania dla dzieci.
  • szczepionki skojarzone dTap [z obniżoną zawartością komponentu błoniczego (d),
    komponentem tężcowym (T) oraz obniżoną zawartością bezkomórkowego
    komponentu krztuścowego (ap)] do stosowania dla młodzieży i dorosłych.

Dlaczego warto szczepić się przeciw błonicy?

U nieuodpornionych osób błonica może mieć bardzo ciężki przebieg. W czasach, kiedy nie było szczepionek, błonica często prowadziła do licznych powikłań i zgonów chorych dzieci. Obecnie jest możliwe skuteczne leczenie błonicy. Powikłania występują najczęściej z powodu zbyt późno podjętego leczenia.

Badania dowodzą, że w celu uzyskania pełnej ochrony przed chorobą, konieczne jest zastosowanie dawek przypominających również u dorosłych.
Od 7 roku życia zaleca się stosowanie dawek o zmniejszonej zawartości substancji czynnej (d). Udowodniono, że u starszych dzieci i dorosłych podanie normalnej dawki (D) w przypominającym szczepieniu, prowadzi często do niepożądanych odczynów poszczepiennych.
Kolejna dawka szczepionki przeciw błonicy pozwala utrzymać odpowiednią ilość przeciwciał, zapewniających ochronę przed zachorowaniem na okres 10 lat . Niezastosowanie przypominającej dawki szczepionki przez dorosłą osobę prowadzi do zanikania odporności przeciw błonicy. Badania wskazują, że średnio 50% dorosłych posiada poziom przeciwciał, który chroni przed zachorowaniem na błonicę.

Kto i kiedy powinien zostać zaszczepiony przeciw błonicy?

Szczepionka skojarzona przeciw błonicy, krztuścowi i tężcowi (DTP) jest podawana podskórnie lub domięśniowo. Może być podawana jednocześnie z innymi szczepionkami w postaci skojarzonego preparatu lub osobno – wstrzyknięcie powinno być wykonane w inne miejsce.

Dzieci
Według kalendarza szczepień każde dziecko powinno zostać zaszczepione 4 dawkami szczepionki DTP w 2, 3-4 , 5-6 i 16-18 miesiącu życia (szczepienie podstawowe) oraz dawką przypominającą w 6 roku życia.

Młodzież
Zgodnie z kalendarzem szczepień szczepionkę przeciw błonicy w skojarzeniu ze szczepionką przeciw tężcowi i krztuścowi (dTap) podaje się w wieku 14 lat jako szczepienie obowiązkowe.

Dorośli
Zgodnie z kalendarzem szczepień szczepionkę przeciw błonicy w skojarzeniu ze szczepionką przeciw tężcowi (dT) podaje się w wieku 19 lat jako szczepienie obowiązkowe.

Osobom dorosłym zalecane są pojedyncze dawki przypominające szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (dTap) co 10 lat.

Kto nie powinien zostać zaszczepiony przeciw błonicy?

Przeciwwskazaniami do szczepień monowalentną szczepionką przeciw błonicy są:

  • ostra infekcja z gorączką,
  • choroba przewlekła w okresie zaostrzenia,
  • silna reakcja anafilaktyczna na poprzednią dawkę szczepionki.

Jakie ryzyko jest związane ze szczepieniem przeciw błonicy?

Szczepionka przeciw błonicy należy do bardzo bezpiecznych szczepionek.
U niewielkiego odsetka zaszczepionych osób komponent błoniczy szczepionki skojarzonej lub monowalentna szczepionka przeciw błonicy może powodować łagodne odczyny:

  •  miejscowe, tj. zaczerwienienie, bolesny obrzęk;
  •  ogólne, tj. bóle głowy, podwyższenie temperatury ciała, uczucie rozbicia, które zwykle ustępują po 24 godzinach.

Jakie szczepionki przeciw błonicy są zarejestrowane w Polsce?

Monowalentne szczepionki przeciw błonicy: 

1. Szczepionka: d/D 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, adsorbowana,
Antygen: toksoid błoniczy,
Podmiot odpowiedzialny: IBSS Biomed S.A., Kraków,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań podskórnych w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,5 ml.

Skojarzone szczepionki przeciw błonicy (dla dzieci):

1. Szczepionka: DTP
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi,
adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, szczepy Bordetella pertussis
Podmiot odpowiedzialny: IBSS Biomed S.A., Kraków,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań podskórnych w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,5 ml;

2. Szczepionka: TRIPACEL® (obecnie niedostępna)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa, złożona), adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur S.A., Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

3. Szczepionka: INFANRIX – IPV 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis (inaktywowana)
(bezkomórkowa, złożona), adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis, wirusy poliomyelitis
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i zawiesina do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

4. Szczepionka: TETRAXIM (DTPa-IPV) 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa) i poliomyelitis (inaktywowana), adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
wirusy poliomyelitis
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur, Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml.

5. Szczepionka: PENTAXIM®
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa, złożona), poliomyelitis (inaktywowana) i Haemophilus influenzae typ b,
skoniugowana, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
wirusy poliomyelitis, polisacharyd szczepu Haemophilus influenzae typ b,
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur S.A., Francja
Postać: proszek i zawiesina do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml;

6. Szczepionka: INFANRIX ®-IPV + Hib
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa, złożona), poliomyelitis (inaktywowana) i haemophilus influenzae typ b
skoniugowana, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
wirusy poliomyelitis, polisacharyd szczepu Haemophilus influenzae typ b,
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i zawiesina do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

7. Szczepionka: INFANRIX® Hexa 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa, złożona), wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
poliomyelitis (inaktywowana) i Haemophilus influenzae typ b
skoniugowana, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B, wirusy
poliomyelitis, polisacharyd szczepu Haemophilus influenzae typ b,
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i zawiesina do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml.

8. Szczepionka: HEXACIMA 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa, złożona), wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
poliomyelitis (inaktywowana) i Haemophilus influenzae typ b
skoniugowana, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B, wirusy
poliomyelitis, polisacharyd szczepu Haemophilus influenzae typ b,
Podmiot odpowiedzialny: Aventis Pasteur S.A., Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,5 ml.

 

Skojarzone szczepionki przeciw błonicy (dla dzieci, młodzieży, dorosłych)
do realizacji szczepień przypominających:

1. Szczepionka: Clodivac (dawna szczepionka Td)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy i tężcowi
o zmniejszonej zawartości antygenu błonicy, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy
Podmiot odpowiedzialny: IBSS Biomed S.A., Kraków
Postać: zawiesina do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml;

2. Szczepionka: DT 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy i tężcowi, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy,
Podmiot odpowiedzialny: IBSS Biomed S.A., Kraków,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań podskórnych w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,5 ml;

3. Szczepionka: Td-pur (obecnie niedostępna)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy i tężcowi
o zmniejszonej zawartości antygenu, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy,
Podmiot odpowiedzialny: GSK Vaccines GmbH, Włochy
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

4. Szczepionka: ADACEL
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa, złożona), adsorbowana o zmniejszonej zawartości antygenów,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur S.A., Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml;

5. Szczepionka: Boostrix 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa), adsorbowana, o zmniejszonej zawartości antygenów
błonicy i krzuśca
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml.

6.  Szczepionka: Boostrix Polio
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa) i poliomyelitis (inaktywowana), adsorbowana,
o zmniejszonej zawartości antygenów błonicy i krzuśca
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella
pertussis, wirusy poliomyelitis
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

7. Szczepionka: DULTAVAX
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i poliomyelitis
(inaktywowana), adsorbowana o zmniejszonej zawartości antygenów
błonicy
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, wirusy poliomyelitis
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur S.A., Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml;

8. Szczepionka: Tdap Szczepionka
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa), adsorbowana, o zmniejszonej zawartości antygenów błonicy i krztuśca
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: AJ Vaccines A/S, Dania
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml.

Kalendarz szczepień

Szczepionki przeciw błonicy w Programie Szczepień Ochronnych

Szczepienia obowiązkowe (finansowane z budżetu Ministerstwa Zdrowia):
Wykonywane są szczepionką DTP podawaną domięśniowo w czterodawkowym schemacie szczepienia:

podstawowego:
•  pierwsza dawka: w 7-8 tygodniu życia
•  druga dawka: w 3-4 miesiącu życia
•  trzecia dawka: w 5-6 miesiącu życia
•  czwarta dawka: w 16-18 miesiącu życia.
Każda, kolejna dawka powinna być podawana po minimum 6-8 tygodniach od poprzedniego szczepienia.

przypominającego:
•  w 6 roku życia szczepionką DTaP, podawaną domięśniowo;
•  w 14 roku życia szczepionką Tdap, podawaną podskórnie lub domięśniowo;
•  w 19 roku życia lub ostatnim roku nauki w szkole średniej szczepionką Td podawaną podskórnie lub domięśniowo.

Szczepienia przeciw błonicy wykonuje się także obowiązkowo w grupach ryzyka tj. w indywidualnych przypadkach, u osób kontaktujących się z chorymi na błonicę lub w zależności od sytuacji epidemiologicznej (obowiązek szczepień nakładają Minister Zdrowia lub wojewodowie):
szczepionkami monowalentnymi przeciwko błonicy (d, D)
szczepionkami skojarzonymi z tężcem (Td, DT)

Szczepienia zalecane (niefinansowane z budżetu Ministerstwa Zdrowia):
Wykonywane są jako dawka przypominająca szczepionką dTap, Td lub DT.
•  osobom dorosłym powyżej 19 roku życia (szczepionym w schemacie podstawowym) dawki przypominające co 10 lat,
•  osobom w podeszłym wieku, które ze względu na wykonywane zajęcia są narażone na zakażenie,
•  osobom zatrudnionym na oddziałach neonatologicznych i pediatrycznych.

Program Szczepień Ochronnych na 2023.

Czytaj więcej

Jakie stężenie przeciwciał przeciw błonicy oznaczone metodą ELISA świadczy o ochronie przed zachorowaniem na błonicę?

W populacjach o wysokim poziomie zaszczepienia przeciw błonicy, dzieci poniżej 6 miesiąca życia praktycznie są niewrażliwe na zachorowanie na błonicę, co jest wynikiem obecności przeciwciał biernie przekazanych dziecku przez łożysko matki.

Zwykle po podaniu trzech dawek szczepionki u niemowląt uzyskiwane są poziomy przeciwciał wyższe niż 0,1 IU/ml. Po podaniu trzech dawek szczepionki osobom dorosłym niemal zawsze uzyskuje się poziom wyższy niż 0,1 IU/ml, a u większości- powyżej 1,0 IU/ml. Poziom miana przeciwciał przeciw błonicy wynoszący poniżej 0,1 IU/ml jest przyjmowany jako poziom graniczny, świadczący o niewystarczającym poziomie odporności na zachorowanie na błonicę.

Maczugowce błonicy wydzielają toksynę, która rozprzestrzeniając się w organizmie, może prowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu wielu narządów. W zależności od ilości wytwarzanej toksyny w miejscu zakażenia i stopnia jej adsorpcji przez nabłonek oraz inne narządy, na skutek jej rozprzestrzenienia w organizmie drogą krwi, może dochodzić do ciężkich powikłań w postaci zapaleń mięśnia sercowego i nerwów obwodowych, a przy braku leczenia do zgonów. Ze względu na fakt, że nigdy nie da się przewidzieć poziomu toksemii i tempa indukowanych zmian, nawet poziom krążących przeciwciał przeciw toksynie błoniczej, uznany za ochronny, nie daje 100% pewności odporności na zachorowanie. Nawet wysokie miana krążących przeciwciał w przypadku silnej toksemii mogą okazać się niewystarczające do zneutralizowania zwiększonych ilości krążącej w organizmie toksyny zanim ulegnie ona adsorpcji do komórek gospodarza. Stąd w przypadkach ciężkich zakażeń podawana jest antytoksyna błonicza, stanowiąca koncentrat przeciwciał, której zadaniem jest natychmiastowa i skuteczna neutralizacja toksyny krążącej (antytoksyna nie neutralizuje toksyny związanej przez komórki).

Należy jednak podkreślić, że w krajach powszechnie stosujących szczepienia przeciw błonicy, skutkujące efektem odporności zbiorowiskowej.

Poziom przeciwciał przeciw błonicy wynoszący 0,1 IU/ml przyjęto jako najniższy, świadczący o względnym stopniu ochrony przed zachorowaniem, poziom powyżej 0,10 IU/ml – jako gwarantujący ochronę przed zachorowaniem, a poziom 1,00 IU/ml i wyższy – gwarantujący długotrwałą ochronę przed zachorowaniem na błonicę.

Czy powinniśmy kontynuować powszechne szczepienia przeciw błonicy, skoro w Polsce od dawna nie odnotowuje się zachorowań?

Pomimo tego, że w ciągu minionych 15 lat nie odnotowano w Polsce przypadków błonicy, osoby nie szczepione przeciw tej chorobie są zagrożone zachorowaniem, ponieważ maczugowiec błonicy (drobnoustrój powodujący błonicę) może występować u osób zaszczepionych w postaci bezobjawowego nosicielstwa i stanowić źródło zakażenia dla osób nieszczepionych. Dowodem takich sytuacji były m.in. zachorowania dzieci nie szczepionych przeciw błonicy, które wystąpiły w marcu 2016 roku w Belgii oraz w czerwcu 2015 r. w Hiszpanii. Obydwa te przypadki zakończyły się zgonem. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w obydwu tych krajach nie odnotowywano przypadków błonicy od wielu lat, przy czym w Hiszpanii był to pierwszy przypadek tej choroby od 30 lat. Wiele zachorowań występujących w Europie jest związanych z podróżami do krajów, gdzie błonica występuje endemicznie lub jest skutkiem kontaktów z osobami, które odwiedziły takie kraje.

Szczepienie przeciw błonicy jest wciąż wymagane, aby utrzymać wysoki poziom przeciwciał zarówno u pojedynczych osób, jak i w całej populacji, ponieważ choroba ta wciąż występuje endemicznie w wielu krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej, skąd może zostać zawleczona do Polski i innych krajów Europy. Osoby podróżujące w rejony endemicznego występowania błonicy powinny przyjmować dawki przypominające szczepionki przeciw błonicy.
Na świecie w latach 2010-2015, według danych WHO, odnotowano 31 453 przypadki tej choroby. W latach 2009-2014 w krajach Europy odnotowano w sumie 140 przypadków błonicy.

Wcześniejsze doświadczenia pokazują, że zaburzenia w realizacji programu szczepień przeciw błonicy mogą doprowadzić w krótkim czasie do wybuchu epidemii, jak to miało miejsce w latach 90-tych poprzedniego wieku na terenie byłego Związku Radzieckiego, gdzie w szczycie epidemii w 1995 roku odnotowano >50 000 przypadków tej choroby. Epidemia ta dotknęła nie tylko kraje byłego Związku Radzieckiego, ale także wiele innych krajów Europy.

Rozwój turystyki i szybkie przemieszczanie się ludzi pomiędzy krajami i kontynentami pociąga za sobą ryzyko zawleczenia wielu chorób występujących w innych rejonach świata, w tym błonicy.

Błonica przenosi się drogą kropelkową, co wiąże się z łatwością rozprzestrzeniania się tej choroby wśród osób nie posiadających ochronnego poziomu swoistych przeciwciał.

Należy pamiętać, że błonica jest nadal chorobą niebezpieczną, cechuje się wysoką śmiertelnością z dużym ryzykiem poważnych powikłań u osób, które przeżyją zachorowanie.
(umiera 1 na 10-20 chorych osób dorosłych oraz 1 na 5 chorych dzieci do 5 roku życia).
Szczepienie jest jedynym skutecznym sposobem ochrony przed zachorowaniem na błonicę.

 

Czy powinniśmy obawiać się błonicy biorąc pod uwagę wyniki badań wskazujące, że wiele osób jest na błonicę nieodporna?

Poziom przeciwciał przeciwbłoniczych wytworzony przez organizm po szczepieniu z czasem spada jeżeli nie są podawane dawki przypominające szczepionki. Potwierdzają to badania przeprowadzone m.in. przez NIZP-PZH, które pokazały, że większość osób po 40 roku życia przestaje być odporna na tę chorobę.  Pomimo tego, że od 2001 roku nie rejestrowano w Polsce zachorowań na błonicę, należy pamiętać, że choroba ta wciąż występuje na świecie. Rejonami endemicznego występowania błonicy wciąż pozostaje wiele krajów w Afryce, Ameryce Południowej, Azji, na Południowym Pacyfiku, Bliskim Wschodzie, Europie Wschodniej, a także Haiti oraz Republika Dominikany. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia w 2013 r. na świecie odnotowano 4 680 przypadków tej choroby. Sporadyczne zachorowania na błonicę są również odnotowywane w Europie. Dla przykładu w 2012 r. odnotowano w krajach Europy w sumie 27 przypadków błonicy, m.in. we Francji, Niemczech, Belgii, Szwecji i Wielkiej Brytanii.

Przy wysokim odsetku populacji podatnym na zakażenie błonicą, istnieje ryzyko zawleczenia błonicy z rejonów endemicznego występowania tej choroby, które są coraz popularniejszymi miejscami wyjazdów turystycznych. Aby temu zapobiec niezwykle istotne jest podawanie osobom dorosłym dawek przypominających szczepionki przeciw błonicy co 10 lat, w szczególności osobom podróżującym oraz tym, które mają kontakt z osobami przybywającymi z krajów endemicznego występowania błonicy.

Jak zaszczepić przeciw błonicy kilkuletnie dziecko wcześniej nieszczepione ze względu na przeciwskazania dotyczące szczepień przeciw krztuścowi?

Obowiązkowe (bezpłatne) szczepienie przeciw błonicy obejmuje dzieci i młodzież do ukończenia 19 r.ż. Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO) szczepienie jest realizowane w postaci szczepionki skojarzonej DTP, szczepionki DTaP (u dzieci z przeciwwskazaniami do podania szczepionki z całymi komórkami składnika krztuścowego)  lub w przypadku przeciwwskazań do szczepień przeciw krztuścowi szczepionką DT (przeciw błonicy i tężcowi) lub jako szczepionka monowalentna D (przeciw błonicy).

Wymagany schemat szczepienia obejmuje 3 dawki. Każde dziecko wcześniej nie szczepione przeciw błonicy lub osoba, której nie podano wszystkich wymaganych 3 dawek powinna to szczepienie uzupełnić w ramach szczepień bezpłatnych (dotyczy osób do ukończenia 19 r.ż.).

Wymagany cykl szczepień szczepionką DT obejmuje dwie dawki z zachowaniem odstępu nie krótszego niż 6 tyg. i po 11-13 mies. 3-a dawka. U dzieci powyżej 7 r.ż. podajemy szczepionkę dT.

Wymagany cykl szczepień szczepionką D obejmuje dwie dawki z zachowaniem odstępu nie krótszego niż 4-6 tyg. i po 6-12  mies. 3-a dawka. U dzieci powyżej 7 r.ż. podajemy szczepionkę d.

Ostatnia aktualizacja: 14 marca 2024