Szczepionka przeciw krztuścowi

Podsumowanie - Szczepionka przeciw krztuścowi

O chorobie

Krztusiec jest ostrą zakaźną chorobą układu oddechowego wywoływaną przez bakterie, tzw. pałeczki krztuśca. Nasilenie objawów krztuśca zależy od wieku chorego i stanu uodpornienia, najbardziej typowe a jednocześnie niebezpieczne objawy krztuśca występują u nieuodpornionych niemowląt i małych dzieci, a najmniej typowe, łagodne u młodzieży i osób dorosłych. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Po dostaniu się do organizmu, bakterie wnikają do tkanek, gdzie namnażają się produkując toksynę krztuścową i inne czynniki zjadliwości. W pierwszych tygodniach choroby objawy krztuśca są podobne do przeziębienia, tj. suchy kaszel, katar, stany podgorączkowe, zapalenie gardła. Następnie pojawiają się typowe i przedłużające się napady uciążliwego długotrwałego kaszlu, który często kończy się głośnym wdechem (zwanym pianiem), wymiotami lub bezdechem. Sam kaszel o różnym nasileniu może utrzymywać się wiele tygodni. Krztusiec u niemowląt i noworodków związany jest z ryzykiem wystąpienia powikłań, tj. zapalenie płuc, bezdech, drgawki, encefalopatia. Powikłania u nastolatków i dorosłych, tj. nietrzymanie moczu, złamania żeber, zapalenia płuc, drgawki występują rzadziej.

Pamiętaj, że:

  • Krztusiec jest najbardziej niebezpieczny dla nieuodpornionych niemowląt i małych dzieci,
  • Odporność poszczepienna zmniejsza się z upływem czasu, dlatego konieczne są dawki przypominające szczepionki,
  • Szczepienia kobiet w ciąży, osób z ich otoczenia oraz pracowników oddziałów pediatrycznych zmniejszają ryzyko zachorowania niemowląt.

Przed wprowadzeniem masowych szczepień w 1960 roku, krztusiec był częstą przyczyną zgonów u dzieci poniżej 1 roku życia. W kolejnych latach liczba zachorowań zmniejszyła się ponad 100-krotnie. Od połowy lat 90-tych, także w krajach stosujących masowe szczepienia, obserwuje się wzrost zachorowań na tę chorobę, szczególnie u starszych dzieci oraz dorosłych. Obecnie w Polsce każdego roku rejestruje się około 2 000 – 4 000 zachorowań na krztusiec.

 O szczepionce

Szczepionka przeciw krztuścowi zawsze jest podawana w jednym wstrzyknięciu jako szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP). Szczepionka DTP zawiera pełnokomórkowy składnik krztuśca (tzw. DTwP) lub bezkomórkowy składnik krztuśca (tzw. DTaP). Szczepionka przeciw krztuścowi należy do szczepień obowiązkowych dla dzieci i nastolatków. Ponieważ z upływem czasu obserwujemy obniżenie odpowiedzi odpornościowej, schemat szczepienia obejmuje podawanie kolejnych dawek szczepionki DTP lub DTaP dzieciom w 2, 3-4, 5, 16 -18 miesiącu życia oraz szczepionki DTaP w 6 roku życia. Szczepionka dTap (z obniżoną zawartością antygenów krztuśca) podawana jest jako obowiązkowa nastolatkom w 14 roku życia. W celu utrzymania odporności przeciw krztuścowi zalecane jest również szczepienie przypominające w 19 roku życia oraz dla osób dorosłych co 10 lat.

Czas ochrony po zaszczepieniu dzieci szczepionką pełnokomórkową wynosi ok. 10-12 lat, a szczepionką bezkomórkową ok. 5 lat. Ryzyko związane ze szczepieniem przeciw krztuścowi wiąże się z występowaniem miejscowych niepożądanych odczynów poszczepiennych (ból, zaczerwienienie, obrzęk w miejscu wkłucia) oraz ogólnych (gorączka i drażliwość). Ciężkie NOP takie jak zespół hipotoniczno-reaktywny, drgawki gorączkowe, ciężkie reakcje alergiczne występują rzadko i ustępują bez trwałych następstw. Ciężkie NOP występują przeciętnie raz na 10 000 podanych dawek szczepionki pełnokomórkowej i około 2-krotnie rzadziej po podaniu szczepionki bezkomórkowej.

O chorobie

Co to jest krztusiec?

Krztusiec (inaczej koklusz) jest ostrą chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie, tzw. pałeczki krztuśca (Bordetella pertussis) lub parakrztuśca (Bordetella parapertussis).

Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Krztusiec jest chorobą bardzo zaraźliwą, 80-90% nieuodpornionych osób ulega zakażeniu w wyniku kontaktu z osobą chorą. Źródłem zakażeń są osoby z typowymi objawami krztuśca, a także wykazujące łagodne objawy przypominające przeziębienie oraz osoby zakażone bez objawów choroby.

Okres wylęgania choroby wynosi od 6 do 20 dni, przeciętnie 9-10 dni.

Po przedostaniu się do organizmu, bakterie wnikają do tkanek, gdzie namnażają się. Jednocześnie wzrasta stężenie wielu toksyn (m.in. toksyny krztuścowej – PT) i innych substancji, wydzielanych przez bakterie, które niszcząc miejscowo nabłonek układu oddechowego powodują, że u osoby zakażonej pojawia się gęsty, lepki śluz, zatykający przełyk i powodujący bolesne napady kaszlu.  Uważa się, że toksyna krztuścowa w największym stopniu odpowiada za powstawanie objawów choroby.

Krztusiec trwa wiele tygodni.

Pamiętaj, że:

Krztusiec cechuje się wyjątkowo wysoką zaraźliwością, po kontakcie z chorym zakazi się 80-90% osób.

Jakie są objawy krztuśca?

W pierwszych tygodniach choroby objawy krztuśca nie różnią się od objawów występujących podczas innych infekcji górnych dróg oddechowych. Następnie pojawiają się typowe powtarzające i przedłużające się napady kaszlu, szczególnie w nocy prowadzące często do ciężkiego wyczerpania organizmu.

Krztusiec zwykle rozwija się w trzech fazach.

W pierwszej fazie krztuśca, czyli w 1-3 tygodniu od zakażenia, występują objawy przeziębienia:
• łagodny kaszel, nasilający się w nocy,
• zapalenie gardła,
• katar,
• czasem gorączka, która trwa średnio 1-4 tygodni.

Zwykle nie odróżnia się początkowych objawów krztuśca od innych infekcji górnych dróg oddechowych. W tej fazie krztusiec jest najbardziej zakaźny, a jego leczenie – najskuteczniejsze.

W kolejnej fazie, trwającej od 4 do 8 tygodni, pojawiają się typowe dla krztuśca, powtarzające się i przedłużające się, ciężkie napady kaszlu, szczególnie w nocy. Chory kaszląc wydaje dźwięk podobny do piania i świstu. Objaw ten powstaje w wyniku wymuszonego głębokiego wdechu, po którym kaszel uniemożliwia nabranie powietrza. Napadowy kaszel wiąże się z trudnościami w pozbyciu się z oskrzeli lepkiej wydzieliny, złożonej z komórek zapalnych oraz uszkodzonego nabłonka dróg oddechowych. Napady kaszlu mogą trwać wiele minut, prowadząc do całkowitego wyczerpania organizmu, wymiotów czy bezdechu. Może również dojść do wystąpienia licznych powikłań.

W fazie zdrowienia, w ciągu kolejnych 2-8 tygodni napady kaszlu ustępują stopniowo. Sam kaszel o różnym nasileniu może utrzymywać się przez 3 i więcej miesięcy.

Nasilenie objawów krztuśca zależy od wieku chorego i stanu uodpornienia. Najbardziej typowe objawy krztuśca występują u nieuodpornionych niemowląt i małych dzieci, a najmniej typowe łagodne u osób dorosłych zaszczepionych przeciw krztuścowi w dzieciństwie. U młodzieży oraz osób dorosłych krztusiec częściej przebiega łagodnie i jest rzadziej rozpoznawany.

Pamiętaj, że:

  • Z powodu przewlekłego charakteru kaszlu krztuścowego, chorobę nazywa się czasem studniowym kaszlem,
  • Kaszel może utrzymywać się kilka miesięcy,
  • Ocenia się, że nawet 25% przypadkowego napadowego kaszlu utrzymującego się powyżej 2 tyg. to krztusiec.

Jak poważne mogą być objawy krztuśca?

Najcięższe objawy krztuśca występują u nieuodpornionych niemowląt do 6 m.ż. Około 50% niemowląt chorych na krztusiec wymaga hospitalizacji.

U 6 na 100 chorych dzieci odnotowuje się powikłania z powodu krztuśca. Występują one 5-krotnie częściej u dzieci poniżej 6 miesiąca życia.

Do powikłań, powstających w wyniku nadmiernego wysiłku mięśni, zaangażowanych w powstawanie kaszlu, należą:
• bezdech, który prowadzi do wyczerpania chorego,
• niedotlenienie,
• sinica,
• omdlenia,
• wymioty,
• krwawienia ze spojówek, z nosa i uszu,
• pękanie naczyń krwionośnych w gałce ocznej i na twarzy,
• obrzęk twarzy,
• uszkodzenia więzadła języka,
• bóle brzucha,
• powstawanie przepuklin

Powikłania zagrażające życiu to:

• zapalenie płuc – najczęstsza przyczyna zgonu dzieci,
• uszkodzenia mózgu, spowodowane niedotlenieniem, do którego dochodzi u 8-80 na 100 000
chorych dzieci w czasie napadowego kaszlu. W 1/3 przypadków niedotlenienie mózgu
(m.in.  wystąpienie drgawek, utrata przytomności) będzie prowadziło do zgonu,
w 1/3 – do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu, natomiast u pozostałych dzieci nie pozostawia śladu.
Przechorowanie krztuśca łączy się też z większym ryzykiem padaczki.
• niedożywienie, związane z występowaniem uporczywych wymiotów, co odgrywa
szczególne znaczenie w krajach rozwijających się.

Najcięższe konsekwencje zachorowań na krztusiec narażone są przede wszystkim niemowlęta, zwłaszcza niezaszczepione, u których może dochodzić do niebezpiecznych powikłań, a nawet zgonu.

Dorosłym chorującym na krztusiec najbardziej dokucza napadowy kaszel utrzymujący się powyżej 3 tyg. aż u 6-20% chorych, który wyłącza z normalnego życia. Jest tak intensywny, że wycieńcza i nie pozwala spać. Wzmożony wysiłek oddechowy powoduje niejednokrotnie sinicę, wybroczyny na twarzy, szyi, spojówkach. Krztusiec może być szczególnie niebezpieczny dla osób z zaostrzeniem obturacyjnej choroby płuc (POChP) oraz chorych na astmę. W wyniku uporczywego kaszlu może dojść do złamania żeber, na co narażone są szczególnie osoby z osteoporozą oraz wymiotów niebezpieczne dla osób z chorobą refluksową przełyku. Uporczywy kaszel może stanowić niedogodność oraz zagrożenie dla osób chorych po przebytych operacjach jamy brzusznej lub klatki piersiowej oraz z przepuklinami. Objawy kaszlu mogą także prowadzić do pęknięcia tętniaka lub nietrzymania moczu.

Jak wiele zachorowań na krztusiec występuje w Polsce?

TRWA WCZYTYWANIE DANYCH

Źródło danych: biuletyny roczne „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” oraz „Szczepienia ochronne w Polsce” (wyd: NIZP-PZH, GIS)

Przed wprowadzeniem masowych szczepień przeciw krztuścowi w 1960 r. corocznie w Polsce odnotowywano kilkadziesiąt tysięcy zachorowań (w 1960 r. zarejestrowano najwięcej – 95 968 zachorowań). Krztusiec był częstą przyczyną zgonów u dzieci poniżej 1 roku życia (w 1950 r. odnotowano 1580 zgonów). Po wprowadzeniu powszechnych szczepień szczepionką DTP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi) liczba zachorowań na krztusiec systematycznie zmniejszała się, w najlepszym okresie nawet 100-krotnie. W latach 80-tych odnotowywano poniżej 500 przypadków krztuśca rocznie. Od połowy lat 90-tych obserwowano wzrost zachorowań na tę chorobę. Ta niekorzystna sytuacja była głównym argumentem dla wprowadzenia do kalendarza szczepień w 2003 r. dawki przypominjącej szczepionki u dzieci w 6 roku życia. Po nieznacznej krótkotrwałej poprawie sytuacji epidemiologicznej, zaobserwowano utrzymywanie się wysokiej liczby zachorowań. Rejestrowano 2 000-3 000 zachorowań na krztusiec rocznie.

W ostatnich latach w Polsce utrzymuje się wciąż wysoka zapadalność na krztusiec z cyklicznością zachorowań i kolejnymi nasileniami epidemicznymi krztuśca. W 2012 r. odnotowano najwyższą od około 40 lat liczbę zachorowań, tj. 4 684, w tym 1 497 osób wymagało hospitalizacji. W 2014 r. odnotowano 2 102 zachorowania, po czym ponownie w 2015 r. zarejestrowano ponad dwukrotnie wyższą liczbę – 4 956 zachorowań. W 2016 r. liczba zarejestrowanych przypadków wzrosła do 6 856, a w 2017 r. wynosiła 3 034 zachorowania. W 2018 roku i 2019 roku ponownie zmniejszyła się, zgłoszono 1548 i 16 26 zachorowań. Najwyższy odsetek zachorowań utrzymuje się w grupie dzieci w wieku 0-4 lata – u co piątego dziecka stwierdzany jest krztusiec, natomiast ponad połowa zachorowań dotyczy osób w wieku > 15 lat,  z obserwowanymi dwoma szczytami: wśród nastolatków oraz osób starszych.

Wyniki Ogólnopolskiego Badania Epidemiologii Krztuśca przeprowadzonego w NIZP-PZH w latach 2009-2011 wskazują, że faktyczna liczba zachorowań jest znacznie większa tzn. na 1 zgłoszone zachorowanie na krztusiec przypadają średnio 71 zachorowania we wszystkich grupach wieku, a wśród 65-70 – latków nawet 320 zachorowań. Obserwowano przesunięcie zachorowań do starszych grup wieku i występowanie zachorowań u wysokiego odsetka osób dorosłych. Najwyższą zapadalność odnotowano u osób w wieku 15-19 i 60-64 lat, co wskazuje na występowanie nowego rezerwuaru drobnoustroju.

Gdzie i jak często krztusiec występuje na świecie?

Krztusiec występuje na całym świecie z cyklicznym wzrostem zachorowań, co 2-5 lat. Każdego roku rejestruje się około 40 mln zachorowań na tę chorobę, szczególnie w krajach rozwijających się, co wiąże się z około 5 mln przypadków zapaleń płuc, 360 000 zgonów oraz 50 000 przypadków powikłań neurologicznych.

W krajach, gdzie systematycznie wprowadzano szczepienia obserwowano wyraźne ograniczenie śmiertelności oraz liczby zachorowań z powodu krztuśca.

Jednak od kilku lat, w wielu krajach, nawet tych o wysokim stanie zaszczepienia populacji przeciw krztuścowi, obserwowany jest wzrost zachorowań na krztusiec. W Stanach Zjednoczonych w 2012 r. odnotowano 48 277 zachorowań, najwięcej od 1955 r. dwadzieścioro dzieci zmarło, w tym większość to dzieci w wieku do 3 m.ż. W 2015 r. na krztusiec zachorowało tam 18 166 osób.

Podobny wzrost zachorowań na krztusiec odnotowano również w Europie. Np. w Wielkiej Brytanii liczba zarejestrowanych przypadków krztuśca w 2013 roku przekroczyła liczbę przypadków zarejestrowanych w latach 70-tych i 80-tych.

Według danych Europejskiego Centrum Kontroli Chorób Zakaźnych (ECDC) w 2015 roku w Europie odnotowano łącznie 40 195 zachorowań na krztusiec. Największą liczbę zarejestrowanych przypadków krztuśca odnotowano w Niemczech (9 000 zachorowań), Holandii (6 178 zachorowań), Hiszpanii (6 863 zachorowania) i Wielkiej Brytanii (5 482 zachorowania).

Wśród przyczyn znacznego pogorszenia sytuacji epidemiologicznej zachorowań na krztusiec na świecie wymieniane są takie czynniki jak wygasanie odporności w wyniku upływu lat od podania ostatniej dawki przypominającej szczepionki, ewolucja pałeczek krztuśca sprzyjająca obniżeniu skuteczności odpowiedzi poszczepiennej oraz spadek akceptacji dla szczepień a w związku z tym zmniejszenie stanu zaszczepienia populacji przeciw krztuścowi.

 

O szczepionce

Jakie rodzaje szczepionek przeciw krztuścowi są dostępne w Polsce?

Na rynku dostępne są różne szczepionki przeciw krztuścowi. Występują zawsze w postaci  skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Szczepionki mogą być podawane dzieciom, młodzieży i dorosłym.

Szczepionki dla dzieci zawierają:

  • pełnokomórkowy składnik krztuśca (szczepionka DTwP)
  • bezkomórkowy składnik krztuśca, wtedy występują jako:
  • szczepionka 3 w 1 (DTaP przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi),
  • szczepionka 4 w 1 (DTaP-IPV przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis),
  • szczepionka 5 w 1 (DTaP-IPV+Hib przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b),
  • szczepionka 6 w 1 (DTaP+IPV+Hib+wzwB przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B)

Szczepionki dla młodzieży i dorosłych występują jako szczepionka dTap, przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca oraz bezkomórkowym składnikiem krztuśca.

Szczepionki przeciw krztuścowi zawsze występują jako szczepionki skojarzone przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.

W Polsce dostępne są pełnokomórkowe i bezkomórkowe szczepionki przeciw krztuścowi dla dzieci.

Szczepionka DTwP z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca jest podawana dla dzieci bezpłatnie w ramach obowiązkowego Programu Szczepień Ochronnych.

Szczepionka 5 w 1 oraz szczepionka 6 w 1 nazywane są szczepionkami wysoce skojarzonymi.

Pełnokomórkowe szczepionki zawierają całe komórki pałeczek krztuśca (Bordetella pertussis), które zostały zabite poprzez działanie wysokiej temperatury oraz środków chemicznych. Zawierają ok. 3000 antygenów. Występują jako szczepionka skojarzona DTwP, która zawiera toksoid błoniczy, toksoid tężcowy oraz całokomórkowy składnik krztuścowy (wP), stąd określenie szczepionki z całokomórkowym składnikiem krztuśca.

Bezkomórkowe szczepionki zawierają wyodrębnione elementy bakterii (antygeny), które wywołują ochronną odpowiedź immunologiczną. Występują jako szczepionka DTaP z bezkomórkowym składnikiem krztuścowym (aP), są najczęściej stosowane jako szczepionki skojarzone chroniące przeciw 5 lub 6 chorobom (5 w 1 lub 6 w 1).  Jako antygeny w bezkomórkowych szczepionkach przeciw krztuścowi stosowane są toksyna krztuścowa, pertaktyna, fimbrie, hemaglutynina włókienkowa. Ich liczba w szczepionce przeciw krztuścowi zależy od wytwórcy i wynosi od 1 do 5.

Dlaczego warto szczepić się przeciw krztuścowi?

Krztusiec może przebiegać bardzo ciężko u nieuodpornionych osób. Szczególnie małe dzieci poniżej 6 miesiąca życia są narażone na ciężkie powikłania. Krztusiec u noworodków i niemowląt może prowadzić do śmierci. Mimo, że możliwe jest leczenie chorych osób, powikłania mogą wystąpić z powodu późno rozpoczętego leczenia.

U młodzieży i dorosłych krztusiec przebiega zazwyczaj łagodnie w postaci kilkutygodniowego kaszlu, ze względu na nietypowe objawy może być nierozpoznany. Jednak chorzy (starsze rodzeństwo, rodzice, dziadkowie) mogą stanowić istotne źródło zakażenia dla małych dzieci.

Na krztusiec można zachorować wielokrotnie. Według przeprowadzonych badań, aby zapewnić ochronę przed chorobą, konieczne jest stosowanie dawek przypominających również u młodzieży i dorosłych. Podawanie kolejnych dawek szczepionki umożliwia uodpornienie przez okres około 10 lat.

Kto i kiedy powinien zostać zaszczepiony przeciw krztuścowi?

Szczepionka przeciw krztuścowi zawsze jest podawana jako szczepionka DTP w jednym wstrzyknięciu ze szczepionką  przeciw błonicy i tężcowi Szczepionka DTP może zawierać pełnokomórkowy składnik krztuśca (tzw. DTwP) lub bezkomórkowy składnik krztuśca (tzw. DTaP). Jest podawana podskórnie lub domięśniowo. Może być podawana razem z innymi szczepionkami jako szczepionka wysoko skojarzona lub osobno – wtedy wstrzyknięcie powinno być wykonane w inne miejsce.

Dzieci
Według obowiązkowego programu szczepień, każde dziecko powinno zostać zaszczepione 4 dawkami szczepionki DTwP w 2, 3-4 , 5-6  i 16-18 miesiącu życia (całokomórkową szczepionką przeciw krztuścowi) oraz dawką przypominającą w 6 roku życia bezkomórkową szczepionką DTaP.
Rodzice, którzy w ramach szczepienia podstawowego (4 pierwsze dawki) chcą zaszczepić dziecko szczepionką bezkomórkową przeciw krztuścowi, muszą sami opłacić koszt szczepionki.

Młodzież i dorośli
Z powodu coraz częstszych zachorowań na krztusiec starszej młodzieży i dorosłych w wielu krajach wprowadzono szczepienia w tych grupach wiekowych.

Dawka przypominająca szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi dTap (z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca) podawana raz na 10 lat jest zalecana dla:
• młodzieży w wieku 14 lub 19 lat,
• personelowi medycznemu oddziałów neonatologicznych i pediatrycznych,
• wszystkim osobom mającym kontakt lub mogącym mieć kontakt z niemowlętami,
• kobietom w ciąży (optymalnie w 3 trymestrze).

Kto nie powinien zostać zaszczepiony przeciw krztuścowi?

Bezwzględnymi przeciwwskazaniami do szczepień przeciw krztuścowi są:
•  reakcja anafilaktyczna, występująca po uprzednio podanej dawce szczepionki,
•  uczulenie na którykolwiek ze składników szczepionki,
•  ciężka encefalopatia, występująca w ciągu 7 dni od poprzedniej dawki.

W przypadku innych niepożądanych odczynów poszczepiennych występujących po poprzedniej dawce, lekarz, a najlepiej specjalista poradni konsultacyjnej szczepień powinien zdecydować, czy odczyn dopuszcza ryzyko kolejnego szczepienia tym samym preparatem, czy należy go zmienić, np. na szczepionkę zawierającą bezkomórkowy składnik krztuścowy.

Inne przeciwwskazania mają charakter okresowy i ustają po wygaśnięciu przyczyny, np.:
•  ostra choroba gorączkowa o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu,
•  przemijające zaburzenia neurologiczne.

Jakie ryzyko jest związane z zaszczepieniem przeciw krztuścowi?

Ryzyko związane ze szczepieniem przeciw krztuścowi wiąże się z rzadkim występowaniem miejscowych i ogólnych niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP). Odnotowuje się je przeciętnie raz na 10 000 podanych dawek szczepionki pełnokomórkowej i około 2-krotnie rzadziej po podaniu szczepionki bezkomórkowej.

Do częstych, miejscowych objawów (około 1 na 100 podanych dawek) zalicza się: ból, tkliwość, świąd, obrzęk w miejscu wstrzyknięcia.
Do częstych, ogólnych objawów zalicza się: gorączkę, brak łaknienia, wydłużenie lub skrócenie czasu snu, senność, niepokój.

Rzadkie NOP to: przedłużający się, niedający się utulić, płacz dziecka, gorączka, wymioty, czy bladość (rzadziej niż 1 na 100 dawek); drgawki z/bez gorączki (rzadziej niż 1 na 1000 podanych dawek); epizody hipotoniczno-hiporeaktywne, charakteryzujące się słabą reakcją dziecka na bodźce zewnętrzne oraz niskim napięciem mięśniowym (57-250/100 000 dawek); wysoka gorączka ≥ 40,5ºC; ziarniniak lub ropień w miejscu wstrzyknięcia.

Do odczynów bardzo rzadkich, ostrych należą: reakcje anafilaktyczne, neurologiczne (1/10 000 dawek) oraz encefalopatie (0-10,5/1 000 000 dawek).

Jakie szczepionki przeciw krztuścowi są zarejestrowane w Polsce?

Szczepionki zawierające całokomórkowy składnik krztuścowy:

DTP (dla dzieci)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi
i krztuścowi, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, szczepy Bordetella pertussis
Podmiot odpowiedzialny: IBSS Biomed S.A., Kraków,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

Szczepionki zawierające bezkomórkowy składnik krztuścowy:

szczepionki DTaP  (dla dzieci)

TRIPACEL (szczepionka niedostępna)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (bezkomórkowa),
adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur S.A.,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml.

INFANRIX – IPV
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis (inaktywowana)
(bezkomórkowa, złożona), adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis, wirusy poliomyelitis
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i zawiesina do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

TETRAXIM (DTPa-IPV)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa) i poliomyelitis (inaktywowana), adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
wirusy poliomyelitis
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur, Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml.

szczepionki 5 składnikowe zawierające DTaP

INFANRIX -IPV + Hib
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa), poliomyelitis (inaktywowana) i haemophilus typ b
(skoniugowana), adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
wirusy poliomyelitis, polisacharyd szczepu Haemophilus influenzae typ b,
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i zawiesina do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

PENTAXIM
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa), poliomyelitis inaktywowana i haemophilus typ b
(skoniugowana), adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis, wirusy
poliomyelitis, polisacharyd szczepu Haemophilus influenzae typ b,
Podmiot odpowiedzialny: Aventis Pasteur S.A.,
Postać: proszek i zawiesina do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml;

szczepionki 6 składnikowe zawierające DTaP

HEXACIMA
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
bezkomórkowa złożona, wirusowemu zapaleniu wątroby typu b
i poliomyelitis (inaktywowana) i Haemophilus influenzae typ b
skoniugowana, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B, wirusy
poliomyelitis, polisacharyd szczepu Haemophilus influenzae typ b,
Podmiot odpowiedzialny: Aventis Pasteur S.A., Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,5 ml.

INFANRIX Hexa
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa), wirusowemu zapaleniu wątroby typu b
i poliomyelitis (inaktywowana) i haemophilus typ b (skoniugowana), adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B, wirusy
poliomyelitis, polisacharyd szczepu Haemophilus influenzae typ b,
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i zawiesina do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

szczepionki dla dzieci, młodzieży i dorosłych zawierające dTap

ADACEL
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa), adsorbowana o zmniejszonej zawartości antygenów
błonicy i krztuśca,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur S.A., Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml;

Boostrix 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa), adsorbowana o zmniejszonej zawartości antygenów
błonicy i krztuśca
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

Boostrix Polio
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa)  i poliomyelitis (inaktywowana), adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
wirusy poliomyelitis
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml.

Tdap Szczepionka
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa), adsorbowana, o zmniejszonej zawartości antygenów błonicy i krztuśca
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: AJ Vaccines A/S, Dania
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml.

Kalendarz szczepień

Szczepionki przeciw krztuścowi w Programie Szczepień Ochronnych

Szczepienia obowiązkowe (bezpłatne, finansowane z budżetu Ministra Zdrowia)

Wykonuje się szczepionką DTwP (zawierającą pełnokomórkowy składnik krztuścowy) podawaną w schemacie obejmującym szczepienie:

podstawowe:

  • pierwsza dawka: w 2 miesiącu życia,
  • druga dawka: w 3-4 miesiącu życia,
  • trzecia dawka: w 5-6 miesiącu życia,
  • czwarta dawka: w 16-18 miesiącu życia,

przypominające:

  • w 6 roku życia (szczepionką DTaP zawierającą bezkomórkowy składnik krztuścowy),
  • w 14 roku życia (szczepionką dTap zawierającą bezkomórkowy składnik krztuścowy),

Uwagi:

  • dzieciom urodzonym przed 37 tygodniem ciąży lub z masą urodzeniową ciała poniżej 2500 g należy podać szczepionkę bezkomórkową (DTaP),
  • dzieciom z przeciwwskazaniami do szczepienia przeciw krztuścowi szczepionką pełnokomórkową należy podać szczepionkę bezkomórkową (DTaP),
  • dzieci, które w pierwszym roku życia w miejsce szczepionki pełnokomórkowej DTwP otrzymały szczepionkę bezkomórkową DTaP, w 16-18 miesiącu życia należy zaszczepić szczepionką bezkomórkową DTaP.

 Szczepienia zalecane (odpłatne)

Wykonuje się szczepionkami ze zmniejszoną zawartością składnika błoniczego i krztuścowego (dTap). Szczepionki zaleca się:

  • młodzieży w wieku 19 lat zamiast dawki przypominającej szczepionki Td;
  • wszystkim osobom dorosłym pojedynczą dawkę przypominającą co 10 lat zamiast dawki przypominającej szczepionki Td;
  • personelowi medycznemu mającemu kontakt z noworodkami i niemowlętami;
  • osobom w podeszłym wieku, które są narażone na zakażenie;
  • kobietom planującym ciążę lub w ciąży (po 28 tyg. ciąży);
  • osobom z otoczenia noworodków i niemowląt do ukończenia 12 miesiąca życia.

Program Szczepień Ochronnych na 2023 rok.

Jak szczepionka przeciw krztuścowi była stosowana w przeszłości?

Szczepionka przeciw krztuścowi jest podawana w jednym wstrzyknięciu jako szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP/DTaP/dTap).

Poniżej przedstawiono najważniejsza historyczne daty związane ze szczepieniami przeciw krztuścowi:

1926 – opracowanie pierwszej szczepionki przeciw krztuścowi,

1961 – objęcie obowiązkowymi szczepieniami przeciw błonicy, tężcowi oraz krztuścowi (szczepionka DTP) wszystkie  dzieci w 3, 4, 5 i 18-24 miesiącu życia – szczepienia podstawowe DTP),

1998 – objęcie obowiązkowymi szczepieniami przeciw błonicy, tężcowi oraz krztuścowi (szczepionka DTP) wszystkie  dzieci w 2, 3-4, 5 i 16- 18 miesiącu życia – szczepienia podstawowe DTP),

2004 – objęcie obowiązkowymi szczepieniami przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z bezkomórkowym składnikiem krztuśca (szczepionka DTaP) dzieci w 6 roku życia (dawka przypominająca),

2012 – dodanie zalecenia szczepienia osób dorosłych powyżej 19 roku życia pojedynczą dawką przypominającą, co 10 lat oraz osób w podeszłym wieku, które ze względu na wykonywane zajęcia są narażone na zakażenie (szczepionka dTap),

2013 –  objęcie obowiązkowymi szczepieniami (szczepionka DTaP) dzieci urodzonych przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową ciała poniżej 2 500 g,

2013 – dodanie zalecenia szczepienia młodzieży w 14 tym roku życia oraz osób  zatrudnionych na oddziałach neonatologicznych i pediatrycznych (szczepionka dTap),

2016 – dodano zalecenia szczepienia kobiet w ciąży (szczepionka dTap),

2016 – objęcie obowiązkowymi szczepieniami (szczepionką dTap) młodzieży  w 14 roku życia (dawka przypominająca),

2017 – dodanie zalecenia szczepienia dTap młodzieży w 19 roku życia, w miejsce obowiązkowego szczepienia przeciw błonicy i tężcowi.

Czytaj więcej

Jakie objawy krztuśca występują u dorosłych?

Typowym objawem krztuśca u osób dorosłych jest przewlekły kaszel.

Pertussis – krztusiec (łac. per -intensywny; tussis- kaszel)

Grafika.

(1) Krztusiec jest ostrą chorobą układu oddechowego. Do zakażenie dochodzi drogą powietrzno-kropelkową.

(2) Bakterie wnikają do komórek nabłonka dróg oddechowych.

(3) Objawy widoczne są pod postacią nieżytu nosa, spojówek, gardła i oskrzeli z przekrwieniem błon śluzowych i łagodnym kaszlem nasilającym się w nocy. Komórki bakterii ulegają uszkodzeniu i uwalniają toksyczne czynniki, wzrastająca ilość toksyn w organizmie prowadzi do utrzymującego się 2-4 tygodnie kaszlu napadowego. Ataki kaszlu następują jeden po drugim, zwykle kończą się wymiotami z powodu krztuszenia się lepką wydzieliną. Występują trudności z oddychaniem.

(4) Następnie pojawia się charakterystyczny, męczący kaszel, który może utrzymywać się wiele miesięcy (stąd potoczna nazwa krztuśca „studniowy kaszel”).

U dorosłych rzadziej występuje zapalenie płuc, a częściej z zapalenie oskrzeli. Podanie antybiotyku niszczy bakterie, ale nie leczy konsekwencji choroby. Znane są przypadki pacjentów, u których kaszel utrzymywał się do dwóch lat. Dzieje się tak dlatego, że bakteria krztuśca wydziela toksynę krztuścową, która wyhamowuje określone szlaki transmisji sygnałów wewnątrzkomórkowych. Kaszel będzie się utrzymywał aż nie zostaną odbudowane.

Ryzyko ciężkiego zakażenia, podobnie jak w innych infekcjach układu oddechowego, rośnie wraz z wiekiem. Ciężej chorują mężczyźni, osoby otyłe, chorzy na cukrzycę, chorzy z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP).

Ochronę przed krztuścem osobie dorosłej zapewnia szczepionka typu Tdap (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi ze zmniejszoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca). Dawka przypominająca zalecana jest co 10 lat.

Jakie i z jakich powodów szczepionki przeciw krztuścowi zalecane są nastolatkom i dorosłym?

Na przestrzeni ostatnich lat krztusiec przestał być chorobą wyłącznie dziecięcą. Coraz częściej zachorowania dotyczą nastolatków oraz dorosłych. Zwiększenie liczby zachorowań zaobserwowano w wielu krajach (w tym Holandii, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie). W Polsce rocznie notuje się 5000-7000 zachorowań. Wyniki badań epidemiologicznych wskazują, że realnie może ich być więcej.

Młodzież i dorośli, u których występują objawy krztuśca oraz osoby zakażone, które są tylko skolonizowane pałeczkami krztuśca, bez występowania objawów choroby, stanowią najczęstsze źródło zakażenia dla najmłodszych dzieci, które ze względu na wiek nie zostały jeszcze zaszczepione.

Z upływem czasu, po podaniu szczepionki przeciw krztuścowi obserwujemy spadek odporności, najczęściej w ciągu 5–12 lat po szczepieniu podstawowym. Jedynym sposobem utrzymania odporności poszczepiennej jest podawanie przypominających dawek szczepionki.

W wielu krajach, również w Polsce, do programów szczepień wprowadzono przypominającą dawkę szczepionki przeciw krztuścowi dla młodzieży i dorosłych. Na rynku dostępne są szczepionki zawierające zmniejszoną dawkę składników błoniczego i krztuścowego, które chronią przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (tzw. dTap) i są przeznaczone do przypominającego szczepienia młodzieży i dorosłych (w tym kobiet w ciąży).

Zwiększenie częstotliwości podawania dawek przypominających przeciw krztuścowi stanowi jeden z głównych czynników poprawy efektywności szczepień.

Zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych dzieci, u których zrealizowano podstawowy schemat szczepień przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (4 dawki szczepionki DTP lub DTaP w pierwszych dwóch latach życia oraz dawka przypominająca w 6 r.ż.)  powinny uzupełnić następujące dawki przypominające:

  • obowiązkowo (bezpłatnie):
    • młodzieży w 14 r.ż.
  • zalecane (odpłatnie):
    • młodzieży w 19 r.ż. zamiast dawki przypominającej jedynie przeciw błonicy i tężcowi,
    • osobom dorosłym pojedyncze dawki przypominające, co 10 lat, w tym:
      –    personelowi medycznemu mającemu kontakt z noworodkami i niemowlętami,
      –    osobom starszym narażonym na zakażenie,
      –    kobietom planującym ciążę lub w ciąży (po 28 tyg. ciąży),
      –    osobom z otoczenia noworodków i niemowląt.

Jak długo utrzymuje się ochrona po szczepionce przeciw krztuścowi?

Dotychczasowe wyniki badań wskazują, że ochrona poszczepienna przeciw krztuścowi zmniejsza się z upływem czasu po zakończeniu szczepień podstawowych realizowanych w pierwszych 2-ch latach życia dziecka. Czas ochrony po podaniu szczepionki DTaP z bezkomórkowym składnikiem krztuśca oceniany jest na 5-6 lat, a po podaniu szczepionki z DTwP z pełnokomórkowycm składnikiem wynosi 10-12 lat. Stąd też w celu poprawy efektywności szczepień przeciw krztuścowi niezbędne jest zwiększenie częstotliwości podawania dawek przypominających.

Przechorowanie krztuśca również nie zapewnia odporności długotrwałej. Szacunkowo odporność po przechorowaniu krztuśca może utrzymywać się 4-20 lat.

W związku z tym, że obserwujemy zanikanie ochrony przeciw krztuścowi tak po szczepieniu jak i zachorowaniu bardzo ważne jest podawanie dawek przypominających szczepionek, tj. w 5-6 r.ż., a następnie w 14 r.ż. lub 19 r.ż. dla młodzieży i co 10 lat osobom dorosłym.

Zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych (PSO) podanie przypominjących dawek  szczepionki przeciw krztuścowi jest obowiązkowe dla dzieci w 6 r.ż. oraz młodzieży w wieku 14 lat. Szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi dTap jest również zalecana w wieku 19 lat (w miejsce szczepionki przeciw błonicy i tężcowi dT) oraz osobom dorosłym w postaci dawki przypominającej powtarzanej co 10 lat. Dla tych grup wieku przeznaczona jest szczepionka typu dTap (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, charakteryzująca się zmniejszoną zawartością antygenów krztuśca i błonicy).

Więcej na ten temat można znaleźć na portalu Medycyny Praktycznej: http://www.mp.pl/szczepienia/specjalne/show.html?id=82168

 

Czy można zamiennie stosować szczepionki przeciw krztuścowi różnych producentów?

Szczepienie przeciw krztuścowi zawsze realizowane jest szczepionkami skojarzonymi przeciw błonicy tężcowi i krztuścowi.

W zależności od rodzaju składnika krztuścowego i wieku osoby, której podawana jest szczepionka znamy ich dwa rodzaje:

  • szczepionki z całokomórkowym składnikiem krztuścowm (szczepionka DTwP)
  • szczepionki z bezkomórkowym składnikiem krztuścowym (szczepionki DTaP, DTaP-IPV, szczepionki wysoce skojarzone „5w1” i „6w1”, szczepionki dTap).

Schemat szczepienia podstawowego szczepionką DTP dziecka do dwóch lat obejmuje łącznie podanie 4 dawek szczepionki.

Szczepionkę całokomórkową przeciw krztuścowi (DTwP) (szczepionka bezpłatna)  można na każdym etapie cyklu szczepienia  podstawowego u dziecka do 2 lat zastąpić dowolną szczepionką zawierającą bezkomórkowy składnik przeciw krztuścowi (DTaP).

Rozpoczynając szczepienie podstawowe szczepionką bezkomórkową  DTaP (lub szczepionkami wysoce skojarzonymi zawierającymi DTaP), cały schemat szczepienia należy dokończyć szczepionką tego samego producenta. Jest to związane z różnicami w składzie antygenowym składnika krztuścowego w szczepionkach DTaP poszczególnych producentów.

W uzasadnionych przypadkach, np. niedostępności szczepionki czy braku informacji jaki preparat stosowano wcześniej, można zmienić szczepionkę na szczepionkę o najbardziej zbliżonym składzie do szczepionki wyjściowej.

Na każdym etapie realizacji podstawowego schematu szczepień można powrócić do szczepionki DTwP, bez wpływu na skuteczność szczepienia.

W Polsce na rynku są dostępne:

  • preparat DTwP,
  • preparat zawierający DTaP-IPV,
  • 2 różne preparaty „5w1”,
  • 2 różne preparaty „6w1”.

Co to są szczepionki wysoko skojarzone?

Szczepionki wysoko skojarzone to nowoczesne szczepionki, które zapewniają skuteczną ochronę równocześnie przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Szczepionki tego typu zawierają inaktywowane lub wysoce oczyszczone białka pełniące rolę antygenów.

W Polsce dostępne są trzy rodzaje szczepionek wysoko skojarzonych:
• szczepionka czterowalentna DTaP-IPV (4 w 1) uodparniająca przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis,
• szczepionka pięciowalentna DTaP-IPV+Hib (5 w 1) uodparniająca przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b,
• szczepionka sześciowalentna DTaP-IPV+Hib+HBV (6 w 1) uodparniająca przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.

Szczepionki wysoko-skojarzone mogą być wykorzystywane do realizacji Programu Szczepień Ochronnych po ich zfinansowaniu przez rodziców lub opiekunów dziecka.

Szczepionki wysoko skojarzone są powszechnie dostępne w wielu krajach europejskich. Od czasu ich wprowadzenia na rynek (2000 r.) zaszczepiono nimi kilkadziesiąt milionów dzieci.

Podanie szczepionki wysoko skojarzonej zapewnia jednoczasową indukcję ochrony przed większą liczbą chorób zakaźnych i pozwala na ograniczenie liczby wstrzyknięć oraz wizyt lekarskich koniecznych do realizacji szczepień w pierwszych dwóch latach życia dziecka. Szczepionki tego typu cieszą się wysoką akceptacją rodziców o czym świadczy fakt, że ponad 60% z nich decyduje się na ich sfinansowanie wybierając strategię szczepień najmłodszych dzieci.

W składzie szczepionek wysoko skojarzonych są oczyszczone antygeny pałeczki krztuśca, co powoduje, że są lepiej tolerowane niż szczepionki starszej generacji zawierające w składzie całe komórki bakterii. Po podaniu szczepionek wysoko skojarzonych, podobnie jak po podaniu innych szczepionek czy leków mogą wystąpić odczyny niepożądane. Zdecydowana większość z nich to odczyny łagodne, w miejscu wstrzyknięcia: obrzęk, bolesność, zaczerwienienie. Rzadziej dochodzi do odczynów ogólnych, tj. gorączka, drażliwość, senność czy płacz.

Dostępne na rynku szczepionki wysoko skojarzone są poddawane szczegółowym badaniom laboratoryjnym, doświadczalnym, oraz badaniom klinicznym prowadzonym w grupach wielu tysięcy osób. Zostały skrupulatnie ocenione przez ekspertów z organów rejestrujących (w krajach Unii Europejskiej to Europejska Agencja Leków), po uzyskaniu pozytywnej oceny mogą być stosowane i cały czas podlegają ścisłemu nadzorowi. Każda seria szczepionki jest ściśle badana przed dopuszczeniem na rynek. Szczepionki te są również regularnie sprawdzane przez Inspekcję Farmaceutyczną.

Kiedy zrealizować obowiązkowe szczepienie przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis w 6 roku życia dziecka?

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO) w 6 roku życia powinny być zrealizowane następujące szczepienia:

  • przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (szczepionką z bezkomórkowym składnikiem krztuśca),
  • przeciw poliomyelitis (szczepionką inaktywowaną zawierającą zabite wirusy polio),
  • przeciw odrze, śwince i różyczce (szczepionką MMR).

Wiek dziecka zgodnie z PSO jest interpretowany w ten sposób, że dziecko, które ukończyło 5 lat jest w 6 roku życia, stąd częste wezwania na szczepienie już po dacie 5 urodzin. Związane jest to m.in. z tym, że organizacyjnie byłoby trudno uwzględnić datę urodzin każdego dziecka. Dodatkowo dzieci rozpoczynające naukę w szkole powinny być szczepione na jesieni. Jest to uzasadnione następującymi względami:

  • szczepienia chronią dzieci przed zakażeniami w nowym środowisku,
  • dopiero na jesieni większość dzieci urodzonych w danym roku osiąga wiek wskazany w PSO,
  • szczepienia zwykle wyprzedzają sezonową zwyżkę zachorowań (styczeń – maj następnego roku kalendarzowego).

Dlatego dopuszcza się wcześniejsze szczepienie dzieci w wieku szkolnym, a nie przekładanie ich na kolejny rok kalendarzowy.

Planując szczepienie przypominające przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi ważne jest również zachowanie minimalnego odstępu pomiędzy podaniem 4-ej dawki z 2-go roku życia dziecka a dawką przypominającą w „6-tym” roku życia, który nie może być krótszy niż 3 lata. Biorąc pod uwagę aktualną sytuację epidemiologiczną krztuśca oraz okresowe trudności z dostępnością do tego typu szczepionek warto wykorzystać wcześniejszą szansę szczepienia przypominającego.

Czy należy zaszczepić dziecko/nastolatka po przechorowaniu krztuśca?

Przechorowanie krztuśca nie zapewnia odporności na całe życie, a więc nie chroni pacjenta przed powtórnym zachorowaniem.

Odporność  poszczepienna u dzieci utrzymuje się ok. 10-12 lat po podaniu szczepionki pełnokomórkowej oraz ok. 5 lat po podaniu szczepionki bezkomórkowej. U dorosłych jest nie dłuższa niż 10 lat.

Przechorowanie krztuśca nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia, a więc osoba która chorowała na krztusiec może zostać zaszczepiona, nie obserwujemy w takiej sytuacji zwiększonego ryzyka występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP).

Najbardziej optymalnym postępowaniem jest realizacja szczepień przeciw krztuścowi zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, z uwzględnieniem szczepień obowiązkowych lub zalecanych pomimo przebytej choroby.

Ważne są regularne szczepienia przypominające przeciw krztuścowi szczepionką dTpa z obniżoną zawartością antygenów. Z danych epidemiologicznych dotyczących występowania krztuśca w Polsce wynika, że choroba stanowi realne zagrożenie dla nastolatków i młodych dorosłych – największą zapadalność notuje się wśród nastolatków i młodych dorosłych, w grupie wiekowej 15–25 lat.

Szczepienia przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi szczepionkami ze zmniejszoną zawartością składnika błoniczego i krztuścowego (dTap) zaleca się:

  • dzieciom, które nie otrzymały dawki przypominającej DTaP w 6 roku życia;
  • młodzieży w wieku 19 lat zamiast dawki przypominającej szczepionki Td;
  • wszystkim osobom dorosłym pojedynczą dawką przypominającą co 10 lat zamiast dawki przypominającej szczepionki Td;
  • personelowi medycznemu mającemu kontakt z noworodkami i niemowlętami;
  • osobom w podeszłym wieku, które są narażone na zakażenie;
  • kobietom planującym ciążę lub w ciąży (po 28 tyg. ciąży);
  • osobom z otoczenia noworodków i niemowląt do ukończenia 12 miesiąca życia.

Stanowisko Zarządu Polskiego Towarzystwa Wakcynologów w sprawie zamiennego stosowania szczepionek DTPa lub dTpa w 6. roku życia w ramach obowiązkowego (bezpłatnego) Programu Szczepień Ochronnych

Stanowisko Zarządu Polskiego Towarzystwa Wakcynologów w sprawie zamiennego stosowania szczepionek DTPa lub dTpa w 6. roku życia w ramach obowiązkowego (bezpłatnego) Programu Szczepień Ochronnych  z dnia 07.11.2016.

Komu przysługują bezpłatne szczepionki przeciw krztuścowi?

Szczepionki przeciw krztuścowi z pełnokomórkowym składnikiem krztuścowym są w ramach obowiązkowego Programu Szczepień Ochronnych dostępne dla wszystkich dzieci bezpłatnie (jako szczepionka DTP przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi) . Rodzice, którzy chcą zaszczepić dziecko szczepionką z bezkomórkowym składnikiem krztuścowym muszą zapłacić za preparat z własnej kieszeni.

Szczepionki przeciw krztuścowi z bezkomórkowym składnikiem krztuśca są bezpłatne jedynie w wybranych grupach dzieci:

  • wcześniakom, tj. dzieciom urodzonym przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży,
  • dzieciom urodzonym z masą urodzeniową poniżej 2500 g,
  • dzieciom z przeciwwskazaniami do podania szczepionki przeciw krztuścowi z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca, dotyczy dzieci z chorobami neurologicznymi lub w przypadku wystąpienia NOP po poprzedniej dawce szczepionki z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca.

W wymienionych grupach bezpłatnie dostępne są szczepionki wysoce skojarzone „5w1” lub „6w1” (w zależności od dostępności szczepionki zakupowanej w ramach przetargu organizowanego w Ministerstwie Zdrowia).

W jakim wieku dzieciom można podawać szczepionkę Tetraxim?

Szczepionka o nazwie Tetraxim jest skojarzoną szczepionką przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis. Chroni przeciw 4 chorobom, stąd popularne określenie szczepionki – 4 w 1. Zawiera bezkomórkowy składnik krztuśca.
Szczepionka jest wytwarzana we Francji.
W Polsce szczepionka ta jest dostępna od 2015 r. i dedykowana przede wszystkim do realizacji 6 latkom w ramach realizacji obowiązkowych (bezpłatnych) szczepień przypominających.
Zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Wakcynologii Tetraxim może być stosowany w ramach szczepienia podstawowego u dzieci po 3 roku życia wcześniej nie szczepionych przeciw krztuścowi (z powodów przeciwwskazań lub jakiegokolwiek innego powodu).
Więcej informacji:
– pozwolenie na dopuszczenie do obrotu, aktualną ulotkę i Charakterystykę Produktu Leczniczego szczepionki Tetraxim można znaleźć na stronie Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.  
– Stanowisko Zarządu Polskiego Towarzystwa Wakcynologii z dnia 10 marca 2017 roku w sprawie stosowania szczepionki Tetraxim w szczepieniu podstawowym przeciwko krztuścowi u dzieci po 3 roku życia.

Jak zaszczepić przeciw krztuścowi osobę dorosłą, która wcześniej nie była szczepiona?

W sytuacji osoby dorosłej, która nie była szczepiona (lub nie ma dokumentacji szczepień przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi) należy zaplanować podstawowe szczepienia w schemacie 3 dawek 0-1-6 miesięcy, w tym jako pierwszą lub trzecią dawkę podać szczepionkę typu dTap (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca (na rynku dostępne są dwie szczepionki Adacel lub Boostrix), a pozostałe dwie dawki zrealizować szczepionką typu dT przeciw błonicy i tężcowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy (na rynku dostępna jest szczepionka o nazwie Clodivac).

Po takim podstawowym szczepieniu zalecane są dawki przypominające co 10 lat szczepionki typu dTap (chodzi o utrzymanie ochrony przeciw krztuścowi).

Jak finansowane są szczepionki przeciw krztuścowi?

Szczepionki przeciw krztuścowi podawane są zawsze w połączeniu jako szczepionka skojarzona przeciw błonicy tężcowi i krztuścowi.

 

Szczepionki przeciw krztuścowi u dzieci

Szczepionka przeciw krztuścowi w postaci szczepionki DTP (przeciw błonicy tężcowi i krztuścowi z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca) jest dostępna w ramach obowiązkowych szczepień dzieci i podawana zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych.

Rodzic może w ramach szczepień obowiązkowych wybrać odpłatną szczepionkę wysoce skojarzoną „5w1” (przeciw 5 chorobom: błonicy, tężcowi, krztuścowi, Hib, poliomyelitis) lub „6w1” (przeciw 6 chorobom: błonicy, tężcowi, krztuścowi, Hib, poliomyelitis, wzwB).

 

Szczepionki przeciw krztuścowi u młodzieży

Szczepionka przeciw krztuścowi w postaci szczepionki dTap (przeciw błonicy tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca) jest dostępna w ramach obowiązkowych szczepień młodzieży i podawana zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych jako dawka przypominająca w 14 roku życia.

 

W 19 roku życia w miejsce bezpłatnej szczepionki dT przeciw błonicy i tężcowi podawanej zgodnie z obowiązkowym Programem Szczepień Ochronnych zalecane jest podanie dawki przypominającej odpłatnej szczepionki dTap (przeciw błonicy tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca).

 

Szczepionki przeciw krztuścowi u dorosłych

Szczepienia przeciw krztuścowi u dorosłych realizowane są przy użyciu szczepionki dTap (przeciw błonicy tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca).

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych zaleca się, aby osoba dorosła przyjęła jedną dawkę szczepionki dTap raz na 10 lat. Szczepionka dTap dla osób dorosłych jest odpłatna. Na rynku dostępne są dwa równorzędne preparaty Adacel i Boostrix.

Kobietom w ciąży zaleca się podanie jednej dawki szczepionki dTap (przeciw błonicy tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca) w każdej ciąży (w 26-37 tyg. ciąży). Szczepionka dla kobiet w ciąży jest zalecana (odpłatna).

Pacjentom (bez względu na wiek) przed lub po przeszczepieniu macierzystych komórek krwiotwórczych (HSCT), narządów miąższowych oraz anatomiczną lub czynnościową asplenią, szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi przysługuje bezpłatnie (zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych).

Na czym polega strategia kokonu w szczepieniach?

Strategia kokonu dotyczy szczepienia osób z otoczenia dzieci/dorosłych, które nie mogą być szczepione. Stanowi pośrednią ochronę osób z grup ryzyka, które z racji wieku lub przeciwwskazań medycznych nie mogą być szczepione lub które są niedostatecznie chronione po szczepieniu.

Przykłady:

  • Szczepienie rodziców i rodzeństwa noworodków i młodych niemowląt,
  • Szczepienie pracowników ochrony zdrowia,
  • Szczepienie domowników, chorego w stanie immunosupresji.

W strategii kokonu szczepione są osoby mające częsty i bliski kontakt z pacjentem, której nie można zaszczepić ze względu na:

  • zbyt młody wiek (np. niemowlęta),
  • przeciwwskazania medyczne (np. chorzy z ciężkimi niedoborami odporności komórkowej, pierwotnymi lub nabytymi),
  • u której ze względu na stan zdrowia (podeszły wiek, choroby przewlekłe), skuteczność szczepienia może być zmniejszona.

Przykładem zastosowania strategii kokonu w praktyce jest ochrona przeciw krztuścowi niemowląt.

Głównym celem wszystkich strategii kontroli krztuśca jest maksymalna redukcja zachorowań u noworodków i niemowląt (zwłaszcza w pierwszych kilku miesiącach życia) ze względu na najpoważniejsze konsekwencje krztuśca w tym wieku i dużą śmiertelność. Wyniki badań wykazują, że źródłem zakażenia noworodka i niemowlęcia najczęściej jest jego matka, a w następnej kolejności ojciec. Nieco rzadziej niemowlęta zarażają się od starszego rodzeństwa lub innych bliskich krewnych (dziadkowie).

Szczepienia przeciw krztuścowi niemowlęcia rozpoczynamy, gdy ukończy ono sześć tygodni życia. Wykształcenie pełnej odporności poszczepiennej wymaga podania dawek podstawowych szczepienia w pierwszych miesiącach życia.

W takim wypadku jedyną formą ochrony przed zakażeniem bakterią krztuśca jest postępowanie zgodne ze strategią kokonu, czyli szczepienie osób mających bliski kontakt z noworodkami i niemowlętami w pierwszych kilku miesiącach życia (tzn. do czasu ukończenia podstawowego szczepienia przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) u dziecka).

W praktyce strategia kokonowa sprowadza się do podania dawki przypominającej szczepionki Tdap obojgu rodzicom niezaszczepionego dziecka, jego dziadkom (lub innym opiekunom) oraz zaszczepienia zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych jego starszego rodzeństwa. Na tej samej zasadzie dawki przypominające Tdap przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca, zaleca się personelowi medycznemu, który ma kontakt z noworodkami i niemowlętami, a także personelowi innych placówek zajmujących się dziećmi w tym wieku (dawka przypominająca co 10 lat). Jednocześnie lekarze powinni informować rodziców, że oni również mogą i powinni się zaszczepić.

Ostatnia aktualizacja: 14 marca 2024
Materiały źródłowe
  • Edwards K.M., Decker M.D. Pertussis vaccines. w: Vaccines, ed. Plotkin S., Orenstein W., Offit P., Edwards K.M., 7th edition, 2017, str. 711-761.
  • N.P. Klein, J. Bartlett, A. Rowhani-Rahbar i wsp. Waning protection after fifth dose of acellular pertussis vaccine in children. The New England Journal of Medicine, 2012; 367: 1012–1019.
  • Paradowska-Stankiewicz I., Rudowska J.: Krztusiec w Polsce w 2015 roku. Przegl. Epidemiol., 2017; 71, 481-485.
  • Cherry J.D.: Why do pertussis vaccines fail? Pediatrics, 2012; 129: 968–970.
  • Wendelboe A.M., Van R.A., Salmaso S., Englund J.A.: Duration of immunity against pertussis after natural infection or vaccination. Pediatr. Infect. Dis. J., 2005; 24: 58–61.
  • Rosińska M., Zieliński A.: Szczepionka przeciwko krztuścowi. W: Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D., Zieliński A., red.: Wakcynologia. Bielsko-Biała, Alfa Medica Pres, wyd. 2, 2007: 245–351.
  • Lutyńska A, Wiatrzyk A, Mosiej E, Zawadka M. Immunization of adolescents and adults as the strategy of improvement of epidemiology of pertussis. Przegl Epidemiol. 2011;65(1):45-50.
  • Zalecenia Polskiej Grupy Ekspertów ds szczepień przeciw krztuścowi
  • Pertussis vaccines: WHO position paper – August 2015. Wkly Epidemiol Rec, 2015, 90, 433-60.
  • Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce, NIZP-PZH (http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html#01)
  • Biuletyn „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce”, NIZP-PZH (http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html#04)
  • Stefanoff P., Paradowska-Stankiewicz  I ., Lipke M., Karasek E., Rastawicki W., Zasada A., Samuels S., Czajka H., Pebody R.G. Incidence of pertussis in patients of general practitioners in Poland. Epidemiol. Infect., 2014; 42: 714-23.
pokaż więcej

Przeczytaj również