Czy można szczepić osoby z obniżoną odpornością?

Podsumowanie

Niedobory odporności mogą być wrodzone lub nabyte. Wrodzone niedobory odporności spowodowane są zaburzeniami składników układu odpornościowego, np. przeciwciał lub innych substancji związanych z odpornością na zakażenie. Mogą się ujawniać w pierwszych miesiącach po urodzeniu. Nabyte zaburzenia odporności mogą być wynikiem trwających lub przebytych, ciężkich zakażeń wirusowych, bakteryjnych lub chorób układowych, a także działaniem czynników zewnętrznych, np. niedożywienia.

 

Pamiętaj, że:

  • opracowano coraz więcej możliwości szczepień u chorych z zaburzeniami układu odpornościowego,
  • wiele stanów związanych z zaburzeniami odporności powoduje jedynie okresowe przeciwwskazania do szczepień,
  • zawsze należy pamiętać o szczepieniach zdrowych osób przebywających w bliskim kontakcie z chorą osobą (strategia kokonu).

Wskazania do szczepień osób z obniżoną odpornością powinny być rozważane indywidualnie w odniesieniu do konkretnej szczepionki, natomiast zakres szczepień powinien zależeć od rodzaju choroby, typu, czasu leczenia immunosupresyjnego, czasu trwania radioterapii. Osobom z obniżoną odpornością nie należy podawać szczepionek żywych (np. szczepionki MMR przeciw odrze, śwince i różyczce, lub szczepionki przeciw ospie wietrznej). Szczepienia u osób z niedoborami odporności są zazwyczaj dobrze tolerowane i nie należy się spodziewać innych niż w ogólnej populacji niepożądanych odczynów poszczepiennych.

Szczepienia osób z zaburzeniami odporności  prowadzi się według specjalnych schematów dawkowania, które mogą odbiegać od schematów zarejestrowanych dla ogólnej populacji (np. wymagania większej  liczby dawek niż osoby zdrowe). Niektóre preparaty stosuje się w trybie off label (poza rejestracją dla wieku). Z tego względu szczepienia powinny odbywać się pod kontrolą specjalisty poradni szczepień lub immunologicznej, który ma doświadczenie w prowadzeniu immunizacji w tej szczególnej grupie pacjentów.

Co to są niedobory odporności?

Niedobory odporności mogą być wrodzone i nabyte.

Pierwotne niedobory odporności mogą być spowodowane zaburzeniami składników układu odpornościowego, np. przeciwciał lub innych substancji istotnych z punktu widzenia odporności na zakażenia. Mogą one ujawniać się w pierwszych miesiącach po urodzeniu.

Nabyte zaburzenia odporności mogą być wynikiem trwających lub przebytych, ciężkich zakażeń wirusowych, bakteryjnych lub chorób układowych, a także działaniem czynników zewnętrznych, np. niedożywienia.

Czy osoby zakażone HIV mogą być szczepione?

Zakażenie wirusem HIV nie stanowi przeciwwskazania dla większości szczepień ochronnych. Natomiast ze względu na niedobór odporności związany z zakażeniem HIV u nieskutecznie leczonych lub nieleczonych pacjentów istnieją pewne ograniczenia w stosowaniu szczepionek żywych – niektóre szczepienia są przeciwwskazane u dzieci zakażonych HIV (np. szczepienie przeciw gruźlicy – BCG), a inne należy wstrzymać u osób z głębokim niedoborem odporności do czasu poprawy stanu immunologicznego (w zależności od liczby limfocytów T CD4).
Szczepionki zabite (inaktywowane) mogą być stosowane u osób z HIV niezależnie od stanu immunologicznego, jednak w przypadku wykonania szczepień w stanie głębokiego niedoboru odporności (na przykład dotąd nieleczonych lub leczonych nieskutecznie) należy rozważyć rewakcynację, czyli powtórzenie szczepień po uzyskaniu zadowalających wyników badań immunologicznych.

Dzieci zakażone HIV powinny być kompleksowo zabezpieczone przeciw wszelkim chorobom zakaźnym możliwym do zapobiegania. Z tego względu stosuje się u nich rozszerzony kalendarz szczepień z uwzględnieniem szczepień zalecanych (np. przeciw meningokokom, przeciw WZW A, przeciw grypie), który finansowany jest obecnie przez Krajowe Centrum ds. AIDS. Szczepienia takie odbywają się w specjalistycznych ośrodkach zajmujących się leczeniem dzieci zakażonych HIV.

Osobne zagadnienie stanowią szczepienia u dzieci matek HIV-dodatnich. Takie dzieci są obserwowane przez pierwsze miesiące życia w kierunku zakażenia (wykluczenie/potwierdzenie zakażenia HIV następuje zazwyczaj w wieku około 4 miesięcy). W tym czasie dzieci powinny być szczepione zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (z uwzględnieniem szczepień zalecanych), jednak do czasu wykluczenia zakażenia HIV nie wolno wykonywać szczepienia przeciw gruźlicy (BCG). W związku z tym u dzieci matek HIV-dodatnich w pierwszych dobach życia podaje się wyłącznie szczepienie przeciw wzw B, a z podaniem BCG czeka się do czasu wykluczenia zakażenia (lub rezygnuje się z tego szczepienia całkowicie w przypadku potwierdzenia zakażenia HIV). Szczepienia dzieci matek HIV-dodatnich również są finansowane z Krajowego Centrum ds. AIDS (w wybranych ośrodkach specjalistycznych).

Czy osoby przed planowanym przeszczepem szpiku mogą być szczepione?

Pacjent, u którego planowana jest w najbliższym czasie procedura przeszczepienia szpiku (tj. komórek hematopoetycznych (multipotencjalnych/ szpiku lub krwi obwodowej) (hematopoietic stem cell transplantation, HSCT), zazwyczaj poddawany jest leczeniu, które ma działanie immunosupresyjne (np. pacjent ze wznową białaczki, u którego ustalono wskazania do przeszczepienia szpiku, i tak otrzymuje intensywną chemioterapię zanim ta procedura zostanie przeprowadzona). W związku z tym u takich pacjentów zazwyczaj nie planuje się wielu szczepień ochronnych, ponieważ obecny stan immunosupresji wpływa negatywnie na ich skuteczność, a ponadto zaplanowana procedura przeszczepienia komórek hematopoetycznych i tak zaburzy odporność, która wytworzyła się dzięki szczepieniom wykonanym przed HSCT. Natomiast należy wykonać (o ile to możliwe, jak najwcześniej przed przeszczepieniem) szczepienia ochronne, z których zastosowania pacjent może skorzystać oczekując na przeszczepienie oraz w pierwszych tygodniach/miesiącach po HSCT, zanim stopniowo zanikną przeciwciała ochronne i pamięć immunologiczna. U takich pacjentów należy więc wykonać następujące szczepienia:

  • szczepienie przeciw COVID-19 – u pacjentów w immunosupresji stosuje się szczepionki mRNA,
  • szczepienie przeciw grypie (w okresie jesienno-zimowym; szczepionka domięśniowa inaktywowana – nie donosowa!),
  • szczepienie przeciw wzw B (najlepiej pod kontrolą przeciwciał anty-HBs – optymalnie ich stężenie powinno wynosić powyżej 100 mIU/ml; jeśli pacjent nie był szczepiony nigdy przeciw WZW B, należy przed HSCT podać tyle dawek szczepionki ile się zdąży; u pacjentów dorosłych można rozważyć schemat „przyspieszony” – 0, 7, 21 dni + 12 mies.).

Jeśli procedura HSCT nie jest zaplanowana pilnie (np. wskazaniem do przeszczepienia jest przewlekła choroba nienowotworowa), pacjent powinien być szczepiony zgodnie z ogólnymi zaleceniami dla wieku (o ile nie występują przeciwwskazania wynikające z choroby podstawowej).

Szczepionki żywe powinny być podane w odstępie nie krótszym niż 4 tygodnie przed HSCT, a szczepionki inaktywowane w odstępie co najmniej 2 tygodni od HSCT. Ze względu na złożoność problemu pacjenci przygotowywani do HSCT powinni być szczepieni w porozumieniu ze specjalistą poradni konsultacyjnej ds. szczepień ochronnych lub specjalistą zajmującym się transplantologią/immunologią.

Ponieważ procedura HSCT czasowo upośledza układ immunologiczny pacjenta, należy zadbać o to, żeby wszystkie osoby z otoczenia pacjenta przygotowywanego do HSCT zostały zaszczepione przeciw chorobom zakaźnym, które mogą stanowić zagrożenie dla biorcy HSCT – zwłaszcza przeciw grypie, przeciw COVID-19, przeciw krztuścowi. Jeśli pacjent, u którego planowany jest HSCT, nie przechodził ospy wietrznej, należy zweryfikować stan uodpornienia przeciw ospie wietrznej wszystkich osób z otoczenia tego pacjenta (jeśli dana osoba nie przechodziła ospy wietrznej lub nie była szczepiona, należy ją zaszczepić).

Czy osoby po przeszczepie szpiku mogą być szczepione?

Procedura przeszczepienia szpiku (tj. komórek hematopoetycznych (multipotencjalnych/ szpiku lub krwi obwodowej)  (hematopoietic stem cell transplantation, HSCT), w uproszczeniu prowadzi do „wyresetowania” układu immunologicznego pacjenta. Megachemioterapia, która poprzedza HSCT zazwyczaj nieodwracalnie niszczy „stary” układ odpornościowy pacjenta, a wprowadzone do organizmu biorcy komórki multipotencjalne w zasadzie nie przenoszą odporności poszczepiennej dawcy komórek hematopoetycznych do organizmu biorcy.  W związku z tym odporność nabyta dzięki szczepieniom u biorcy przed HSCT stopniowo zanika i po przeszczepie trzeba prowadzić szczepienia „od początku” (rewakcynacja).

Szczepionki inaktywowane (zabite) można stosować już po 3-6 miesiącach od przeszczepienia komórek hematopoetycznych, natomiast szczepienia żywe rozważa się dopiero po co najmniej 24 miesiącach od przeszczepu, przy czym można je stosować tylko u pacjentów, u których nie występuje przewlekła choroba przeszczep przeciw gospodarzowi i którzy nie przyjmują żadnych leków immunosupresyjnych.

Szczepienia po HSCT prowadzi się według specjalnych schematów dawkowania, zazwyczaj odbiegających od schematów zarejestrowanych dla ogólnej populacji (pacjenci po HSCT zazwyczaj wymagają większej liczby dawek niż osoby zdrowe). Niektóre preparaty stosuje się w trybie off label (poza rejestracją dla wieku). Z tego względu szczepienia powinny odbywać się pod kontrolą specjalisty poradni szczepień lub immunologicznej, który ma doświadczenie w prowadzeniu immunizacji w tej szczególnej grupie pacjentów.

Oprócz szczepień obowiązkowych (za wyjątkiem BCG – trwale przeciwwskazanego w niedoborach odporności) pacjenci po HSCT powinni być rutynowo szczepieni przeciw pneumokokom (preparat skoniugowany, a następnie polisacharydowy), przeciw Haemophilus influenzae typu b (niezależnie od wieku), meningokokom, wzw A, grypie (preparat inaktywowany). Bardzo istotne jest to, aby wszyscy pacjenci po HSCT byli szczepieni przeciw COVID-19, w tej grupie pacjentów stosuje się preparaty mRNA. U pacjentów do 2 lat po przeszczepieniu i/lub tych, którzy nadal przyjmują leczenie immunosupresyjne, schemat podstawowy przewiduje 3 dawki szczepionki (a nie dwie jak dla ogólnej populacji; pomiędzy drugą a trzecią dawką stosuje się co najmniej 4-tygodniowy odstęp).

Wszystkie osoby z otoczenia pacjenta po HSCT również powinny być zaszczepione przeciw chorobom zakaźnym, które mogłyby szczególnie zagrozić pacjentowi po transplantacji komórek hematopoetycznych (przeciw COVID-19, grypie, ospie wietrznej, odrze, krztuścowi itd.).

Czy osoby przed przeszczepem narządów litych mogą być szczepione?

Żyjący dawca narządu

Szczepionki inaktywowane (zabite) (np. przeciw grypie, przeciw COVID-19, przeciw pneumokokom, przeciw wzw B, itd.) można stosować u żyjących dawców narządu (np. nerki) bez ograniczeń, niezależnie od tego, ile czasu ma upłynąć do pobrania narządu. Natomiast szczepionki „żywe” (MMR- przeciw odrze, śwince i różyczce czy przeciw ospie wietrznej) należy podać w odstępie nie krótszym niż 4 tygodnie od transplantacji.

Pacjent przygotowywany do transplantacji narządu

Pacjenci, u których planuje się przeszczep narządu, powinni być szczepieni zgodnie z ogólnymi wskazaniami dla wieku (chyba, że przyjmują leki immunosupresyjne, których stosowanie może być ograniczeniem dla szczepionek żywych). Ponieważ po przeszczepie narządowym rutynowo stosowane jest leczenie immunosupresyjne (jako profilaktyka „odrzutu” narządu), które może wpłynąć negatywnie na skuteczność wykonywanych później szczepień, należy poczynić starania, aby jak najwięcej szczepień zrealizować przed przeszczepem.

Wśród szczepionek inaktywowanych (zabitych) należy zwrócić szczególną uwagę na szczepienie: przeciw: COVID-19 (szczepionka mRNA), przeciw grypie,  przeciw pneumokokom (u pacjentów w wieku co najmniej 2 lat należy rozważyć uzupełnienie szczepienia podstawowego preparatem polisacharydowym – rozpocząć od zrealizowania schematu podstawowego szczepienia preparatem skoniugowanym PCV13, a następnie po upływie co najmniej 8 tygodni podać preparat polisacharydowy PPSV23), szczepienie przeciw wzw B (należy skontrolować skuteczność szczepienia poprzez oznaczenie stężenia przeciwciał anty-HBs – u biorców przeszczepów narządów wskazane jest uzyskanie stężenia ponad 100 mIU/ml). Należy również zrealizować wszystkie odpowiednie dla wieku szczepienia obowiązkowe, a jeśli do tej pory kalendarz szczepień nie był realizowany terminowo, należy uzupełnić brakujące szczepienia. Bardzo wskazane są również szczepienia zalecane – np. przeciw HPV, meningokokom, WZW A (zwłaszcza jeśli u pacjenta występuje choroba wątroby). Wymienione powyżej szczepienia są preparatami inaktywowanymi („zabitymi”), w przypadku których nie jest konieczne zachowywanie określonego odstępu szczepienia od transplantacji narządu.

Przed transplantacją narządową należy również dążyć do realizacji wszystkich szczepień żywych  (przeciw odrze, śwince i różyczce czy przeciw ospie wietrznej), ponieważ tych szczepień prawdopodobnie nie będzie można wykonać po wykonaniu transplantacji narządowej ze względu na spodziewaną przewlekłą immunosupresję. Szczepionki „żywe” należy podać w odstępie nie krótszym niż 4 tygodnie przed przeszczepem narządu.

Czy osoby po przeszczepie narządów litych mogą być szczepione?

U pacjentów po przeszczepie narządów litych zazwyczaj nie wykonuje się szczepień ochronnych w ciągu co najmniej 2 miesięcy po zabiegu, ze względu na duże ryzyko niewystarczającej odpowiedzi poszczepiennej wynikające z intensywnego leczenia immunosupresyjnego, które prowadzone jest zazwyczaj w pierwszych tygodniach po transplantacji. Wyjątkiem jest szczepienie przeciw grypie (szczepionka inaktywowana) oraz przeciw COVID-19 – te szczepienia można wykonać już po 1 miesiącu od transplantacji. Natomiast po okresie od 2 (3) miesięcy do 6 miesięcy po przeszczepieniu (w zależności od intensywności leczenia immunosupresyjnego) można już podawać wszystkie szczepienia inaktywowane należne w danym momencie dla wieku pacjenta. Jeśli ze względów epidemiologicznych konieczne jest wcześniejsze podanie szczepionki inaktywowanej należy rozważyć powtórzenie szczepienia po redukcji dawek leków immunosupresyjnych. Szczególnie istotne jest zapobieganie wzw B, grypie i zakażeniom pneumokokowym.

Szczepionki żywe nie powinny być stosowane u biorców narządów litych. Wynika to z konieczności stałego stosowania leków immunosupresyjnych jako profilaktyki odrzutu przeszczepionego narządu. W wyjątkowych sytuacjach, jeśli dawki leków immunosupresyjnych są minimalne lub całkowicie zaprzestano leczenia immunosupresyjnego, można rozważać szczepienie przeciw ospie wietrznej lub odrze, śwince i różyczce (u dzieci, które nigdy nie były szczepione). Decyzja taka powinna być jednak podjęta przez doświadczonego specjalistę (lekarz poradni szczepień/lekarz transplantolog), posiadającego odpowiednią wiedzę na temat szczepień u pacjentów w immunosupresji. Należy podkreślić, że choć wzrasta liczba doniesień na temat bezpieczeństwa szczepień żywych u pacjentów po przeszczepie, na razie szczepionki żywe należy traktować jako przeciwwskazane w tej grupie pacjentów.

Czy szczepienia u osób z niedoborami odporności są bezpieczne?

Szczepienia u osób z niedoborami odporności są zazwyczaj dobrze tolerowane i nie należy się spodziewać innych niż w ogólnej populacji niepożądanych odczynów poszczepiennych.

Osobne zagadnienie stanowi jednak stosowanie szczepień żywych u pacjentów z niedoborami odporności. Wiele stanów przebiegających z zaburzeniami odporności stanowi przeciwwskazanie do szczepień zawierających żywe (osłabione) drobnoustroje: wirusy (np. szczepienie przeciw ospie wietrznej, MMR – odrze, śwince i różyczce, żółtej gorączce) czy bakterie (np. szczepienie przeciw gruźlicy). Dotyczy to zarówno poważnych wrodzonych niedoborów odporności, jak nabytych niedoborów odporności (np. leczenie chemioterapią, stan po przeszczepie narządowym itd.). Istnieją dokładne wytyczne dotyczące tego, które stany niedoborów odporności są bezwzględnym przeciwwskazaniem do szczepień żywych, a w których można rozważać takie szczepienia. Decyzja o szczepieniu żywym powinna być zawsze podejmowana przez doświadczonego specjalistę (lekarz poradni szczepień/immunolog/hematolog/transplantolog itp.), który posiada wiedzę na temat aktualnego stanu immunologicznego pacjenta oraz zna wytyczne dotyczące bezpieczeństwa szczepień.

W przypadku omyłkowego podania szczepionki żywej pacjentowi, u którego takie szczepienie jest przeciwwskazane ze względu na poważne upośledzenie odporności, może dojść do rozwoju poważnych powikłań. Opisano przypadki ciężkich uogólnionych zakażeń drobnoustrojami szczepionkowymi u pacjentów z zaburzeniami odporności (np. u dzieci ze SCID zaszczepionych BCG, dzieci w intensywnej fazie chemioterapii zaszczepionych przeciw ospie wietrznej, pacjentów z chorobami grasicy zaszczepionych przeciw żółtej gorączce itd.). Z tego względu przy kwalifikacji do szczepień żywych bardzo istotne jest prawidłowe zebranie wywiadu pod kątem niedoboru odporności u pacjenta (dotychczasowa przeszłość chorobowa, leczenie lekami wpływającymi na układ immunologiczny, wywiad rodzinny w kierunku występowania niedoborów odporności/niewyjaśnionych zgonów u niemowląt itd.).

Jakie szczepienia zalecane są pacjentom z usuniętą śledzioną?

Pacjenci z brakiem śledziony należą do grupy zwiększonego ryzyka wystąpienia zakażeń bakteriami otoczkowymi, szczególnie pneumokokami, meningokokami oraz Haemophilus influenzae typ b (Hib).

Pacjentom z usuniętą śledzioną zalecane są przede wszystkim szczepienia przeciw pneumokokom, meningokokom oraz Hib.

Rodzaje szczepionek wybierane są w zależności od wieku pacjenta oraz wcześniejszej historii szczepień:

  • Szczepienia przeciw pneumokokom. Ze względu na ryzyko wystąpienia inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP), zalecane jest podanie skoniugowanej szczepionki PCV-13 (Prevenar 13). Liczba dawek zależy od wieku pacjenta. Pacjent dorosły powinien zostać zaszczepiony 1 dawką PCV-13, a następnie po upływie co najmniej 8 tyg. 1 dawką szczepionki polisacharydowej PPSV (Pneumovax23).
  • Szczepienia przeciw meningokokom. Ponieważ w Polsce większość  przypadków Inwazyjnej Choroby Meningokokowej (IChM)  wywoływanych jest przez meningokoki grupy B, C i W (z częstością zależną od wieku), w pierwszej kolejności zalecana jest szczepionka przeciw meningokokom grupy B (np. Bexero lub Trumenba), a następnie 4-walentna szczepionka przeciw grupie A, C, W, Y (np. Nimenrix) lub grupie C (np. Neisvac C).
  • Szczepienia przeciw Hib zarejestrowane są dla dzieci do 5 lat. Niemniej jednak, starszym dzieciom oraz dorosłym przygotowującym się do zabiegu usunięcia śledziony lub pacjentom po zabiegu splenektomii zalecane jest podanie 1 dawki szczepionki (np. ActHib lub Hiberix) (wskazanie off-label).

W przypadku planowanego zabiegu usunięcia śledziony, powyższe szczepienia powinny być zrealizowane, co najmniej 2 tygodnie przed zabiegiem. Jeżeli szczepienia nie wykonano przed planowanym zabiegiem lub w sytuacji kiedy splenektomia jest zabiegiem nieplanowanym (np. wynikiem wypadku) szczepienia powinny być przeprowadzone po zabiegu, tak szybko jak to możliwe, po ustabilizowaniu się stanu chorego po operacji usunięcia śledziony.

U dzieci przed zabiegiem usunięcia śledziony, szczepienia powinny być realizowane zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, z uwzględnieniem szczepień przeciw pneumokokom i meningokokom.

U dorosłych bez śledziony, poza ww. szczepieniami zalecane są:

  • szczepienie przeciw grypie (w każdym sezonie),
  • szczepienie przeciw wzw B (3 dawki),
  • szczepienie przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi szczepionką dTap z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca (dawka przypominająca co 10 lat).

Szczepionki przeciw pneumokokom oraz Hib są obowiązkowe, bezpłatne dla dzieci bez śledziony do 5 r.ż. Szczepienia przeciw meningokokom dla dzieci bez śledziony są odpłatne.

Wszystkie szczepienia dla dorosłych pacjentów bez śledziony należą do grupy zalecanych, odpłatnych.

Czy osoby z otoczenia pacjentów z niedoborami powinni być szczepieni przeciw chorobom zakaźnym?

Osoby, które pozostają w stałym kontakcie z osobami z niedoborem odporności (personel medyczny/domownicy/rodzina/przyjaciele), powinny szczególnie dbać o profilaktykę chorób zakaźnych. Taka osoba może stanowić źródło zakażenia wirusem/bakterią dla pacjenta z upośledzeniem odporności.

W wielu przypadkach człowiek zdrowy może nie zdawać sobie sprawy z tego, że stanowi zagrożenie dla osoby chorej przewlekle – część chorób zakaźnych u ludzi generalnie zdrowych może przebiegać łagodnie lub wręcz bezobjawowo, natomiast dla osób z upośledzeniem odporności stanowi śmiertelne zagrożenie. Ponadto pacjenci z niedoborami odporności często nie mogą być szczepieni przeciw chorobom zakaźnym (nieskuteczność szczepień w stanie obniżonej odporności i/lub przeciwwskazane szczepienia żywe), przez co są szczególnie narażeni na choroby zakaźne. Dbanie o uodpornienie przeciw chorobom zakaźnym u osób z otoczenia pacjentów z chorobami przewlekłymi nazywane jest „strategią kokonu”.

U osób z otoczenia pacjenta z niedoborem odporności należy zwrócić szczególną uwagę na:

  • szczepienie przeciw COVID-19 (z uwzględnieniem szczepień przypominających),
  • coroczne szczepienie przeciw grypie,
  • szczepienie przeciw krztuścowi (wskazana weryfikacja terminowości szczepień u dzieci z otoczenia osoby chorej),
  • szczepienie przeciw ospie wietrznej u wszystkich osób wrażliwych na zakażenie z otoczenia pacjenta  wrażliwego na zakażenie (dla dzieci w wieku do 12 lat z otoczenia dzieci z niedoborem odporności do 12 lat to szczepienie jest refundowane i obowiązkowe),
  • szczepienie MMR przeciw odrze, śwince i różyczce,
  • szczepienie przeciw pneumokokom u małych, nieszczepionych dotychczas dzieci,
  • szczepienie przeciw wirusowemu zapaleniu typu A i B, zwłaszcza u osób z otoczenia pacjentów z zaburzeniami funkcji wątroby.

Osoby, które były szczepione szczepionkami żywymi i pozostają w kontakcie z pacjentami z niedoborem odporności, zazwyczaj nie stanowią dla nich zagrożenia  (transmisja patogenów szczepionkowych z zaszczepionej osoby zdrowej na osobę w immunosupresji nie występuje lub zdarza się bardzo rzadko). Poniżej podsumowano obowiązujące w tej kwestii zasady postępowania.

Osoby z otoczenia pacjenta z niedoborem odporności:

  • mogą być szczepione przeciw odrze, śwince i różyczce (transmisja wirusów szczepionkowych nie występuje),
  • mogą być szczepione przeciw ospie wietrznej (możliwa transmisja w przypadku wystąpienia osutki u osoby zaszczepionej – wówczas wskazana izolacja od osoby w immunosupresji),
  • mogą być szczepione przeciw rotawirusom (wskazane unikanie zmiany pieluszek u takiego dziecka przez osobę w immunosupresji przez 7-14 dni po szczepieniu),
  • nie mogą być szczepione doustną szczepionką przeciw polio (OPV – obecnie niestosowane w Polsce).

Jak zrealizować zalecane szczepienie przeciw Hib u osoby dorosłej bez śledziony?  

Dostęp do szczepień przeciw Hib u dorosłych, w tym pacjentów bez śledziony, jest utrudniony. Dostępne w Polsce preparaty są zarejestrowane do stosowania u dzieci do 5 r.ż. Nie ma szczepionki przeciw Hib zarejestrowanej do stosowania u dorosłych.

Stąd też zalecane szczepienie przeciw Hib osoby dorosłej bez śledziony należy wykonać preparatem dla dzieci poza wskazaniami, za zgodą pacjenta (off-label). W praktyce jest to jednak bardzo trudne. Na rynku komercyjnym te szczepionki są niedostępne. Preparaty te są zabezpieczone (kupowane w ramach przetargu) tylko do realizacji obowiązkowych szczepień u małych dzieci. Preparaty wydaje do punktów szczepień Sanepid. W takiej sytuacji w praktyce szczepienie osoby dorosłej przeciw Hib można rozważyć z użyciem preparatów wysoce skojarzonych (5 w 1 (Pentaxim lub Infanrix IPV+Hib lub 6 w 1 Hexacima lub Infanrix Hexa), jako stosowane poza wskazaniami (off label), ponieważ w swoim składzie zawierają składnik szczepionki Hib.

 

Czy można szczepić osoby z rozpoznaną cukrzycą? 

Tak, pacjenci z rozpoznaną cukrzycą powinni być szczepieni zgodnie z programem szczepień ochronnych, z uwzględnieniem szczepień zalecanych. Nie istnieją osobne wytyczne dotyczące szczepień u takich pacjentów. Żadna z zarejestrowanych obecnie szczepionek nie jest przeciwwskazana u pacjentów z rozpoznaniem cukrzycy.

Ze względu na to, że cukrzyca jest czynnikiem ryzyka ciężkiego przebiegu wielu chorób zakaźnych, u pacjentów z tym rozpoznaniem należy dążyć do jak najszerszej realizacji szczepień ochronnych. U pacjentów z cukrzycą występuje większe ryzyko zgonu z powodu zapalenia płuc, sepsy czy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, niż w przypadku wystąpienia tych chorób w populacji ogólnej. Zachorowanie na chorobę zakaźną, np. grypę, może doprowadzić do rozregulowania glikemii nawet u pacjentów z dobrze kontrolowaną cukrzycą. Ponadto wiadomo, że u pacjentów z cukrzycą częściej niż w populacji ogólnej występuje zakażenie HBV (wirus zapalenia wątroby typu B). Cukrzyca typu 2 jest niezależnym czynnikiem ryzyka hospitalizacji, przyjęcia od oddziału intensywnej terapii oraz zgonu z powodu COVID-19.

Osoby z cukrzycą powinny otrzymać wszystkie szczepienia należne dla wieku oraz szczepienia zalecane. Szczególny nacisk należy położyć na realizację szczepień przeciw: COVID-19, grypie, pneumokokom, wzw B, jednak optymalnie jest przyjąć zasadę, że pacjent z rozpoznaniem cukrzycy powinien być zaszczepiony przeciw wszystkim chorobom zakaźnym, którym można zapobiegać poprzez szczepienia (które występują w regionie geograficznym, w którym przebywa).

Czy można szczepić dzieci z zespołem Downa?

Dzieci z zespołem Downa mogą cierpieć na różne zaburzenia odporności, co sprzyja rozwojowi chorób zakaźnych, którym można zapobiegać drogą szczepień. Bardzo ważne są szczepienia dla pacjentów z zespołem Downa, tak dzieci jak i dorosłych. Pacjenci z zespołem Downa generalnie dobrze odpowiadają na szczepienia, dlatego lekarze wakcynolodzy podkreślają konieczność realizacji szczepień obowiązkowych, ale dodatkowo  wskazują na znaczenie poszerzenia realizowanych szczepień również o szczepienia zalecane przeciw pneumokokom, meningokokom i ospie wietrznej. Jeżeli dziecko uczęszcza do żłobka lub innej tego typu instytucji może otrzymać szczepienie przeciw ospie wietrznej nieodpłatnie. Podobnie jeżeli dziecko urodziło się jako wcześniak lub z małą masą urodzeniową, lub ma przewlekłą chorobę serca, lub płuc, albo udowodniono, że ma niedobór odporności, to szczepienie przeciw pneumokokom powinno otrzymać bezpłatnie.

 

Ostatnia aktualizacja: 1 września 2023
Materiały źródłowe
  • LaRussa P. i wsp. Varicella vaccine for immunocompromised children: result of collaborative studies in the United States and Canada. J.  Infect. Dis. 1996 Nov; 174 Suppl 3: S320-3.
  • Working Party of the British Committee for Standards In Hematology Clinical Haematology Task Force; „Guidelines for the prevention and treatment of infection in patients with an absent or dysfunctional spleen”, BMJ 1996; 312:430-434.
  • Davies J.M., Barnes R, Milligan D, “The prevention and treatment of infection in patients with an absent or  dysfunctional spleen”, Clin Med 2002;  2:  440-443.
  • “Guidelines for Preventing Opportunistic Infections Among HematopoieticStem Cell Transplant Recipients”, MMWR 2000;49(RR-10):1-128.
  • Piekarska A. i wsp. Vaccination of hematopoietic cell transplantation adult recipients- guidelines of Infectious Disease Working Group PALG. Acta Haematologica Polonica 2017, 48, 1-9.
  • Joint Statement about COVID-19 Vaccination in Organ Transplant Candidates and Recipients. 8 11.29.2021. American Society of Transplantation.
  • General Principles of COVID-19 Vaccines for Immunocompromised Patients (Version 5.0; last updated August 18, 2021).
pokaż więcej