Jakie substancje pomocnicze wchodzą w skład szczepionek?

Podsumowanie

Szczepionki zawierają wiele substancji pomocniczych, które pomagają utrzymać ich stabilność, aktywność oraz bezpieczeństwo.

Pamiętaj, że:

  • Toksyczność substancji pomocniczej zależy od podawanej dawki, a nie tylko od jej charakteru i samej obecności,
  • Substancje pomocnicze w szczepionkach występują w niewielkiej, a co za tym idzie bezpiecznej dla naszego zdrowia ilości,
  • Dopuszczalna zawartość każdej substancji pomocniczej jest dokładnie kontrolowana w każdej serii szczepionki.

 

Do substancji pomocniczych zaliczamy adiuwanty wzmacniające działanie szczepionki (np. wodorotlenek glinu, fosforan glinu), środki konserwujące chroniące szczepionkę przed zanieczyszczeniami drobnoustrojami (np. tiomersal), substancje stabilizujące (np. cukry, białka, aminokwasy). W szczepionkach znajdziemy również substancje występujące w ilościach śladowych, będące pozostałościami z procesu wytwarzania szczepionki (np. formaldehyd, białka jaja kurzego, białka drożdży, antybiotyki).

Wszystkie substancje pomocnicze w szczepionkach zostały dokładnie zbadane i występują w bezpiecznej ilości dopuszczonej przez instytucje zajmujące się rejestracją szczepionek. Niektóre substancje pomocnicze mogą wywoływać reakcje alergiczne, co należy uwzględnić w czasie kwalifikacji do szczepienia (np. uczulenie na białko jaja kurzego, żelatynę, tiomersal, neomycynę, lateks).

Z czego składa się szczepionka?

W skład szczepionek wchodzą: substancja czynna (antygeny lub informacja genetyczna o jego syntezie), substancje pomocnicze, substancje występujące w ilościach śladowych będące pozostałościami procesu wytwarzania oraz woda.

Zestawienie szczepionek (antygeny + substancje pomocnicze). 

Najważniejszym składnikiem każdej szczepionki są antygeny (określane również substancją czynną), które pobudzają układ odpornościowy do wytwarzania przeciwciał oraz innych jego elementów, które uczestniczą w zwalczaniu choroby.

Antygenami są całe wirusy, bakterie lub ich produkty (toksyny, polisacharydy, białka). W szczepionkach mRNA i szczepionkach wektorowych przeciw COVID-19 w składzie szczepionki występuje informacyjne mRNA lub wektor niezjadliwego adenowirusa z wbudowaną informacją genetyczna o syntezie antygenu.

Antygeny w szczepionkach są przygotowane jako:

  • żywe (atenuowane/osłabione) drobnoustroje,
  • zabite (inaktywowane) drobnoustroje,
  • rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty,
  • oczyszczone białka, w tym rekombinowane białka otrzymane metodami inżynierii genetycznej,
  • oczyszczone polisacharydy,
  • produkty metabolizmu bakterii (toksyny)
  • materiał genetyczny z informacją o syntezie antygenu (np. mRNA).

Antygeny/materiał genetyczny z informacją o syntezie antygenów występują w niewielkiej ilości liczonej w mikrogramach. Poza antygenami ważnym składnikiem szczepionki jest woda. Większość szczepionek zawiera 0,5 mililitra płynu.

Substancje pomocnicze pomagają utrzymać stabilność, immunogenność oraz bezpieczeństwo szczepionek. W zależności od roli jaką pełnią, dzielimy je na:

  • Adiuwanty stosowane w szczepionkach inaktywowanych w celu wzmocnienia odpowiedzi immunologicznej indukowanej przez antygeny. Obecność adiuwanta w szczepionce umożliwia zmniejszenie ilości podawanego antygenu oraz liczby dawek w schemacie szczepienia niezbędnych do wywołania skutecznego efektu uodpornienia. Najczęściej stosowane są adiuwanty glinowe: uwodniony wodorotlenek glinu oraz fosforan glinu. W kilku szczepionkach zastosowano nowy adiuwant MF59 (emulsja zawierająca skwalen).
  • Konserwanty stosowane w celu ochrony przed zanieczyszczeniami bakteryjnymi i grzybiczymi, tj. tiomersal, 2-fenoksyetanol;
  • Stabilizatory stosowane w celu ograniczenia wpływu zmian temperatury czy przylegania antygenów do ścianek opakowania szczepionki. Najczęściej stosowane są cukry (sacharoza, laktoza), białka (żelatyna), aminokwasy (glutaminian sodu).

Poza substancjami pomocniczymi w skład szczepionki w ilościach śladowych mogą wchodzić substancje będące pozostałościami po procesie produkcyjnym, tj. formaldehyd (stosowany do inaktywacji bakterii, toksyn i wirusów), białka jaja kurzego i białka drożdży , antybiotyki (neomycyna, polimyksyna, gentamycyna).

Szczepionki różnią się składem substancji pomocniczych i substancji występujących w śladowych ilościach. Informacje dotyczącej składu jakościowego i ilościowego, a także zastosowanych substancji pomocniczych zawarte są w Charakterystyce Produktu Leczniczego pkt. 2. Skład jakościowy i ilościowy i pkt. 6.1. Substancje pomocnicze.

Czy substancje pomocnicze w szczepionkach są bezpieczne?

Substancje pomocnicze w szczepionkach występują w niewielkiej, a co za tym idzie bezpiecznej dla naszego zdrowia ilości. Mamy ogromną wiedzę dotycząca ich profilu bezpieczeństwa. W szczepionkach są stosowane od czasu ich opracowania tj. ponad 80 lat. Podano je milionom osób.

 Pamiętaj, że:

Oceniając bezpieczeństwo jakiejkolwiek substancji warto pamiętać, że jej toksyczność zależy od podawanej dawki, a nie tylko od jej charakteru i samej obecności. Każda substancja podawana w wysokich dawkach może być niebezpieczna. Nawet woda lub cukier podawane w zbyt dużych dawkach mogą być dla naszego zdrowia niebezpieczne.

 Wszystkie substancje pomocnicze zostały dokładnie zbadane. Nie znamy żadnych naukowych dowodów na to, że substancje pomocnicze w dawkach podawanych w szczepionkach są szkodliwe dla zdrowia, w tym również zdrowia najmłodszych. Ilość tych substancji dodawana do szczepionek podlega ścisłej kontroli narzuconej przez instytucje zajmujące się rejestracją szczepionek. W badaniach określono najmniejszą i największą dopuszczalną zawartość substancji, która może znaleźć się w szczepionce. Dane te są dokładnie kontrolowane w czasie procesu rejestracji szczepionki, a następnie przy dopuszczeniu na rynek każdej serii szczepionki przez wytwórcę, a dodatkowo przez niezależne od wytwórcy państwowe laboratoria. Również po wprowadzeniu szczepionki na rynek jest ona objęta dalszym szczegółowym monitorowaniem jej zawartości. Wiele substancji pomocniczych występuje powszechnie w środowisku, pożywieniu, wodzie, wyrobach codziennego użytku. Każdorazowo dawki tych substancji w szczepionkach są znacznie niższe niż dopuszczalne dawki dziennego ich stężenia u ludzi. Niektóre substancje pomocnicze mogą wywoływać reakcje alergiczne, co należy uwzględnić w czasie kwalifikacji do szczepienia.

Adiuwanty

Dlaczego do szczepionek dodawane są adiuwanty?

Adiuwant (łac. adiuvare – pomagać) to substancja dodawana do szczepionek w celu wzmocnienia odpowiedzi odpornościowej indukowanej przez antygeny. Adiuwanty są powszechnie stosowane w szczepionkach inaktywowanych. Dzięki ich obecności antygeny ze szczepionki dłużej utrzymują się w organizmie osoby zaszczepionej, dzięki temu możliwe jest nabycie przez nią odporności. Tam gdzie są adiuwanty w szczepionce użyto mniejszą dawkę antygenu oraz podano mniej dawek w całym schemacie szczepienia. Wiele szczepionek inaktywowanych bez adiuwanta miałaby zbyt niską skuteczność, co w praktyce byłoby nie do zaakceptowania.

Adiuwanty są stosowane w szczepionkach już od blisko 80 lat, dlatego na przestrzeni tego czasu dokładnie oceniono profil bezpieczeństwa szczepionek z adiuwantem w kontrolowanych badaniach klinicznych. Już w pierwszych powszechnie stosowanych szczepionkach stosowano adiuwanty glinowe – dzisiaj najbardziej popularne i często wykorzystywane jako bezpieczny składnik szczepionek stosowanych u ludzi (oraz w wielu szczepionkach w weterynarii).  Obecnie większość szczepionek inaktywowanych zawiera wodorotlenek glinu, a tylko niektóre fosforan glinu. Relatywnie rzadko stosowana jest kombinacja obu tych adiuwantów.

W kilku szczepionkach zarejestrowanych w ostatniej dekadzie zastosowano nowe adiuwanty, np. system AS04 w szczepionce przeciw HPV. Adiuwant ten zawiera monofosforylowy lipid A oraz sole glinu. Lipid A pochodzi ze ściany komórkowej bakterii, po obróbce chemicznej jest pozbawiony szkodliwego działania. Wcześniej w jednej ze szczepionek podawanych w czasie pandemii grypy A(H1N1) jako adiuwant zastosowano system MF59 będący emulsją olejowo-wodną. Głównym składnikiem tego adiuwantu był skwalen – składnik błony komórkowej, który jest wytwarzany w naturalnym procesie przemian metabolicznych w ludzkiej wątrobie. Do produkcji szczepionek był pozyskiwany z wątroby rekina.

W jakim celu w szczepionkach stosowane są adiuwanty glinowe?

Adiuwanty stosowane są powszechnie w szczepionkach w celu zwiększenia odpowiedzi immunologicznej, która indukowana jest przez antygeny. W licznych badaniach potwierdzono że inaktywowane antygeny szczepionkowe bez adiuwanta nie byłyby zdolne do efektywnego zwiększenia i wydłużenia czasu utrzymywanie się odpowiedzi przeciwciał. Obecność adiuwanta w szczepionce umożliwia zmniejszenie ilości zastosowanego antygenu na pojedynczą dawkę szczepionki, a także zmniejszenie liczby dawek w stosowanym schemacie szczepienia w celu wywołania skutecznego efektu uodpornienia.

Adiuwanty glinowe są pierwszymi substancjami pomocniczymi, które zostały zatwierdzone jako bezpieczny składnik szczepionek stosowanych u ludzi i są najczęściej stosowanymi adiutantami w szczepionkach od ponad sześciu dekad. Należą do nich uwodniony wodorotlenek glinu i fosforan glinu. Obecnie większość szczepionek inaktywowanych jest adsorbowana na wodorotlenku glinu, a tylko niektóre np. skoniugowane szczepionki przeciw meningokokom i pneumokom są adsorbowane na fosforanie glinu. Relatywnie rzadko stosowana jest kombinacja obu tych adiutantów.

Bezpieczeństwo szczepionek zawierających adiuwant glinowy zostało potwierdzone w licznych badaniach. Światowy Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa Szczepień (ang. GACVS) będący organem doradczym Światowej Organizacji Zdrowia w raporcie wydanym w czerwcu 2012 roku potwierdził brak naukowych dowodów o jakimkolwiek szkodliwym wpływie szczepień wykonywanych szczepionkami zawierającymi adiuwanty glinowe na zdrowie oraz brak ryzyka rozwoju autyzmu. Bezpieczeństwo stosowania szczepionek zawierających adiuwant glinowy zostało także potwierdzone wynikami badań przeprowadzonymi przez amerykańską Agencję Żywności i Leków (ang. FDA), gdzie wskazano, że korzyści stosowania szczepionek, w tym zawierających adiuwant glinowy, znacznie przewyższają wszelkie teoretyczne obawy o potencjalnie negatywne skutki wpływu glinu na zdrowie niemowląt.

Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi Farmakopei Europejskiej maksymalna dopuszczalna zawartość glinu w pojedynczej dawce szczepionki wynosi 1,25 mg. Jednak stężenia stosowane w dostępnych na rynku szczepionkach są przeważnie nawet dwu-trzykrotnie niższe.

Informację dotyczącą rodzaju zastosowanego adiuwanta a także jego zawartości można znaleźć w Charakterystyce Produktu Leczniczego pkt. 2. Skład jakościowy i ilościowy oraz w Ulotce dla pacjenta.

Skąd wiemy, że adiuwanty glinowe są bezpieczne?

Glin to trzeci, po tlenie i krzemie, najpowszechniej występujący pierwiastek na kuli ziemskiej. Można go spotkać w powietrzu, glebie, roślinach i wodzie, ale również  w mleku matki, mieszankach mlecznych dla niemowląt, wodzie do picia oraz wielu artykułach żywnościowych i napojach, w tym owocach i warzywach, piwie i winie, przyprawach, mące, płatkach zbożowych, orzechach, produktach mleczarskich i miodzie. Występuje również w kosmetykach i opakowaniach do żywności. Glin występuje w organizmie każdego z nas. Zwykle osoby dorosłe spożywają od 7 do 9 miligramów glinu dziennie. Fizjologicznie w krwiobiegu małego dziecka występuje od 1 do 5 ng glinu/ml krwi. Przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecko dostaje w szczepionkach około 4 mg glinu. Dla porównania, w tym samym czasie zjada ok. 10 mg glinu w mleku matki lub około 40 mg w pokarmie z butelki. Ocenia się, że około 50% glinu podawanego w dawce szczepionki jest bardzo szybko (w ciągu 1 doby)  całkowicie eliminowana z organizmu. Po szczepieniu następuje zwiększenie ilości aluminium w organizmie, ale nie jest to trwały efekt. Większość z nas jest w stanie aluminium skutecznie przetwarzać. Organizm w ciągu kilku dni pozbywa się większości tej substancji. Nie ma dowodów na to, że stwarza to zagrożenie dla niemowląt i dzieci. Całkowita ilość aluminium wchłaniana z obu źródeł jest znacznie mniejsza niż zalecana bezpieczna maksymalna ilość.

Bezpieczeństwo szczepionek zawierających adiuwant glinowy potwierdzają:

  • Liczne kontrolowane badania kliniczne,
  • Światowy Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa Szczepień WHO (GACVS) w 2012r. wskazując brak naukowych dowodów o jakimkolwiek szkodliwym wpływie szczepień wykonywanych szczepionkami zawierającymi adiuwanty glinowe na zdrowie oraz brak ryzyka rozwoju autyzmu,
  • Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA), gdzie wskazano, że korzyści stosowania szczepionek, w tym zawierających adiuwant glinowy, znacznie przewyższają wszelkie teoretyczne obawy o potencjalnie negatywne skutki wpływu glinu na zdrowie niemowląt,
  • Podobnie eksperci są zgodni, że nie ma związku między aluminium a chorobą Alzheimera czy ryzykiem otępienia.

Po podaniu szczepionki zawierającej glin nieznacznie częściej niż po podaniu innych szczepionek mogą wystąpić łagodne przemijające działania niepożądane jak rumień i swędzące grudki (ziarniniaki) w miejscu wstrzyknięcia (częstość u dzieci: poniżej 1 na 100 po szczepieniu szczepionką 5 w 1 i szczepionką przeciw pneumokokom). Może wystąpić też miejscowa bolesność nawet do 2 tyg. po podaniu szczepionki. Nie udowodniono aby glin w szczepionkach wywoływał długotrwałe lub ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne. Ostrożność należy zachować jedynie w przypadku osób z długotrwałymi zaburzeniami czynności pracy nerek, które otrzymują glin w dużych dawkach, np. w roztworach dializacyjnych.

  • Aluminium to jeden z najpowszechniej występujących pierwiastków,
  • Ilość glinu podawana w szczepionkach jest minimalna w porównaniu z fizjologiczną zawartością glinu w krwiobiegu,
  • W dostępnych na rynku szczepionkach jest nawet 2-4 krotnie mniej glinu niż wynosi dopuszczalna przez instytucje rejestrujące dawka, a więc nawet przy podaniu kilku kolejnych dawek szczepionki to wciąż niewielka bezpieczna ilość, która nie stwarza zagrożenie dla niemowląt i dzieci.

W których szczepionkach występują adiuwanty glinowe i w jakich ilościach?

Dopuszczalna bezpieczna zawartość glinu w dawce szczepionki wynosi 1,25 mg. Jednak stężenia stosowane w dostępnych na rynku szczepionkach są przeważnie nawet dwu-czterokrotnie niższe.

Sole glinu znajdziemy w następujących szczepionkach stosowanych w Polsce:

  • DTP – [0,7 mg/dawkę]
  • DTap – IPV+Hib – [0,5 mg/dawkę]
  • DTaP – [od 0,33 do 0,62 mg/dawkę]
  • dTap – [od 0,33 do 0,50 mg/dawkę]
  • Td – [0d 0,40 do 0,45 mg/dawkę]
  • TD – [0,7 mg/dawkę]
  • PCV13 – [ 0,125 mg/dawkę]
  • HPV [ 0,225 mg/dawkę]
  • MenB – [0,5 mg/dawkę]
  • wzwA [0,25 mg/dawkę pediatryczną oraz 0,5 mg /dawkę dla dorosłych]
  • wzwB [0,25 mg/dawkę pediatryczną oraz 0,5 mg/dawkę dla dorosłych]
  • wzwA/wzwB [0,45 mg/dawkę]

Jakie badania potwierdzają bezpieczeństwo szczepionek ze związkami glinu?

Hipoteza o możliwym negatywnym działaniu szczepionek zawierających w składzie adiuwant w postaci związków glinu została szczegółowo przeanalizowana przez niezależne grupy badaczy. Poniżej przedstawiono przykładowe publikacje naukowe, które potwierdzają bezpieczeństwo szczepionek zawierających związki glinu.

Karwowski M.P., Stamoulis C., Wenren L.M., i wsp. Blood and hair aluminum levels, vaccine history, and early infant development: a cross-sectional study. Acad Pediatr 2018;18:161-165.
W pracy oceniano stężenie glinu we krwi oraz włosach dziecka, historię jego szczepień oraz wyniki oceny funkcji poznawczych, językowych i motorycznych. Badania przeprowadzono w grupie 85 dzieci w wieku od 9 do 13 miesięcy. Nie uwzględniano dzieci, które otrzymywały leki zawierające związki glinu, tj. z chorobą nerek lub żywionych pozajelitowo. Poziom glinu oceniano metodą spektrometrii mas. Autorzy nie wykazali związku pomiędzy stężeniem glinu we krwi lub włosach niemowlęcia, podawaniem szczepionek zawierających związki glinu oraz ogólną sytuacją rozwojową dziecka.

Ameratunga R., Gills D., Gold M., i wsp. Evidence refuting the existence of autoimmune/autoinflammatory syndrome induced by adjuvants (ASIA). J Allergy Clin Immunol Pract 2017;5:1551-1555.
Hipoteza autoimmunizacyjnego/autozapalnego zespołu indukowanego adiuwantami, tzw. zespołu ASIA została opracowana w 2011 roku przez izraelskiego immunologa Yehuda Shoenfelda. Wśród zespołów klinicznych ASIA wymieniane są: zespół makrofagowego zapalenia mięśniowo-powięziowego, syndrom wojny w Zatoce Perskiej, zespół chorego budynku, choroba związana z implantami silikonowymi piersi czy zespół przewlekłego zmęczenia. Zastrzeżenia dotyczyły szczepionek przeciw wzwB oraz szczepionek przeciw HPV zawierających w składzie związki glinu. Autorzy publikacji opisali dwa badania, które obalają sugerowany przez Shoenfelda i wsp. związek zespołu ASIA ze szczepionkami. W jednym badaniu klinicznym wskazano, że u pacjentów z toczniem nie dochodzi do zaostrzenia stanu zdrowia po podaniu szczepionki przeciw wzwB. W drugim dużym badaniu epidemiologicznym oceniano częstość występowania choroby autoimmunologicznej w grupie ponad 18 000 pacjentów poddanych swoistej immunoterapii alergenami, gdzie podawano preparaty  zawierające wysokie dawki związków glinu (od 100 do 500 razy wyższe w porównaniu do podawanych w szczepionkach przeciw wzwB czy HPV). Autorzy wskazują, że w grupie pacjentów, którym podawano preparaty alergenów zawierające związki glinu, w porównaniu z grupą kontrolną, rzadziej występowały choroby autoimmunologiczne.

Mitkus R.J., King D.B., Hess M.A., i wsp. Updated aluminum pharmacokinetics following infant exposures through diet and vaccination. Vaccine 2011; 29:9538-9543.
Autorzy pracy oceniali ekspozycję na związki glinu w pożywieniu oraz szczepionkach podawanych w okresie pierwszego roku życia dziecka zgodnie z programem szczepień realizowanym obecnie w Stanach Zjednoczonych. Na podstawie parametrów farmakokinetycznych uaktualniono analizę Keitha i wsp. (2002) uwzględniając podawane realnie szczepienia pediatryczne, wyjściowe poziomy związków glinu w organizmie dziecka bezpośrednio po urodzeniu, rolę filtracji kłębuszkowej u niemowląt czy najnowsze dane dotyczące masy ciała niemowląt w wieku 0-60 miesięcy. Analiza obejmująca powyższe parametry wskazuje, że obciążenie organizmu niemowlęcia związkami glinu w podawanych szczepionkach oraz pochodzącego z mleka matki/pokarmu sztucznego jest znacznie mniejsza niż wyznaczony bezpieczny poziom MRL. Autorzy podkreślają, że związki glinu występujące w szczepionkach podawanych dzieciom w pierwszym roku ich życia stanowią niewielkie ryzyko, a korzyści wynikające ze stosowania szczepionek zawierających adiuwant glinowy przewyższają wszelkie teoretyczne obawy związane z ich stosowaniem. .

Jefferson T., Rudin M., Di Pietrantonj C. Adverse events after immunization with aluminium-containing DTP vaccines: systematic review of the evidence. Lancet Infect Dis 2004;4:84-90.

Autorzy pracy ocenili częstość występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych po podaniu szczepionki DTP przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi lub jej mniej skojarzonych pochodnych zawierających związki glinu w porównaniu z takimi samymi szczepionkami bez związków glinu lub zawierającymi związki glinu w różnych stężeniach. Analizowano dane dostępne w takich bazach danych jak Cochrane Vaccines Field Register, Cochrane Library, Medline, Embase, Biological Abstracts, Science Citation Index. Z opracowanej metaanalizy wynika, że szczepionki zawierające związki glinu podawane do 18 miesiąca życia dziecka częściej powodują niepożądane odczyny poszczepienne pod postacią rumienia i stwardnienia w miejscu wstrzyknięcia w porównaniu do szczepionek bez związków glinu. Jednocześnie nie obserwowano częstszego występowania poważnych niepożądanych odczynów poszczepiennych.

Keith L.S., Jones D.E., Chou CH.S.J. Aluminum toxicokinetics regarding infant diet and vaccinations. Vaccine 2002;20:S13-S17.
Autorzy pracy oceniali czy ekspozycja na związki glinu w pożywieniu oraz szczepionkach podawanych w okresie pierwszego roku życia dziecka nie przekracza minimalnego poziom ryzyka (MRL) określonego przez amerykańską Agencję Substancji Toksycznych i Rejestru Chorób (ATSDR). Badacze wskazali, że stężenie glinu w podawanych dziecku szczepionkach było większe niż to z pożywienia, jednak ogółem stężenie to było niższe niż poziom MRL poza krótkimi okresami bezpośrednio po szczepieniu. Autorzy ocenili, że poziom narażenia nieznacznie przekraczający najwyższy dopuszczalny poziom MRL był bezpieczny, biorąc pod uwagę sposób obliczania MRL.

Czym różni się podanie związków glinu drogą wstrzyknięcia ze szczepionką od drogi pokarmowej z żywnością?

Glin jest powszechny w środowisku. Znajdziemy go w powietrzu, wodzie i pożywieniu. Występuje nawet w mleku matki (ok. 0,04 mg/l) oraz mieszankach mlecznych dla niemowląt (0,225 mg/l). Związki glinu znajdziemy w naszych tkankach i płynach ustrojowych. Niewielka ilość glinu znajduje się nawet w ciele noworodka, co wynika z ekspozycji na glin w życiu płodowym. Głównym źródłem glinu, który dostaje się do organizmu człowieka jest żywność. Wstrzykiwanie glinu zawartego w szczepionkach tym różni się od wchłaniania związków glinu z przewodu pokarmowego, że szczepionki zawierające związki glinu podaje się tylko kilka- kilkanaście razy w ciągu pierwszych dwóch lat życia dziecka, natomiast glin zawarty w pożywieniu gromadzi się w organizmie powoli, każdego dnia. W ciągu 6 pierwszych miesięcy życia niemowlę może otrzymać ok. 4 mg związków glinu w szczepionkach.  Dla porównania w tym samym czasie niemowlę przyswaja ok. 10 mg glinu zawartego w mleku matki lub ok. 40 mg w pokarmie podawanym z butelki. Osoby dorosłe spożywają od 7 do 9 mg glinu dziennie. Dla zrozumienia różnicy pomiędzy spożyciem glinu z pokarmem a podaniem drogą wstrzyknięcia ze szczepionką konieczne jest poznanie procesów jego wchłaniania i eliminacji z organizmu. Wstrzyknięcie w przypadku szczepionek z adiuwantem glinowym oznacza podanie ich drogą podskórną lub domięśniową. Żadnej szczepionki nie podaje się dożylnie. Zawartość szczepionki jest wchłaniana w miejscu wstrzyknięcia i pośrednio dostaje się również w ograniczonym stopniu do krwiobiegu. Dodatkowo z badań na modelu zwierzęcym z użyciem znakowanych izotopowo znaczników, które pozwalają odróżnić wstrzyknięty związek od tego samego związku obecnego w wyniku codziennej ekspozycji, wynika, że związki glinu podane drogą wstrzyknięcia wchłaniają się tylko częściowo do krwi. Podobnie jest w przypadku związków glinu, które dostają się do organizmu drogą pokarmową. Przewód pokarmowy stanowi istotną barierę we wchłanianiu związków glinu, jednak ze względu na to, że ekspozycja na glin z przewodu pokarmowego zachodzi każdego dnia, całościowa ekspozycja na glin zawarty w szczepionkach jest mniejsza niż ekspozycja na glin z pożywienia. Związki glinu, które znalazły się w krwiobiegu, są przetwarzane w podobny sposób, niezależnie od pochodzenia. Większość związków glinu zostaje wydalona przez nerki, a jedynie niewielka część jest zatrzymana w tkankach. Ok. 50% związków glinu w krwiobiegu zostaje wydalona w czasie pierwszych 24 h, a w ciągu 2 tygodni ponad ¾ zawartości glinu. Faktycznie glin może być potencjalnie niebezpieczny, gdy nerki nie pracują prawidłowo.

Organizm wydala glin, jednak ten proces jest wolniejszy niż jego gromadzenie, stąd ogólną ilość tego pierwiastka w organizmie określa się jako „całkowite obciążenie organizmu glinem”. Z badań farmakokinetycznych wynika, że okres półtrwania eliminacji glinu z organizmu człowieka wynosi około 24 godziny, a dawkę 1 mg/kg mc./24 h uznaje się za bezwzględnie bezpieczną (norma dobowej ekspozycji). Dawka glinu zawarta w pojedynczej dawce szczepionki (nie więcej niż 1,25 mg/dawkę) jest więc znacznie mniejsza niż dopuszczalna norma.

Badania uwzględniające parametry dotyczące wchłaniania i eliminacji związków glinu podanego we wstrzyknięciu oraz dostarczanego drogą pokarmową wskazują, że całkowita zawartość glinu w organizmie małego dziecka nigdy nie przekracza minimalnego poziomu ryzyka.

Związki glinu, występują w szczepionkach w bezpiecznych ilościach.

Substancje konserwujące

Dlaczego do szczepionek dodajemy konserwanty?

Konserwanty są stosowane w szczepionkach jako ochrona przed zanieczyszczeniami drobnoustrojami. Przykładem jest tiomersal  dodawany do niektórych szczepionek (zwłaszcza przygotowanych w opakowaniach wielodawkowych), aby je chronić przed zanieczyszczeniami bakteriami i grzybami. W niektórych szczepionkach substancje konserwujące, tj. tiomersal czy 2-fenoksyetanol mogą występować w śladowych ilościach jako pozostałość z procesu ich wytwarzania.

Czym jest tiomersal i w jakim celu stosowany jest w szczepionkach?

Tiomersal to organiczny związek rtęci, który ze względu na swoje właściwości  antyseptyczne i przeciwgrzybicze jest środkiem konserwującym dodawanym do niektórych szczepionek aby je chronić przed zanieczyszczeniami. W niektórych szczepionkach tiomersal może występować w śladowych ilościach jako pozostałość z procesu ich wytwarzania. Stosowany jest m.in. na etapie inaktywacji niektórych antygenów. Tiomersal jest stosowany w procesie wytwarzania szczepionek od 30-tych lat ubiegłego wieku.

Rtęć występuje w dwóch postaciach, etylortęci i metylortęci, które w odmienny sposób wpływają na organizm. Tiomersal to etylowa postać rtęci, która w odróżnieniu do metylortęci nie kumuluje się w organizmie i dotyczy to również niemowląt.

Badania prowadzone u niemowląt w pierwszych 6 m. ż. wskazują, że etylortęć pochodząca z tiomersalu jest usuwana z organizmu w ciągu 4-9 dni. W badaniach oceniających źródło rtęci w organizmie stwierdzono, że zdecydowanie bardziej niebezpieczne jest spożywanie ryb zanieczyszczonych toksyczną metylortęcią.

Pamiętaj, że:

  • Tiomersal to etylowa postać rtęci, odmienna od tej, o której myślimy, kiedy mówimy- rtęć,
  • Tiomersal stosowany w dopuszczalnych dawkach w szczepionce jest bezpieczny z wyjątkiem reakcji alergicznych, które są uznawane za łagodne i utrzymują się tylko kilka dni. Potwierdzone uczulenie na ten związek występuje u niewielkiego odsetka zaszczepionych.
  • Tiomersal w Polsce występuje jedynie w składzie szczepionki DTP przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi lub jej odpowiednikach bez składnika krztuścowego.

Jakie szczepionki dostępne w Polsce zawierają tiomersal?

Tiomersal jest dodawany do niektórych szczepionek jako środek konserwujący jako zabezpieczenie przed ewentualnymi zanieczyszczeniami drobnoustrojami. W takim przypadku jest dodawany w minimalnej dawce w ilości 50 µg tiomersalu/dawkę (tj. 25 µg etylortęci/dawkę) uznaną za dopuszczalną przez organ upoważniony do rejestracji produktów leczniczych do obrotu

Lista szczepionek która zawiera tiomersal jako środek konserwujący:

  • DTP (IBSS Biomed S.A., Kraków) szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi;
  • DT (IBSS Biomed S.A., Kraków) szczepionka przeciw błonicy i tężcowi, podawana w przypadku przeciwwskazań do szczepienia przeciw krztuścowi;
  • D (IBSS Biomed S.A., Kraków) szczepionka przeciw błonicy, podawana ze wskazań epidemiologicznych;
  • d (IBSS Biomed S.A., Kraków) szczepionka przeciw błonicy o zmniejszonej zawartości antygenu, do podawania jako dawka przypominająca dla młodzieży i osób dorosłych.

W niektórych szczepionkach tiomersal może być obecny w śladowych ilościach jako pozostałość z procesu ich wytwarzania.

Lista szczepionek dla których w Charakterystyce Produktu Leczniczego oraz drukach informacyjnych uwzględniono informację o obecności śladowych ilości tiomersalu oraz możliwości powodowania reakcji alergicznych:

  • Clodivac (IBSS Biomed S.A., Kraków), szczepionka przeciw błonicy i tężcowi o zmniejszonej zawartości antygenu błoniczego,
  • Tetana (IBSS Biomed S.A., Kraków), szczepionka przeciw tężcowi.

Szczepionka zawierająca śladowe ilości tiomersalu może być traktowana na równi ze szczepionką wolną od tiomersalu, co w praktyce związane jest z tym, że tiomersal w takim przypadku nie jest wymieniany jako substancja pomocnicza w Charakterystyce Produktu Leczniczego.

Czy szczepionki z tiomersalem są bezpieczne? Skąd to wiemy?

Tiomersal jest dodawany do niektórych szczepionek w minimalnej dopuszczonej przez agencje rejestrujące leki dawce jako środek konserwujący (w ilości 50 µg tiomersalu/dawkę (tj. 25 µg etylortęci/dawkę) lub jest obecny w śladowych ilościach jako pozostałość z procesu wytwarzania szczepionki (w ilości ≤ 1 µg tiomersalu/dawkę). Szczepionka zawierająca śladowe ilości tiomersalu może być traktowana na równi ze szczepionką wolną od tiomersalu.

Wyniki wielu badań prowadzonych od lat 90-tych ubiegłego wieku, m.in. przez  Amerykański Urząd ds. Żywności i Leków (FDA),  Światową Organizację Zdrowia (WHO), Europejską Agencję ds. Leków (EMA) nie potwierdziły szkodliwości tiomersalu zawartego w szczepionkach.

Badania prowadzone u niemowląt, obejmujące  pierwszych 6 m. ż. wskazują, że etylortęć pochodząca z tiomersalu jest usuwana z organizmu do 30 dni. Dostępne, dobrze metodologicznie przeprowadzone badania nie potwierdziły związku przyczynowo-skutkowego między narażeniem na tiomersal i występowaniem autyzmu ani zaburzeń neurologicznych u dzieci.
W badaniach oceniających źródło rtęci w organizmie stwierdzono, że zdecydowanie bardziej niebezpieczne jest spożywanie ryb zanieczyszczonych toksyczną metylortęcią.

Z obecnością tiomersalu w szczepionkach łączono wiele nieprawdziwych informacji niepopartych rzetelnymi dowodami, stąd też ze względu na rozbudzony niepokój rodziców w 1999 r. amerykańskie towarzystwa naukowe wydały wspólne stanowisko, w którym zalecono całkowite usunięcie tiomersalu ze składu szczepionek jednodawkowych lub jego ograniczenie do ilości śladowych. Większość producentów profilaktycznie wycofało tiomersal z produkowanych przez siebie szczepionek, w wyniku czego obecnie na rynku dostępne są nieliczne szczepionki z tiomersalem.

Tiomersal jest alergenem, który może powodować reakcje skórne. Jednak uczulenie na ten związek może występować u niewielkiego odsetka młodzieży i osób dorosłych.

Bezpieczeństwo szczepionek z tiomersalem potwierdzają:

  • Światowa Organizacja Zdrowia (WHO),
  • Centers for Disease Control and Prevention (CDC)
  • Amerykański Komitet ds Bezpieczeństwa Szczepień (Immunization Safety Review Committee), 2004,
  • Amerykański Urząd ds. Żywności i Leków (FDA),
  • Światowy Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa Szczepień WHO (GACVS), 2012,
  • Europejska Agencja Leków (EMA), 2004,
  • wyniki badaczy australijskich ponad 1 mln dzieci.

Gdzie można znaleźć dowody potwierdzające bezpieczeństwo szczepionek z tiomersalem?

Bezpieczeństwo tiomersalu w szczepionkach potwierdzono w wielu badaniach prowadzonych przez niezależne grupy badaczy na całym świecie. Poniżej przedstawiono przykładowe opublikowane badania:

Christensen DL, Baio J, Van Naarden Braun K, Charles J, Constantino JN, et al. Prevalence and characteristics of autism spectrum disorder among children aged 8 years—Autism and Developmental Disabilities Monitoring Network, 11 Sites, United States, 2012. MMWR 2016;65(3):1-23.
W ramach sieci monitorowania autyzmu i zaburzeń rozwoju (ADDM) oceniano występowanie i charakterystykę zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) wśród dzieci w wieku 8 lat, których rodzice lub opiekunowie mieszkają w 11 amerykańskich stanach. Wyniki aktywnego nadzoru pozwoliły określić współczynnik zapadalności na ASD wśród dzieci w wieku 8 lat w 2012 r. (tj. dzieci, które urodziły się po usunięciu tiomersalu ze szczepionek pediatrycznych w 2003 r.), który wynosił 14,6/1000 dzieci, w porównaniu z 11,3/1000 dzieci w 2008 roku, 9/1000 dzieci w 2006 roku, 6,6 /1000 dzieci w 2002 roku i 6,7/1000 dzieci w 2000 roku. Okazało się, że częstość występowania przypadków autyzmu nadal rośnie pomimo usunięcia tiomersalu ze szczepionek pediatrycznych podawanych dzieciom.

Taylor LE, Swerdfeger AL, Eslick GD. Vaccines are not associated with autism: an evidence-based meta-analysis of case-control and cohort studies. Vaccine 2014;32:3623-3629.
Autorzy przeprowadzili metaanalizę badań kliniczno-kontrolnych i badań kohortowych, gdzie oceniano zależność pomiędzy podawaniem szczepionek a rozwojem autyzmu. W analizie uwzględniono pięć badań kohortowych obejmujących ponad 1,2 miliona dzieci i pięć badań kontrolnych z udziałem ponad 9000 dzieci. Nie potwierdzono związku pomiędzy podawaniem szczepionek, składnikami szczepionek (tiomersal) i podawaniem szczepionek skojarzonych (MMR przeciw odrze, śwince i różyczce) z rozwojem autyzmu lub zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

Price CS, Thompson WW, Goodson B, et al. Prenatal and infant exposure to thimerosal from vaccines and immunoglobulins and risk of autism. Pediatrics 2010,126:656-664.
Autorzy zbadali związek pomiędzy narażeniem na tiomersal w szczepionkach lub preparatach immunoglobulin w okresie prenatalnym i niemowlęcym a zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD). Wyniki nie potwierdziły zwiększonego ryzyka ASD w sytuacji narażenia na tiomersal w szczepionkach lub lub immunoglobulinach w okresie prenatalnym ani wczesnodziecięcym.

Tozzi AE, Bisiacchi P, Tarantino V, et al. Neuropsychological performance 10 years after immunization in infancy with thimerosal-containing vaccines. Pediatrics 2009;123(2):475-482.
Autorzy badali stan neuropsychologiczny dziecka 10 lat po szczepieniu. Oceniano dwie grupy dzieci narażone losowo na różne dawki tiomersalu w szczepionkach. Wśród 24 osób, u których wystąpiły  objawy neuropsychologiczne, tylko dwie osoby były istotnie związane z ekspozycją na tiomersal. Uzyskane wyniki potwierdzają jedynie czasowy związek między ekspozycją na tiomersal a zmianami w rozwoju neuropsychologicznym dziecka.

Thompson WW, Price C, Goodson B, et al. Early thimerosal exposure and neuropsychological outcomes at 7 to 10 years. N Engl J Med 2007;357(13):1281-1292.
Autorzy oceniali związek pomiędzy kondycją neuropsychologiczną a ekspozycją na tiomersal ze szczepionek lub immunologlobulin u dzieci w okresu prenatalnym, okresie noworodkowym (0-28 dni) oraz  pierwszych 7 miesiącach życia. Wyniki nie potwierdziły związku pomiędzy wczesną ekspozycją na rtęć i deficytami w kondycji neuropsychologicznej dzieci w wieku od 7 do 10 lat.

Fombonne E, Zakarian R, Bennett A, et al. Pervasive developmental disorders in Montreal, Quebec, Canada: prevalence and links with immunizations. Pediatrics 2006;118(1):e139-e150.
Autorzy porównali występowanie zaburzenia rozwojowego (PDD) oraz skumulowanej ekspozycji na tiomersal. Badanie prowadzono w Montrealu w Kanadzie. Jak na ironię, rozpowszechnienie PDD w kohorcie urodzeniowej bez tiomersalu było znacznie wyższe w porównaniu do kohort narażonych na tiomersal. Dodatkowa analiza wykazała brak istotnego związku pomiędzy ekspozycją na tiomersal w szczepionkach a występowaniem PDD. Ponadto nie stwierdzono związku pomiędzy zmianami w zaburzeniach rozwoju określanych wskaźnikami PDD a narażeniem na jedną lub dwie dawki MMR przed 2 rokiem życia.

Andrews N, Miller E, Grant A, et al. Thimerosal exposure in infants and developmental disorders: a retrospective cohort study in the United Kingdom does not support a causal association. Pediatrics 2004;114(3):584-591.
Autorzy przeprowadzili retrospektywne badanie w Wielkiej Brytanii w celu określenia związku między dawką tiomersalu, jaką niemowlę otrzymało w szczepionce przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) lub błonicy i tężcowi (DT) oraz występowaniem zaburzeń neurorozwojowych. We wnioskach wskazano, że tiomersal w dawkach występujących w szczepionkach nie powodował objawów obserwowanych przy toksycznym działaniu rtęci. ci.

Heron J, Golding J, et al. Thimerosal exposure in infants and developmental disorders: a prospective cohort study in the United Kingdom does not support a causal association. Pediatrics 2004;114(3):577-583.
Autorzy przeprowadzili prospektywne badanie, gdzie oceniono związek między ekspozycją na tiomersal w szczepionkach a kilkoma wskaźnikami rozwoju poznawczego i behawioralnego dzieci w wieku od 6 do 91 miesięcy. Nie znaleziono dowodów na występowanie szkodliwego wpływu wczesnej ekspozycja na tiomersal w szczepionkach na rozwój neurologiczny oraz psychologiczny dziecka.

Stehr-Green P, Tull P, Stellfeld M, et al. Autism and thimerosal-containing vaccines: lack of consistent evidence for an association.  Am J Prev Med 2003;25:101-106.
Autorzy porównali częstość występowania autyzmu w Kalifornii, Szwecji i Danii, ze średnią ekspozycją na szczepionki zawierające tiomersal. Badania prowadzono od połowy lat osiemdziesiątych do późnych lat dziewięćdziesiątych XX w. Nie potwierdzono związku pomiędzy ekspozycją na szczepionki z tiomersalem a wzrostem wskaźników autyzmu u małych dzieci.

Verstraeten T, Davis RL, DeStefano F, et al. Safety of thimerosal containing vaccines: a two-phased study of computerized health maintenance organization databases. Pediatrics 2003;112(5):1039-1048.
Autorzy ocenili związek pomiędzy ekspozycją na szczepionki zawierające tiomersal a zaburzeniami neurorozwojowymi wśród ponad 124 000 niemowląt urodzonych w latach 1992-1999. Nie znaleziono istotnego związku.

Madsen KM, Lauritsen MB, Pedersen CB, et al. Thimerosal and the occurrence of autism: negative ecological evidence from Danish population-based data. Pediatrics 2003;112(3):604-606.
Autorzy ocenili częstości występowania autyzmu w Danii wśród dzieci w wieku od 2 do 10 lat przed i po usunięciu tiomersalu ze szczepionek. Jak na ironię, badacze odkryli, że wraz z usunięciem tiomersalu ze szczepionek  obserwowano wzrost częstości występowania przypadków autyzmu.

Hviid A, Stellfeld M, Wohlfahrt J, et al. Association between thimerosal-containing vaccine and autism. JAMA 2003;290:1763-1766. 
Autorzy ocenili częstość występowania autyzmu u dzieci urodzonych w latach 1990-1996 w Danii. Badanie prowadzono w grupach dzieci, które otrzymały szczepionki z tiomersalem oraz bez tiomersalu. Okazało się, że częstość występowania zaburzeń ze spektrum autyzmu nie różniła się istotnie pomiędzy grupami.

Substancje pomocnicze w ilościach śladowych

Pamiętaj, że:

  • Osoby, które mają potwierdzoną alergię na żelatynę powinni taką informację przekazać lekarzowi w czasie kwalifikacji do szczepienia,
  • Żelatyna, która występuje w składzie niektórych szczepionek ma znacznie słabsze właściwości uczulające niż żelatyna spożywcza.

Co to jest formaldehyd i w jakim celu stosowany jest w szczepionkach?

Formaldehyd jest związkiem organicznym stosowanym w produkcji szczepionek w celu inaktywacji wirusów (np. wirusa polio i wirusów grypy) oraz pozbawiania właściwości toksycznych toksyn bakteryjnych (np. błoniczej i tężcowej) zatwierdzonym do stosowania m.in. przez Europejską Agencję Leków (EMA) oraz Amerykańską Agencję Żywności i Leków (FDA). Formaldehyd jest usuwany ze składu szczepionki w trakcie procesu wytwarzania i dlatego w produkcie końcowym może występować w śladowych ilościach, które nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia. Zawartość wolnego formaldehydu w szczepionce nie może być wyższa niż 0,2 g/L. Stężenie formaldehydu w szczepionce, w porównaniu do stężenia, które naturalnie występuje w organizmie jest tak niskie, że nie stwarza zagrożenia dla bezpieczeństwa osoby szczepionej, a sam formaldehyd nie jest wiązany z występowaniem miejscowych lub ogólnoustrojowych niepożądanych odczynów poszczepiennych.

Śladowa zawartość formaldehydu znajdująca się w szczepionkach jest bezpieczna, ponieważ jest on związkiem wykorzystywanym podczas metabolizmu niezbędnym do syntezy aminokwasów i występuje w ludzkim organizmie w stałym stężeniu (ok. 2,5 ug formaldehydu/ml krwi). Śladowe stężenia formaldehydu ponad 600-krotnie wyższe od tych jakie są stosowane w szczepionkach, zostały uznane za bezpieczne dla zwierząt.

Udowodniono, że naturalna zawartość formaldehydu w organizmie jest ponad 100 razy wyższa niż jego stężenie w szczepionce, a ponadto nie stwierdzono niekorzystnego wpływu na zdrowie naturalnie występującego w organizmie formaldehydu.

Opierając się na naukowych, rzetelnych informacjach można stwierdzić, że niewielka ilość formaldehydu podawana w niektórych szczepionkach, nie stwarza zagrożenia dla zdrowia.

Czy żelatyna w szczepionkach jest bezpieczna dla naszego zdrowia?

Żelatyna jest naturalnym rozpuszczalnym białkiem otrzymywanym przez częściową hydrolizę kolagenu pochodzącego od zwierząt. Żelatyna w szczepionkach jest substancją pomocniczą, pełni funkcję stabilizującą, chroni antygeny szczepionki przed zmianami temperatury.
Wśród szczepionek dostępnych w Polsce żelatynę można znaleźć w składzie szczepionki MMRVAxPro (przeciw odrze, śwince i różyczce), alternatywą jest równoważna pod względem wzbudzanej odporności szczepionka Priorix, która żelatyny nie zawiera.

W szczepionkach stosowana jest wyłącznie żelatyna wieprzowa.

Żelatyna stosowana w produkcji szczepionek podlega restrykcyjnym wymaganiom kontroli jakości i bezpieczeństwa. Wytwórcy mogą dodawać wyłącznie żelatynę wysokooczyszczoną, o małej masie cząsteczkowej po hydrolizie do peptydów, a więc zdecydowanie różniącą się od żelatyny spożywczej. Żelatyna wykorzystywana jako substancja pomocnicza w szczepionkach musi być przebadana pod kątem braku czynników zewnątrzpochodnych, szczególnie wirusowych.

Zawartość żelatyny w dawce szczepionki podawanej pacjentowi jest bezpieczna. Dzięki wcześniejszej obróbce (hydroliza) żelatyna, która występuje w składzie niektórych szczepionek ma znacznie słabsze właściwości uczulające niż żelatyna spożywcza. Jedyny problem mogą stanowić ciężkie reakcje alergiczne u osób uczulonych na żelatynę (taka sytuacja występuje z częstością 1 reakcja/2 mln podanych dawek szczepionki). Może to być przeciwwskazanie do podania szczepionki lub zastosowania środków ostrożności (decyzja lekarza).

  • Żelatyna, która występuje w składzie niektórych szczepionek ma znacznie słabsze właściwości uczulające niż żelatyna spożywcza,
  • Osoby, które mają potwierdzoną alergię na żelatynę powinni taką informację przekazać lekarzowi w czasie kwalifikacji do szczepienia.

Czytaj więcej

Gdzie można znaleźć aktualne informacje dotyczące składu szczepionek?

Wszystkie substancje pomocnicze występujące w szczepionkach są wymienione w Charakterystyce Produktu Leczniczego (ChPL). Aktualne Charakterystyki Produktu Leczniczego można znaleźć na stronie Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (w zakładce  Rejestr Produktów Leczniczych) lub na stronie Europejskiej Agencji Leków (w przeglądarce należy wpisać nazwę handlową szczepionki i słowa Charakterystyka Produktu Leczniczego).

Pełny wykaz substancji pomocniczych jest wymieniony w punkcie 6.1. ChPL. Pozostałości z procesu wytwarzania występujące w szczepionce w śladowych ilościach są wymienione w ChPL w punkcie 4.3 „Przeciwwskazania” lub punkcie 2 „Skład ilościowy i jakościowy”. Przygotowaliśmy dla naszych czytelników zestawienie szczepionek z uwzględnieniem antygenów i substancji pomocniczych.

Czy w szczepionkach mogą występować substancje nieorganiczne?

Recenzja pracy opublikowanej w Int J Vaccines Vaccin (Gatti AM, Montanari S.) 2016, 4, 00072.

W pierwszych słowach komentarza do artykułu pt.” New Quality-Control Investigations on Vaccines: Micro- and Nanocontamination” autorstwa A.M. Gattiego i S. Montanariego należy przypomnieć postać wynalazcy szczepionek – Edwarda Jannera, który opracował szczepionkę przeciw ospie prawdziwej w 1796 roku. Ospa prawdziwa zebrała swoje największe żniwo podczas 6 pandemii, które wystąpiły w latach 1636-1698 w Bostonie pochłaniając 60 ml ofiar. Fakt niepodważalnego znaczenia szczepień w walce z chorobami zakaźnymi m.in. takimi jest eradykacja ospy prawdziwej, został całkowicie pominięty przez autorów artykułu.

Wyniki badań przedstawione w tej pracy wydają się być ukierunkowane na „zasianie ziarna niepewności” w obszarze zasadności stosowania szczepionek jako preparatów niedostatecznie kontrolowanych pod względem jakości. Autorzy nie odnieśli się do sposobów restrykcyjnie prowadzonej kontroli jakości wytwarzania szczepionek pod względem eliminacji zanieczyszczeń w samych szczepionkach jak i pomieszczeniach produkcyjnych, których skuteczność jest weryfikowana w żmudnych procesach rejestracyjnych prowadzonych przez Europejską Agencję Leków (EMA) lub agencje narodowe, a także poprzez regularne kontrole procesów produkcyjnych przez odpowiednie organy upoważnione.

W pracy w sposób ewidentny zauważalne są mankamenty metodologiczne tj. brak walidacji zastosowanych metod badawczych, oceny między- i wewnątrz seryjnej powtarzalności wykonywanych badań. Oznaczenia przeprowadzono z wykorzystaniem objętości 20 µl (2×10/-6), co ciekawe – uznanej przez autorów za objętość „reprezentatywną” dla każdego rodzaju szczepionek, przefiltrowaną przez komercyjnie dostępne filtry o nieznanej wielkości porów. Autorzy artykułu nie podają również stężeń w jakich występują wykryte przez nich zanieczyszczenia określane jako „śladowe”. W pracy jako zanieczyszczenia wymieniane są w sposób chaotyczny pierwiastki, które mogą być częściami składowymi stali czy spawów używanych do produkcji maszyn, ekstraktorów, ale także rur używanych do budowy sieci wodociągowych. Autorzy wskazują tym samym, że zanieczyszczenia te mogą pochodzić bezpośrednio z linii produkcyjnych farmaceutyki. Nie mniej jednak autorzy nie odnoszą się do faktów, że ołów, glin, nikiel, chrom, kadm znajdowany jest w sposób systematyczny również w wodociągowej wodzie pitnej. Zgodnie z raportami WHO czy Unii Europejskiej dopuszczalne poziomy tych metali w wodzie pitnej są wystandaryzowane. Dopuszczalny przez WHO poziom w wodzie pitnej wynosi np. Pb na 10 µg/L. Dopuszczalne stężenia metali w wodzie pitnej ustalone przez wytyczne UE wynoszą: brom 10 µg/L, kadm 5 µg/L, chrom 50 µg/L, miedź 2 µg/L, cyjanki 50 µg/L, ołów 25 µg/L, nikiel 20 µg/L, glin 200 µg/L, czy żelazo 200 µg/L. Autorzy nie odnoszą wykrytych śladowych ilości metali do ich stężeń obecnych w wodzie pitnej czy pożywieniu. Ponadto autorzy pracy nie odnoszą zawartości wykrytych związków do poziomów, które zostały zaakceptowane jako bezpieczne dla każdego odrębnego procesu wytwarzania różnych szczepionek.

Autorzy nie podejmują próby ustalenia redystrybucji wykrytych cząsteczek w organizmie oraz ich wpływie na układ odpornościowy, posiłkując się jedynie danymi literaturowymi. Niepokojący jest fakt braku postawienia przez autorów pracy jakichkolwiek hipotez czy też podjęcie dyskusji z otrzymanymi wynikami w zestawieniu ich z zawartością w/w metali w środowisku m. in. w wodzie pitnej i pożywieniu czy też prób rzetelnego wyjaśnienia otrzymanych wyników.

Biorąc pod uwagę powyżej przedstawione fakty należy bardzo krytycznie podchodzić do wyników opublikowanej pracy. Zdrowie jest wartością najwyższą, nie tylko dla całej populacji, ale dla każdej indywidualnej jednostki. Brak dostatecznego stanu zaszczepienia  w populacji może zagrażać wszystkim i przyczynić się do wzrostu umieralności z powodu zagrożeń, które jak się wydawało zostały okiełznane. Brak rzetelności przeprowadzonych badań może niestety stanowić pożywkę dla przeciwników szczepień. Autorzy nie podejmują dyskusji z faktami medycznymi opartymi na wiedzy, co stanowi delikatnie mówiąc niemiarodajne „naukowe niedopowiedzenie”.

 

Autor:

Mgr Sylwia Malina, Zakład Biologii Medycznej, Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa

 

Ostatnia aktualizacja: 18 stycznia 2022
Materiały źródłowe
  • Ameratunga R. Gills D. Gold M. i wsp.  Evidence refuting the existence of autoimmune/autoinflammatory syndrome induced by adjuvants (ASIA). J Allergy Clin Immunol Pract 2017;5:1551-1555.
  • Bernatowska E., Bernat-Sitarz K., Pietrucha B. i wsp. Szczepienia dzieci i osób dorosłych uczulonych na białko jaja kurzego –coraz mniej ograniczeń Standardy Medyczne/Pediatria. 2012, 9, 134-139.
  • CHMP Position Paper on Thiomersal Implementation of the Warning Statement Relating to Sensitisation (EMEA/CHMP/VWP/19541/2007).
  • Erlewyn-Lajeunesse M. i wsp. Anaphylaxis as an adverse event following immunisation in the UK and Ireland.Arch. Dis. Child., 2012; 97: 487–490.
  • Farmakopea Polska, wydanie XI, tom I, 2017, str. Vaccines for human use (01/2017:0153 (str. 1029-1032.
  • Finn T.M., Egan W. Vaccine additives and manufacturing residuals in vaccines licenced in the United States (Chapter 7). W: Plotkin’s vaccines, red. Plotkin SA, Orenstein WA, Offit PA, Philadelphia PA: Saunders Elsevier; 2018, str. 75-83.
  • Franceschini F. i wsp. Vaccination in children with allergy to non active vaccine components. Clin Transl Med. 2015; 4: 3.
  • Global Advisory Committee on Vaccine Safety (GACVS): Aluminium adjuvants. Weekly epidemiological record 2012; 87(30):277-288.
  • Gołoś A., Lutyńska A. Adiuwanty glinowe w szczepionkach – aktualny stan wiedzy. Przegl Epidemiol 2015; 69: 871-874.
  • Gołoś A., Lutyńska A. Tiomersal w szczepionkach – aktualny stan wiedzy. Przegl. Epidemiol. 2015; 69: 157 – 161.
  • Jefferson T, Rudin M, Di Pietrantoni C. Adverse events after immunization with aluminium-containing DTP vaccines: systematic review of the evidence. Lancet Infect Dis 2004;4:84-90.
  • Karwowski M.P., Stamoulis C., Wenren L.M. i wsp. Blood and hair aluminum levels, vaccine history, and early infant development: a cross-sectional study. Acad Pediatr 2018;18:161-165.
  • Keith L.S., Jones D.E., Chou CH.S.J. Aluminum toxicokinetics regarding infant diet and vaccinations. Vaccine 2002;20:S13-S17.
  • Pichichero ME i wsp. Mercury Levels in Newborns and Infants After Receipt of Thimerosal-Containing Vaccines. Pediatrics February 2008, 121 (2) e208-e214.
  • Mitkus R.J., Hess M.A., Schwartz S.L.: Pharmacokinetic modeling as an approach to assessing the safety of residual formaldehyde in infant vaccines. Vaccine 2013;31;2738-2743.
  • Mitkus RJ, King DB, Hess MA, et al. Updated aluminum pharmacokinetics following infant exposures through diet and vaccination. Vaccine 2011;29:9538-9543.
  • Offit P.A., Jew R.K.: Addressing Parents’ Concerns: Do Vaccines Contain Harmful Preservatives, Adjuvants, Additives, or Residuals? Pediatrics 2003;112;1394-1401.
  • Roches A, Paradis L, Gagnon R,  Egg-allergic patients can be safely vaccinated against influenza. J Allergy Clin Immunol 2012, Nov;130(5):1213-1216.
  • Vaccine ingredients. Knowledge Project. University of OXFORD (dostęp 03.08.2017).
pokaż więcej
Słowniczek
pokaż więcej
Znalazłeś niezrozumiany termin?
Zaproponuj hasło do słownika.
Loading