Szczepionka przeciw odrze

Podsumowanie - Szczepionka przeciw odrze

O chorobie

Odra to ostra, wirusowa choroba zakaźna, która bardzo łatwo się rozprzestrzenia wśród nieuodpornionych osób w każdym wieku i może powodować epidemię. Nie należy jej lekceważyć ponieważ powikłania z nią związane mogą być bardzo groźne. Źródłem zakażenia jest chory człowiek. Zakażenie szerzy się drogą kropelkową oraz przez bezpośrednią styczność z wydzieliną z jamy nosowo-gardłowej chorej osoby. Objawy występują po 10-12 dniach od zakażenia. Na 2-4 dni przed pojawieniem się charakterystycznej wysypki występuje gorączka, złe samopoczucie, zapalenie spojówek, katar, kaszel. Wraz z rozwojem choroby temperatura wzrasta do 39-41°C. W jamie ustnej pojawiają się białe wykwity otoczone czerwoną linią (plamki Koplika), a następnie czerwona wysypka stopniowo zlewa się w plamy i obejmuje całą głowę i ciało. Około 30% zachorowań przebiega z powikłaniami szczególnie wśród dzieci do 5 roku życia i dorosłych w wieku powyżej 20 lat. Najczęstsze powikłania to zapalenie ucha środkowego, które prowadzi do utraty słuchu, biegunka, zapalenie płuc, ostre zapalenie mózgu prowadzące do obrzęku mózgu, zaburzenia wzroku prowadzące do ślepoty, rzadkie ciężkie uszkodzenia mózgu znane jako podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE), którego objawy pojawiają się kilka lat po chorobie. Odra jest najbardziej niebezpieczna dla dzieci do 5 lat oraz osób z zaburzeniami układu odporności. Co czwarta chora osoba wymaga hospitalizacji. Jedna na 1000 chorych umiera w przebiegu choroby.

Pamiętaj, że:

  • Na odrę chorują głównie osoby niezaszczepione,
  • Odra jest szczególnie niebezpieczna dla osób z osłabionym układem odpornościowym,
  • W Regionie Europejskim WHO w 2018 roku odnotowano ponad 84 tys. zachorowań, najwięcej od ponad dekady,
  • Rosnąca liczba zachorowań na odrę jest związana z większą liczbą rodziców, którzy nie zgadzają się na szczepienia dzieci.

Przed wprowadzeniem szczepień przeciw odrze w dzieciństwie chorowała prawie każda osoba. Epidemie występowały co 2-3 lata. W Polsce przed wprowadzeniem szczepień przeciw odrze (lata 1955-1974) liczba rejestrowanych przypadków kształtowała się od 70 000 do 130 000 w latach pomiędzy epidemiami oraz od 135 000 do 200 000 w latach epidemicznych. Umierało 200-300 dzieci, a tysiące miało ciężkie powikłania wymagające długotrwałej hospitalizacji. Obecnie w Europie obserwujemy niepokojący wzrost liczby zachorowań na odrę, w Regionie Europejskim WHO w 2018 roku odnotowano 3-krotnie więcej zachorowań w porównaniu do 2017 roku i 15-krotnie więcej w porównaniu do 2016 roku. Zdecydowana większość osób chorych nie była zaszczepiona. W Polsce każdego roku występuje od 100 do 300 zachorowań. Stan zaszczepienia dwoma dawkami przeciw odrze wynosi 94%. WHO prowadzi działania zmierzające do wyeliminowania odry.

O szczepionce

Szczepionka przeciw odrze występuje w postaci połączonej (skojarzonej) jako szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce (tzw. MMR). W jej skład wchodzą żywe, osłabione wirusy. Nie zawiera adiuwantów. Szczepienie przeciw odrze należy do szczepień obowiązkowych (bezpłatnych) podawanych w Polsce w 13-15 mies. życia oraz 6 roku życia. Skuteczność szczepienia po podaniu 2 dawek szczepionki wynosi 98-99%, utrzymuje się do końca życia. Szczepionka typu MMR jest szczepionką bezpieczną.

Po podaniu szczepionki mogą wystąpić odczyny miejscowe, tj. ból w miejscu podania, zaczerwienienie, obrzęk. Ogólne odczyny poszczepienne zależą od wieku szczepionej osoby. U dzieci może pojawić się łagodne powiększenie węzłów chłonnych, podwyższona temperatura i wysypka. U dorosłych mogą dodatkowo wystąpić bóle stawów. Ciężkie odczyny (drgawki gorączkowe, łagodne zapalenie mózgu) występują bardzo rzadko, ustępują samoistnie bez długotrwałych następstw. Szczepionka zawiera żywe wirusy ale po szczepieniu nie przenoszą się one na inne osoby z otoczenia dziecka. Badania wykluczają związek szczepionki przeciw odrze z występowaniem autyzmu.

O chorobie

Co to jest odra?

Odra to ostra wirusowa choroba zakaźna.

Jedynym źródłem zakażenia jest chory człowiek. Zakażenie szerzy się głównie drogą kropelkową oraz przez bezpośrednią styczność z wydzieliną jamy nosowo-gardłowej. Bardzo rzadko zakażenie następuje drogą pośrednią przez przedmioty świeżo zanieczyszczone wydzieliną z jamy nosowo-gardłowej.

Wirus odry dostaje się do organizmu przez usta lub nos oraz przez spojówki. Po namnożeniu w błonach śluzowych przedostaje się do różnych organów, tj.: skóry, nerek, żołądka, jelit, wątroby.

Okres wylęgania wynosi najczęściej od 10 do 12 dni.

Jak bardzo zaraźliwa jest odra i jak szybko się rozprzestrzenia?

Odra jest bardzo zaraźliwą chorobą wirusową. Łatwo się rozprzestrzenia. Wirus odry przenosi się:

  • drogą kropelkową, razem z wydzieliną z dróg oddechowych: podczas kaszlania, wydmuchiwania nosa, mówienia,
  • drogą powietrzną. Wirus może przetrwać i pozostać zakaźny do 2 h na powierzchniach (np. blacie stołu) skażonych wydzielinami osoby chorej lub zawieszony w kropli aerozolu w powietrzu. Do zakażenia wirusem odry może więc dojść nawet po tym, jak zakażona osoba opuści pomieszczenie.

Jeden chory zaraża średnio od 12 do 18 osób wrażliwych, czyli tych, które na odrę nie chorowały lub nie zostały zaszczepione. Jedna osoba chora na odrę może zarazić 9 z 10 nieuodpornionych osób ze swojego otoczenia.

Ryzyko zachorowania na odrę osoby nieuodpornionej po kontakcie z chorym na odrę wynosi 90-95%.

Chory jest zaraźliwy dla otoczenia od 1-2 dni przed wystąpieniem pierwszych objawów i ok. 4 dni przed wystąpieniem charakterystycznej wysypki odrowej do około 4 dnia utrzymywania się wysypki.

Wirus odry jest jednym z najbardziej zaraźliwych oraz najłatwiej przenoszących się wirusów jakie znamy.

Jakie są objawy odry?

Odra charakteryzuje się cyklem objawów. Na 2-4 dni przed wystąpieniem wysypki pojawiają się:
• ostry ból gardła,
• nieżyt nosa,
• gorączka,
• złe samopoczucie,
• zapalenie spojówek,
• katar,
• suchy kaszel.

Następnie od 10 do 12 dni od początków zakażenia w jamie ustnej pojawiają się białe wykwity otoczone czerwoną linią (tzw. plamki Koplika), chory wysoko gorączkuje. Następnie za uszami pojawia się czerwona grudkowa wysypka, która stopniowo obejmuje całą głowę, tułów i kończyny. Wypukłe grudki zlewają się w plamy. Chory odczuwa silne swędzenie.

U starszych dzieci odra przebiega najczęściej bez powikłań, w ciągu 2-5 dni po wystąpieniu charakterystycznej wysypki, w surowicy krwi pojawiają się przeciwciała, które usuwają wirusy z krwi i tkanek. Następuje okres zdrowienia.

Jak poważne mogą być objawy odry?

Powikłania w przebiegu odry występują u ok. 30% osób chorych, większość z nich odnotowuje się u dzieci do 5 roku życia oraz dorosłych powyższej 20 lat.

Do powikłań w przebiegu odry należą:

  • biegunka i silne odwodnienie organizmu występują u 80 osób na 1000 chorych,
  • zapalenie ucha środkowego występuje u 70-90 osób na 1000 chorych,
  • zapalenie płuc występuje u 10-60 osób na 1000 chorych,
  • zapalenie mózgu występuje u 1 na 1000 chorych,
  • drgawki występują u 5 na 1000 chorych,
  • zgon występuje u 0,7-2 na 1000 chorych,
  • podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE) występuje z częstością od 4 do 11 przypadków na 100 000 zachorowań. W grupie dzieci do 5 r. ż. częstość SSPE jest wyższa i wynosi 18 przypadków na 100 000 zachorowań.

Wśród innych rzadkich powikłań należy wymienić: małopłytkowość, zapalenie krtani, zapalenie tchawicy, zapalenie rogówki, zapalenie wątroby, zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie jelita grubego, zapalenie osierdzia, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie kłębuszków nerkowych.

Najgroźniejsze powikłanie w przebiegu odry – podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE) występuje w przypadku przechorowania odry przed 2 rokiem życia. Ujawnia się od 4 do 15 lat po przejściu choroby i objawia się postępującym otępieniem, nasilającym się napięciem i sztywnością mięśni oraz drgawkami. Do śmierci dochodzi zwykle w ciągu 2 lat od pojawienia się symptomów.  W okresie 2007-2011 w Europie wystąpiło 38 przypadków podostrego stwardniającego zapalenia mózgu.

 

Co to jest SSPE?

Podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE) jest odległym powikłaniem odry. SSPE jest postępującą chorobą degeneracyjną ośrodkowego układu nerwowego. Najczęściej rozwija się kilka-kilkanaście lat po zachorowaniu na odrę. SSPE jest chorobą postępującą, powoduje niepełnosprawność i prowadzi do śmierci. Choroba może dotyczyć dzieci i młodych dorosłych. Występuje z częstością 1-4/100 000 chorych. W większości przypadków 80%, chorzy umierają 1-3 lata po diagnozie. Choroba postępuje powoli, stąd też wydaje się, że osoba która przechorowała odrę wydaje się być zdrowa. Jednak około 7-10 lat, w przedziale od 1 miesiąca do 27 lat, po zarażeniu wirusem odry, SSPE pokazuje swoje objawy. Dzieci, które zachorowały na odrę do 2 roku życia, mają większe ryzyko wystąpienia SSPE, w porównaniu do starszych dzieci i dorosłych, a u dzieci, które zachorowały na odrę przed ukończeniem 1 roku życia, częstość SSPE sięga nawet 1/600 chorych dzieci.

SSPE to rzadkie śmiertelne powikłanie w przebiegu odry przebiegające z postępującym zaburzeniem neurologicznym.

SSPE jest chorobą nieuleczalną.

Jak wiele zachorowań na odrę występowało w Polsce przed i po wprowadzeniu szczepień?

TRWA WCZYTYWANIE DANYCH

Źródło danych: biuletyny roczne „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” oraz „Szczepienia ochronne w Polsce” (wyd: NIZP-PZH, GIS)

Przed wprowadzeniem powszechnych szczepień przeciw odrze (lata 1955-1974), liczba rejestrowanych zachorowań kształtowała się od 70 000 do 130 000 w latach pomiędzy epidemiami oraz od 135 000 do 200 000 w latach epidemicznych. W latach 50-tych XX wieku zgłaszano w Polsce zaledwie 12-15% rzeczywistej liczby zachorowań.

W okresie przed wprowadzeniem szczepień epidemie pojawiały się regularnie, co 2-3 lata. W wyniku epidemii umierało 200-300 dzieci, a tysiące miało ciężkie powikłania wymagające długotrwałej hospitalizacji. Szczyt zachorowań przypadał w wieku 1-4 lata (45-55% ogółu zachorowań) i dzieci w wieku 5-9 lat (34-42% przypadków). Zachorowania w wieku 10-14 lat stanowiły już tylko 4,7-8,7% zachorowań. Blisko 1/3 dzieci chorych na odrę wymagała hospitalizacji. Najwięcej zgonów odnotowano wśród dzieci do 12 miesiąca życia.

Obowiązkowe szczepienia przeciw odrze wprowadzono w 1975 r.

Powiększająca się liczba zaszczepionych dzieci przyczyniła się do spadku liczby rejestrowanych przypadków odry. W latach 90-tych odnotowywano od kilkuset do kilkudziesięciu przypadków między epidemiami oraz około 2 200 przypadków w czasie ich trwania. Epidemie pojawiały się coraz rzadziej. W ostatnich latach rejestrowano 100-130 zachorowań na odrę. W 2015 r. i 2016 r. odnotowano odpowiednio 110 i 133 zachorowania na odrę, głównie wśród osób ubiegających się o status uchodźcy. W 2022 roku liczba zachorowań spadła do 28.

Jaka jest obecnie liczba zachorowań na odrę w Polsce?

Po długim okresie z niewielkimi ogniskami po kilka-kilkanaście zachorowań związanymi głównie z niezaszczepionymi osobami wracającymi zza wschodniej granicy, od połowy 2018 roku obserwujemy epidemiczny wzrost zachorowań na odrę. Oznacza to, że ta bardzo zaraźliwa choroba łatwiej dotrze do osób którzy nie zostali zaszczepieni.

Od października 2018 roku systematycznie rosła liczba rejestrowanych zachorowań na odrę. W okresie od października 2018 roku do lipca 2019 roku zarejestrowano 1688 zachorowań na odrę. Wzrost ten był związany ze wzrostem liczby zachorowań na odrę w całym regionie Europejskim WHO, w tym krajach bezpośrednio graniczących z Polską, jak również z wieloletnią aktywnością ruchów antyszczepionkowych prowadzących do spadku zaufania do szczepień ochronnych.

W 2019 roku odnotowano 1492 przypadki odry – 4 krotnie więcej niż w poprzednim roku.

 

Wykres przedstawia liczbę zachorowań na odrę według daty zachorowania, a nie daty zgłoszenia, która standardowo jest używana w publikowanych co dwa tygodnie meldunkach.

Epidemiczny wzrost zachorowań w 2019 r. wystąpił po blisko 10-letnim okresie, w którym choroba była bardzo dobrze kontrolowana, bliska eliminacji. Taki epidemiczny wzrost zachorowań na odrę jest związany z systematycznie obniżającym się odsetkiem zaszczepionych dwoma dawkami szczepionki MMR przeciw odrze, śwince i różyczce. Dzieci stanowią rezerwuar wirusa i nawet jeżeli mają niewiele objawów i nie są rejestrowane poronne zachorowania to one warunkują utrzymanie się epidemii. Podobne epidemiczne zachorowania trwają w całym regionie europejskim, zarówno w krajach Europy Środkowo-Wschodniej jak i w bogatych krajach Europy Zachodniej i na południu Europy. Wzrostowi temu można by zapobiec gdyby udało się utrzymać wysoki, ponad 95% odsetek osób zaszczepionych dwoma dawkami szczepionki MMR przeciw odrze, śwince i różyczce. Niestety, stan zaszczepienia przeciw odrze systematycznie spada od blisko 10 lat, na co duży wpływ ma dezinformacja w sieciach społecznościowych.

Pamiętajmy że nie ma skutecznego leczenia odry – podanie dwóch dawek szczepionki MMR jest jedynym sposobem ochrony przed tą chorobą.

Gdzie i jak często odra występuje na świecie?

Zanim szczepionka przeciw odrze stała się powszechnie dostępna, prawie wszystkie wrażliwe osoby zakażały się wirusem odry. Każdego roku chorowało około 130 mln osób.

W latach 60-tych po wprowadzeniu masowych szczepień liczba rejestrowanych zachorowań oraz zgonów z powodu odry uległa zmniejszeniu. Według szacunków WHO pod koniec lat 90-tych na świecie rejestrowano ponad 40 mln zachorowań na odrę i około 1 mln zgonów rocznie.

Zgodnie z danymi WHO w 2018 roku na świecie z powodu odry zmarło 140 000 osób.

Ze względu na wielkie, zdrowotne i społeczne straty powodowane odrą, WHO podjęło działania zmierzające do wyeliminowania tej choroby, zaplanowano eliminację odry do 2020 r.

We wrześniu 2016 r. WHO przekazało informację o eliminacji odry w Ameryce Północnej i Południowej.

W 2019 roku w Stanach Zjednoczonych do 20 czerwca odnotowano 1 077 zachorowań na odrę, najwięcej od 1992 roku. Stany Zjednoczone stały się przykładem kraju, który w 2000 roku uzyskał status eliminacji odry, zaś w 2019 roku odnotował najwyższą od 25 lat liczbę zachorowań.  Obserwowany epidemiczny wzrost zachorowań związany jest z zachorowaniami zawleczonymi przez podróżujących.

Eliminację odry z terenu Europy planowano wyjściowo do 2015 r. W wyniku działań związanych z masowymi kampaniami szczepień w latach 2000-2010 udało się ochronić od śmierci z powodu odry ok. 9,6 miliona dzieci. Globalna liczba zgonów powodowanych odrą spadła z 562 000 w 2000 r. do 122 000 w 2010 r. tj. o 78%.  Liczba zachorowań spadła odpowiednio z 853 480 do 226 722. Od 2000 r. w ramach kampanii zaszczepiono ponad miliard dzieci.

Kiedy wydawało się, że odra w Europie została prawie wyeliminowana (w latach 2006-2009 odnotowywano pojedyncze przypadki zachorowań) od 2010 r. rozpoczął się wyraźny wzrost liczby zachorowań, głównie we Francji. W 2010 r. w Europie odnotowano łącznie 6 500 przypadków zachorowań. W 2012 r. i 2013 r. w Europie odnotowano odpowiednio 27 134 i 31 520 przypadków zachorowań. W okresie od czerwca 2013 do maja 2014 r. najwięcej przypadków zachorowań odnotowano w Holandii (2729 zachorowań), Włoszech (2 444 zachorowań), Niemczech (1 230 zachorowań), nieco mniej we Francji (303 zachorowań), Wielkiej Brytanii (393 zachorowania), Rumunii (358 zachorowań). W okresie od 2005 do 2013 r. w Europie odnotowano 24 zgony w przebiegu odry.

Gwałtowny wzrost zachorowań na odrę w Europie, który obserwowano w latach 2010-2013 był związany z zaniechaniem szczepień dzieci przez wielu rodziców w związku z nieuzasadnionymi podejrzeniami, że szczepionki przeciw odrze, różyczce i śwince mogą wywoływać autyzm.

W okresie 2000-2015 liczba zgłaszanych przypadków odry na świecie zmniejszyła się o blisko 70% tj. z 853 479 przypadków w 2000 r. do 254 928 przypadków w 2015 r., a wskaźnik zapadalności w tym samym okresie zmniejszył się o 75% – ze 146 do 36/1 000 000 mieszkańców. W latach 2014–2015 odnotowano zwiększenie liczby zgłaszanych przypadków odry w trzech regionach WHO: Afrykańskim (33%), Śródziemnomorskim (18%) oraz Europejskim (83%), głównie z powodu lokalnych epidemii odry. W regionie Ameryki Północnej i Południowej liczba zgłaszanych przypadków zmniejszyła się o 78% dzięki opanowaniu ognisk epidemicznych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Brazylii. Z danych WHO wynika, że w latach 2000–2015 umieralność z powodu odry na świecie zmniejszyła się o 79% – z 651 600 do 134 200 zachorowań kończących się zgonem. Częstość występowania przypadków odry (liczba zachorowań/100 000 mieszkańców) w poszczególnych krajach Europy w okresie ostatnich 12 miesięcy można sprawdzić przy użyciu Mapy interaktywnej.

Z danych ECDC wynika, że w 2017 roku zgłoszono 14 451 zachorowań na odrę w 30 krajach. Oznacza to ponad 3-krotny wzrost zachorowań w porównaniu do roku 2016, kiedy zgłoszono 4 643 przypadki. W 2018 roku w Europie odnotowano 12 352 przypadków odry, w tym 8 596 (70%) potwierdzonych laboratoryjnie. Najwięcej zachorowań odnotowano we Francji, Włoszech, Grecji, Rumunii, Wielkiej Brytanii, Słowacji oraz Niemczech. W 2018 roku w krajach EU/EEA odnotowano 35 zgonów z powodu odry, 22 w Rumunii, 8 we Włoszech, 3 we Francji, 2 w Grecji. Wśród 12 351 przypadków zachorowań, dla których znane są dane dotyczące wieku, 3 615 (29%) dotyczyła dzieci do 5 lat.

Najnowszy raport ECDC na temat epidemiologii odry (dane za 2022 rok).

Z kolei w Regionie Europejskim WHO odnotowano:

2016: 5 273 zachorowania (13 zgonów)

2017: 25 869 zachorowań (42 zgony)

2018: 83 540 zachorowań (74 zgony)

W 2018 r. osiem krajów w Regionie Europejskim WHO zgłosiło ponad 2 000 przypadków zachorowań, w tym Ukraina (53 218 zachorowań), Serbia (5 076 zachorowań), Izrael (3 140 zachorowań), Francja (2 913 zachorowania), Włochy, (2 686 zachorowań), Federacja Rosyjska (2 256 zachorowania), Gruzja (2 203 zachorowania) i Grecja (2 193 zachorowania).

Odra w Europie dotyczy wszystkich grup wieku. Z danych epidemiologicznych wynika, że 45% osób, które zachorowały na odrę była w wieku 15 lat lub starszych, często były to osoby niezaszczepione. Jednak najwięcej zachorować odnotowano wśród niemowląt poniżej pierwszego roku życia, które są zbyt małe aby mogły być zaszczepione, a jednocześnie najbardziej narażone na ciężkie powikłania i zgony w przebiegu choroby.

Epidemiolodzy oceniają, że utrzymujące się rozprzestrzenianie się odry w Europie wynika z niedostatecznego stanu zaszczepienia. Wśród wszystkich zgłoszonych przypadków odry w 2017 roku, które wystąpiły u osób o znanym statusie zaszczepienia, aż 87% to osoby niezaszczepione.

Szczepienie co najmniej dwiema dawkami szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) pozostaje najskuteczniejszym sposobem zapobiegania dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby. Niestety wciąż zdecydowana większość krajów UE/EOG stan zaszczepienia przeciw odrze jest poniżej 95%, a tylko taki zapewnia odporność zbiorowiskową, w tym ochronę osób które z powodu wieku (niemowlęta) lub stanu zdrowia (np. osoby z zaburzeniami odporności) nie mogą być zaszczepione.

Eksperci podkreślają, że istnieje ryzyko rozprzestrzeniania się zachorowań i ciągłej transmisji choroby wśród nieuodpornionych osób.

Ile zachorowań na odrę odnotowano w Europie w 2019 roku?

W 2019 roku w Regionie Europejskim WHO odnotowano 104 248 zachorowań na odrę, najwięcej od ponad dekady, o 20% więcej w porównaniu do 2018 roku, ponad 4-krotnie więcej w porównaniu do 2017 roku oraz prawie 20-krotnie więcej w porównaniu do 2016 roku, kiedy odnotowano 5273 zachorowania. Najwięcej przypadków zachorowań w Regionie Europejskim w 2019 roku odnotowano na Ukrainie- 57 282 zachorowania.

W 2019 roku w roku w krajach członkowskich Unii Europejskiej oraz krajach stowarzyszonych (EU/EEA) odnotowano 13 207 przypadków odry, w tym 10 534 (80%) potwierdzone laboratoryjnie. Najwięcej zachorowań odnotowano we Francji- 2 636 (20%) zachorowań, Rumunii- 1706 (13%) zachorowań, Włoszech- 1 626  (12%) zachorowań, Polsce- 1 423 (11%) zachorowania i Bułgarii – 1 235 (9%) zachorowań. Zapadalność na odrę we wszystkich krajach wynosiła 25,5/1 mln, była najwyższa na Litwie (296,9/1 mln).

W 2019 roku w krajach EU/EEA odnotowano 10 zgonów z powodu odry, 5 w Rumunii, 2 we Francji, i po jednym na Węgrzech, we Włoszech oraz w Wielkiej Brytanii. Wśród 12 470 przypadków zachorowań, dla których znane są dane dotyczące wieku, 3 487 (28%) dotyczyło dzieci do 5 lat. Najwyższą zapadalność odnotowano wśród niemowląt do 1 r. ż. (269,1/mln) oraz dzieci w wieku 1-4 lata (101,1/mln).

Wśród wszystkich zgłoszonych przypadków odry, 2 889 (22%) pacjentów miało nieznany status szczepień, a 10 318 (78%) miało znany status szczepień.

Wśród chorych o znanym statusie szczepień oraz znanym wieku:

  • 6 758 (71%) było niezaszczepionych,
  • 1 712 (18%) było zaszczepionych 1 dawką,
  • 951 (10%) było zaszczepionych dwoma lub większą liczbą dawek,
  • 160 (2%) było szczepionych nieznaną liczbą dawek.

Z danych za 2018 rok wynika, że wśród 30 krajów EU/EEA tylko 5 krajów (Węgry, Portugalia, Malta, Słowacja, oraz Szwecja) utrzymuje stan zaszczepienia dla dwóch dawek szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce na poziomie nie niższym niż 95%.

W 2019 roku w Regionie Europejskim WHO odnotowano największą od ponad dekady liczbę zachorowań na odrę.

Najwięcej przypadków zachorowań w Regionie Europejskim WHO odnotowano na Ukrainie, ponad 57 tys. zachorowań.

O szczepionce

Jakie rodzaje szczepionek przeciw odrze są dostępne w Polsce?

Szczepionka przeciw odrze występuje jako szczepionka skojarzona, zawierająca żywe, atenuowane (osłabione) wirusy odry, świnki i różyczki (szczepionka popularnie nazywana MMR) lub wirusy odry, świnki, różyczki i ospy wietrznej (szczepionka MMR-V, aktualnie niedostępna). Podanie tych szczepionek wywołuje odporność przeciw odpowiednio trzem (odrze, śwince i różyczce) lub czterem (odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej) chorobom zakaźnym.

Skuteczność szczepionek MMR i MMR-V jest bardzo wysoka. Po podaniu dwóch dawek szczepionki MMR lub MMR-V co najmniej 98% (96%-100%) dzieci jest chronionych przed zachorowaniem na odrę.

Pojedyncza szczepionka przeciw odrze jest niedostępna.

Dlaczego warto szczepić się przeciw odrze?

Odra jest chorobą o bardzo wysokiej zaraźliwości. Towarzyszą jej liczne powikłania.

Według szacunków WHO odra powoduje 10% wszystkich zgonów, wywołanych różnymi przyczynami, wśród dzieci poniżej 5 roku życia. Tym samym stanowi 8 z kolei przyczynę zgonów na świecie.

Szczepienie przeciw odrze cechuje wysoka skuteczność. Po podaniu pierwszej dawki szczepionki przeciw odrze (w postaci szczepionki skojarzonej MMR przeciw odrze, śwince i różyczce) odporność uzyskuje ok. 95-98% osób zaszczepionych. Podanie dwóch dawek szczepionki zapewnia odporność wieloletnią blisko 100% osób zaszczepionych.

W Polsce w ostatnich latach obserwuje się niewiele zachorowań na odrę. Stan zaszczepienia utrzymuje się na wysokim poziomie (bliskim 95%) zapewniającym utrzymanie odporności zbiorowiskowej.
Należy jednak pamiętać, że osoby, które nie są odporne na odrę mogą zakazić się podczas wyjazdu za granicę gdzie istnieje możliwość kontaktu z osobami chorymi (warto przypomnieć o zachorowaniach epidemicznych w krajach Europy Południowej czy na Ukrainie). Dodatkowo osoby chore przyjeżdżające do Polski z krajów gdzie odnotowywane są przypadki odry mogą stanowić źródło zakażenia dla jeszcze niezaszczepionych niemowląt lub nieszczepionych starszych dzieci i dorosłych.

Nie poddając dzieci szczepieniom ochronnym narażamy je na niebezpieczeństwo zachorowania, a zwłaszcza wystąpienia niebezpiecznych powikłań, które niestety mogą zakończyć się utratą zdrowia i życia.

Tylko osoby uodpornione, które przechorowały odrę lub zostały zaszczepione przeciw odrze, są chronione przed zachorowaniem.

Dotychczas nie opracowano leku antywirusowego, który zwalczałby skutecznie wirusa odry w przypadku choroby. W przebiegu odry potrafimy leczyć jedynie jej objawy.

Zaszczepienie dziecka, nastolatka lub osoby dorosłej dwoma dawkami szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce jest jedynym skutecznym sposobem profilaktyki przed odrą.

Kto i kiedy powinien zostać zaszczepiony przeciw odrze?

Szczepionka przeciw odrze podawana jest jako skojarzona szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce (szczepionka MMR) podawana jest podskórnie lub domięśniowo. Może być podawana razem z innymi szczepionkami np. ze szczepionką przeciw ospie wietrznej (w osobne miejsca).

Szczepienia obowiązkowe (bezpłatne):
Dzieci

Według Programu Szczepień Ochronnych każde dziecko powinno zostać zaszczepione szczepionką MMR w 13-15 miesiącu życia oraz dawką uzupełniającą w 6 roku życia, w celu uzyskania długotrwałej odporności.

Od 1 stycznia 2019 roku drugą dawkę MMR należy podać w 6. roku życia dzieciom, które:

  • urodziły się w 2014 r.,
  • są w 6. roku życia, ale w dniu kwalifikacji do szczepienia nie ukończyły jeszcze 6. roku życia (większość dzieci urodzonych w 2013 r.),
  • dla dzieci starszych w 7., 8. i 9. roku życia, PSO na 2019 rok nie przewiduje szczepień wyrównawczych (podanie drugiej dawki szczepionki będzie sukcesywnie wyrównywane poprzez szczepienie w 10 roku życia).

Szczepienia zalecane (odpłatne):
Dorośli

Szczepienie szczepionką MMR jest zalecane:
• dorosłym, którzy nie byli szczepieni przeciw odrze w dzieciństwie,
• osobom, które w przeszłości otrzymały tylko jedną dawkę szczepionki,
• młodym kobietom, zwłaszcza pracującym w środowiskach dziecięcych (przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie).

Określono zasady wykonywania szczepień przeciw odrze u osób nieszczepionych lub niemających udokumentowanego szczepienia (Rozporządzenie Ministra Zdrowia  z dnia 6 września 2016 r.).

W retrospektywnych badaniach obserwacyjnych obserwowano ponad 840 000 dzieci w wieku 12-23 mies. Oceniano zależność pomiędzy wiekiem, kiedy podawana jest pierwsza dawka szczepionki przeciw odrze, a ryzykiem wystąpienia drgawek gorączkowych. Wyniki tych badań wskazują, że opóźnienie podania w czasie pierwszej dawki szczepionki przeciw odrze wiązało się z większym ryzykiem wystąpienia drgawek gorączkowych po szczepieniu.

Lekarze wakcynolodzy zalecają aby bez uzasadnionych przeciwwskazań nie odraczać terminu podania pierwszej dawki szczepionki przeciw odrze.

 

Kto nie powinien zostać zaszczepiony przeciw odrze, śwince i różyczce?

Przeciwwskazaniami do szczepienia są:

•  ciężka reakcja anafilaktyczna po poprzedniej dawce szczepionki,
•  uczulenie na żelatynę,
•  uczulenie na neomycynę,
•  ciąża (kobiety powinny unikać zajścia w ciążę przez 1 miesiąc po szczepieniu),
•  ostre zakażenie przebiegające z wysoką gorączką,
•  choroby hematologiczne (białaczki, chłoniaki),
•  niedobory odporności (w następstwie choroby lub leczenia wysokimi dawkami kortykosterydów),
•  transfuzja krwi, osocza lub preparatów ludzkich immunoglobulin (szczepionka powinna być
podana w określonym odstępie czasu, uzależnionym od powodu, dla którego preparaty
zastosowano, zwykle jest to od 3 do 11 miesięcy).

Jakie jest ryzyko związane ze szczepieniem przeciw odrze?

Jednoznaczne określenie występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych po podaniu szczepionki przeciw odrze jest utrudnione ze względu na fakt, że szczepionka występuje jako skojarzona MMR przeciw odrze, śwince i różyczce.

Bezpośrednim dowodem bezpieczeństwa szczepionki przeciw odrze jest fakt, że dotychczas podano ponad 575 mln dawek tej szczepionki na całym świecie.

Po ich podaniu mogą wystąpić odczyny poszczepienne o charakterze:
miejscowym (charakteryzują się łagodnym przebiegiem, utrzymują się 1-2 dni),

  • zaczerwienienie, ból, obrzęk w miejscu podania szczepionki,
  • krótkotrwałe uczucie palenia i/lub kłucia w miejscu podania szczepionki.

ogólnym

  • stan podgorączkowy lub niewysoka gorączka (5-10% dzieci), która pojawia się zazwyczaj
    w 6-12 dniu po szczepieniu i utrzymuje około 2 dni,
  • nietypowy płacz,
  • wysypka na skórze (5% dzieci), która pojawia się zazwyczaj w 6-12 dniu po szczepieniu i
    utrzymuje około 2 dni,
  • łagodne powiększenie węzłów chłonnych (częściej u dzieci),
  • obrzęk ślinianki przyusznej który pojawia się rzadko po 10-14 dniach od szczepienia,
  • bóle stawów (0,5%, szczególnie u młodych osób i kobiet),
  • zapalenie stawów (10% szczepionych kobiet), które pojawia się między 7 a 21 dniem po
    szczepieniu. Należy pamiętać, że po szczepieniu dolegliwości ze strony stawów są dużo
    łagodniejsze niż po naturalnym zakażeniu.

bardzo rzadko mogą występować ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne

  • reakcje alergiczne (1 przypadek na około 200 000 – 1 000 000 dawek),
  • drgawki gorączkowe występują najczęściej między  7-12 dniem  z częstością 1 epizod na 3 000-4 000 dawek), zwykle po podaniu pierwszej dawki, drgawki ustępują bez trwałych następstw w rozwoju dziecka,
  • krwotoczne plamki na skórze (wybroczyny), pojawiają się do 2 miesięcy po szczepieniu zwykle po 2-3 tygodniach, ustępują bez śladu,
  • łagodne zapalenie mózgu (1 przypadek na 1 800 000 dawek), ustępuje, nie pozostawia następstw.

Jakie preparaty szczepionek przeciw odrze są zarejestrowane w Polsce?

Szczepionka przeciw odrze dostępna jest wyłącznie jako szczepionka skojarzona przeciw odrze, śwince i różyczce (tzw. MMR).

Do szczepionek skojarzonych należą:

1. Szczepionka: M-M-RVAXPRO
Typ szczepionki: szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce, żywa,
Antygeny: atenuowane szczepy wirusa odry, świnki i różyczki,
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur MSD SNC, Francja
Postać: proszek i rozpuszczalnik do sporządzenia zawiesiny do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml;

2. Szczepionka: Priorix
Typ szczepionki: szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce, żywa,
Antygeny: atenuowane szczepy wirusa odry, świnki i różyczki
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i rozpuszczalnik do sporządzania roztworu do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml.

3. Szczepionka: Priorix-Tetra (obecnie niedostępna)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw odrze, śwince, różyczce
i ospie wietrznej, żywa,
Antygeny: atenuowane szczepy wirusa odry, świnki, różyczki i ospy wietrznej
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i rozpuszczalnik do sporządzania roztworu do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml.

W Polsce pojedyncze (monowalentne) szczepionki przeciw odrze nie są zarejestowane.

Kalendarz szczepień

Szczepionki przeciw odrze w Programie Szczepień Ochronnych

Szczepienia przeciw odrze wykonuje się skojarzoną szczepionką przeciw odrze, śwince i różyczce.

Szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce są obowiązkowe (finansowane z budżetu Ministra Zdrowia) dla dzieci
w schemacie szczepienia:
•  podstawowego w 13-15 miesiącu życia,
•  uzupełniającego w 6 roku życia*,

*w 6 roku życia szczepi się dzieci urodzone w 2016 roku. Niezaszczepione roczniki 2014 i 2015  należy zaszczepić w możliwie najwcześniejszym terminie. U dzieci urodzonych w 2012 roku i 2013 roku szczepienie przeprowadza się w 10 roku życia.

Szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia) osobom:
•  nieszczepionym przeciw odrze, śwince i różyczce w ramach szczepień obowiązkowych, dwie dawki szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni,
•  młodym kobietom, zwłaszcza pracującym w środowiskach dziecięcych (przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie) i młodym mężczyznom dla zapobiegania różyczce wrodzonej szczególnie nieszczepionym w ramach szczepień obowiązkowych.

Podawane w wywiadzie przebycie zachorowań na odrę nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia, należy je podać nie wcześniej niż po upływie 4 tygodni od wyzdrowienia.
Nie zaleca się podawania szczepionki w okresie ciąży, a przez 1 miesiąc po szczepieniu nie należy zachodzić w ciążę.

Program Szczepień Ochronnych na 2023 rok.

Jak szczepionka przeciw odrze była stosowana w przeszłości? Historia szczepionki przeciw odrze

Powszechne szczepienia przeciw odrze rozpoczęto w Polsce w  1975 roku. Początkowo podawano jedną dawkę pojedynczej szczepionki przeciw odrze o nazwie Attenuvax w 13-15 m.ż. Od 1991 roku podawano dwie dawki pojedynczej szczepionki przeciw odrze, w 13-15 m. ż. oraz 8 r.ż. Stosowano szczepionkę o nazwie Rouvax.

Od 2004 roku obowiązują dwie dawki szczepionki skojarzonej MMR przeciw odrze, śwince i różyczce. Początkowo stosowano preparat o nazwie MMR II. Obecnie na rynku dostępne są 2 preparaty:  M-M-RvaxPro (od 2008 roku, wcześniej pod nazwą MMR II) oraz Priorix (od 2002 roku).

Bezpośrednio po wprowadzeniu, powszechny program szczepień przeciw odrze miał ograniczoną akceptację wśród lekarzy i rodziców. W 1978 roku stan zaszczepienia przeciw odrze wynosił 50% wśród dzieci podlegających szczepieniu. W następnych latach realizacja szczepień się poprawiała, w 1980 roku stan zaszczepienia wynosił 76%, w 1988 roku 79%. W latach 90-tych XX wieku znaczny odsetek dzieci był szczepiony z opóźnieniem, stąd dopiero stan zaszczepienia 3- latków oceniano na 95% a 4- latków na 98%.

Poniżej przedstawiono najważniejsze daty związane z realizacją szczepień przeciw odrze w przeszłości.

1963 – opracowanie pierwszej szczepionki przeciw odrze,

1975 – wprowadzenie obowiązkowego szczepienia przeciw odrze dzieci w 13-15 miesiącu życia,

1988 – wprowadzenie do obrotu szczepionki MMR w Wielkiej Brytanii,

1991 – wprowadzenie drugiej dawki szczepionki przeciw odrze dzieci w wieku 8 lat,

1994 – przesunięcie podania drugiej dawki szczepionki przeciw odrze z 8 na 7 rok życia,

2004 – wprowadzenie dwóch dawek szczepionki MMR dzieciom w 13-15 miesiącu życia oraz w 10 roku życia,

2019 – przesunięcie drugiej dawki szczepionki MMR z 10 na 6 rok życia.

Źródło: Choroby zakaźne i ich zwalczanie na ziemiach polskich w XX wieku. pod redakcją  Jana Kostrzewskiego, Wiesława Magdzika i Danuty Naruszewicz-Lesiuk.  PZWL 2001.

Czytaj więcej

Jak długo utrzymuje się odporność po szczepieniu przeciw odrze? 

Odporność po szczepieniu przeciw odrze jest długotrwała.

Po podaniu dziecku 2 dawek szczepionki przeciw odrze zgodnie z Kalendarzem Szczepień (w 13-15 mies. życia oraz w 6 r.ż.), wysoka skuteczność szczepienia utrzymuje się do wieku dorosłego. Skuteczność zmniejsza się wraz z upływem czasu od szczepienia, jednak w bardzo wolnym tempie.

Większość zachorowań na odrę występuje u osób nieszczepionych.

 

 

 

Jaki jest stan zaszczepienia przeciw odrze w Polsce?

Szczepienie przeciw odrze realizowane jest szczepionką skojarzoną MMR przeciw odrze, śwince i różyczce. Szczepienie MMR jest obowiązkowe (bezpłatne). Obejmuje podanie dwóch dawek szczepionki: pierwszej dawki w 13-15 miesiącu życia (dawka podstawowa) oraz drugiej dawki w 6 roku życia (dawka uzupełniająca).

Szczepienia przeciw odrze prowadzone są od 1975 roku. Dzięki nim udało się znacząco ograniczyć liczbę zachorowań na odrę i zapobiec wielu powikłaniom i zgonom.

Przez wiele lat utrzymywano wysoki stan zaszczepienia przeciw odrze na poziomie 98-99%. W ostatnim dziesięcioleciu obserwujemy w Polsce niepokojący trend zniżkowy odsetka dzieci zaszczepionych przeciw odrze, śwince i różyczce (szczepionką MMR). Spadek zaszczepionych dzieci ma szczególne znaczenie w przypadku odry, która należy do jednej z najbardziej zakaźnych chorób, która do utrzymania odporności populacyjnej wymaga aż 95% stanu zaszczepienia.

Zgodnie z danymi NIZP PZH-PIB w 2021 roku stan zaszczepienia pierwszą dawką wynosił 91,9% (dane dla rocznika 2018), a drugą dawką – 84,6% (dane dla rocznika 2010). Z wstępnych danych za 2022 rok wynika, że stan zaszczepienia dla pierwszej dawki MMR wynosi 90,9%.

Sytuacja może być jeszcze bardziej niepokojąca kiedy oceniamy stan zaszczepienia na poziomie województw/powiatów, gdzie widoczne są spore różnice. Np. w 2021 r. stan zaszczepienia pierwszą dawką MMR wynosił od 96,6% (woj. warmińsko-mazurskie) do 81,7% (woj. lubuskie) i 85.5% (woj. podlaskie).

Zgrupowanie w jednym miejscu dużej liczby nieuodpornionych dzieci, np. w środowiskach żłobków/przedszkoli stwarza ryzyko wystąpienia zachorowań na odrę w ogniskach epidemicznych.

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) stan zaszczepienia co najmniej 95% po podaniu pierwszej i drugiej dawki szczepionki MMR pozwala utrzymać odporność zbiorowiskową. Dzięki temu przed odrą chronione są również osoby, które nie zostały zaszczepione, ponieważ są za małe lub szczepienie było niemożliwe z powodu przeciwwskazań medycznych). Utrzymanie wysokiego stanu zaszczepienia przeciw odrze stanowi również szansę eradykacji wirusa odry z powierzchni ziemi. Wtedy będzie można zakończyć szczepienia przeciw odrze.

 

 

 

 

Jakie argumenty przemawiają za uzupełnieniem drugiej dawki szczepionki MMR przeciw odrze, śwince i różyczce?

Cykl szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce składa się z dwóch dawek szczepionki MMR: pierwszej w 13.-15. miesiącu życia i drugiej w 6. roku życia (od 2019 roku; wcześniej drugą dawkę podawano w 10. roku życia). Dwie dawki szczepionki zapewniają ochronę przed zachorowaniem. Osoby (w tym dzieci) szczepione tylko jedną dawką mogą zachorować po kontakcie z wirusem odry. Ponadto uzyskanie odporności na świnkę wymaga podania 2 dawek szczepionki MMR.

  • Czy odra nadal występuje?

Tak, odry nie udało się jeszcze wyeliminować. Obecnie jest to w Polsce rzadka choroba (dzięki prowadzonym od lat szczepieniom), jednak w latach 2018-2019 obserwowano znaczny wzrost liczby zachorowań.

  • Czy dziecko szczepione 1 dawką szczepionki MMR może zachorować na odrę?

Tak. Jest to na pewno mniej prawdopodobne niż w przypadku dziecka nieszczepionego, ale ryzyko nadal istnieje. Podczas ostatniej epidemii odry (2018-2019) chorowały również osoby, w tym dzieci, szczepione tylko jedną dawką MMR. Dlatego podjęto decyzję o przesunięciu drugiej dawki szczepienia MMR z 10. na 6. rok życia. Warto wiedzieć, że obecnie w Polsce trudno liczyć na tzw. odporność zbiorowiskową względem odry, bo odsetek zaszczepionych dzieci nie przekracza wymaganego progu powyżej 95%. Zatem tylko osoby w pełni zaszczepione mają ochronę przed zachorowaniem.

  • Czy uzyskanie ochrony przed pozostałymi chorobami – świnką i różyczką – również wymaga podania 2 dawek szczepionki MMR?

Osoby szczepione 1 dawką MMR uważa się za uodpornione na różyczkę, natomiast odporność na świnkę uzyskuje się po 2 dawkach szczepionki.

  • Kiedy uzupełnić zaległą drugą dawkę szczepionki MMR?

Możliwie jak najszybciej. Według zapisu w Programie Szczepień Ochronnych najpóźniej do 19. roku życia, ale odkładanie tego w czasie nie leży w interesie zdrowotnym dziecka. Ze względu na zmianę terminu podania 2. dawki MMR, może się to wydawać nieco skomplikowane. Dla dzieci, które w 2019 (w którym wprowadzono zmianę)  oraz w 2020 i 2021 roku były w 6. roku życia i nie otrzymały 2. dawki, obecnie ta dawka jest zaległa i powinna być podana w możliwie najkrótszym czasie. Podobnie jest u dzieci, które obecnie skończyły 10. rok życia i nie były szczepione 2. dawką. Dzieci urodzone w 2013 roku będą planowo szczepione 2. dawką w 2022 roku.

Czy osoby dorosłe mogą zaszczepić się przeciw odrze?

W wielu krajach Europy, np. za naszą wschodnią granicą występuje zwiększona liczba zachorowań na odrę. W związku z tym, że ok. 40% zachorowań na odrę dotyczy osób dorosłych powstaje pytanie o potrzebie szczepień przeciw odrze tych osób. Przemawia za tym cięższy niż zazwyczaj przebieg choroby u osób dorosłych oraz ryzyko przeniesienia zakażenia na dzieci, które nie zostały zaszczepione ze względu na zbyt młody wiek lub przeciwwskazania.

W Programie Szczepień Ochronnych szczepienia przeciw odrze osób dorosłych są wymieniane w grupie szczepień zalecanych, za które płaci osoba zainteresowana.

Osoba dorosła powinna ustalić swój potencjalny status odporności przeciw odrze na podstawie dokumentacji medycznej na temat przebytych chorób zakaźnych lub historii szczepień zapisanej w książeczce zdrowia. Przechorowanie odry w dzieciństwie zapewnia odporność na całe życie.

Jeżeli osoba dorosła nie wie czy w przeszłości chorowała na odrę lub nie ma dokumentacji dotyczącej szczepień przeciw odrze powinna się zaszczepić.

Szczepienie przeciw odrze obejmuje podanie dwóch dawek skojarzonej szczepionki MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce) w odstępie 4 tygodnie lub dłuższym. Badania naukowe wykazały, że około 5% dzieci zaszczepionych jedną dawką szczepionki przeciw odrze lub szczepionki MMR nie wytwarza odporności na odrę. Po podaniu dwóch dawek brak odporności na tę chorobę wykazuje już tylko około 1% zaszczepionych, dlatego we wszystkich krajach wprowadzono do programów szczepień drugą dawkę szczepionki.

W przypadku udokumentowania podania dwóch dawek szczepionki nie ma potrzeby powtarzania szczepienia ani podawania kolejnej dawki szczepionki. Dokumentacja o podaniu dwóch dawek szczepionki przeciw odrze jest wystarczającym dowodem uodpornienia. Ponieważ szczepionka przeciw odrze należy do szczepionek żywych odporność po szczepieniu w znacznej mierze rozwija się na poziomie komórkowym i utrzymuje się do końca życia.

Badanie poziomu przeciwciał można traktować jedynie jako badanie pomocnicze, pamiętając o tym, że wynik ujemny nie musi świadczyć o tym, że nie mamy odporności przeciw odrze.

Obowiązkowe szczepienia przeciw odrze wprowadzono w Polsce w 1975 roku, przy użyciu pojedynczej dawki szczepionki przeciw odrze. Od 1991 roku wprowadzono drugą dawkę szczepionki początkowo podawaną w 8 roku życia. W 2004 roku wprowadzono szczepionkę przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) podawaną w dwóch dawkach (w 13-15 m.ż. i 10 r.ż., a od stycznia 2019 w 13-15 m.ż. i 6 r.ż.).

W przypadku osób po 50 roku życia warto pamiętać, że wychowywali się i żyli w czasach kiedy każdego roku na odrę rejestrowano od 70 000 do 200 000 zachorowań na odrę.  Stąd też większość osób przechorowała odrę oraz kontaktowała się z wirusem odry w sposób naturalny, co znalazło swoje odbicie w wytworzeniu i przetrwaniu odporności przeciw odrze.

Uzupełnienie szczepień przeciw odrze zaleca się przede wszystkim osobom, które mają na co dzień kontakt z dziećmi np. w przedszkolu, szkole, pracownikom służby zdrowia oraz osobom podróżującym do krajów, gdzie są epidemie odry lub odnotowano niski stan zaszczepienia.

Po jakim czasie od szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce można planować zajście w ciążę?

Okres ciąży jest przeciwwskazaniem do podawania szczepionek żywych, tj. przeciw odrze, śwince, różyczce oraz przeciw ospie wietrznej, ze względu na teoretyczne ryzyko przeniesienia drobnoustroju szczepionkowego na płód.

Podanie szczepionki żywej przeciw odrze, śwince, różyczce lub przeciw ospie wietrznej kobiecie w okresie prokreacyjnym powinno być związane z koniecznością zabezpieczenia się przed ciążą na okres co najmniej 1 miesiąca. Pod koniec 2012 roku Europejska Agencja Leków zaopiniowała wprowadzenie zmian w Charakterystykach Produktu Leczniczego żywych szczepionek przeciw odrze śwince i różyczce (szczepionki o nazwie handlowej M-M-RVAXPRO oraz Priorix) oraz pojedynczej szczepionki przeciw ospie wietrznej (o nazwie handlowej Varilrix) dotyczących czasu, w którym kobieta po szczepieniu nie powinna zachodzić w ciążę przez okres 1 miesiąca zamiast wcześniej obowiązującego okresu 3 miesięcy.

Utrzymano dotychczasowe przeciwwskazania szczepienia przeciw odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej u kobiet w ciąży wraz z uwagą, że przypadkowe zaszczepienie kobiety w ciąży nie powinno być przyczyną przerwania ciąży.

Nowe zalecenia oparto na wynikach badań bezpieczeństwa 5300 kobiet, którym podczas ciąży podano szczepionki przeciw różyczce lub kobiet zaszczepionych przeciw ospie wietrznej, które nie wiedziały, że są w ciąży. Nie odnotowano żadnego przypadku zaburzeń związanych z uszkodzeniem płodu. Dlatego też utrzymano zalecenie, że zaszczepienie kobiety w ciąży szczepionką żywą, np. w sytuacji kiedy nie wiedziała, że jest w ciąży nie powinno być przyczyną jej usunięcia.

Czy osoba dorosła, która nie zna swojego statusu odporności przeciw odrze powinna sprawdzić poziom przeciwciał?

Określenie swojego stanu uodpornienia na zakażenie wirusem odry nie ma charakteru obowiązkowego. Wyjątkiem są kraje, które wydając wizę wymagają dowodu uodpornienia przeciw różnym chorobom, w postaci dokumentu potwierdzającego zaszczepienie m.in. przeciw odrze lub posiadanie odpowiedniego poziomu przeciwciał dla tego wirusa w surowicy. Podobne wymagania mogą mieć wybrani pracodawcy w każdym kraju.

Szczepienie osób dorosłych nie mieści się w systemie szczepień obowiązkowych i w związku z tym jest odpłatne. Należy jednak zwrócić uwagę na następujące fakty:
•  głównym czynnikiem ochrony przeciw odrze jest odpowiedź komórkowa,
•  przeciwciała pokazują jedynie czy dana osoba miała kontakt z wirusem odry i jest na zakażenie odporna (poziom nie ma większego znaczenia, a przyjęte przez różne laboratoria wartości wynikają z niedoskonałości metod i mają na celu uniknięcie sytuacji wątpliwych).

W tej sytuacji najbardziej optymalnym działaniem pozostaje szczepienie.
Należy jednak pamiętać, że:
Szczepionka przeciw odrze zawiera żywego osłabionego (atenuowanego) wirusa odry.  Wirus szczepionkowy nie wywoła odry jako pełnoobjawowej choroby, ale w przypadkach indywidualnych (immunosupresja, wady układu odpornościowego) szczepienie może nie być korzystne. Dlatego szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) w tych grupach nie powinna być podawana.

Obowiązkowe szczepienia przeciw odrze wprowadzono w Polsce w 1975 roku, początkowo podawano jedną dawkę szczepionki. Schemat dwudawkowy wprowadzono w 1991 roku. Początkowo szczepiono 8-latków. Od 2004 roku druga dawka podawana jest dzieciom w wieku 10 lat. Osoby niezaszczepione, które nie chorowały na odrę mogą zaszczepić się dwoma dawkami szczepionki w odstępie 4 tyg. lub dłuższym. Osoby zaszczepione w przeszłości tylko jedną dawką szczepionki powinny uzupełnić szczepienie podaniem drugiej dawki.

Uzupełnienie szczepień przeciw odrze w obecnej sytuacji  zaleca się przede wszystkim osobom, które mają na co dzień kontakt z dziećmi np. w przedszkolu, szkole oraz pracownikom służby zdrowia, wyjeżdżającym w regiony narażenia na zachorowanie.

Czy szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) może wywołać autyzm?

Nie ma dowodów naukowych na związek przyczynowo-skutkowy autyzmu ze szczepieniem szczepionką skojarzoną przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR). Obserwowana zależność pomiędzy tym szczepieniem, a zachorowalnością na autyzm wydaje się być typowym zjawiskiem kojarzenia dwóch niezwiązanych ze sobą procesów. Dodatkowo pierwsze objawy autyzmu ujawniają się w tym samym czasie życia dziecka kiedy podawana jest pierwsza dawka szczepionki MMR. Powyższe przypuszczenie wynika przede wszystkim z powiększającej się liczby zaszczepionych osób, a także z obserwowanym wzrostem zachorowań na autyzm (co wiąże się częściowo z coraz bardziej umiejętnym rozpoznawaniem tej choroby).

W jednym z najnowszych numerów czasopisma „Journal of the American Medical Association” (JAMA) opublikowano wyniki dużego badania kohortowego z retrospektywnym zbieraniem danych, w których po raz kolejny naukowcy wykazali brak istnienia związku przyczynowego między podaniem szczepionki MMR, a rozwojem u tych dzieci chorób ze spektrum autyzmu (ASD). Naukowcy Amerykańscy przebadali bardzo liczną grupę 95 727 dzieci urodzonych w latach 2001-2007. Wśród nich również dzieci szczególnie narażone na zaburzenia ASD ze względu na predyspozycje genetyczne, ponieważ ich starsze rodzeństwo wykazywało objawy chorób ze spektrum autyzmu.

Z przeprowadzonych analiz wynika, że wśród 7 735 dzieci nieobciążonych zwiększonym ryzykiem ASD, których nie zaszczepiono, zachorowało 0,7% (56) dzieci. W grupie dzieci, które otrzymały 2 dawki szczepionki MMR objawy chorób ze spektrum autyzmu potwierdzono u 0,5% dzieci.

Ostatnia aktualizacja: 27 marca 2024
Materiały źródłowe

Reprezentatywne publikacje na temat skuteczności szczepień przeciw odrze:

pokaż więcej