Czy można szczepić osoby z alergiami?

Podsumowanie

Dzieci z chorobami alergicznymi mają podwyższone ryzyko ciężkiego przebiegu chorób, którym można zapobiegać drogą szczepień. Dlatego szczepienia w tej grupie powinny być realizowane zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, z uwzględnieniem rozszerzenia zakresu szczepień o szczepionki zalecane, w tym szczepionki przeciw pneumokokom, ospie wietrznej oraz grypie.

 

Pamiętaj, że:

  • Dzieci z chorobami alergicznymi mają podwyższone ryzyko ciężkiego przebiegu chorób, którym można zapobiegać drogą szczepień,
  • Szczepienia dzieci z alergiami powinny być realizowane zgodnie z obowiązkowym Programem Szczepień Ochronnych z uwzględnieniem rozszerzenia zakresu szczepień o szczepionki zalecane,
  • Bezwzględnym przeciwwskazaniem do szczepienia jest wystąpienie ostrej reakcji anafilaktycznej po poprzednim szczepieniu.

Zdecydowana większość badań nie potwierdziła by szczepienia zwiększały ryzyko rozwoju alergii czy astmy oskrzelowej. Szczepienia nie prowadzą do rozwoju chorób alergicznych, ale po szczepieniu mogą występować niepożądane odczyny poszczepienne, w tym również o charakterze alergicznym. Jest to związane z występowaniem w składzie szczepionek substancji pomocniczych, które mogą stanowić czynnik uczulający, np. białka jaja kurzego, żelatyna, neomycyna czy też lateks w opakowaniu szczepionki. Z wyników badań wynika, że większość osób z alergią na białko jaja kurzego może być bezpiecznie zaszczepiona przeciw grypie.

Ważnym elementem zminimalizowania ryzyka wystąpienia reakcji alergicznej po szczepieniu jest kwalifikacja do szczepienia przez lekarza, w tym ocena reakcji alergicznych po poprzednich szczepieniach. Reakcja alergiczna po szczepieniu może mieć charakter miejscowy (rumień, obrzęk i bolesność) lub ogólny (pokrzywka). Najcięższą reakcją alergiczną po podaniu szczepionki jest reakcja anafilaktyczna, która jest przeciwwskazaniem do szczepienia. Reakcje anafilaktyczne po szczepieniu zdarzają się bardzo rzadko (z częstością szacowaną na około 1  przypadek na  1 milion podanych dawek szczepionki).

Jeżeli reakcja po wcześniejszym szczepieniu nie była reakcją anafilaktyczną, szczepienie można wykonywać zgodnie z ogólnymi zaleceniami z koniecznością zachowania szczególnej ostrożności i zachowania wymaganego czasu obserwacji pacjenta po szczepieniu. W uzasadnionych sytuacjach (np. pacjent z grupy ryzyka ciężkich powikłań choroby), szczepienie można przeprowadzić w warunkach szpitalnych.

Dlaczego należy szczepić dzieci z alergiami?

  • Dzieci z chorobami alergicznymi mają podwyższone ryzyko ciężkiego przebiegu chorób, którym można zapobiegać drogą szczepień;

  • Dzieci z chorobami alergicznymi, bez względu na ilość alergenów na które są uczulone powinny być szczepione tak jak zdrowe dzieci, zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych;

  • Korzyść z zapobiegania ciężkim powikłaniom w przebiegu chorób u alergików przewyższa ryzyko częstszych reakcji uczuleniowych po podaniu szczepionki.

Pacjenci z chorobami alergicznymi są narażeni na występowanie wielu chorób, którym można zapobiegać drogą szczepień. Choroby te, a szczególnie astma oskrzelowa zwiększają ryzyko ciężkiego przebiegu chorób, których można uniknąć dzięki szczepieniom np. grypa, inwazyjna choroba pneumokokowa, krztusiec. Z kolei pacjenci z atopowym zapaleniem skóry są częściej narażeni na powikłania w przebiegu ospy wietrznej. Dlatego też pacjenci z chorobami alergicznymi, astmą oskrzelową lub alergią lub uczuleni na typowe czynniki środowiskowe: kurz, zwierzęta, pyłki czy pokarmy, mogą i powinni być szczepieni zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych, z uwzględnieniem rozszerzenia zakresu szczepień o szczepionki zalecane, w tym szczepionki przeciw pneumokokom, ospie wietrznej, grypie oraz szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (dTap z obniżoną zawartością antygenów dla dorosłych). W przypadku chorych z atopowym zapaleniem skóry szczególnie zalecana jest szczepionka przeciw ospie wietrznej.

Czy szczepienia wywołują alergie lub zwiększają ryzyko zachorowania na przewlekłe choroby alergiczne?

W ostatnich kilkudziesięciu latach obserwujemy wzrost zachorowań na choroby alergiczne, w tym astmę oskrzelową. Dokładna przyczyna tego zjawiska nie jest znana. Niektóre media na podstawie pojedynczych przypadków sugerują, że wzrost zachorowań może być spowodowany przez szczepionki, które „nadmiernie stymulują układ odpornościowy”. Hipotezy tej nie potwierdziły szeroko zakrojone, dobrze zaplanowane badania epidemiologiczne, które nie potwierdziły hipotetycznego związku pomiędzy szczepieniami a alergią. Przeciwnie, szczepienia są bardzo ważne dla chorych na astmę, którzy mają np. skłonność do ciężkiego przebiegu grypy, która pogarsza przebieg ich choroby podstawowej.

Pamiętaj, że:

  • Do chwili obecnej zdecydowana większość badań, zwłaszcza obejmujących liczne grupy badane, nie potwierdziła by szczepienia zwiększały ryzyko rozwoju alergii czy astmy oskrzelowej,
  • Popularne hipotezy, że wzrost zachorowań na choroby alergiczne wiąże się z nadmierną stymulacją układu odpornościowego oraz hipoteza „higieniczna” mówiąca o możliwym wpływie mniejszej liczby chorób w dzieciństwie na równowagę pomiędzy odpornością humoralną oraz odpowiedzią komórkową, zostały odrzucone na podstawie wieloletniej obserwacji oraz wyników badań naukowych.

W jaki domniemany sposób szczepienia miałyby wywoływać choroby alergiczne? Odpowiedź immunologiczna może być albo typu Th1 albo Th2. Odpowiedź typu Th1 jest wyzwalana przez zakażenia wirusowe i bakteryjne, natomiast typu Th2 przez pasożyty. Odpowiedź typu Th2 dominuje po urodzeniu, ale we wczesnym dzieciństwie zakażenia bakteryjne wyzwalają odpowiedź typu Th1 co prowadzi do ustalenia równowagi między oboma typami reakcji immunologicznej. Jak wiadomo osoby z chorobami alergicznymi cechują się nadmierną odpowiedzią swoistych dla alergenów immunoglobulin w klasie IgE, co powoduje objawy takie jak skurcz oskrzeli, wysięk z nosa czy katar sienny. Mechanizmy immunologiczne będące podstawą reakcji alergicznej polegają na nadmiernej odpowiedzi limfocytów pomocniczych Th2, które zwiększają wytwarzanie IgE. Hipoteza „higieniczna” popularna w latach 80 i 90 XX wieku, sugerowała, że brak zakażeń bakteryjnych, spowodowany przez zbyt higieniczne życie opóźnia i osłabia reakcje typu Th1, co prowadzi do dominacji reakcji Th2 sprzyjającej rozwojowi alergii. Badania naukowe prowadzone w latach 90 XX wieku wykazały, że dzieci z licznych rodzin lub które uczęszczały do żłobków chorowały na alergie rzadziej niż dzieci, które nie miały kontaktów z rówieśnikami, co zinterpretowano jako dowód, że brak zakażeń sprzyja alergiom.

Nie potwierdzono aby szczepienia sprzyjały rozwojowi alergii, z uwagi na poniższe fakty:

  • Dla większości chorób wieku dziecięcego nie ma szczepień, np. niezwykle częstym zakażeniom górnych dróg oddechowych (np. wirus RSV, Mycoplasma), zakażeniom jelitowym (Salmonella, norowirusy) lub chorobom wysypkowym (gorączka trzydniowa, płonica). W istocie szczepionki zapobiegają niewielkiemu odsetkowi zachorowań na choroby zakaźne i nie opóźniają ustalenia się równowagi między odpowiedzią typu komórkowego,
  • Choroby, którym zapobiegają szczepienia są bardzo zaraźliwe i roznoszą się niezależnie od warunków sanitarnych i liczby rodzeństwa. Zatem nie pasują do hipotezy higienicznej, gdyż występują w obu grupach dzieci z jednakową częstością (większą gdy brakuje szczepień, bardzo niską przy powszechnych szczepieniach).
  • Hipoteza “higieniczna” zakładała, że alergie są efektem zaburzenia równowagi Th1/Th2, a skoro odpowiedzi typu Th2 sprzyjają zarażenia pasożytnicze, to powinny one sprzyjać rozwojowi alergii. Badania wykazały jednak coś przeciwnego – dzieci z chorobami pasożytniczymi rzadziej chorowały na alergie niż dzieci u których zarażenia pasożytnicze występowały rzadko.

Oceniając związek przyczynowy należy pamiętać, że następstwo czasowe czyli wystąpienie alergii samo w sobie nie dowodzi związku przyczynowego. Do oceny związku przyczynowego konieczne są systematyczne obserwacje dużych grup dzieci oraz wzięcie pod uwagę czynników zakłócających, których jest bardzo wiele (narażenie w środowisku, skłonność rodzinna, bierne palenie tytoniu), co jest możliwe albo w badaniach z randomizacją (losowym podziałem na grupy: badaną i kontrolną) albo bardzo dobrze zaprojektowanych badaniach obserwacyjnych. W tak zaprojektowanych badaniach nie potwierdzono związku między szczepieniami a rozwojem alergii czy astmy.

W dużym badaniu przeprowadzonym w latach 1991-1997 po analizie danych ponad 18,000 dzieci badacze ocenili, że dzieci szczepione DTP, doustną szczepionka przeciw poliomyelitis, szczepionką przeciw Haemophilus influenzae typu b, przeciw WZW B oraz MMR nie chorują częściej na astmę oskrzelową niż dzieci nie szczepione. W innym badaniu ponad 600 dzieci 7 letnich udokumentowano, że dzieci szczepione szczepionką DTP w okresie niemowlęcym mają takie samo ryzyko rozwoju astmy czy innej choroby alergicznej jak dzieci nie szczepione DTP. Przeciwnie, badanie wykazało, że przechorowanie krztuśca zwiększa ryzyko rozwoju schorzeń alergicznych w porównaniu z dziećmi, które nie przechorowały krztuśca. Podobnie nie wykazano związku między szczepieniem BCG a rozwojem alergii – szczepienie dziecka BCG nie zwiększa ryzyka choroby alergicznej. Są nawet sugestie, że szczepienie BCG może zmniejszać ryzyko rozwoju alergii. Badania nie potwierdziły związku między szczepionką przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) oraz poliomyelitis i alergiami.

Czy po podaniu szczepionek mogą występować reakcje alergiczne?

  • Szczepienia nie prowadzą do rozwoju chorób alergicznych, ale mogą wywoływać reakcje alergiczne.

  • U dzieci z chorobami alergicznymi, podobnie jak u dzieci zdrowych, istnieje możliwość wystąpienia po szczepieniach niepożądanych odczynów, w tym również o charakterze reakcji alergicznych.

  • Dzieci uczulone na składniki szczepionek mogą rozwijać ostre reakcje alergicznie podobnie jak na wszystkie alergeny

  • Reakcje alergiczne na substancje pomocnicze wchodzące w skład szczepionek występują bardzo rzadko.

Po podaniu niektórych szczepionek mogą występować reakcje alergiczne. Jest to związane z występowaniem w składzie szczepionek substancji pomocniczych, które mogą stanowić czynnik uczulający.  Wśród substancji, które mogą być przyczyną reakcji alergicznych po podaniu szczepionki wymienia się najczęściej: białko jaja kurzego, żelatynę, neomycynę oraz lateks.

Jakie są zasady szczepień w przypadku alergii na białko jaja kurzego? 

  • Obecność białka jaja kurzego w niektórych szczepionkach jest związana z tym, że w czasie ich produkcji wirusy szczepionkowe namnażane są w zarodkach kurzych. Przykładem są wirusy w szczepionce przeciw grypie i szczepionce przeciw żółtej gorączce. Dlatego też w składzie tych szczepionek może występować niewielka ilość białka jaja kurzego w postaci owoalbuminy. Dzięki nowoczesnemu procesowi ich produkcji zawierają śladowe ilości białka.
  • Szczepionki w skład których wchodzą wirusy namnażane w linii komórek fibroblastów kurzych (np. szczepionka przeciw odrze, śwince różyczce (MMR) lub szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu (KZM), nie zawierają w swoim składzie białka jaj kurzego.
  • Niezależnie od alergii w wywiadzie, wszystkie szczepionki powinny być podawane w gabinecie wyposażonym w odpowiedni sprzęt pod nadzorem personelu medycznego przygotowanego do rozpoznania i leczenia reakcji anafilaktycznej.
  • Proces kwalifikacji pacjentów z chorobą alergiczną przebiega według ogólnie przyjętych zasad, ze szczególnym uwzględnieniem wywiadu dotyczącego chorób o podłożu alergicznym. Kwalifikacja pacjenta dotyczy konkretnego szczepienia i konkretnego preparatu (szczepionki).

Szczepienie przeciw grypie w przypadku alergii na białko jaja kurzego

  • Wszystkie szczepionki przeciw grypie dostępne w Polsce, zarówno inaktywowane (podawane domięśniowo), jak i żywa (podawana donosowo) zawierają śladowe ilości białka jaja kurzego, m.in. owoalbuminy, która odpowiada za objawy nadwrażliwości po spożyciu jajka.
  • Pacjenci z alergią na białko jaja kurzego, u których po spożyciu jajka lub produktu zawierającego jajko występuje pokrzywka mogą być bezpiecznie szczepieni przeciw grypie w warunkach POZ. Wybór szczepionki zależy od wieku osoby szczepionej: u dorosłych stosuje się szczepionki inaktywowane; u dzieci w wieku 6 miesięcy-2 lata szczepionki inaktywowane; u dzieci w wieku 2-18 lat – szczepionki inaktywowane lub szczepionkę żywą, donosową.
  • Pacjenci z alergią na białko jaja kurzego w wywiadzie, u których po spożyciu jajka lub produktów zawierających jajko występują objawy inne niż pokrzywka (obrzęk naczynioruchowy, zaburzenia oddychania (duszność, świszczący oddech), zawroty głowy, wymioty), wymagali podania adrenaliny lub innej nagłej interwencji, mogą być szczepieni w warunkach szczególnej ostrożności, pod nadzorem personelu medycznego, który ma doświadczenie w rozpoznawaniu i leczeniu ciężkich reakcji nadwrażliwości.
  • Ciężka reakcja nadwrażliwości po wcześniejszym podaniu szczepionki przeciw grypie (bez względu na to, który składnik szczepionki jest podejrzany o jej wywołanie) stanowi trwałe przeciwwskazanie do podania tej szczepionki w przyszłości.

Pacjentom z alergią na białko jaja kurzego, należącym do grupy wysokiego ryzyka powikłań i ciężkiego przebieg grypy, zaleca się szczepienie przeciw grypie standardową, zalecaną dawką.

Szczepienie przeciw żółtej gorączce w przypadku alergii na białko jaja kurzego

  • Szczepionka przeciw żółtej gorączce zawiera śladowe ilości białka kurzego.
  • Nie powinna być podawana u osób z reakcją anafilaktyczną na białka jaja kurzego w wywiadzie.
  • Jeżeli ryzyko zachorowania u pacjenta z alergią na białka jaja kurzego jest duże, można rozważyć szczepienie po wykonaniu testu skórnego ze szczepionką
  • W przypadku potwierdzenia reakcji alergicznej w teście skórnym można podawać szczepionkę metodą wielokrotnych rozcieńczeń w warunkach szpitalnych.

 Szczepienie przeciw odrze, śwince i różyczce w przypadku alergii na białko jaja kurzego

  • Szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) nie zawierają oznaczalnych ilości owoalbuminy i mogą być bezpiecznie podawane u osób z alergią na białko jaja kurzego w warunkach POZ.
  • Ryzyko wystąpienia reakcji nadwrażliwości po podaniu MMR u osób z alergią na BJK jest takie samo jak u osób bez tej alergii w wywiadzie. Objawy nadwrażliwości związane są głównie z obecnością w szczepionce żelatyny lub neomycyny.

Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu w przypadku alergii na białko jaja kurzego

  • Wirus użyty w szczepionkach przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu (KZM) namnażany jest na fibroblastach zarodków kurzych, stąd też ilość owoalbuminy w szczepionkach jest nieoznaczalna.
  • Osoby z alergią na białko jaja kurzego mogą być bezpiecznie szczepione przeciw KZM w warunkach POZ.

Niezależnie od alergii w wywiadzie, wszystkie szczepionki powinny być podawane w gabinecie wyposażonym w odpowiedni sprzęt pod nadzorem personelu medycznego przygotowanego do rozpoznania i leczenia reakcji anafilaktycznej.

Czy szczepionka MMR może być podawana przy alergii na białko jaja kurzego?

W skład szczepionki MMR wchodzą żywe wirusy, które są namnażane  w linii komórkowej fibroblastów kurzych i dlatego nie zawierają  znaczącej ilości białka kurzego;

Szczepionkę MMR można bezpiecznie podawać osobom uczulonym na białko jaja kurzego.

Wirus odry i wirus świnki wchodzące w skład szczepionek MMR przeciw odrze, śwince i różyczce są namnażane w czasie produkcji szczepionki na fibroblastach zarodków kurzych z czym związana jest jedynie śladowa zawartość białka kurzego w szczepionce lub wręcz jego brak. Wyniki badań obserwacyjnych potwierdzają bezpieczeństwo szczepionek MMR podawanych u wszystkich dzieci niezależnie od nasilenia reakcji alergicznej na białko jaja kurzego. Reakcja alergiczna po podaniu szczepionki MMR nie jest związana z alergia na białko jaja kurzego, tylko neomycynę lub żelatynę.

Poniżej przedstawiono reprezentatywne publikacje, gdzie opisano wyniki badań potwierdzających bezpieczeństwo szczepionek MMR u pacjentów z alergią na białko jaja kurzego.

James JM, Burks AW, Roberson PK, Sampson HA. Safe administration of the measles vaccine to children allergic to eggs. New Engl J Med 1995;332:1262-1266.
Autorzy podali szczepionkę MMR w grupie 54 dzieci w wieku 12–63 miesięcy z udokumentowaną alergią na białko jaja kurzego, w tym u 26 u których wcześniej odnotowano reakcję anafilaktyczną na białko jaja kurzego. Nie obserwowano żadnych natychmiastowych lub opóźnionych poważnych działań niepożądanych.  Autorzy w podsumowaniu wskazują, że szczepionkę MMR można bezpiecznie podawać nawet dzieciom z udokumentowaną ciężką alergią na białko jaja kurzego.

Freigang B, Jadavii TP, Freigang DW. Lack of adverse reactions to measles, mumps and rubella vaccine in egg-allergic children. Ann Allergy 1994;73(6):486-488.
Szczepionkę MMR podano 500 dzieciom z alergią na białko jaja kurzego w warunkach ambulatoryjnych. Nie obserwowano reakcji anafilaktycznej. Autorzy w podsumowaniu podkreślają, że alergia na białko jaja kurzego w wywiadzie nie powinna być traktowana jako przeciwwskazanie do podania szczepionki MMR.

Bruno G, Giampietro PG, Grandolfo ME, Milita O, Businco L. Safety of measles immunization in children with IgE-mediated egg allergy. Lancet 1990;335(8691):739.
Badacze podali szczepionkę przeciw odrze 23 dzieciom (śr. wieku 2 lata 5 mies.) z udokumentowaną alergią na białko jaja kurzego. Nie obserwowano żadnych natychmiastowych lub opóźnionych poważnych działań niepożądanych.  Autorzy w podsumowaniu wskazują, że szczepionkę przeciw odrze można bezpiecznie podawać dzieciom z udokumentowaną alergią na białko jaja kurzego.

Czy po podaniu szczepionek z tiomersalem może wystąpić reakcja alergiczna?

Reakcje uczuleniowe po podaniu szczepionki z tiomersalem są bardzo rzadkie. Wystąpienie reakcji alergicznej na tiomersal w składzie szczepionki nie jest przeciwwskazaniem do podania kolejnych dawek szczepionki.

Tiomersal może u niektórych osób powodować uczuleniowe reakcje skórne w postaci dużych miejscowych reakcji. Tego typu reakcje po podaniu szczepionki z tiomersalem występują jednak bardzo rzadko, ze względu na niewielką jego ilość w szczepionce. Ze względu na taką możliwość wprowadzono zalecenie aby w Charakterystyce Produktu Leczniczego oraz drukach informacyjnych dołączonych do każdej szczepionki, która zawiera tiomersal (również w ilościach śladowych), umieszczona była informacja o możliwości wystąpienia reakcji uczuleniowej. Występowanie miejscowych reakcji alergicznych po podaniu szczepionki z tiomersalem nie jest przeciwwskazaniem do podania kolejnych dawek szczepionki.

Czy po podaniu szczepionki z żelatyną może wystąpić reakcja alergiczna?

Reakcje alergiczne na żelatynę wchodzącą w skład szczepionki są rzadkie.

Alergia na żelatynę spożywczą nie stanowi przeciwwskazania do podania szczepionki.

 Żelatyna w składzie szczepionki może powodować ciężkie reakcje alergiczne u osób uczulonych na żelatynę. Obserwuje się jedną reakcję/2 mln podanych dawek. Przed podaniem szczepionek zawierających żelatynę należy zapytać rodziców czy nie obserwowano wcześniej reakcji alergicznej po spożyciu żelatyny lub produktów ją zawierających. Wytwórcy mogą w produkcji szczepionek stosować wyłącznie żelatynę wysokooczyszczoną, o małej masie cząsteczkowej, po hydrolizie, a więc zdecydowanie różniącą się od żelatyny spożywczej. Dzięki wcześniejszej obróbce (hydroliza) żelatyna, która występuje w składzie niektórych szczepionek ma znacznie słabsze właściwości uczulające niż żelatyna spożywcza. Dlatego też alergia na żelatynę spożywczą nie stanowi przeciwwskazania do podania szczepionki. Wśród dostępnych w Polsce szczepionek żelatynę znajdziemy w szczepionce MMRVAxPro (przeciw odrze, śwince i różyczce). W przypadku potwierdzonej alergii na żelatynę wchodzącą w skład szczepionki można rozważyć podanie równoważnej szczepionki Priorix, która żelatyny nie zawiera.

Czy po podaniu szczepionki ze śladową ilością antybiotyków może wystąpić reakcja alergiczna?

Antybiotyki, które mogą wywoływać reakcje alergiczne tj. penicyliny, cefalosporyny, sulfonamidy nie występują w składzie szczepionek.

Reakcja alergiczna po podaniu szczepionki zawierającej w swoim składzie śladowe ilości antybiotyku (np. neomycyny) jest znacznie rzadsza niż po podaniu antybiotyku.

Antybiotyki są stosowane w produkcji szczepionek jako ochrona przed zanieczyszczeniem podłoży hodowlanych bakteriami. Są dokładnie usuwane w kolejnych etapach produkcji szczepionek, stąd w produkcie końcowym występują w śladowych ilościach. W szczepionkach mogą pozostać śladowe ilości neomycyny, kanamycyny, polimyksyny lub gentamycyny. U osób z nadwrażliwością na neomycynę w miejscu podania szczepionki zawierającej neomycynę może pojawić się wykwit grudkowy. Nie stanowi to jednak przeciwwskazania do podania kolejnych dawek szczepionki.

Czy po podaniu szczepionki, która zawiera opakowanie z lateksem może wystąpić reakcja alergiczna?

Osoby, które mają alergie po kontakcie z rękawiczkami lateksowymi nie są zagrożone z powodu lateksu w opakowaniach szczepionek.

Lateks jest składnikiem korków gumowych stosowanych w opakowaniach niektórych szczepionek, tj. korkach zamykających ampułki, tłoczkach ampułko-strzykawek, osłonkach igieł. Szczepionki zawierające w składzie opakowania lateks są przeciwwskazane dla  osób, które mają potwierdzoną ciężką reakcję anafilaktyczną na lateks. Częstość występowania ciężkich reakcji anafilaktycznych w takiej sytuacji jest minimalna, chociaż nie można jej całkowicie wykluczyć. Lateks wchodzi w skład opakowań szczepionki przeciw wzwB (HBVaxPro) oraz szczepionki przeciw meningokokom grupy B.

Jak mogą wyglądać objawy reakcji alergicznych po podaniu szczepionki?

Szczepienie powinno się zawsze odbywać w gabinecie szczepień wyposażonym w zestaw pierwszej pomocy i zestaw przeciwwstrząsowy. U pacjentów z potwierdzoną silną reakcją alergiczną należy ocenić ryzyko i korzyści związane z podaniem szczepionki. W uzasadnionych przypadkach można rozważyć podanie szczepionki w warunkach szpitalnych. Jeżeli lekarz ma wątpliwości dotyczące podania szczepionki ze względu na możliwe reakcje alergiczne należy skierować dziecko do poradni konsultacyjnej ds. szczepień, gdzie zostanie podjęta ostateczna decyzja (zgodnie z zasadą: lepiej skonsultować, niż nie szczepić).

Niepożądany odczyn poszczepienny o charakterze reakcji alergicznej może mieć charakter miejscowy lub ogólny. W miejscu szczepienia może wystąpić rumień, obrzęk i bolesność. Na skórze całego ciała lub na ograniczonych jego obszarach może wystąpić wysypka, najczęściej o charakterze plamistym, swędząca, o zmiennej lokalizacji, określana często pokrzywką.

Najcięższą reakcją alergiczną na podanie szczepionki jest reakcja anafilaktyczna, występująca natychmiast po wstrzyknięciu. W najcięższej postaci anafilaksji jaką jest wstrząs występuje bladość, spadek ciśnienia tętniczego krwi, poty, przyspieszenie tętna, obrzęki, duszność i utrata przytomności.

Są to objawy, które występują bardzo rzadko u dzieci, prawidłowo kwalifikowanych przez lekarza do szczepień. W celu zwiększenia bezpieczeństwa szczepień u dzieci z chorobami alergicznymi często kilka dni przed i po szczepieniu podaje się preparaty antyhistaminowe. Bardzo istotną rzeczą jest dobrze zebrany wywiad od rodziców, a u dzieci z grup wysokiego ryzyka szczepienia przeprowadza się w Poradniach Konsultacyjnych Szczepień, a w wyjątkowych przypadkach podczas hospitalizacji w oddziale szpitalnym.

Jakie są przeciwwskazania do szczepień chorych z alergiami?

Szczepienia dzieci z chorobami alergicznym wykonujemy zgodnie z zaleceniami i zasadami jak dla całej populacji, uwzględniając specyficzne przeciwwskazania. Objawy kliniczne alergii nie są przeciwwskazaniem do szczepienia. Stwierdzenie objawów alergii u osób spokrewnionych nie są przeciwwskazaniem do szczepienia. Wbrew popularnemu przekonaniu alergicy mogą być szczepieni nawet szczepionkami, w których skład wchodzą nieznaczne ilości białka jaja kurzego tj. szczepionką przeciw grypie.

Dane z piśmiennictwa światowego jednoznacznie dowodzą, że choroby alergiczne nie stanowią przeciwwskazań do podawania szczepień ochronnych. Wyniki polskich badań podobnie nie wykazały istotnych różnic w częstości występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych u dzieci zdrowych i z chorobami alergicznymi po szczepieniu przeciw ospie wietrznej.

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do szczepienia jest wystąpienie u dziecka ostrej reakcji anafilaktycznej po poprzednim szczepieniu. Dzieciom z chorobą alergiczną w przypadku uzasadnionej potrzeby szczepienia można podawać szczepionkę w warunkach szpitalnych.

Nie należy szczepić dzieci z chorobami alergicznymi:

  • w okresie zaostrzenia choroby alergicznej.
  • w okresie nasilonego stężenia alergenów w powietrzu (intensywne pylenie traw, drzew, chwastów).
  • jednoczasowo z podawaniem preparatów odczulających, ze względu na ewentualne trudności w ocenie niepożądanych odczynów poszczepiennych.

Większość przeciwwskazań do szczepienia w grupie pacjentów z chorobami alergicznymi ma charakter czasowy. Opóźnienie szczepienia do czasu ustąpienia objawów jest wskazane w przypadku:

  • umiarkowanej i ostrej choroby infekcyjnej o ostrym przebiegu z lub bez gorączki,
  • zaostrzenie lub znaczne nasilenie przebiegu choroby przewlekłej,
  • można rozważyć opóźnienie szczepienia w okresie dużego stężenia alergenów,
  • w przypadku immunosupresji wynikającej z podawanych leków w terapii choroby alergicznej.

Przeciwwskazaniami nie są:

  • łagodne i umiarkowane reakcje alergiczne po poprzednich dawkach szczepionki , tj. obrzęk, zaczerwienienie, bolesności,
  • stabilna postać choroby alergicznej (objawy o słabym lub umiarkowanym nasileniu przy zadowalającej kontroli choroby),
  • reakcja alergiczna nie będąca anafilaksją na penicylinę,
  • reakcja alergiczna nie będąca anafilaksją na lateks gumy naturalnej, żelatynę jadalną, tiomersal lub inny składnik szczepionki,
  • dodatnie wyniki testów skórnych, jeżeli brak klinicznych objawów alergii,
  • immunoterapia w dawkach nie prowadzących do zaburzeń układu immunologicznego,
  • alergia na inne substancje, które nie występują w składzie szczepionek.

Jak często po podaniu szczepionki może wystąpić reakcja anafilaktyczna?

Szczepionka, podobnie jak każdy lek może wywołać silną reakcję anafilaktyczną (wstrząs anafilaktyczny), czyli uogólnioną reakcję organizmu na któryś z alergenów zawartych w szczepionce.

Reakcje anafilaktyczne zdarzają się bardzo rzadko (z częstością szacowaną na około 1  przypadek na  1 milion podanych dawek szczepionki), a jeśli wystąpią bezwzględnie wymagają leczenia w szpitalu.

W Polsce każdego roku obserwuje się co najwyżej 2-3 przypadków ostrej reakcji anafilaktycznej po szczepieniu.

Reakcja anafilaktyczna może wystąpić po podaniu każdej szczepionki, ale zdarza się bardzo rzadko, szacunkowo z częstością około 1  przypadek na  1 milion podanych dawek szczepionki, w zależności od preparatu 0,65-1,53 na milion dawek. Do reakcji anafilaktycznej dochodzi zazwyczaj kilka – kilkanaście minut po podaniu szczepionki.

Informację o możliwości wystąpienia reakcji anafilaktycznej można znaleźć w ulotce dołączonej do szczepionki oraz Charakterystyce Produktu Leczniczego (ChPL). Jest to ważna informacja zarówno dla rodzica jak i dla lekarza. Personel wykonujący szczepienie powinien być przygotowany na jej wystąpienie i zastosować odpowiednie leczenie przy użyciu zestawu do udzielania pierwszej pomocy oraz zestawu przeciwwstrząsowego. Każdorazowo po szczepieniu pacjent powinien przez przynajmniej 30 minut pozostać blisko miejsca szczepienia, aby w razie potrzeby podjąć natychmiastowe leczenie.

Przyczyną reakcji anafilaktycznych może być wiele czynników, jednak zdecydowanie częściej są to substancje pomocnicze wchodzące w skład szczepionki (np. żelatyna, białko jaja kurzego, lateks, białka drożdży) niż antygeny drobnoustrojów zawartych w szczepionce.

W przypadku wystąpienia lub podejrzenia reakcji anafilaktycznej zalecane jest przeprowadzenie diagnostyki w celu zidentyfikowania alergenu odpowiedzialnego za tę reakcję.

Jeżeli reakcja po wcześniejszym szczepieniu nie była reakcją anafilaktyczną i wyniki testów skórnych są ujemne, szczepienie można wykonywać zgodnie z ogólnymi zaleceniami z koniecznością zachowania szczególnych ostrożności i zachowania 30 min obserwacji dziecka/osoby dorosłej po szczepieniu.
Potwierdzona reakcja anafilaktyczna na wcześniejszą dawkę szczepionki lub na składniki szczepionki jest trwałym przeciwwskazaniem do wykonywania szczepień. Jeżeli po wcześniejszym szczepieniu wystąpiła reakcja anafilaktyczna, wyniki testów skórnych są ujemne a szczepienie jest szczególnie zalecane (np. pacjent z grupy ryzyka ciężkich powikłań choroby), szczepienie można przeprowadzić pod warunkiem zachowania szczególnych środków ostrożności w warunkach szpitalnych.

Ostatnia aktualizacja: 1 lutego 2022
Materiały źródłowe
  • Offit PA, Hackett CJ. Addressing parents’ concerns: do vaccines cause allergic or autoimmune diseases? Pediatrics 2003;111:653-9.
  • Strachan DP. Hay fever, hygiene, and household size. BMJ 1989;299:1259-60.
  • Krämer U, Heinrich J, Wjst M, Wichmann HE. Age of entry to day nursery and allergy in later childhood. The Lancet 1999;353:450-4.
  • Odent MR, Culpin EE, Kimmel T. Pertussis vaccination and asthma: is there a link? JAMA
  • 1994;272:592-3.
  • Kay AB. Allergy and allergic diseases. First of two parts. New England Journal of Medicine 2001;344:30-7.
  • van den Biggelaar AH, van Ree R, Rodrigues LC, et al. Decreased atopy in children infected with Schistosoma haematobium: a role for parasite-induced interleukin-10. The Lancet 2000;356:1723-7.
  • Du Bois RM. Interferon gamma-1b for the treatment of idiopathic pulmonary fibrosis. New England Journal of Medicine 1999;341:1302-4.
  • DeStefano F, Gu D, Kramarz P, et al. Childhood vaccinations and risk of asthma. Pediatric Infectious Disease Journal 2002;21:498-504.
  • Nilsson L, Kjellman NI, Björkstén B. A randomized controlled trial of the effect of pertussis vaccines on atopic disease. Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine 1998;152:734-8.
  • Sánchez-Solis M, Garcia-Marcos L. Do vaccines modify the prevalence of asthma and allergies? Expert Rev Vaccines 2006;5:631-40.
  • El -Zein M, Parent ME, Benedetti A, Rousseau MC. Does BCG vaccination protect against the development of childhood asthma? A systematic review and meta-analysis of epidemiological studies. International Journal of Epidemiology 2010;39:469-86.
  • Melbourne Infant Study: BCG for Allergy and Infection Reduction (MISBAIR). http://misbair.org.au/
  • Kemp T, Pearce N, Fitzharris P, et al. Is infant immunization a risk factor for childhood asthma or allergy? Epidemiology 1997;8:678-80.
  • Farooqi IS, Hopkin JM. Early childhood infection and atopic disorder. Thorax 1998;53:927-32.
  • Anderson HR, Poloniecki JD, Strachan DP, et al. Immunization and symptoms of atopic disease in children: results from the International Study of Asthma and Allergies in Childhood. American Journal of Public Health 2001;91:1126-9.
  • Bernsen RM, de Jongste JC, van der Wouden JC. Lower risk of atopic disorders in whole cell pertussis vaccinated children. European Respiratory Journal 2003;22:962-4.
  • Laubereau B, Grote V, Hölscher G, et al. Vaccination against Haemophilus influenzae type b and atopy in East German schoolchildren. European Journal of Medical Research 2002;7:387-92.
  • Australian Technical Advisory Group on Immunisation (ATAGI). The Australian immunization handbook. 10th ed. Canberra: Australian Government Department of Health and Ageing; 2013.
  • Bohlke K, Davis RL, Marcy SM, et al. Risk of anaphylaxis after vaccination of children and
  • Pediatrics 2003;112:815 -20.
  • Lakshman R, Finn A. MMR vaccine and allergy. Archives of Disease in Childhood 2000;82:93-5.
  • Australasian Society of Clinical Immunology and Allergy (ASCIA). Guidelines for medical practitioners: Influenza vaccination of the egg -allergicindividual. September 2010.
  • Valander A. i wsp. Anaphylaxis after vaccination of children: Review of literature and recommendations for vaccination in child and school health services in Belgium. Vaccine 2014, 32, 3147-54.
    Erlewyn-Lajeunesse M. i wsp. Anaphylaxis as an adverse event following immunisation in the UK and Ireland.Arch. Dis. Child., 2012; 97: 487–490.
  • Kelso JM i wsp. Adverse reactions to vaccines practice parameter 2012 update. J Allergy Clin. Immunol, 2012; 130, 25–43.
  • Institute of Medicine of the National Academy of Sciences: Adverse effects of vaccines. Evidence and causality. 2011 (iom.edu/vaccineadverseeffects)
  • Offit PA, Moser CA. Vaccines and your child: separating fact from fiction. New York: Columbia University Press; 2013.
  • Des Roches A, Paradis L, Gagnon R,  Egg-allergic patients can be safely vaccinated against influenza. J Allergy Clin Immunol 2012, 130(5):1213-1216.
  • Bernatowska E., Bernat-Sitarz K., Pietrucha B. i wsp. Szczepienia dzieci i osób dorosłych uczulonych na białko jaja kurzego –coraz mniej ograniczeń Standardy Medyczne/Pediatria. 2012 , t 9 134-139.

 

pokaż więcej